Promocja zdrowia w opiece zdrowotnej

Szpitale oraz placówki podstawowej opieki zdrowotnej są kolejnymi istotnymi siedliskami promocji zdrowia. NHS jest jednym z największych zakładów pracy w Europie. Oznacza to, że działania promujące zdrowie mogą mieć wpływ na ogromną część populacji zatrudnioną w instytucjach i placówkach NHS oraz społeczność korzystającą z ich usług.

Rozwój inicjatywy w zakresie szpitali promujących zdrowie w UK nastąpił pod koniec lat 80-tych XX wieku. Brytyjska „Sieć Szpitali Promujących Zdrowie” jest obecnie członkiem europejskiego ruchu szpitali promujących zdrowie. Sieci „Szpitali Promujących Zdrowie” funkcjonują we wszystkich czterech krajach UK, dostarczając schematów akredytacji i nadawania szpitalom statusu „Szpitala Promującego Zdrowie”. Przy tworzeniu schematów współpracuje wielu specjalistów pochodzących ze szpitali i władz zdrowotnych.

Szpital powinien być miejscem, gdzie nie tylko leczy się ludzi i sprawuje się nad nimi opiekę, ale także promuje się zdrowie.439

Rozróżnia się trzy sposoby oddziaływania na promocję zdrowia w szpitalach: polityczny, konsumencki i profesjonalny. Polityczna presja na promocję zdrowia w opiece zdrowotnej jest zilustrowana w ustawie z 1990 roku dotyczącej NHS i opieki społecznej (NHS and

Community Care Act 1990).⁴⁴⁰ Dokument ten określał narodową strategię i zainteresowanie sprawami poprawy stanu zdrowia populacji i podnoszenia jakości świadczeń zdrowotnych. Szpitale są na liście najważniejszych siedlisk promocji zdrowia dla osiągania celów zawartych we wcześniejszym dokumencie „Zdrowie Narodu”.441

Placówki te są też najbardziej widoczną częścią służby zdrowia, która ma istotną rolę w zapobieganiu „złemu zdrowiu”, promowaniu „dobrego zdrowia” i dostarczaniu jednostkom potrzebnych informacji.

Konsumenci również wywierają naciski na promocję zdrowia. Każdy obywatel ma prawo do otrzymania informacji i wyjaśnień dotyczących proponowanego leczenia,

439

Groene O., Garcia-Barbero M. (2005) Health Promotion in hospitals: Evidence and Quality

Management. Country Policies, Systems and Services Divisions of Country Support WHO Regional

Office for Europe, s. 6.

440 HMSO (1990) NHS and Community Care Act 1990. London: HMSO.

441

zagrożeń płynących z tego tytułu albo o alternatywnych, dostępnych sposobach leczenia, które przedstawione są w Karcie Praw Pacjenta (Patient`s Charter).⁴⁴²

Podobnie profesjonaliści opieki zdrowotnej wpływają na promocję zdrowia poprzez zakres swoich obowiązków składających się na ich praktykę. Od pielęgniarek na przykład, oczekuje się umiejętności do identyfikowania potrzeb związanych z wiedzą przekazywaną pacjentom odnośnie ich stanu zdrowia, jak również partycypowania w działaniach promujących zdrowie związanych ze zwiększaniem aktywności fizycznej, zmianie sposobu odżywiania czy pomocą w zaprzestaniu palenia papierosów.443

Szpital promujący zdrowie jest instytucją, która wykorzystuje każdą sposobność dla promowania zdrowia pacjentów, gości i personelu szpitalnego.444

Promocja zdrowia skierowana do personelu szpitalnego jest znacząca, ponieważ zdrowy personel w efektywny sposób realizuje swoje obowiązki. Przez to jest także bardziej skuteczny w promowaniu zdrowia pacjentów. Inicjatywy promocji zdrowia dla personelu szpitalnego mogą być związane z promowaniem dobrej kondycji fizycznej i zdrowego odżywiania, poddawaniem się testom przesiewowym i kontrolnym badaniom lekarskim. Mogą być związane również z redukowaniem ryzykownych zachowań oraz edukacją zdrowotną, mającą na celu podniesienie świadomości w zakresie zdrowia. Natomiast promocja zdrowia i edukacja zdrowotna adresowana do pacjentów szpitala często skupione są na diagnozie specyficznych problemów, z powodu których zostali przyjęci do szpitala. Wsparcie takie powoduje lepsze zrozumienie przez pacjenta swojego schorzenia i efektywnego uczestniczenia w procesie swojego leczenia.⁴⁴⁵ Podejście zespołowe w szpitalach (jak i w innych siedliskach) jest najważniejszym elementem w działaniach promujących zdrowie. Nieodpowiednia komunikacja odnośnie obowiązków każdego pracownika prowadzi do problemów oraz konfliktów na linii pracownik-pracownik i pracownik-pacjent. Pacjenci otrzymujący różne informacje na ten sam temat, mogą czuć się zagubieni, sfrustrowani. Brak

442 Department of Health (1991) The Patient’s Charter. London: HMSO.

443 HMSO (1989) Statutory Instrument for nurses, midwives and health visitors. No. 1455. Nurses,

midwives and health visitors (Parts of the Register) Amendment (No.2) Order oraz Groene O.,

Garcia-Barbero M. (2005) Health Promotion in hospitals…op.cit., s. 6.

444 Milz H., Vang J.O. (1989) Consultation on the role of health promotion in hospitals. Health Promotion International 3, 425-427.

445

współpracy między pracownikami prowadzi do braku zrozumienia każdej pozostałej roli.⁴⁴⁶

Można zatem wzmacniać podejście zespołowe (team approache) poprzez: - posiadanie adekwatnej wiedzy i rozumienie ról wszystkich zaangażowanych, - efektywną komunikację pomiędzy grupami profesjonalistów,

- posiadanie wspólnych celów i pozytywnej postawy,

- szkolenia przygotowujące personel do pracy w zespole na rzecz promocji zdrowia.⁴⁴⁷ Praca zespołowa w siedlisku szpitalnym przynosi wiele korzyści pacjentom i pracownikom, m.in.: zapewnia kontynuację edukacji zdrowotnej poprawiając jej jakość; identyfikuje wyraźne obszary odpowiedzialności; łamie bariery pomiędzy grupami profesjonalistów, skutkując wzajemnym szacunkiem; rozwija zaangażowanie personelu; poprawia satysfakcję pacjentów, ponieważ skoordynowane podejście redukuje zamęt i frustrację.

W celu zapewnienia długoterminowej kontynuacji i rozwoju aktywności promocji zdrowia i edukacji pacjenta w szpitalu (jak również w gabinetach lekarskich czy poradniach społecznych) używane jest określone narzędzie zarządzania, zwane planowaniem strategicznym. Proces ten rozpoczyna się od oceny obecnej sytuacji i oceny potrzeb, następnie przechodzi się do fazy tworzenia celów (dla zmaksymalizowania wpływu na edukację pacjenta) i planu działania oraz na końcu do ewaluacji, żeby uporządkować plan strategicznego działania.448

Specjaliści podstawowej opieki zdrowotnej, a więc lekarze ogólni (general practicioners), dentyści oraz personel (pielęgniarki, wizytatorzy zdrowia) przez nich zatrudniany posiadają wiele możliwości dla realizowania programu promocji zdrowia.⁴⁴⁹

Badania przekonują, że pielęgniarki są zadowolone z realizuji zadań z zakresu promocji zdrowia, bowiem wzrasta przez to ich autonomia, odpowiedzialność wewnątrz zespołu oraz podnosi się ich satysfakcja z pracy.450

Wśród działań promocji zdrowia prowadzonych przez lekarzy ogólnych, czy też zespoły praktyk ogólnych wymienia się: porady związane z planowaniem rodziny,

446 Woynarowska B. (2007) Edukacja zdrowotna. PWN, Warszawa, s. 254 oraz Tobiasz-Adamczyk B. (2002) Relacje lekarz-pacjent w perspektywnie socjologi medycyny. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 105-107 i 120-124.

447

Kemm J., Close A. (1995).Health…op.cit., s. 245.

448 Tamże, s. 246 i 248.

449 Ritchie J., Jacoby A., Bone M. (1981) Access to Primary Health Care. London: HMSO.

450 Fowler G. (1986) The role of the primary health care team. Journal of the Royal Society of Medicine 794, 633-636.

opiekę zdrowotną kobiet w ciąży, porady dotyczące karmienia piersią i bezpieczeństwa; programy szczepień; porady dotyczące zapobiegania wypadkom wśród dzieci i osób starszych; porady dotyczące bezpiecznego seksu i antykoncepcji; testy przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy; porady związane z samoopieką dla pacjentów z cukrzycą, czy astmą.; porady dotyczące bezpiecznego spożywania alkoholu, mającego pozytywny wpływ na organizm; konsultacje związane z radzeniem sobie ze stresem i osiąganiem dobrostanu psychicznego; czy wreszcie porady dotyczące zaprzestania palenia papierosów.⁴⁵¹

Podstawowa opieka zdrowotna jest kluczowym miejscem dla promocji zdrowia, dlatego, że większość ludzi ma kontakt z lekarzami rodzinnymi.452

Promocja zdrowia prowadzona przez lekarzy ogólnych wydaje się być efektywna. Proces pytań o styl życia pacjenta, realizowany przez lekarzy ogólnych podczas pierwszego kontaktu często jest wystarczający, aby zachęcić do podjęcia rozważań w kierunku zmiany zachowań zdrowotnych przejawianych przez pacjentów.453 Randomizowane badania kontrolne wykazały, iż konsultacje i pozostałe zwięzłe akcje realizowane przez lekarzy ogólnych są efektywne, ponieważ dostarczają wsparcia pacjentom, którzy chcą rzucić palenie papierosów bądź przerwać picie alkoholu.454 Pielęgniarki, położne i wizytatorzy zdrowia często realizują promocję zdrowia dzięki współpracy ze specjalistami z różnych dyscyplin.

Przykładem sprawdzonych działań prowadzonych przez wizytatorów zdrowia jest inicjatywa z East Cheshire, gdzie dostarcza się programu wsparcia dla osób wypisywanych ze szpitala, po przebytym ataku serca.

Program obejmuje wizyty domowe w ciągu jednego tygodnia od wypisu, edukację pacjenta w zakresie umiejętnego radzenia sobie z czynnikami ryzyka, leczenia i przyjmowania leków oraz indywidualne dopasowanie ćwiczeń fizycznych, edukacji zdrowotnej i sesje relaksacyjne.

451 Kemm J., Close A. (1995) Health…op.cit., s. 265.

452 Ritchie J., Jacoby A., Bone M. (1981) Access to Primary Health Care. London: HMSO.

453 Skinner H.A., Allen B.A., Mclntosh M.C., Palmer W.H. (1985) Lifestyle assessment: just asking

makes a difference. British Medical Journal 290, 214-216.

454 Jamrozik K., Vessey M., Fowler G., Wald N., Parker G., Vunakis V. (1984) Controlled trial of three

different antismoking interventions in general practice. British Medical Journal 288, 6429, 1499-1503

oraz Wallace P., Cutler S., Haines A. (1988) Randomized controlled trial of general practitioners

Ewaluacja programu pokazała wysoki poziom satysfakcji pacjenta i pozytywny wpływ na aktywność fizyczną, zaprzestanie palenia, zdrowszą dietę i umiarkowane spożywanie alkoholu.⁴⁵⁵

Innym przykładem dobrej praktyki była inicjatywa wizytatorów zdrowia w Bradford skierowana do kobiet pochodzenia azjatyckiego (w lokalnej społeczności) z ryzykiem wystąpienia u nich cukrzycy typu II oraz z problemem nadwagi. Ustanowiono tygodniowy program edukacji zdrowotnej i sesje ćwiczeń, uwzględniające kulturowe i społeczne potrzeby tej grupy. Kobiety ze wzgledów kulturowych na początku niechętnie korzystały ze wsparcia tak zwanych obserwatorów wagi „weight watchers”. Ewaluacja wykazała redukcję wskaźnika masy ciała (Body Mass Index; BMI)⁴⁵⁶ wśród kobiet biorących udział w programie, a ponadto wysoki poziom satysfakcji, poprawę społecznego kontaktu oraz poziomu wiedzy dotyczącej zdrowego odżywiania.

Natomiast w South Ilford (Essex, Wielka Brytania) realizowano wielodyscyplinarne projekty w celu zredukowania ryzyka chorób związanych z przeziębieniami wśród osób starszych. Pielęgniarki środowiskowe odegrały istotną rolę w realizacji projektu, ponieważ to one dokonywały oceny tego, kto jest najbardziej potrzebujący i komu przyznać środki finansowe. Pielęgniarki oceniały warunki panujące w domu osób starszych i identyfikowały tych, którzy najbardziej mogliby skorzystać z grantów pochodzących z projektów władz lokalnych. Dzięki przyznanym grantom poprawiono wydajność energii do ogrzewania domów tych osób 457

Profesjonaliści promocji zdrowia odwiedzają ludzi w ich domach, znajdując tym samym okazję dla promowania zdrowia. Rodziny z małymi dziećmi odwiedzani są przez wizytatorów zdrowia. Starsi ludzie i ludzie niepełnosprawni fizycznie odwiedzani są przez pielęgniarki środowiskowe i pracowników socjalnych. Ludzie upośledzeni psychicznie i z problemami uczenia się oraz z problemami zdrowia psychicznego odwiedzani są przez środowiskowe pielęgniarki psychiatryczne i pracowników socjalnych. Kobiety w ciąży odwiedzane są w swoich domach przez położne. Natomiast

455

Department of Health (2003) Liberating the public health talents of community practitioners and

health visitors. DH Nursing, s. 7-11.

456 BMI – wskaźnik, który jest obliczany przez porównanie wzrostu z masą ciała. Oznaczenie tego wskaźnika ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorób związanych z nadwagą, czy otyłością, jak: cukrzyca, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca. Im mniejsza wartość BMI tym mniejsze ryzyko wystąpienia określonych chorób. Wartości BMI: <15-wygłodzenie; 15,1-17,4 wychudzenie (spowodowane zwykle przez ciężką chorobę lub anoreksję); 17,5-18,5-niedowaga; 18,5-24,9 wartość prawidłowa; 25,0-29,9 nadwaga; 30,0-34,9 I stopień otyłości; 35,0-39,9 II stopień otyłości; >=40,0 III stopień otyłości (otyłość skrajna); (dane ze strony: Wolna encyklopedia http://www.wikipedia.org)

457

ludzie w każdym wieku, którzy wymagają pomocy po wypisaniu ze szpitala odwiedzani są przez pielęgniarki okręgowe, pielęgniarki specjalistyczne, wizytatorów zdrowia i innych terapeutów.

Na koniec warto wspomnieć o nowym stanowisku „lidera” (facilitator), które rozwinęło się pod koniec lat 80-tych XX wieku. Blisko 500 liderów funkcjonuje w Zjednoczonym Królestwie. Osoba na stanowisku „lidera” jest zwykle z zawodu pielęgniarką/pielęgniarzem i posiada dodatkowe kwalifikacje. Ma za zadanie zachęcać zespoły podstawowej opieki zdrowotnej do angażowania się w działania promocji zdrowia, udzielając porad odnośnie szkoleń i organizacji akcji promujących zdrowie.⁴⁵⁸ W dobie rosnących wymagań stawianych przez społeczeństwo w związku z poradnictwem poza sformalizowanymi siedliskami, jakimi z pewnością są poradnie lekarskie, powstają ośrodki zajmujące się konsultacjami dostępnymi dla całej populacji z różnymi problemami. Ośrodki takie mogą być pomocne, zwłaszcza młodszej populacji w rozwiązywaniu problemów, którymi nie chcą podzielić się z rodzicami, czy szkolnymi pedagogami.

Podobnie korzystanie z bibliotek może być pomocne w rozwiązywaniu pewnych problemów. Można w nich odnaleźć kontakt z grupami, czy stowarzyszeniami zajmującymi się szczególnymi problemami zdrowotnymi.

Rolą promotorów zdrowia jest stwarzanie sytuacji wspierających społeczeństwo w rozpoznawaniu możliwych sposobów poprawy stanu zdrowia. W późniejszym etapie rola promotorów powinna polegać już tylko na asystowaniu ludziom przy realizacji koniecznych zmian.