Przegląd środowiskowy

Przegląd środowiskowy zgodnie z definicją przytoczoną w artykule 2 rozporządzenia EMAS jest to „wstępna kompleksowa analiza aspektów środowiskowych, wpływu na środowisko i efektów działalności środowiskowej związanych z działalnością, produktami i usługami organizacji“ *Rozporządzenie z 25 listopada 2009]. Przegląd środowiskowy jest obowiązkowym etapem podczas wdrażania EMAS i jednym z głównych elementów charakterystycznych dla tego systemu zarządzania, a zatem odróżniających go od systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z normą ISO 14001, dlatego też niemal każda publikacja poświęcona EMAS opisuje w szerszym lub węższym kontekście tematykę związaną z przeprowadzaniem przeglądu środowiskowego [Pochyluk in. 2005a, 2005b, 2005c; Matuszak-Flejszman 2011, Marcinkowski in. 2010; Majchrzak 2011].

Wymagania dotyczące przeprowadzenia przeglądu środowiskowego są opisane w załączniku I do rozporządzenia EMAS. Celem jest identyfikacja aktualnego stanu zarządzania środowiskowego. Prawidłowe wykonanie przeglądu środowiskowego jest kluczowe dla wdrożenia skutecznego systemu zarządzania środowiskowego, z którego organizacja będzie czerpała korzyści. Umiejętne przeprowadzenie może byd

fundamentem wielu korzyści *Pacana 2011+. W zał. I do rozporządzenia opisano 5 obszarów, które muszą byd wzięte pod uwagę podczas przeprowadzania przeglądu środowiskowego. Obszary te przedstawiono na rysunku 5.

Rysunek 5. Obszary przeglądu środowiskowego

Źródło: opracowanie na podstawie Rozporządzenia EMAS z dnia 25 listopada 2009 Wymagania prawne

Identyfikacja wymagao prawnych, które powinny byd spełnione przez organizacje nie powinna opierad się wyłącznie na sporządzeniu wykazu mających zastosowanie wymagao prawnych. Równie istotne jest wskazanie odpowiednich dowodów na spełnienie tych wymagao. Źródłem wymagao mogą byd przepisy krajowe, lokalne, a także indywidualne decyzje administracyjne wydawane na rzecz konkretnych podmiotów *Pacana 2011+. W celu spełnienia wymagania należy ustanowid i wdrożyd odpowiednie procedury.

Aspekty środowiskowe

Identyfikacja i ocena aspektów środowiskowych stanowi podstawę funkcjonowania SZŚ. Aspektem środowiskowym jest „każdy element działalności

organizacji, jej produktów lub usług, który ma lub może mieś wpływ na środowisko” *Rozporządzenie z 25 listopada 2009, ISO 14001]. W celu spełnienia wymagania należy ustanowid, wdrożyd i utrzymywad procedurę związaną z identyfikacją aspektów środowiskowych, na które organizacja może wpływad przy uwzględnieniu działao obecnych, ale również tych przyszłych związanych z planowanymi przedsięwzięciami i modyfikacjami. Istotną różnicą pomiędzy EMAS i ISO 14001 jest to, że EMAS bezwzględnie wymaga zidentyfikowania zarówno aspektów środowiskowych bezpośrednich (związanych z działalnością, produktami i usługami nad którymi organizacja sprawuje bezpośrednia kontrolę), jak i pośrednich (aspekty środowiskowe, na które organizacja może mied pewien wpływ, wynikający np. z relacji ze stronami trzecimi).

EMAS kładzie większy nacisk na identyfikację i analizę aspektów środowiskowych w całym cyklu życia wyrobu, począwszy od projektu aż do utylizacji. W celu kompleksowego określenia aspektów środowiskowych organizacje mogą posłużyd się analizą cyklu życia (LCA – Life Cycle Assessment) oraz analizą kosztów cyklu życia (LCC – Life Cycle Costs) [Urbaniak 2010; Kowalski, Kulczycka i Góralczyk 2007; Kulczycka 2010].

Tabela 5. Aspekty środowiskowe bezpośrednie i pośrednie – przykłady

aspekty środowiskowe bezpośrednie aspekty środowiskowe pośrednie

Związane z wymaganiami prawnymi i ograniczeniami zawartymi w pozwoleniach

Kwestie związane z cyklem życia produktu (projekt, rozwój, opakowanie, transport, wykorzystanie oraz odzysk/usuwanie odpadów

Emisje do powietrza ^{Inwestycje kapitałowe, udzielanie pożyczek}

oraz usługi ubezpieczeniowe

Uwalnianie do wód Nowe rynki

Produkcja, recykling, ponowne użycie, transport i usuwanie odpadów stałych i innych, w szczególności odpadów niebezpiecznych

Wybór i struktura usług (np. transport lub obsługa gastronomiczna)

Korzystanie z gruntów i ich zanieczyszczanie Decyzje administracyjne i planistyczne

Korzystanie z zasobów naturalnych i surowców

(w tym energii) ^{Struktura oferty produktów}

Wykorzystywanie dodatków i środków pomocniczych, a także półproduktów

Efekty działalności środowiskowej i praktyki wykonawców, podwykonawców i dostawców

aspekty środowiskowe bezpośrednie aspekty środowiskowe pośrednie

Problemy lokalne (np. hałas, wibracje, nieprzyjemne

zapachy, pyły, efekty wizualne itd.) ^-

Zagadnienia związane z transportem (zarówno

w odniesieniu do towarów, jak i usług) ^-

Zagrożenia związane z wpadkami środowiskowymi i wpływami wynikającymi lub mogącymi wyniknąd ze skutków incydentów, wypadków i potencjalnych sytuacji nadzwyczajnych

-

Wpływu na różnorodnośd biologiczną -

Źródło: opracowanie na podstawie Rozporządzenia EMAS z dnia 25 listopada 2009, Załącznik I

Dokonując identyfikacji aspektów środowiskowych należy brad pod uwagę dane wejściowe i wyjściowe związane z procesami, wyrobami i usługami, zarówno bieżącymi jak i przyszłymi. Należy brad pod uwagę zarówno normalną, standardową działalnośd organizacji, jak i działalnośd w warunkach awaryjnych bądź specjalnych (remonty, naprawy, konserwacje, zatrzymanie bądź uruchomienie). Dobrą praktyką jest wykorzystanie mapy procesów i identyfikowanie poszczególnych elementów wchodzących i wychodzących.

Rysunek 6. Elementy wejścia i wyjścia rozważane przy identyfikacji aspektów

Źródło: Matuszak-Flejszman A., 2007, System zarządzania środowiskowego w organizacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznao, s. 81

Wynikiem identyfikacji aspektów środowiskowych powinien byd opracowany i udokumentowany rejestr. By prawidłowo wykonad rejestr aspektów środowiskowych organizacja powinna byd świadoma zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy aspektem środowiskowym (element działao organizacji – przyczyna, która może wywoład określony skutek), a wpływem na środowisko (zmianą w środowisku – skutkiem) [Matuszak-Flejszman 2007].

Kryteria oceny znaczenia

Kryteria oceny aspektów środowiskowych powinny byd zdefiniowane w celu ustalenia, które z nich mają znaczący wpływ na środowiskowo. Ocenie podlegają wszystkie zidentyfikowane aspekty środowiskowe. Dokonując oceny aspektów środowiskowych należy mied na uwadze zarówno normalne warunki działalności jak i warunki awaryjne oraz nadzwyczajne. Podczas wyboru kryteriów oceny aspektów środowiskowych można brad po uwagę: regulacje i wymagania prawne, intensywnośd oddziaływania na środowisko, obszar oddziaływania (lokalny, regionalny, globalny), dotkliwośd wpływu, wrażliwośd środowiska, czas trwania oddziaływania, częstotliwośd oddziaływania, odwracalnośd zmian w środowisku (koszt i trudności dokonywania zmian), prawdopodobieostwo wystąpienia, opinie zainteresowanych stron, wpływ na społeczny odbiór organizacji, informacje o stanie środowiska, informacje dotyczące ryzyka związanego z aspektami, działalnośd związana z zamówieniami publicznymi, procesy organizacji (projektowanie, rozwój, wytwarzanie, dystrybucja, obsługa techniczna, użycie, ponowne użycie, recykling, usuwanie), działania, które są źródłem najbardziej znaczących kosztów i największych korzyści dla organizacji *Rozporządzenie z 25 listopada 2009, ISO 14001].

Analiza praktyk i procedur zarządzania środowiskowego

Częśd organizacji wdrażających EMAS miało już wcześniejsze doświadczenia z innymi systemami zarządzania. Wiele elementów różnych systemów zarzadzania jest podobnych, w związku z czym można je zaimplikowad do EMAS. Organizacja podczas przeglądu środowiskowego powinna dokonad oceny praktyk i procedur związanych z zarządzaniem środowiskowym, które funkcjonują już na etapie wdrażania EMAS. Należy zidentyfikowad aktualny stan zarządzania środowiskowego w taki sposób, by

nowo wdrażany system zarządzania był częścią całości systemu zarządzania organizacją. Tylko takie podejście daje szansę na skuteczne wdrożenie systemu zarządzania i osiąganie korzyści.

Ocena wcześniejszych incydentów

Podstawą tego elementu przeglądu środowiskowego jest analiza wszystkich informacji płynących z badania wcześniejszych incydentów (np. wypadków, sytuacji awaryjnych, skarg na działalnośd środowiskowa organizacji, przypadków nie spełniania wymagao prawnych bądź funkcjonujących procedur). Nie ma uniwersalnej procedury przeprowadzania przeglądu środowiskowego. Jego zakres zależy od kilku czynników, takich jak: wielkośd organizacji, rodzaj działalności, lokalizacji (np. w pobliżu stref ochronnych), a także od poziomu kultury organizacyjnej oraz kompetencji i doświadczeniu osób biorących udział w przeglądzie środowiskowym.