Zagadnienia omawiane w ramach konferencji koncentrowały się wokół następu-jących zagadnień: Tradycja cyrylo-metodejska w rozwoju społecznym Słowian; Historia, język, literatura oraz kultura narodów słowiańskich: kwestie konceptu-alne; Ukraina i Ukraińcy w kontekście ogólnosłowiańskim i europejskim; Histo-riografia i metodologia slawistyki.
* * *
Wymiernym rezultatem wyżej wymienionych konferencji, oprócz prezenta-cji wyników prowadzonych badań, wymiany doświadczeń naukowych, nawią-zywania kontaktów i podejmowania współpracy w różnorodnych projektach, są artykuły zamieszczone w czasopismach („Pracach Językoznawczych” i „Pra-cach Literaturoznawczych”) oraz monografiach wieloautorskich, publikowanych zarówno w Olsztynie, jak i w renomowanych wydawnictwach krajowych (Mody w kulturze i literaturze popularnej, Universitas, Kraków 2011; Tropy literatury i kultury popularnej, Wyd. IBL PAN, Warszawa 2014; Tropy literatury i kultury popularnej II, Wyd. IBL PAN, Warszawa 2016). Teksty z ostatnich lat są też dostępne w Internecie w wersji elektronicznej, co znacząco przyczynia się do upowszechniania efektów olsztyńskich spotkań naukowych.
oprac. Iwona Maciejewska i Alina Naruszewicz-Duchlińska
4. Projekty naukowe realizowane przez olsztyńskich polonistów
Wraz z powołaniem na mocy ustawy Komitetu Badań Naukowych w 1991 r. rozpoczął się w Polsce nowy etap w polityce finansowania nauki. Pracownicy obecnego IPiL aktywnie uczestniczyli w procesie pozyskiwania grantów w ramach konkursów ogłaszanych początkowo właśnie przez KBN, od 2005 r. przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a od 2010 r. Narodowe Centrum Nauki. Niezależnie od ustawowego umocowania strumieni finansowa-nia (wymienione agendy rządowe oraz programy specjalne, w tym Narodowy Program Rozwoju Humanistyki) poloniści olsztyńscy skutecznie zdobywali zewnętrzne środki na badania na wszystkich etapach reformy polityki naukowej państwa. W sumie w instytucie zrealizowano (bądź się realizuje) 10 grantów, w tym jeden promotorski, nie wliczając w tę liczbę projektów umocowanych w innych instytucjach naukowych, w których to projektach pracownicy IPiL pełnią (lub pełnili) funkcję głównych wykonawców albo wykonawców. Poniżej scharakteryzowane zostały projekty realizowane w Instytucie Polonistyki
i Logopedii (dawniej Filologii Polskiej) kierowane przez pracowników nauko-wych naszej jednostki1.
1. Semantyczne i formalne przekształcenia nazw własnych w języku polskim – zjawiska apelatywizacji, metaforyzacji i derywacji nazw własnych
Projekt badawczy finansowany przez KBN ermin realizacji: 26.08.2003 – 25.08.2006 r. Kierownik: dr Mariusz Rutkowski
Badania przeprowadzone w ramach projektu doprowadziły do uzyskania pełnego obrazu procesów odnazewniczych we współczesnej polszczyźnie. Uka-zały one mechanizmy wtórnych użyć nazw własnych w tekstach, ich zdolności kreowania nowych jednostek leksykalnych, oraz incydentalnych zjawisk teksto-wych (apelatywna interpretacja nazw). Wśród dominujących procesów wyróżnia-ją się zjawiska:
– generalizacji (produktywne zwłaszcza w kategorii chrematonimów), – metonimizacji i metaforyzacji (wykorzystującej w znacznym stopniu wy-tworzoną wartość konotacyjną jednostek nazewniczych),
– derywacji odnazewniczej (głównie rzeczowniki, z dużym zróżnicowaniem formantów słowotwórczych; także duża liczba? formacji okazjonalnych, tworzą-cych często jednostkowe typy słowotwórcze),
– tekstowej semantyzacji nazw własnych (opartej bądź o adideację na zasa-dzie podobieństwa formalnego lub kontekstowe „czytanie” nazw jako apelaty-wów). Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że nazwy własne aktyw-nie uczestniczą w procesach słowotwórczych i neosemantyzacyjnych. Jako podstawy przekształceń semantycznych występują w roli „mentalnych wzorców” określonych postaw, pojęć, wydarzeń, współtworząc symboliczny językowy obraz świata Polaków.
Wynikiem projektu była wstępna, elektroniczna wersja książki poświęconej zjawiskom szeroko pojętej derywacji odnazewniczej w języku polskim. Oprócz tego opublikowano bądź złożono do druku 6 osobnych artykułów, poruszających kwestie mieszczące się w obrębie tematyki projektu, z tego 4 w wydawnictwach zagranicznych (w tym 2 w języku angielskim). Tematykę tę prezentowano poza tym na konferencjach krajowych i zagranicznych, także o randze kongresu (XII Kongres ICOS w Pizie). Na bazie grantu powstała publikacja książkowa:
Ma-1 Charakterystyka została sporządzona na podstawie informacji pochodzących od kierowników poszczególnych projektów, a także opisów zamieszczonych na stronie internetowej Instytutu Polonistyki i Logopedii.
riusz Rutkowski, Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii. Proces deo-nimizacji, Olsztyn 2007.
2. Opis lingwistyczny wybranych wyrażeń niestandardowych skła-dniowo we współczesnym języku polskim
Grant promotorski finansowany przez KBN Termin realizacji: 14.09.2004 – 13.09.2006 r.
Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni, wykonawca: mgr Anna Śledź
Celem projektu było przygotowanie rozprawy doktorskiej poświęconej opi-sowi powierzchniowoskładniowemu (morfosyntaktycznemu) niestandardowych połączeń dwuwyrazowych, których pierwszy segment stanowi forma przyimka lub słowo homograficzne z nim. Za standardowe uznano połączenia przyimka z regularną formą rzeczownikową, każde inne połączenie traktuje się jako nie-standardowe.
Zasadniczą cześć pracy stanowi analiza materiału źródłowego, na który składają się wyrażenia wynotowane z korpusów tekstów polskich oraz wybra-nych słowników języka polskiego. Na podstawie interpretacji drugiego członu połączeń wyrażenia podzielone zostały na trzy grupy głównie: połączenia z formą przymiotnika (po drugie, po polsku, na całego na biało), nietypowe połączenia z formą rzeczownika (po trochu, z daleka), połączenia z formą niede-klinacyjną (na potem, na schwał). Ostatni rozdział materiałowy zawiera opis wyrażeń nasuwających szczególne wątpliwości interpretacyjne, są to połączenia z segmentami lewo, prawo, wewnątrz, zewnątrz. Praca przynosi szczegółowe rozwiązania interpretacyjne i leksykograficzne. Kończy ją aneks – lista wszyst-kich zanalizowanych wyrażeń wraz z interpretacją gramatyczną.
3. Słownik gramatyczny języka polskiego
Projekt badawczy finansowany przez KBN Termin realizacji: 13.05.2003 – 21.12.2006 r. Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni
W projekcie uczestniczyli także inni pracownicy instytutu: mgr Monika Czere-powicka, mgr Anna Śledź.
W wyniku projektu opracowano Słownik gramatyczny języka polskiego, któ-rego celem jest podanie charakterystyki gramatycznej wyrazów polskich. Słow-nik notuje 180 000 jednostek języka polskiego. Reprezentuje on typ słowSłow-nika, do którego ma się dostęp przez listę słów (nazw haseł) oznaczoną parametrem klasy gramatycznej (morfologicznej). Charakterystyka ta podana jest poprzez program udostępniony w wersji elektronicznej. Dla każdego leksemu
uwzględ-nionego w słowniku wyświetla się odpowiednia informacja na ekranie. Dostęp do niej uzyskuje się poprzez wpisanie hasła w okienku. Ponadto wyświetla się lista haseł całego słownika.
Wstęp do słownika dołączono w postaci drukowanej. Opis gramatyczny do-konany został dla pisanej wersji współczesnego ogólnego języka polskiego. Każdą jednostkę leksykalną opatrzono charakterystyką gramatyczną. Uwzględnia ona wszystkie cechy leksemu, które powinny być uznane za fleksyjne, oraz najważniejsze inne jego cechy: klasyfikujące, słowotwórcze i składniowe (w takim zakresie, na jaki pozwala zdyscyplinowana charakterystyka jednostek, dająca się ująć w uproszczone symbole i proste schematy). Tak więc w hasłach rzeczownikowych notuje się rodzaj, w czasownikowych podaje odpowiedniki aspektowe oraz najregularniejsze derywaty imienne: rzeczownikowe nazwy czynności (odsłowniki), w przymiotnikowych – regularnie tworzone przysłówki i abstrakcyjne rzeczownikowe nazwy cech (na -ość). Dla leksemów nieodmien-nych (oprócz typu leksemu) podana jest najogólniejsza charakterystyka skła-dniowa, zwłaszcza łączliwość: z przypadkami – dla przyimków, z typami fraz zdaniowych – dla spójników. Do słownika wchodzą jednostki, które uznajemy za leksemy języka polskiego. Leksem to jednostka abstrakcyjna, reprezentowana przez zbiór form wyrazowych występujących w tekstach w postaci słów, a opisa-nych w słowniku w jednym artykule hasłowym. Koniecznym warunkiem uznania słowa za reprezentujące leksem języka polskiego jest to, aby miało ono budowę, która pozwala na taką decyzję. Polskie leksemy reprezentowane w tekstach przez słowa muszą się składać z polskich liter i – ewentualnie – poprawnie wprowa-dzonych pomocniczych znaków nieliterowych. Występujące wewnątrz tekstu polskiego elementy kodów jawnie obcych muszą być uznane za obce wtręty: cytaty z innych kodów. Szczegółowa dyskusja dotycząca leksemów języka polskiego, zasad segmentacji tekstu, zawartości opracowania przeprowadzona została we wstępie do słownika.
4. Polskie internetowe grupy dyskusyjne – analiza językowa i charakte-rystyka gatunku
Projekt badawczy finansowany przez NCN Termin realizacji: 16.10.2008 – 15.10. 2010 r. Kierownik: dr Alina Naruszewicz-Duchlińska
Celem badań była analiza i opis językoznawczy oraz charakterystyka gatun-kowa polskich internetowych grup dyskusyjnych (newsgroups), wchodzących w skład tzw. Usenetu, czyli ułożonych w strukturę hierarchiczną dyskusyjnych grup tematycznych. Szczegółowemu badaniu podlegało po 5 polskojęzycznych grup z głównych gałęzi tematycznych, a także po 2 z mniej popularnych i licz-nych grup. Łącznie 23 grupy, które poddane były regularnej obserwacji w latach
2004–2010. Pozyskane dzięki temu materiały stanowią główną część analizowa-nego w pracy korpusu, ale ekscerpcja dotyczyła również innych zbiorowości. Wyekscerpowane teksty poddano analizie i interpretacji przy użyciu tradycyj-nych metod filologicztradycyj-nych, wykorzystywatradycyj-nych w stylistyce, tekstologii, genolo-gii lingwistycznej i lingwistyce tekstu, dzięki którym opisano m.in. delimitację i spójność tekstu na tle kontekstualnym, strategie nadawczo-odbiorcze, tematy, sygnały o charakterze retorycznym i metatekstowym.
W części wstępnej rozprawy scharakteryzowano Usenet jako medium ko-munikowania się z uwzględnieniem różnych typologii. Porównano pojmowanie gatunku w komunikacji tradycyjnej i internetowej z uwzględnieniem m.in. wzor-ca gatunkowego, wyznaczników gatunku i systematyzacji gatunków. Scharakte-ryzowano wyżej wymienione pojęcia w myśl ujęć różnych badaczy oraz odnie-siono je do grup dyskusyjnych. Sprecyzowano cechy internetowych grup dysku-syjnych jako gatunku i omówiono aspekt strukturalny przedstawiając z użyciem bogatej egzemplifikacji m.in. następujące zagadnienia: delimitację, podział wiadomości na wątki, budowę wiadomości. Została przeprowadzona szczegóło-wa analiza konstytutywnych elementów wiadomości – nagłówka, tekstu główne-go i sygnatury. Przeanalizowano m.in. budowę i znaczenie incipitów, wskaźni-ków metatekstowych i finalnych komponentów tekstu. Zbadano aspekt tema-tyczny z rozróżnieniem tematów-nagłówków i tematów, będących przedmiotem wypowiedzi. W rozprawie zawarte są również rozważania na temat następują-cych wyznaczników gatunkowych grup dyskusyjnych: asynchroniczności (wąt-kowej, dotyczącej wewnętrznych połączeń odnośników do danego (pod)tematu w obrębie modeli hierarchicznych i hierarchicznej, ze względu na którą wiado-mości przyporządkowuje się do poszczególnych tematów z zachowaniem układu chronologicznego napływających komentarzy), trwałości (wszystkie wiadomości są archiwizowane i udostępniane zainteresowanym osobom) i hierarchiczności (grup, wiadomości i ról). Zanalizowano także językowe sposoby budowania sieciowej tożsamości.
Badaniom podległa warstwa stylistyczna, ze szczególnym uwzględnieniem dominującego w tym gatunku internetowym stylu potocznego. Obiektem reflek-sji językoznawczej stały się również strategie i antystrategie komunikacyjne oraz zakłócenia komunikacji, do których zaliczono trolling, flame war i spam. Istot-nym i ewentualnie służącym pomocą inIstot-nym badaczom elementem pracy jest bibliografia, licząca około 500 pozycji. W przygotowywanej monografii wyko-rzystano źródła drukowane oraz elektroniczne, dostępne w naukowych bazach danych. W aneksie do pracy zamieszczono spis grup dyskusyjnych z hierarchii pl oraz przedstawiono wyniki analiz statystycznych badanych gremiów.
Efektem grantu jest publikacja książkowa: Alina Naruszewicz- -Duchlińska, Internetowe grupy dyskusyjne. Analiza językowa i charakterystyka gatunku, Olsztyn 2011.
5. Formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych i ich uwikłania składniowe we współczesnym języku polskim
Grant promotorski finansowany przez MNiSW Termin realizacji: 30.06.2009 – 26.12.2011 r.
Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni, wykonawca: mgr Danuta Skowrońska Celem projektu było zebranie danych dotyczących funkcjonowania w języku polskim opozycji form mianownika liczby mnogiej typu doktorzy – doktory charakterystycznej dla rzeczowników męskoosobowych. Ponieważ opozycja ta obejmuje nie tylko własności fleksyjne, ale także składniowe (por. ci mądrzy doktorzy – te mądre doktory), stylistyczne oraz pragmatyczne (różnią się one zakresem użycia i zabarwieniem znaczeniowym – forma „niemęskoosobowa” typu doktory jest na ogół pejoratywnie nacechowana) przygotowana w ramach projektu rozprawa doktorska zawiera pełną charakterystykę opozycji form we współczesnym języku polskim. Podstawowym źródłem, z którego czerpano informacje dotyczące funkcjonowania form mianownika liczby mnogiej rze-czowników męskoosobowych, był Narodowy Korpus Języka Polskiego. Do badań wykorzystano również przeglądarkę internetową Google. Materiał został zgromadzony w bazie danych MS Office Access 2003. Komputerowa baza danych liczy 16 145 rekordów, w których zgromadzono informacje dotyczące form mianownika liczby mnogiej męskoosobowych rzeczowników. Nazwy własne, głównie imiona i nazwiska, stanowią 32% (5199) rekordów. Pozostałe rekordy zawierają informacje o rzeczownikach pospolitych. Za najistotniejsze należy uznać dane dotyczące frekwencji form mianownikowych dla poszczegól-nych leksemów. Potwierdzają one hipotezę o kategorialnym charakterze opozycji form mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych.
Napisana w ramach projektu rozprawa pt. Formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych i ich uwikłania składniowe we współczesnej polszczyźnie liczy 173 strony i składa się z 5 rozdziałów poświęconych metodo-logicznym podstawom opisu, funkcjonowaniu opozycji form Nom. pl. rzeczow-ników męskoosobowych w języku polskim i jego opisie, morfologicznym i pragmatycznym cechom form Nom. pl. rzeczowników pospolitych (rozdział 3) oraz nazw własnych (rozdział 4), relacjom składniowym, w jakie wchodzą formy deprecjatywne i niedeprecjatywne. Do pracy załączona została płyta CD zawiera-jąca bazę danych.
6. Słownik metafor i konotacji nazw własnych
Projekt badawczy finansowany przez MNiSW Termin realizacji: 05.06.2009 – 5.03.2012 r. Kierownik: dr hab. Mariusz Rutkowski
Celem projektu było opracowanie Słownika metafor i konotacji nazewni-czych. W ramach prac nadawczych dokonano ekscerpcji korpusowej, selekcji materiału oraz specjalistycznego opisu leksykograficznego zebranych jednostek. Opisowi poddano 282 jednostki hasłowe.
W pierwszej fazie celem było wypracowanie ostatecznej koncepcji leksyko-graficznej, odpowiadającej profilowi planowanego słownika i adekwatnej do charakteru zgromadzonego korpusu nazw. Jest to o tyle istotne, że polska leksykografia nie doczekała się wcześniej żadnego słownika nastawionego na opis konotacji i metafor − w tym sensie słownik przygotowany w ramach projektu jest dziełem nowatorskim. Ostateczny kształt makro- i mikrostruktury słownika jest efektem autorskiej koncepcji oraz jej uzupełnień w wyniku prowa-dzonej dyskusji środowiskowej.
Cząstkowe ustalenia i propozycje były prezentowane w postaci publikacji i wystąpień konferencyjnych na forum polskiego i światowego środowiska językoznawczego, onomastycznego i leksykograficznego. Wydano drukiem bądź dokonano prezentacji konferencyjnej w sumie 11 tekstów poświęconych pracom badawczym w ramach projektu, z czego 4 na konferencjach zagranicznych o zasięgu europejskim i światowym (m.in. światowy kongres onomastyczny). Oprócz tego prowadzono konsultacje i dyskusje w gronie specjalistów z zakresu polskiej onomastyki i leksykografii nazewniczej (posiedzenia Komisji Onoma-stycznej przy Komitecie Językoznawstwa PAN).
Efektem końcowym projektu jest pierwszy w historii polskiej leksykografii słownik, w którym zastosowano metodę opisu konotacji (wartości konotacyjnej) jako podstawy eksplikacyjnej definiowanych haseł. Przyjęta dla słownika metoda definiowania na podstawie danych korpusowych i tekstowych znaczeń wtórnie użytych nazw jest zwrotem ku postulowanym od wielu lat (zwłaszcza w pracach etnolingwistycznych) uwzględnieniu w opisie znaczeń perspektywy potocznego obrazu świata. Słownik stanowi również nową jakość w obrębie leksykograficz-nych opracowań onomastyczleksykograficz-nych − dotychczasowe polskie słowniki onoma-styczne zajmowały się przedmiotem opisu najczęściej w perspektywie historycz-nej, zmierzając do charakterystyki etymologii i objaśnienia struktury nazw. W projekcie opracowano nową metodę opisu nazw jako pełnoprawnych elemen-tów zasobu leksykalnego polszczyzny, będących (w użyciach wtórnych) nośni-kami określonych wartości semantycznych (konotacji).
Słownik metafor i konotacji nazewniczych jest adresowany nie tylko do spe-cjalistów filologów, lecz również do szerszego kręgu odbiorców zainteresowa-nych użyciem wyrażeń języka polskiego (w tym wypadku: nazw właszainteresowa-nych). Notuje on nazwy własne charakterystyczne dla polskiego kodu kulturowego, przez co realizuje nie tylko rolę praktyczną i czysto utylitarną, ale także stanowi świadectwo świadomości i kompetencji kulturowej i społecznej współczesnych użytkowników języka polskiego. Utrwala zatem dziedzictwo kulturowe polsz-czyzny na określonym (współczesnym) etapie rozwoju.
Efektem grantu jest publikacja książkowa: Mariusz Rutkowski, Słownik me-tafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn 2012.
7. Polska rozmowa urzędowa. Konwersacyjno-dyskursywna analiza komunikacji urzędnik-klient i charakterystyka gatunku
Projekt badawczy finansowany przez NCN (OPUS) Termin realizacji: 30.08.2012 – 29.01.2015 r. Kierownik: dr hab. Mariusz Rutkowski
W ramach projektu dokonano lingwistycznej analizy rozmów urzędo-wych. Analizy dokonano na podstawie zgormadzonego materiału, składającego się z zarejestrowanych autentycznych rozmów, prowadzonych w 21 urzędach różnego typu na terenie całego kraju. Rozmowa urzędowa stanowi odrębny, specyficzny rodzaj interakcji językowej pomiędzy urzędnikiem a klientem i realizuje asymetryczny typ komunikacji. Asymetria jest tu wynikiem instytu-cjonalnego kontekstu, w ramach którego odbywa się rozmowa. W tej interakcji odgrywane są odpowiednio role klienta i urzędnika. Instytucjonalne ramy komu-nikacji wytwarzają więc asymetryczny typ relacji, z nadrzędną (kontrolującą) rolą urzędnika i podporządkowaną rolą klienta. Taki układ skutkuje przyjęciem określonych strategii komunikacyjnych i znajduje wyraz w konkretnych zacho-waniach językowych. W trakcie analizy wykazano, że modelowa rozmowa urzędowa składa się z pięciu zasadniczych faz. Pierwszą z nich jest otwarcie, które polega na wymianie powitalnych formuł grzecznościowych. W dalszej kolejności następuje przedstawienie sprawy przez klienta, a po nim – administra-cyjne formatowanie sprawy, podczas którego urzędnik rozpoznaje problem z perspektywy urzędowej, włącza go w określone procedury (diagnozuje). Kolej-ną fazą jest sformułowanie zaleceń, które dotyczą sposobu załatwienia sprawy urzędowej. Ostatnią fazą jest zamknięcie, czyli wymiana pożegnalnych formuł grzecznościowych. Na każdym etapie obie strony (urzędnik i klient) dokonują określonych, charakterystycznych działań komunikacyjnych. Wśród nich można wyróżnić działania preferowane oraz niepreferowane (np. odmowa). Te ostatnie, jako akty zagrażające współpracy, opatrywane są sygnałami osłonowymi, aseku-racyjnymi, takimi jak opóźnienie czy włączanie przed-sekwencji. Szczególną uwagę zwrócono na przejawy sprawowania władzy i kształtowania instytucjo-nalnej tożsamości w trakcie rozmowy urzędowej. Oprócz negocjowania władzy, urzędnik i klient w trakcie rozmowy podejmują działania nastawione na kształ-towanie wzajemnych relacji, na konstruowanie swych tożsamości. Zdobycie przychylności urzędnika ma go skłonić do ułatwienia czynności administracyj-nych, zaś zbudowanie dobrych relacji z klientem ma na celu stworzenie dobrych warunków do współpracy oraz złagodzić instytucjonalny wymiar władzy urzęd-niczej.
Efektem końcowym projektu jest publikacja książkowa: Mariusz Rutkowski, Rozmowa urzędowa. Analiza konwersacyjno-dyskursywna, Warszawa 2015.
8. Edycja listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Ra-dziwiłła
Projekt badawczy finansowany przez NCN (OPUS) Termin realizacji: 27.06.2013 – 26.12. 2016 r.
Kierownik: dr hab. Iwona Maciejewska, główny wykonawca: dr Katarzyna Zawil-ska
Najważniejszym efektem projektu jest opublikowanie (po uprzedniej transli-teracji i transkrypcji) edycji listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floria-na Radziwiłła (pozostających w rękopisach i zachowanych w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie) wraz ze wstępem naukowym, komentarzem filologicz-nym i historyczfilologicz-nym, słownikiem wyrazów archaicznych i zapożyczonych, indek-sami, streszczeniem w języku angielskim oraz opracowanymi faksymiliami listów (jedna z pierwszych edycji staropolskiej epistolografii kobiecej). Prowa-dzone w trakcie realizacji projektu badania pozwoliły zweryfikować i potwier-dzić w znaczącym stopniu przyjęte założenia dotyczące m.in. unikatowego charakteru listów Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła, będących przejawem interesującej osobowości autorki, jej oczytania i talentu pisarskiego. W trakcie przygotowywania edycji udało się też potwierdzić istotne hipotezy dotyczące drugiego małżeństwa księcia Radziwiłła i podważyć błędne informacje powielane w opracowaniach, przede wszystkim zaś ostatecznie po-twierdzić (ze wskazaniem dokładnej daty) fakt zawarcia tegoż małżeństwa przed unieważnieniem pierwszego z Teresą Sapieżanką. Tym samym ostatecznie rozwiązano problem, powracający także w najnowszych pracach poświęconych H. F. Radziwiłłowi. W rezultacie przeprowadzonych analiz odtworzono hipote-tyczny ciąg epistolarny, na który składają także liczne listy niedatowane i nieza-wierające informacji o miejscu powstania. Praca nad edycją powiązana z pracą nad diariuszem księcia H. F. Radziwiłła, w części pozyskanym w ramach środ-ków z projektu (relacja z roku 1746 dotąd niepublikowana i rozpoznana jedynie wstępnie przez Elżbietę Wichrowską), pozwoliła scharakteryzować mentalność korespondentów, ich uczuciowe relacje i wskazać prawdopodobne powody rozpadu małżeństwa. Wyniki tych rozważań potwierdzają szerszą tendencję zauważalną w czasach saskich, przejawiającą się w postępującym procesie emancypacji uczuciowej jednostek, które coraz częściej dążyły do osiągnięcia szczęścia, nawet za cenę podejmowania trudnych etycznie decyzji.
Istotnym efektem pracy nad edycją jest rozpoznanie języka osobniczego Magdaleny Czapskiej i zestawianie go ze stanem polszczyzny I połowy XVIII wieku. Wstępnej obserwacji w tym zakresie dokonano także w odniesieniu
do pozyskanej w ramach projektu epistolografii Konstancji z Gnińskich Czap-skiej, matki Magdaleny. Oba zbiorów pokazują, w jaki sposób ewoluujące w tym okresie podejście do edukacji kobiet przyczyniało się do wzrostu ich umiejętno-ści pisarskich oraz poziomu intelektualnego. Analiza listów Magdaleny z Czap-skich pozwoliła również scharakteryzować kobiecą mowę miłosną tego czasu i wskazać na jej powiązania z popularnymi w tym okresie tekstami literackim, w tym konwencją romansu sentymentalnego.
Rezultaty prac przeprowadzonych w ramach grantu przedstawiono w refera-tach wygłoszonych na ogólnopolskich konferencjach oraz w siedmiu artykułach opublikowanych w czasopismach naukowych i tomach zbiorowych. Końcowym efektem projektu jest książka: „Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radzi-wiłła z lat 1744–1759, wstęp i opracowanie Iwona Maciejewska i Katarzyna Zawilska, Olsztyn 2016.
9. Opis paradygmatyczny polskich frazeologizmów czasownikowych. Słownik elektroniczny
Projekt badawczy finansowany przez NCN (OPUS) Termin realizacji: 13.02.2014 – 13.08.2018 r.
Kierownik: dr hab. Iwona Kosek, główni wykonawcy: dr Monika Czerepowicka, dr Sebastian Przybyszewski, wykonawcy: Piotr Sikora i mgr Katarzyna Witkow-ska (od 2016 r.)
Projekt grantowy dotyczył opisu gramatycznego związków frazeologicz-nych. Jego główny cel stanowiła analiza paradygmatów grupy 5000 związków – wskazanie explicite form tworzących wzorzec odmiany danego związku – i opracowanie jej wyników w postaci elektronicznego słownika-bazy. Projekt łączył się z dwiema dziedzinami wiedzy lingwistycznej: językoznawstwem wewnętrznym w jego gramatycznym aspekcie oraz z językoznawstwem