1 ) P o o b u d z e n iu się wziąć k ą p i e l l u b jeśli n ie m o żn a w y m y ć d o k ł a d n i e c a łą o d k r y t ą część ciała w o d ą p r z e g o t o w a n ą z m y d ł e m , u s t a p r z e p ł ó k a ć j e d n y m z w y m ie n io n y c h p ł y n ó w , zęby w y t r z e ć s z cz o tec zk ą z m a c z a n ą w p ł y n i e p o w y ż s z y m . P r z y m y ciu z w r a c a ć u w a g ę n a p az n o k cie.
2) N ie w y c h o d z ić z d o m u n ac zc zo , ale z a w s z e zjeść l u b w y p ić to co z w y k ł e s ta n o w i ś n ia d a n i e .
3) U n i k a ć styc znośc i z p o d e j r z a n y m i o c h o r o b ę a w ra zie z e tk n ię c i a z c h o r y m u w a ż a ć , a b y część w y p r ó ż n i e ń lu b w y m io cin n ie d o s t a ł a się n a u b r a n i e , w t y m o s t a t n i m w y p a d k u z m y ć w sze lk ie p la m y l °/00 r o z tw o re m s u b l i m a t u . W k a ż d y m r a z ie p o
4) U n i k a ć z e b r a ń w ię k s z y c h , n ie j a d a ć i nie p ić nic n a m ie śc ie, a w r a z i e k o n ie c z n o ś c i w y b i e r a ć t y l k o p o k a r m y św ie że , n i e d a w n o g o t o w a n e , z n a p o j ó w n ajlep iej pić n a m ie śc ie h e r b a t ę .
W o g ó l e i w d o m u n ie j e ś ć i nie p ić w iele. U n i k a ć p i j a ń stw a , jeść t y l k o s t r a w n e p o k a r m y , w o d p o w ie d n i e j p o r z e i nie in a cz ej j a k św ie żo p r z y g o t o w a n e . P i ć t y lk o w o d ę p r z e g o t o w a n ą w p o sta ci le m o n i j a d y z k w a s u c y t r y n o w e g o , m l e c z n e g o , so ln e g o , ż ó r a w i n o w e g o i t. p. l u b w po sta ci g r o g u , l e k k i e g o p o n c z u , h e r b a t y i s ła b y c h n a p a r ó w m ię ty , r u m i a n k u , k w ia t u lip o w e g o i t. p.
5) P r z e d i po j e d z e n i u p r z e p ł ó k a ć s t a r a n n i e u s t a j e d n y m z p o w y ż e j w y m i e n i o n y c h p ły n ó w .
6) N ie o d w ie d z a ć p u b lic z n y c h u stę p ó w , s k o r o zaś u n ik n ą ć te g o n i e p o d o b n a , nie o d d a w a ć k a ł u ina cz ej j a k w k u c k i , nie d o t y k a ć się śc ia n w y c h o d k a , w r ó c iw s z y do d o m u o b m y ć d o b r z e rę c e w w o d z ie p r z e g o t o w a n e j z m y d ł e m a o b ó w ie s k r o p ić r o z t w o r e m s u b l i m a t u l u b k a r b o l u . N a jl e p ie j się w y p r ó ż n ia ć w d o m u w k lo z e t l u b k u b e ł ; w t y m o s ta tn im raz ie po k a ż d e m w y p r ó ż n i e n i u n a s y p a ć w a r s tw ę to r f u i w a p n a n ie g a sz o n e g o w r ó w n y c h częściach.
7) P o p o w r o c i e z z a ję ć do d o m u r ę c e i tw a r z w y m y ć w w o d z ie z m y d ł e m , u s ta p rz e p łó k a ć , o b ó w ie p r z e d z d jęc iem o b e t r z y ć r o z tw , s u b l i m a t u .
8) P r z e d u d a n i e m się n a s p o c zy n e k u s ta k i l k a k r o t n i e p r z e p ł ó k a ć j e d n y m z w y m ie n i o n y c h r o z t w o r ó w .
9) B ielizn ę z m ie n i a ć często, z a r ó w n o j a k i pościel, bieliznę po d o t k n i ę t y c h b i e g u n k ą o d d a w a ć do p r a n i a nie ina cz ej j a k p o 24 g o d z i n n e m m o c z e n iu w 5 % k a r b o l u .
1 0) U n i k a ć n i e w y s p a n i a , z a z ię b ie ń , p r z e ł a d o w a n i a ż o ł ą d k a , z b y t e c z n e g o p r z e c i ą ż e n i a p r a c ą i n a d u ż y ć p łc io w y c h .
11) P o r z u c i ć z b y t n i ą o b a w ę p r z e d cholerą.
12) C h o r y c h od d z ie lić , p r z e z n a c z a ją c im p o k ó j z k o n ie c z n e - m i t y l k o s p r z ę t a m i o r a z j e d n ą o s o b ą do p o s łu g .
13) P r z y na jlż e jsz e m z a b u r z e n i u w t r a w i e n i u w z y w a ć p o m o c y l e k a r s k i e j .
L ekarze i słu żba sanitarna p r ó c z w sz y s tk ic h p o w y ż e j w y sz c z e g ó ln io n y c h p r z e p is ó w p o w in n i:
1) P o w ejściu do p o k o j u c h o r e g o z a k r y ć u b r a n i e f a r t u c h e m , p r z e ś c i e r a d ł e m l u b t. p. S k o r o te g o u czynić d l a r o z m a ity c h w z g l ę d ó w n ie m o ż n a , u w a ż a ć , a b y w y m io c in y i w y p r ó ż n i e n i a nie do-') Uwaga. W ostatnich czasach zalecają (H am m er, N encki) do dezynfekcyi 0,5°/o roztwory solutolu i solveolu. Pierwszy je st kresolem rozpuszczonym w kresolanie sodu, drugi kresolem rozpuszczonym w kre- sotynianie sodu. Kilo Solutolu kosztuje 40 fenig. (Drezno. R adebeul), solveolu 2 m arki. Ja k o surrogat Nencki zaleca dziegieć bukowy i so
snowy, który zaw iera również kresole. 2 ‘/ 2 f. sody 1 w iadro wody, 1 wiadro dziegciu miesza się i rozpuszcza w 20 w iadrach wody. Roztwór m a posiadać wysokie własności dezynfekcyjne.
s t a ł y się na u b r a n i e , a w ra z ie w y p a d k u w y m y ć p la m y l°/oo r o z t w o r e m s u b li m a t u , a p r z y m y c i u całe u b r a n i e z r o s ić z r o z p y l a c z a s u b li m a t e m . P r z e d w y jśc iem z p o k o ju w y m y ć d o k ł a d n i e t w a r z , r ę c e i w ło s y w o d ę p r z e g o t o w a n ą z m y d ł e m i s z c z o tec zk ą , a pó źn iej l 0/^ r o z t w o r e m s u b l i m a t u , 2 % k a r b o l u i t. p. W t y m celu k a ż d y l e k a r z p o w in ie n m ieć z sobą r o z t w ó r s u b l i m a t u z d o d a t k i e m soli k u c h e n n e j .
R p . H y d r . s u b l m . c o r r o s . 5,0.
N a tr i c h l o r a t i 10,0.
A q u a e d es till. 50,0.
M D S . Ł y ż k ę n a k w a r t ę w o d y . R o z t w o r e m t y m d o b r z e j e s t z m y ć p r z e d o p u s z c z e n ie m c h o re g o o bów ie, l u b j a k za le c a liśm y wyżej u ż y w a ć p r z y c h o r y c h k alo sz y , k t ó r e p r z e d w y jśc iem s p łó k a ć w s u b l i m a c i e n a le ż y .
2 ) W c i ą g u d n ia w p r z e r w a c h m ię d z y w i z y t a m i p łó k a ó u s t a je d n y m z e ś r o d k ó w a n t y s e p t y c z n y c h .
3) N ie je ś ć n i c p r z y c h o r y c h i w ich otoczeniu.
4) S t a r a ć się o o d p o c z y n e k w c i ą g u d n i a i o ile m o ż n a n o c c a łą s p ę d z a ć sp o k o jn ie.
Leczenie.
P r z y s t ę p u j ą c d o s k r e ś l e n ia le cz en ia c h o l e r y w e d ł u g d a n y c h , j a k i e s p o t y k a m y w r ó ż n y c h m o n o g r a f ija c h i p o d r ę c z n i k a c h , m u s i m y p o d zielić się n a w s tę p ie z c z y te ln ik ie m p e w n e m i refle- k s y a m i , j a k i e p r z e g l ą d o d n o ś n e j l i t e r a t u r y n a s trę c z a .
P r z e d e w s z y s t k i e m w y p a d a z a z n a c z y ć t e n s m u t n y fa k t, że, n ie z a le ż n ie o d c a łe j m a ssy m e to d i ś r o d k ó w s to s o w a n y c h w r ó ż n y c h e p i d e m i ja c h t u i o w dzie , p r o c e n t ś m i e r te l n o ś c i z c h o l e r y n ie w y k a z u j e zniżki. D a l e j , że d o o c e n y k r y t y c z n e j w y n i k ó w r ó ż n y c h sp o s o b ó w le c z e n ia , p o m i j a j ą c j u ż p r z e d m i o t o w o ś ć spo- s tr z e g a c z y , b r a k t a k i e j w a ż n e j r ę k o j m i , j a k s t a t y s t y k i —w j a k i m s t a d y u m c h o r o b y s to s o w a n y b y ł d a n y ś r o d e k , j a k ą b y ł a p r z e c i ę t n a ś m i e r te l n o ś ć w o g ó le w ty m czasie i w re szc ie w j a k i m o k r e sie e p i d e m i i o t r z y m y w a n o p o d a w a n e w y n ik i. W i a d o m o zaś, że w d r u g i e j p o ło w ie p a n o w a n i a c h o l e r y n a tę ż e n ie jej z n a c z n ie s ł a b n i e i że t a k i e p r z y p a d k i , k tó r e , s ą d z ą e z p r z e b i e g u p ie r w s z e j p o ło w y ep id e m ii, p o w i n n y b y z a k o ń c z y ć się fa ta ln ie , p r z e c h o d z ą w w y z d r o w ie n i e , px*awie n ie z a le ż n ie o d s to s o w a n y c h ś r o d k ó w . S t ą d e n t u z y a z m d l a p e w n y c h m e to d i ś r o d k ó w r o d z i się z w y k l e p o d k o n ie c d a n e j e p i d e m i i, a b y n a p o c z ą t k u now ej p r z e jś ć w r o z c z a r o w a n ie . Z te g o p u n k t u n a le ż y się z a t e m z a p a t r y w a ć n a r o z m a i t e sp o s o b y le c z e n ia c h o le r y , k t ó r y c h w y lic z a n ie c h y b a to t y l k o m oże m ieć n a c e lu , a b y w o g ó ln e m p o s z u k i w a n i u s k u t e c z n y c h ś r o d k ó w u p r z e d z i ć m o ż liw e n o w e n a d n ie m i p r ó b y i no w e Z aw ody.
J e s t j e d n a k fa k t, k t ó r y d o p e w n e g o s to p n i a p r z e m a w i a ć się z d a je i n a k o r z y ś ć t e r a p i i w c h o l e r z e , m ia n o w ic i e z m n ie j
sz an ie się sto p n io w e w p o s t ę p u j ą c y c h za s o b ą e p i d e m i a o h lic z b y z a p a d a j ą c y c h n a c h o lerę, co n a l e ż y w łaściw ie u w a ż a ć z a z m n ie j
sz a n ie s ię cz ęstości cięż kich je j p o sta ci, g d y ż t a k i e t y lk o w n o sz one b y w a j ą z w y k l e w c y f r y s t a t y s t y c z n e . C h o c ia ż lw ią część z a s ł u g i n a l e ż y w tern p r z y p is a ć og ó ln e j i osobniczej p r o f il a k ty c e ,
1
to j e d n a k , z w a ż y w s z y , że o d n o ś n ie z m n ie js z a n ia się ilości p r z y p a d k ó w lżejs zych n i e m a ż a d n y c h d a n y c h , m o ż n a p o s ta w ić w n i o s e k , że p r z y p a d k i te, r ó w n i e ż częste jak d a w n ie j, d zięk i l e c z e n iu nie p r z e c h o d z ą w cięższe p o sta c ie c h o l e r y ').
I w sa m e j te ż rzeczy o k a z u je się, że w ż a d n e j m oże in n e j z a k a ź n e j c h o r o b ie w c z e s n e w d a n i e się l e k a r z a nie j e s t w s ta n ie zro b ić ty le , co w c h o le r z e , ch o c ia ż i ono j e s t w łaściw ie w d a l s z y m c i ą g u p r o f i l a k t y k ą ty l k o , ale se nsu s t r i c t i o r i — z a p o b i e g a n i e m r o z
w i n i ę c i u się n a p a d u c h o l e r y c z n e g o .
C h o c ia ż b a k t e r y j o l o g i a d o s t a r c z y ł a n a m sp o so b ó w do z u p e ł n ie p e w n e g o r o z p o z n a n ia c h o l e r y , to j e d n a k sp o so b y te m o g ą być s to s o w a n e c h y b a t y l k o n a p o c z ą t k u e p i d e m i i p r z y p o j a w ia n i u się p i e r w s z y c h p r z y p a d k ó w . P o d c z a s p a n u j ą c e j j u ż c h o le ry n a l e ż y k a ż d e r o z w o l n i e n i e u w a ż a ć za p o c h o d z e n i a c h o l e r y c z n e g o i ja k o t a k i e t r a k t o w a ć , g d y ż j a k w ia d o m o z n a j l ż e j s z y c h p o sta c i c h o l e r y m o g ą się n i e r a z b a r d z o s z y b k o ro z w ija ć
n ajcię ższ e j e j f o rm y .
R o z p o z n a w a n i e c h o l e r y p o d c z a s jej p a n o w a n ia c h y b a w y j ą t k o w o t y l k o m o ż e n a p o t y k a ć t r u d n o ś c i . M o ż n o ść zm ies zan ia jej z o t r u c i e m j a d a m i m e ta l ic z n e m i i o d w ro t n ie u s u n ie r o z w a ż e n ie n a s tę p u ją c y c h okoliczności: w sz y s tk ie t r u c i z n y m e ta lic z n e s p r o w a d z a ją u c z u c ie s w o is t e g o s m a k u , a p r z y w ię k s z e m s tę ż e n i u ż y w e p a l e n i e w u s t a c h i g a r d z ie li , cz ego n ie m a w c h o lerze .
P r z y o t r u c i u m e ta l a m i w p ie r w w y s t ę p u j ą siln e w y m i o t y , a p o te m d o p ie r o ro z w o ln ie n ie , p r z y c h o l e r z e n a o d w r ó t. P r z y o t r u ciu m e ta l a m i bóle w ż o ł ą d k u i k is z k a c h są silniejsze, w y p ró ż n ie n ia zaś mniej obfite , b a r d z o c u c h n ą c e , często k r w a w e i p o ł ą c z o n e z p a r ciem. W y d z i e l a n i e m o c z u p r z y o +r u c ia c h n i g d y nie z a n ik a z u p e ł nie, często b y w a b o le sn em . W r e s z c i e z a p a ś ć r z a d k o d o c h o d z i t a k i e g o n a t ę ż e n i a j a k w cholerze .
P o s tę p o w a n ie l e k a r z a we wczesnych okresach c h o l e r y po w in n o o p i e r a ć się n a n a s t ę p u j ą c y c h w s k a z a n i a c h : 1 ) w y p r o w a d z ić z a r a z e k z u s t r o j u , 2) d o p r o w a d z i ć p r z e w ó d p o k a r m o w y c h o r e g o do s t a n u p r a w i d ł o w e g o i t y m s p o s o b e m u c z y n ić g r u n t do p r z y j m o w a n ia się z a r a z k a n i e p o d a t n y m .
C e lu te g o o s i ą g n i e m y p r z e z o p r ó ż n i e n i e ż o ł ą d k a , je że li o k a ż e się z w y w ia d ó w p o tr z e b a , p rz e z ś r o d e k w y m i o t n y ( v o m i- to r i u m c o m p o s i t u m ) i k isz e k — n a jle p ie j p o d a j ą c k a l o m e l i olej r y c in o w y ; c h o r y p o w in ie n p o z o s ta ć w łó ż k u , z g o r ą c y m o k ł a d e m n a b r z u c h u , i być n a ścisłej dyjecie: k le j, l e k k i r o s ó ł, h e r b a ta c z y sta l u b z w in e m c z erw o n em . M o r a l n e u s p o k o j e n i e często z a tr w o ż o n e g o j u ż w t e d y c h o r e g o na le ż y też m ieć k o n ie c z n ie na u w a d z e . Z p o d o b s e r w a c y i le k a r s k i e j c h o r y w y jś ć p o w in ie n
') W myśli tej utw ierdzają nas dane statystyczne, że gdy liczba zachorowali pom iędzy ludnością żydowską je st stosunkowo większą, pro
cent śm iertelności między n ią je st mniejszy; wobec zaś notorycznego fa
ktu, że ludność ta leczy się chętniej i wcześniej niż chrześcijańska, -—
należy ową niższą śm iertelność zapisać n a zasługę terapii.
d o p ie r o po z u p e łn e in u r e g u l o w a n i a się w y p r ó ż n ie ń , k t ó r e z a w s z e n ależ y p o d d a w a ć ścisłej d e z y n f e k c y i.
W razie siln ie jsz e g o r ż n ię c ia a l b o d la z a b e z p ie c z e n ia c h o r e m u s p o k o jn e j n ocy, m o ż n a m u p o d a ć niewielką, d a w k ę m a k o w c a , w ja kiej b ą d ź postaci. W i e lk i e m p o w o d z e n ie m c i e s z y ły się w sw oim czasie t a k z w a n e k r o p l e I n o z ie m c o w a , n a s t ę p u j ą c e g o s k ł a d u : lip . T r . V aler, ae th . 8,0. V in i I p e c a c u a n h . 4,0 T r . O p ii croc . 1,2 O l. M e n th . p ip. g t t . V. d a w a ć co 1— 2 g o d z . 20 d o 25 k r o p e l. I d ą c za gorąc o p o le c o n ą r a d ą H . S c h u l t z a m o - ż n a b y d o d a ć t u ' j e s z c z e T r a V e r a t r i g t t I I , k t ó r a j a k o b y w y w ie r a w y b o r n y w p ł y w n a p r z e b ie g c h o l e r a n o s tr a s .
G d y j e d n a k r o z w o ln ie n ie u t r z y m u j e się, a n a w e t z w ię k s z a i p o t w i e r d z a o b a w y , co do j e g o c h o le r y c z n e j n a t u r y , p o w i n n i śm y się s t a r a ć z a p o b ie d z r o z m n a ż a n iu się z a r a z k a w k is z k a c h za p o m o c ą ś r o d k ó w o d k a ż a j ą c y c h p r z e w ó d kisz k o w y . N a p i e r w - sz em m ie js c u stoi tu k a lo m e l, ciesz ący się z a r ó w n o u z n a n i e m z d o ś w ia d c z e n ia d a w n y c h e p id e m ij, j a k o te ż i o d p o w i a d a j ą c y p o w y ż s z e m u w s k a z a n i u swern d z i a ł a n i e m f a r m a k o l o g i c z n e m w s k u te k p r z e m i a n y w k is z k a c h na H g 20 . Z ie m s s e n r a d z i d a w a ć z p o c z ą t k u 2 — 3 w ię k s z e d a w k i (p o 0,5) a n a s tę p n i e co 2 g o d z i n y m n ie jsz e (po 0,05). W e d ł u g C h a ł u b i ń s k i e g o n a le ż y , w r a z ie n i e z u p e ł n e g o o p r ó ż n i e n i a k is z e k , p o d a w a ć r ó w n i e ż p o w t a r z a n e m a łe ilo ści o le ju r y c in o w e g o .
Z in n y c h ś r o d k ó w p o l e c a j ą B o s s b a c b : N a p h t a l i n u m p u r i s - sim u m r e s u b l i i n a t u m w d a w k a c h 0 , 1 — 0,5 pięć d o d z ie s ię c iu raz y n a d o b ę ( w p ig u łk a c h ) ; H u e p p e , F l ü g g e , N e n c k i — s a lo l k il k a r a z y p o g r a m i e w c i ą g u doby.
D a l e j , s ła b e r o z t w o r y k w a s u s o ln e g o ( 511— § v i) , k w a s u m l e c z n eg o ( 3 m — § v i ) , w in n e g o ; ze w z g i ę d u n a siln e d z i a ł a n i e c h i n in y n a p r z e c i n k i K o c h a (1:5 0 0 0 z a b ija ) m o ż n a w t y m o k r e s ie p r o b o w a ć i c h in in y .
Z a to w iększość a u t o r ó w o s t r z e g a sta n o w c z o p r z e d m a k o w cem . Z ie m sse n , C h a ł u b i ń s k i w id z ie li g o r s z y p r z e b i e g w o k r e s ie o d c z y n o w y m u c h o r y c h , k t ó r z y za żyw a li o p iu m , a D o r n b l ü t h je s z c z e w r o k u 1859 w i d z i a ł j a k n a j g o r s z e w y n i k i od m a k o w c a . N i e m e y e r ró w n i e ż , w s k u t e k w y s t ę p o w a n i a g w a ł t o w n y c h z a b u r z e ń m ó z g o w y c h w o k r e s ie o d c z y n u .
Z r e s z t ą c h o r y w t y m s ta n ie p o w i n i e n p o z o s ta w a ć w ł ó ż k u , p r z y z u p e ł n i e ścisłej d y je c ie . W r a z ie o sła b ie n ia i u c z u c i a c h ł o d u m o ż n a z a le c a ć n a p a r y z m ię ty , b z u , h e r b a t y ; wino g r z a n e . Z a n a p ó j słu ż y ć m oże z w y c z a jn a w o d a ( u p r z e d n i o p r z e g o t o w a n a i o c h ł o d z o n a ) z d o d a t k i e m k w . m le c z n e g o , k w . so ln e g o , f o s f o r o w eg o , w in n e g o . I t u c h o r y p o w i n i e n p o zo s tać w o p ie c e l e k a r skiej d o p ó k i stolce n ie p r z y j m ą c h a r a k t e r u n o r m a l n e g o .
W o k re s ie choleryny i poezynającego się napadu cholery
cznego o p r ó c z d z i a ła n ia w e d ł u g w s k a z a ń , o m a w i a n y c h p o p r z e dnio, m u s i m y zw ró c ić się p r z e c iw p e w n y m n o w y m o b ja w o m . g ł ó w n ie zaś w y m io to m , k t ó r e n i e t y l k o że o b c ią ż a ją s ta n c h o r e g o , a l e i p r z e c i n a j ą w p r o s t d r o g ę n a s z y m z a b ie g o m , d a l e j, p r z e c i w k u r c z o m m ię ś n io w y m i p r z e c iw p o c z y n a j ą c e m u się u p a d k o w i k r ą żenia, P r z e c i w w y m io to m z a le c a m y ły k a n i e k a w a ł k ó w lo d u , m
a-ł y c h ilości m r o ż o n e g o w in a sz a m p a ń s k ie g o l u b w o d y sodowej z l o d e m , s y n o p iz m a n a d o ł e k , w re szc ie m e n to l. B o l e s n e k u r c z e w ł y d k a c h i in n y c h g r u p a c h m ię śn i ł a g o d z i l e k k i e p o c i e r a n ie k a w a ł e m lo d u , w o sta te c z n o ś c i w y c ie r a n ie c h l o ro f o rm e m i z a s t r z j '- k n i ę c i e m o rfin y . C h ł o d z ą c e k o ń c z y n y r o z g r z e w a m y b u t e l k a m i z g o r ą c ą w o d ą , a lb o r o z c ie r a n i e m lo d e m i z a w ija n ie m w w i l g o t n e r ę c z n ik i. C z y n n o ś ć s e rc a p o b u d z a m y p o w t a r z a n e m i m a ł e m i d a w k a m i w in a , T r a e V a l e r i a n a e a e t h . liq. a m m o n ii anis., p iż m a i k a m f o r y , a j e s z c z e p ew nie j p o d s k ó r n e m i z a s tr z y k i w a n ia m i e t e r u l u b le piej o l e j k u k a m f o r o w e g o (ol. c a m p h . f o rtiu s 1:5) l u b koffein y.
P r z y p o tę g o w a n iu się o b ja w ó w , k i e d y t r w a j ą c e c iąg le obfite w y p r ó ż n i a n i a i w y m i o t y p o z b a w i a j ą c h o r e g o c o ra z więcej s o k ó w , a o b ja w y sin ic y i u p a d k u t ę t n a z w i a s t u j ą z b l iż a n ie się o k r e s u za- m a rt w i c z e g o , j a k r ó w n i e ż w o b e c t e g o o k r e s u z a d a n i e nas ze o t r z y m u j e now e i g ł ó w n e w s k a z a n i e : z a p o b i e g a ć z a g ę s z c z a n i u się k r w i i u p a d k o w i k r ą ż e n ia .
W ty m c e lu u c i e k a m y się d o w y p r ó b o w a n y c h i z a le c a n y c h z osta tn ie j w ło sk ie j e p i d e m i i— w l e w a ń do k is z e k ( e k t e ro c l y s m a ) i p o d s k ó r ę ( h y p o d e r m a c l y s m a ) . W i e w a n i a do kiszek w e d ł u g p r z e p i s u C a n t a n i ’e g o r o b ią się k i l k a r a z y d z i e n n ie (n a jl e p ie j r e g u l a r n i e w o d s t ę p a c h 4 - o g o d z i n o w y c h ) z 1 — 2 li t r ó w 1% r o z tw o r u t a n n i n y o c i e p ło c ie 3 8 — 40° C. D z i a ł a n i e ta k i c h l e w a t y w w e d ł u g C a n t a n i ’ego p o le g a n a t e r m i c z n e m i m e c h a n ic z n e m p o b u d z e n i u i o ż y w ie n iu k is z e k i c a łe g o u s t r o j u , a z a r a z e m n a p o b u d z e n iu w s y sa n ia , k tó r e z a p o b ie g a z a g ę s z c z a n i u się k r w i i a n u r y i . W e d ł u g C a n t a n i ’e g o c z y n n o ś ć n e r e k p r z e j a w i a ł a się w n i e k t ó r y c h p r z y p a d k a c h j u ż w p a r ę g o d z i n po z a s to s o w a n iu t e g o z a b ie g u . O p r ó c z t e g o t a n n i n a , z a k w a s z a ją c z l e k k a z a w a r to ś ć kisz ek, w y t w a r z a g r u n t n ie s p r z y j a j ą c y ro z w o jo w i la s c c z n ik ó w p r z e c i n k o w y c h , d z i a ł a ś c ią g a ją c e n a b ł o n ę ślu z o w ą kiszki i w re szc ie ł ą c z y się ze s z k o d i i w e m i p r z e t w o r a m i r o z p a d u m a te r y i lu b życia p a s o r z y t ó w w z w i ą z k i t r u d n o r o z p u s z c z a ln e . Z a p o m o c ą te go r o d z a j u o b f ite g o w le w a n i a u d a j e się n ie k ie d y prz e z w y c ię ż y ć o p ó r z a s ta w k i B a u h i n ’a i p r z e m y ć c a ły p r z e w ó d k is z k o w y . D o w o d z ą te go p r z y p a d k i , w k t ó r y c h po t a k i c h l e w a ty w a c h s k ł a d n i k i w le w a n e g o p ł y n u w y k r y w a n o w ż o ł ą d k u p r z y w y m io ta c h l u b z a p o m o c ą z g ł ę b n i k a . Z a m i a s t ta n n i n y z a d a w a ć m o ż n a i in n e ś r o d k i a n t y s e p t y c z n e : (0 ,1 — 0 ,5 % ) HC1., T y m o l etc.
W o b e c te g o z a b i e g u i je g o n ie w i n n o ś c i m o ż n a b y le w a ty w y C a n t a n i ’ego s to s o w a ć i w wiele w c z e śn ie jsz y c h o k r e s a c h — m i a n o w ic ie j u ż w b ie g u n c e c h o le r y c z n e j, nie o c z e k u j ą c w y s t ą p i e n i a cięż szy c h o b j a w ó w .
H y p o d e r m a c l y s m a C a n t a n i ’ego m a n a c e lu zn ie sie n ie u t r a t w o d y i soli w e k r w i i t k a n k a c h z a p o m o c ą w le w a n ia ( 1 — l ' / ^ l i t r a ) s ła b e g o r o z t w o r u soli (6 g n n . n a ty s i ą c ) i so d y (4 n a tysiąc) w w o d z ie d e s ty lo w a n e j ( 3 7 —4 0° ' C.) p o d sk ó rę. P r z y r z ą d y u ż y w a n e w ty m c e lu są r o z m a ite j k o n s t r u k c y i : s k ł a d a j ą się one z c ie n k ie g o t r ó j g r a ń c a p o łą c z o n e g o za p o m o c ą 2 m e tr o w e j r u r k i g u m o w e j z n a c z y n i e m z a w ie r a j ą c e m r o s tw o r . Z a ł ą c z a m y r y s u n e k p r z y r z ą d u p o le c o n e g o p r z e z S a h l i ’ego.
5
J e s t to l i t r o w a k o l b a a z c ie n k ie g o s z k ł a z a m k n ię ta k o r k i e m b , p r z e z k t ó r y w p r o w a d z o n y j e s t t e r m o m e t r i d w ie s z k l a n e r u r k i . R u r k a c u z e w n ę t r z n e g o k ^ ń c a p o sia d a r o zd ę cie , w k t ó r e k ł a d z i e się w a t a w c h a r a k t e r z e filtr u p o w i e t rz n e g o . N a r u r k ę e n a ł o ż o n a je st r u r k a g u m o w a d łu g o śc i 2 m. o b s a d z o n a w d r u g i m s w y m k o ń c u n a ig łę. P r z y g mieśc i się k r a n l u b z a c i s k . P r z e d o p e r a c y ą p ł y n w k o lb ie m o ż n a o g r z a ć d o w rz e n i a , a n a s t ę p n i e o c h ł o d z ić do ż ą d a n e j o ie p ło ty . P r z y s t ę p u j ą c do p r z e k ł ó c i a s k ó r y , n a l e ż y w c i ą g n ą ć p ł y n p rz e z ig łę w ce lu w y t w o r z e n i a s y f o n u i n a s t ę p n i e z a m k n ą ć n a c is k . P r z e k ł ó c i a s k ó r y d o k o n y w a się w sp o só b z w y k ły , u ją w s z y j ą w d u ż ą f ałd ę , j a k p r z y z a s t r z y k i w a n i a c h w e d ł u g P r a - v a t z ’a.
Z w y c z a j n y s z k la n y r y g a t o r m oże o d d a ć te s a m e u słu g i . Z ie m s s e n u ż y w a ł w t y m c e lu s z p r y c y o k o ł o 100 c e n t sześć, za w a r to śc i i k ilk u k a n j u lie k , a b y w p r o w a d z a ć m a ł e m i ilościa m i p ł y n w p a r u m ie jsc ac h. S ą d z i m y , że p r z y r z ą d P o t a i n ’a, D i e u - ln fo y , F r a e n k l a i g ł a i t. d. m o g ą t u r ó w n i e ż d o b r z e się n a d a ć .
C o się tyc zy w y b o r u m ie jsc a, to C a n t a n i z a n a j o d p o w i e d n ie js z ą u w a ż a okolic ę m ię d z y d o ln e m i ż e b r a m i i k o śc ią b i o d r o w ą po o b u s t r o n a c h ( r e g . ileo-costalis; w n i e k t ó r y c h d z i e ł k a c h fa łsz y w ie p o d a j ą r e g io ile o -co ec alis), tu t a j b o w iem p ł y n d o b r z e się r o z c h o d z i p o d s k ó r ą i sz y b k o u l e g a w e s m n iu . P o le c a n a p r z e z S a m u e l a o k o lic a szyi i n a d o b o j c z y k o w e są d o b r e p r z y m a ł y c h ilościach p ł y n u , p r z y w ię k s z y c h w i d y w a n o często o b r z ę k k r t a n i .
I l o ś ć w le w a n e g o p ł y n u w o k r e s ie z a m a r t w i c z y m n ie p o w i n ie n p r z e n o s ić l '/2 l i t r a ; p r z y m n ie js z e m w y s u s z e n iu t k a n e k w y s t a r c z a 8 0 0 — 1000 c, sz. w o k re s ie ty f u s o w y m 5 0 0 — 6 0 0 c. sz.
C i e p ło t ę p ł y n u n a l e ż y te ż m i a r k o w a ć sto s o w n ie d o d a n e g o p r z y p a d k u : je żeli o b j a w y o z i ę b ie n ia ciała są b. w y b i t n e p o w i n n a być wyższą ( 3 9 — 40 C.), p rz y g o r ą c z c e niższą (37° C .) W w ię k s z o ści p r z y p a d k ó w w le w a n ie n a le ż y p o w t a r z a ć , d o p ó k i o z n a k i j e g o w p ł y w u n ie u w y d a t n i ą się w y r a ź n i e (p o d n ie s i e n ie się t ę t n a , w o l n ie jsz y o d d e c h , m niejsza sinica, w re s z c ie w y d z ie le n ie m oczu).
P r z y w olnem w le w a n iu t w o r z ą się g u z y z z e b r a n e j w j e - dnern m ie jsc u w o d y , k t ó r e n a l e ż y r o z p r o w a d z i ć p r z e z r o z c ie r a n i e , mięsienie; w sy sa n ie p r z y ś p ie s z a d a n a u p r z e d n io g o r ą c a k ą p i e l 4 0° C.
zw ła s z c z a sy n o p iz m o w a , l u b g o r ą c y o k ł a d . Z e w z g l ę d u że p r z y
s t o s o w a ć j ą też w cześniej i m e to d y c z n ie co 4 g o d z i n y .
N a l e ż y je szc ze z a u w a ż y ć , że s k ł a d w le w a n e g o p ł y n u m oże u l e g a ć z m ia n o m s to s o w n i e d o p o sz c z e g ó ln y c h w s k a z a ń . D o d a t e k d w u w ę g l a n u s o d u , r o b i o n y ze w z g l ę d u n a w y w ią z u ją c y się k w a ś n y ( n ie d o w ie d z io n y o sta te c z n ie ) o d c z y n k r w i , w y p a d a n ie k ie d y p o d n i e ś ć (w d a le j p o s u n i ę t y c h p r z y p a d k a c h ) ; K e p p l e r w W e n e - c y i d o d a w a ł z d o b r y m w y n ik ie m l °/0 w y s k o k u , M in o l a i B o r e t - t a 3°/oo N a tr ii s u lp h u r ic i.
W r e s z c i e w s p o m n ie ć m u s i m y je s z c z e o w ie w a n ia c h d o ż y ł , k t ó r a to m e to d a , p r ó b o w a n a i u n a s ( B r z e z iń s k i , O r ł o w s k i , S oin- m e r ) c h o ć z r ó ż n e m i w y n ik a m i, z o s t a ł a zn ó w w p ro w a d z o n a w ż y cie we F r a n c y i , sz cz ególnie j p r z e z H a y e m ’a i R o u v i e r ’a. P o l e g a o n a n a b e z p o ś r e d n i e m w p r o w a d z a n i u do o tw a r te j ż y ł y p ł y n u z ł o ż o n e g o z l i t r a w o d y o g r z a n e j do 38 — 40° C. i 5,0 n a t r i c h l o r a t i i 10 N a t r i su lf u r ic i. W s k a z a n i a d l a tej m e to d y s ą te ż sa m e, co i d la w le w a n i a p o d s k ó r n e g o ; p o d o b n o w p ł y w je j w y s t ę p u j e j e sz c z e i t a m , g d z i e j u ż b y p o d e r m o c l y s m a p ozostaje bez e f e k tu . Z a to w y k o n a n ie w p r a k t y c e , z w ła s z c z a p r y w a tn e j, j e s t j u ż o w ie le t r u d n i e j s z e m i w y m a g a o b y c ia z t e c h n i k ą c h i r u r g i c z n ą . P r z y r z ą d S a h l i ’e g o j e s t n a j p r a k t y c z n i e j s z y d o w p r o w a d z e n i a p ł y n u t ą d r o g ą ( p ł y n b o w i e m m o ż e b y ć s t e r y l i z o w a n y m w k o lb ie słu ż ą c e j za r e z e r w o a r j .
W o b e c w ie lk ic h n a d z ie i, j a k i e b u d z ą o p is a n e m e to d y sz c z e g ólnie j e n t e r o c l y s m a i h y p o d e r m a c l y s m a i s t ą d c z ę s te g o z a p e w n e s to s o w a n i a ic h w r a z ie e p i d e m i i, p o w t ó r z e m y tu r a d ę Z ie m se n a , a b y k a ż d y l e k a r z m ia ł p r z y sobie g o to w e p r o sz k i t a n n i n y , soli i s o d y o d w a ż o n e w s to s u n k u na l i t r ( a w ięc ac. ta n n ic i po 10 g r m . N a t r i m u r i a t i e i po 6 g r m . N a t r i b ic arb o n . po 4 g r m . N a t r i sul- f u r i c i p o 3 g r . ) o r a z s z p r y c ę z ig ła m i l u b i n n y p r z y r z ą d do p o d s k ó r n e g o w le w a n ia , i k a n k ę z d ł u g ą r u r k ą g u m o w ą do en e m
t a n n i n o w y c h .
Z n a l a z ł s z y się n a k o n i e c w obec o k r e s u o d c z y n u i r ó ż n y c h je g o p o sta ci, n a p o t y k a m y j u ż d l a n a s z y c h wBkazówek le cz n icz y ch g r a n i c e z a k r e ś l o n e p r z e z p r o g r a m ninie jsz ej p r a c y ; s t a n y te nie m a ją c h a r a k t e r u sw o is t e g o i p o w i n n y też być leczono s y m p t o m a ty c z n ie , w e d le o d n o ś n y c h w s k a z ó w e k te r a p ii sz cz egółow ej.
N a z a k o ń c z e n i e te g o r o z d z i a ł u z w r ó c i m y t y lk o u w a g ę na t o , że w o k r e s i e z d r o w ie n ia po ciężkiej c h o l e r z e nie m o ż n a b y ć p r a w i e d o ść o s t r o ż n y m w d y je cie p r z e p is y w a n e j c h o r e m u i w ty m c e l u na le ż y się w o b e c g w a ł t o w n y c h d o m a g a ń c h o r e g o u z b r o ić w s p o r ą d o z ę s ta n o w c z o śc i i cierp liw o śc i. T r z e b a tr z y m a ć się t u t y c h s a m y c h w s k a z ó w e k , co w p ie rw s z y c h t y g o d n i a c h po cięż
k im ty f u s ie b r z u s z n y m . P o ż y w ie n i e c h o r e g o p o w in n o p rz e z d łu g i czas b y ć t y l k o p ł y n n e m , mięso, j a r z y n y p r z e c ie ra n e ; j a k o p r z y j e m n e i p o ż y t e c z n e b a r d z o u r o z m a ic e n ie d y j e t y m o ż n a z a le ca ć
w p o s ta c i k o m p o t ó w lu b s o k u —c z a r n e ja g o d y (z a w sz e d o s tę p n e b ą d ź w s ta n ie św ie ż y m , b ą d ź su sz o n e), k t ó r y c h z b a w i e n n y w p ły w n a b ł o n ę ślu z o w ą k isz e k , z n a n y d o b r z e u n a s , n ie d a w n o z n ó w p o d n o s z o n y m b y ł p rz e z W i n t e r n i t z ’a. Z e ś r o d k ó w le k a r s k ic h
cz ęs to w s k a z a n e m i bywają, wtedy: a m a r a i r h e a m , o s ta tn ie w r o z m a i t y c h z a b u r z e n i a c h czynności k isz ek u k o n w a le a c e n t ó w p o c h o l e r z e p r a w i e j e s t n ie z b ę d n e m , b ą d ź to w celu z w a lc z a n i a sk ło n n o ś c i d o r o z w o ln ie ń , b ą d ź w c e lu u s u w a n i a z a p a r c i a i n i e z n o ś n y c h w ia t ró w .
[ P r z y t o c z y m y n i e k t ó r e z m e to d i ś ro d k ó w , k t ó r e w sw o im cz asie c i e s z y ły się p o p u la r n o ś c ią i u z n a n ie m .
T . C h a ł u b i ń s k i (za M. L a n g o w s k i m ) , o p ie ra ją c się n a a k sjom ac ie, j a k o b y , e m p i r y c z n y m , że w y w o ła n ie w y m io tó w ż ó ł c io w y ch w c h o l e r z e , od jej o k r e s u w s t ę p n e g o aż d o a k m e t. zw.
st. a l g i d u m , z n a k o m ic ie p o p r a w i a r o k o w a n i e , g o r ą c o z a le c a eroe- t y k i i p e k a k u a n ę . O ile się z d a je w sp ó łc z e śn i n p . K r y s z k a , Łuc.z- k ie w i c z nie m o g li n a b r a ć p r z e k o n a n i a d o te g o s p o s o b u le c z e n i a .
F I . K r a s o w s k i siebie i r o d z i n ę s w ą o r a z w ie lu c h o r y c h le c z y ł k w a s e m o g ó r k o w y m .
K s . C h a w ł o w s k i j a k j u ż w s p o m n i e l i ś m y za b a r d z o s k u t e c z n y ś r o d e k u w a ż a a m m o n iu m m u r i a t . 15 g r m . n a d a w k ę d la d o r o s łe g o (w w odzie), albo 3 I —I I n a I V — V I g co p a r ę g o d z in ły ż k ę .
D r . L e o za specyfik u w a ż a ł m a g i s t e r i u m B i s m u th i, B i e t t — w ę g ie l d r z e w n y .
T h . M . P e r e t z p o le c a we w c z e s n y c h o k r e s a c h w s t r z y k i w a n ie c h in in y ; co 4 g o d z i n y 3 s t r z y k a w k i r o z t w o r u (1:3) a l k o h o lo w e g o (40°) o r a z p ilo k a r p in ę ; w razie u p a d k u sił s t r y c h n i n ę , p r z y d r g a w k a c h , k u r a r ę .
W o k r e s i e za paści c h l o ra l. H y d r . c h l o r a l i 2,0 A q . d e s t i l l . 5,0 4 s z p r y c k i w n o g i i ręce.
Z e ś r o d k ó w p o le c a n y c h p r z e c i w w y b i t n i e j s z y m o b j a w o m w y lic z e m y za R o s s b a c h e m : p r z e c i w w y m i o t o m i c z k a w c e : ló d t ł u c z o n y ł y ż k a m i , p r o s z k i b u r z ą c e , m orfina, a q u a a m y g d . a rn a r.
E t e r ( 0 , 5 — 1,0 p r o dosi), K r e o z o t (0,5 p r o dosi) T - r a S t r y c h n i (0,1— 0,51 p r o dosi), L i q u o r a m m o n i a nis. ( 0 ,1 — 0,5 p ro d o si), k a w a c z a r n a , s z a m p a n m r o ż o n y , s y n o p iz m a . P r z e c i w w y p r ó ż - n i e n i o m z b y t obfitym , ló d , e n e m y z w o d y l o d o w e j , l ó d na b r z u c h , T - r a o p ii c r o c a t a (0,5 — 1 p ro d o s i — do 5,0! p r o dosi) l a p i s do 0,03! p r o dosi, i 0,2 p r o die). B i s m u t h u m s u b n it r ic . P l u m b u m a c c e tic u m ( 0 ,0 3 — 0,05 p r o d osi do 0,5! p r o die) L iq . F e r r i s e s q u i c h l o ra t i (0,1 co */a g o d z i n y , ac. t a n n i c u m 0 ,0 5 — 0,5 p r o d o s i — 2,0 p r o die).
P rz e c iw z a p a ś c i , a b y p o d n ie ś ć u p a d a j ą c e k r ą ż e n i e p o le c a n o : b a r d z o g o r ą c e k ą p i e le , w o d n e , so ln e , z p o p io łu , g o r c z y cy, p a r o w e ; o b l e w a n i e z i m n e i n a s t ę p n e z a w ija n ia , w y c i e r a n i a l o d o w ą w o d ą , z n a s t ę p n e m i z a w ija n ia m i. D o w e w n ą t r z d a w a n o k a w ę c z a r n ą , g o r ą c e w ino, p o n c z , g r o g , s z a m p a n a , w sz e lk ie m o ż l iw e e t e r y c z n e n a l e w k i, p o d s k ó r n e z a s t r z y k i w a n i a e t e r u , k a m f o r y , koffeiny, a t r o p i n y 0 , 0 0 0 5 — 0,001 ( p r o dosi)].
L I T E R A T U R A .
R o s s b a c h. C h o l e r a i n d i c a u n d chol. n o s tr a s . Z ie m s- se n s H a n d b . d. spec. P a t h . , L i p s k , 1886. A r c h a n g i e l - 8 k i j . C h o l e r n y j a e p id e m ii w J e w r o p e j s k o j R o s s i j i w p er io d
1823— 1872. D y s s e r t . , P e t e r s b u r g , 1874. A . H i r s c h . H d b . d e r H i s t o r . G e o g r . P a th o l o g i e . S t u t g a r t , 1883. H a e s e r. H b . d. G e s c h . d. M e d i e n et E p i d e m . K r a n k h t . J e n a , 1882 T . I I I . L i c h t c n s t ä d t . D i e asiat. C h o l e r a in R u s s l a n d . B e rl in , 1831. S c h n i t z e r . D i e C h o l e r a C o n t a g i o s a in G a li z ie n . B r e s l a u , 1831. B e r n e r , B e o b a c h t, ü b e r C h o l e r a in W a r s c h a u . B e r l i n , 1831. H i l l e . B e o b . ü b . C h o l , in P o l e n . L i p s k , 1831. C z e t y r k i n . P a m . T o w . L e k . W. T . 1. J a s i ń s k i i K u l e s z a . P. T. L. W. T. 1. M u s z y ń s k i . P . T . L . W . z r o k u 1837. T y r c h o w s k i . O e pid. chol.
w P l o e k u . P . T . L . W . T . 44. O ś r o d k a c h z a r a d c z y c h w e p id . c hol. w r. 1852. w K r . G . z d oi. W i a d . le k . i s ta ty s t. W a r s z a w a . 1852. O e t t i n g e n . R z u t o k a n a e pid. chol. w W a r szaw ie. P . T . L . T . 30. B r a u s e r . D i e C h o l e r a E p i d . des J a h r e s 1852 in P r e u s s e n . B e r l i n , 1854. B u r s z t y ń s k i . O chol. w C z ę s t o c h o w ie w r . 1866. K l i n i k a . T . I I . C z a j c z y ń s k i. K o r e s p . z Z d u ń s k ie j W o l i. K l . T . I . F r e y e r . S p r a w o z d a n i e z p r z e b i e g u c h o l e r y w W a r s z a w i e w r. 1866. K I.
T . I , M a ł e k . E p i d e m i j a c h o l e r y w W a r s z a w i e w r . 1867.
G az. L e k . T . V I . L i p i ń s k i . S t a t y s t y k a lek. p o w. G r ó j e c k ie g o z a r. 1872, G. L . T . X V . G u r b s k i i W y c z a i - k o w s k i. O ch o le r z e w P ł o c k u w r. 1872, G . L z r. 1872.
G a w r o ń s k i . K i l k a s łó w o c h o l e rz e w m. P iń c z o w i e . G.
L . T . X V .
N i c a t i e t R i e t s c h . A r c h i v d e p h y s . n o r m . e t p a t h o l o g i q u e , X V I I , 1886, p. 72. N i c a t i et R i e t s c h . R e v u e d e m é d e c in e , 1885. T . X V . V i 1 1 i e r s. C o m p t e s r e n d u e s , 1885. T . C., p. 91. B u c h n ę r . S it z u n g s b e r i c h t e d e r G e s e ls c h . f. A n a t . u. P h y s . in M ü n c h e n , 1885. B u c h n e r . M ü n c h e n e r M . W ., 1885, n r . 44. D e n e k e. D e u t s c h e m e d . W o c h ., 1885, nr. 3.
D o y e n . A r e h . d e p h y s io l o g ie n o r m , e t p a t h . 1885. T . V I , 1885, p. 179. R a p c z e w s k i j . W r a c z , 1885, n r . 29. E m- m e r i c h , A i c h . f. H y g i e n e , 1885, p. 291. C a n t a n i.
D e u t . m ed. W o c h ., 1886, n r . 45. T i z z o n i i C a t t a n i . C e n t r . f. m e d . W i s s . 1886, n r . 43. G ü n t h e r . E i n f ü h r u n g in das S t u d i u m f. B a c t é r io lo g ie . L e i p z i g , 1891. S c h o l l , ß e r l . K l . W o c h ., 1890, n r . 41. H ü p p e , K l e i n , C u n - ii i » h a i n, B r u c e . S p r a w o z d a n i e z o s ta tn ie g o k o n g r e s u hy- g i e n i s t ó w w L o n d y n i e . C e n t r a l b l a t t f. B a c t é r io lo g ie u n d P a r a s i t e n k u n d e , 1891, Bd. X , n r . 18 i 19. V a n E r m e n g e m . D e u t s c h e m e d . W o c h ., 1885, n r . 29. G i b i e r et - E r m e n- g e m . C o m p t e s r e n d u e s . T . C. I , 1885, p. 470. H u e p p e.
U e b e r die D a u e r f o r m e d e r s o g e n a n n t e n K o m a b a c i lle n . F o r t s c h r i t t e d e r M e d . 1885, n r . 19. F l ü g g e , D i e M i k r o o r g a n ism en. L e i p z ig , 1886. F r ä n k e l C a r l . G r u n d r i s s d e r B a c t e r i e n k u n d e . B e r l i n , 1891. G o l m s t e n . C h o l e r a , P e
t e r s b u r g , 1891.
O. B u j w i d : C z e r w o n y o d c z y n c h e m ic z n y bafeteryi c h o l e r y a z y a t y c k i ę j . K r o n i k a L e k a r s k a , 1888. C a n t a n i:
W ł a s n o ś c i t r u j ą c e la s e c z n ik c h o l e r y i le c z e n ie c h o l e r y . R e v u e d e M e d ic in e , 1887, N . 1 . K r o n i k a , 1887, p. 523. v. E r m e
n-g e in: N o w e b a d a n i a n a d d r o b n o u s t r o j a m i c h o l e r y . K r o n i k a L e k a r s k a , p. 697, 1886. T h . M . P e r e z: L e c z e n i e c h o l e r y . K r o n i k a , 1885, p. 823. P ro f . M . S e m in o 1 a: P a t o l . i klin.
s tu d y j a n a d c h o l e rą a z y a t . K r o n i k a , 1885, p. 259. H . S c li u 1 t z:
0 le cz eniu c h o l e r a n o s t r a s w e r a t r y n ą . B. B a b e s . P o s z u k i w a n ia n a d la se c z n ik . p r z e c in k . K o c h a . K r o n i k a , 1888, p. 105.
S a m u e l : D ie S u b c u t a n I n f u s i o n a ais B e h a n d l i i t i g m e t h o d e d.
C h o l e r a . B e ri . H . W ., 1884, N. 28, K r o n . le k. 1884, p. 624.
K o n f e r e n c j e o c h o le r z e w B e r l i n . - R e i c h s g r s u n d h e i t s a m t K r o n . 1884, p. 705 i 145. D r . C h a ł u b i ń s k i : L e c z e n i e w c h o l e rze. G a z . L e k . , 1889, N. 2, p. 594. D o r n b 1 ii t h: Z. B e h a n d l g . d.
C h o l e r a . D e u ts c h e s W o c h ., 1881, 29. K r o n i k a , 713, 1884. A r n - s t e i n: O b e c n y s t a n n a u k i o c h o l e r z e a z y a t y c k i e j czyli i n d y j skiej. K r o n i k a , 1888. P r o f . H . v. Z i e m s s e n: Ü e b e r die C h o l e r a u n d i h r e B e h a n d l u n g . K lin . V o r t r ä g e . L e i p z i g , 1887.
A . K r y s z k a: O c h o l e r z e w r o k u 1852. W a r s z a w a , 1853.
D r . ined. K s a w . C h a w ł o w s k i : C h o l e r a m o r b u s etc. W a r s z a w a , 1885. F . v. N i e m e y e r: L e h r b u c h d. S p e o ie lle n p th . e t T h e r a p i e . B e ri . 1879. I. J a c c o u d: W y k ł a d p a t o l. sz cz e
g ó ło w e j T . 14. H . L u c z k i e w i c z : 0 c h o l e r z e . G a z e t a L e k a r s k a , 1885, p . 845. T . C h a ł u b i ń s k i : O c h o l e r z e . G a z . L e k . ; 1885, p. 4631 C a s t o n, B e r t i n - S a n s , G r a s s e t i A . C a n ta n i. L e k c y j i o ch o le r z e . R o s s y js k . T ło m a c z . P e t ć r a b . 1885.
T r a i t é d e M e d i c i n e p u b l i c — so u s la d i r e c t i o n d e M . M.
C h a r c o t , B o u c h a r d , B r i s s a u d. T. I p a r MM.
C h a r r i n, L e g e n d r e , R o g e r , C h a n t e m e s s c , F . W i d a 1 P a r i s M a s s o n 1891, C . S c h m i d t. C h a r a k t e r i s t i k d e r e p id e m is c h e n C h o l e r a , M i t a u L e i p z i g 1850. H a y e m: T r a i t e m e n t d u C h o i e r a P a r i s 1 8 8 5 \ C o n h e i m. O d c z y t y z p a to lo gii o g ó ln e j. W a r s z a w a 1886 J . Z a w a d z k i . D z ia ła n ie s i a r cz a n u s o d u n a k r e w i mocz. G a z , le k . 1888 r. N. 51 i 52. C z y - r i e w . S t a t y k a k r w i . P e t e r s b u z g l 8 8 1 ( w jęz. ross.) M a r e y.
E ssa i d e t h é o r i e p h y s. d u c h o i e r a G a z . h e b d . d e m é d . 1865, 11 1 1 2 . H a y e m. P o s ie d z e n i e soc. m éd. d e h O p itia u x 6 l u t e g o 1891 r. B o u c h a r d. L e ç o n s s u r a u t o in to x ic a t io n . C h a r r i n A n n . d ’y y g . 1890, I I . N e t t e r A n n . d ’h y g . 1890. R a p p , de C o n s e il d ’h y g . de La Seine. 18 VIE 1890. D u j a r d i n B e a u m e t z.
P o g l ą d y T o w . le k . w a rsz . w s p r a w i e u r z ą d z e n i a r e w i r ó w s a n i t a r n y c h n a p r z y p a d e k w y b u c h u c h o l e r y w W a r s z a w i e . P a m . T o w . le k. r. 1885. T . I . s t r . 109 — 139. U c h w a ł a T o w a r z y s t w a l e k a r s k i e g o W a r s z a w s k i e g o d o t y c z ą c a z a p o b i e g a n i a ro z w o jo w i e p i d e m ii c h o le r y i ś r o d k ó w p o m o c y p u b lic z n e j w raz ie je j w y b u c h u . P a t n . T o w . le k . Z. I I I r. 1884 s tr . 357 —381. R e d a k c y a G a z . le k. P r o j e k t p r z e p is ó w m a ją c y c h n a c e lu o g r a n ic z e n ie c h o le ry . W a r s z a w a T . I V . s. I I s t r . 519.
1 . Epidemije d a w n i e j s z e ...2 2 . Przyczyny i p o w s ta w a n ie ...14 3. Objawy c h o l e r y ...37 4. R o k o w a n i e ... ...
5. Zapobieganie... 47
6. Przepisy hygieny p u b l i c z n e j ... 48 7. L e c z e n i e ...
O M Y Ł K I D R U K U .
S ir. wiersz wydrukowano czyta]
42 19 słabość osłabienie
43 20 błona substancyja
43 31 jasnolite jednolite
45 1 po słowie „ciśnienie opuszczono w”
47 35 wachań wahań
48 25 nie niej
48 2G ludzkiej ludzkie
50 21 władzy władz
50 41 Balteta Balleta
51 2 mogły miały
51 15 wsystkie wszystkie
51 33 Ręczą Rzeczą
51 34 rewizyi rewizj-j
54 15 po słowie zmoczoną opuszczono w
54 16 zwykłe wyściełane
55 1 żądaniu zadaniu
5G 41 sie się
57 35 drogą- drogę
58 9 wykreślić wprost
58 10 po słowie cholery opuszczono wprost
B B e s ię c z a ń k p o ś w i e c o n y prze,■’■ lodow i p o c t ą p ó w u m i e j ^ t b o ś c i lekar.óT-cl}, (Oi! Rrdafcc/ja O-ra Mód 0. że w /k e I fi-ra ?ś*.tfta Żawatfikrt'§i»." "
Wyaawcr" O’-. K. M. Sierpi <ski.
W y c h o d z i ze sz y ta m i ob:«io?ci o<l 5 d o 6 a r k u s z y d r u k u .
ł t a ż i y zeszyt. za w ie r a :' p r a ć e o r y g in a l n e , d a j ą c e d o lt ł a d n y p o g lą d n a
’ C'\vój m e d y c y n y r e l t r n t y z b i o r o w e lu b p o je d y n c z e z najce ln ie jszy c h p r a c ' b i e ź r n s g o u id o ii e n n ic tw a l e k a r s k i e g o k r a jo w e g o i z a g i a a i c r - i a g o , o c e n y d z i e ł iektrei-.].,k, w iadom ości H k li o g r a t i c z m s wiadom ości n ó u n i i e j t z e , k r o n i k ę miesięczna! i p r z e g l ą d w s z y s tk ic h prac o r y g i n a l n y c h p o ls k i c h .
P rz id p łr.ia w v n o s i w \V ordzawię rocz nie ra. 5, półrocznie r3. 2 k. 50.
a n p r ovvi.i'‘; i, C s s t r s t w i e i a a g r a n i c ą r o c z n ie rs. 6, p ó łr o c z n ie ra. 3 . AdiŁS R e d a n y : Ohm!® n i 14 A s l ^ f n i s t - a n y i M a r s z a ł k o w s k a
Nr.
99.O d r u m -. p r ó c z F i k u t y s i ę c y - e i e r a t ó w i -viadc inokoi n c i r o i e i s z y c h t e w 8 z v stk ic b d z ia łó w m s d y c y u y w y s z ł y w K r o n i c e nr,-<:ępuj*ce p n c e o r y g in a ln e , k t ó r y c h o d b i t k i s ą d o n i bycia.
I . W . H . TC r u j « w a V .. Bąhlo .»k c (Echm oeoeeiss) jam y brzuszne« i j e go I tr z e OK',
!. 8 . G o ł d f i a r r . O r o z s . a n e m w i t o o g n i s k o » e r o c t w a r u n i s n i u m ó z g u 5 i r d z e n i a .
• 3. Vr a s i ! e w. ?i-»y ».;yi-ek »’•» rozpiwmawania «^rhiołi wiązów ezecok:eli.
1. L \ K i “ w f l i > *r a o u e n i c » A c ti n o m y c o s ia ,
i * £' t r r > » r i v > ’ . i. O z r o s ta c h s e rc n z o s ie r d z ie m i o kea;,D i z b a c h
? oaiei ózia , ' i
6 t l . P a c a n v X s r v > e ż o ł ą d k u (ic h p o ch o d z ę;;!? , r o z p o z n a w a n i e j lecz.-ul f .
j' 7. S. ? e r k o w « b < 'J ¿bzy* - J a n e rjró v w raz - o p ise m w y p a d k u zeszy
c i a n a s t ę p u .p,o ,v.r<vi pr«:.iM0uiow«łg-), p p - c .v »nogo p o d r z u t e m w g ó r
n e j b a i U o w e j c ź js c i, poniż ej w y jśc ia jo g o c c s p l o t u r a m i e n io w e g o , 3. <T. i ' u n k O b e c n y atan lf czem u syfilisu.
fi
0, W B s s e r r . t l g . Co robić przy poprzedzeń"u łożyska?¿10, S a w i c k i . O p w sop n k lim i p rzedolr;.ety..ow ej,
aLJł. 1 . M
4
e z i v> s k i. S k io s k ') ii ja. 8 nianie c h i - i łin a a ^ n o K i o k c , ' 12. W . Z a w a d z k i , C zrk* żnein pochodzeniu i p zreo iw g m ireu i leczeniu c s u c h o t p ł n c a j c h-¿ i i i S. P e r k o w s k i . . N ie m o c p łc i e ( I t ń p o t e m i a ) i je j leczenie,
¿ 1 4 . H . P a c a n o w s k i . O b a d r m u i r o z p o z n a w a n iu ifcoró » » p lą łk a . W e k a -
pra'ityc.iskKO-v 15. F A r n s i o > n. O becny atan r a n k i o ohcierze azyjt*.yv ».żyli indyjskiej.
•
16
. O.ii
u j w' i d. C z e r w c e y o d c z y n c h e n ic z n y b a k tery» eh olei ity e k ie j..17. M . K ę p i ń s k i ż i r p ł l e n i o łą czu to y . W sk a zó w k i j r o -.ty e z c i i . rr y ich r o z p o z n a w a n i u .
18. T 1 r e * z n i o V' a t i. O liypr.otyi r.io w m e d j y a k .
A*1. A W • ,w e r , 1 *a.;.csow aniu s i citr y c z n o a c i w g y . i A o l o g i i M e t o d a P r o i . A p o e t o i r t y o .
? 0 , Z. Ś a b r n y . ( ¿ i p b t e t u i s j i d ł a w i e c ( ę r o a p j .
2 ). jk . v i i w t r . O f*'.,io8owsniu ni.eeir.-ir. w c o o r i b a - 1. kobi c y c h po.- l i ł u / c ito d y T : ort i ! r a n d ’ta.
s ‘12. J . S ę d z i a k O l e u t e i i u t. zw . a ie h o t k rtaniow ych w ta z z i w agam i I o g r u ź l i t y k r . a n ; p i e r w o t n e j o r a z wyiećsamo&ci. t a t o w e j ,
‘23. A . F e i ł * . H « n f e l A C u k rzyca (D iA betfa m c il.tn s) 24, J . B : r o a . Jaeczes.io c u r e g o i o h r o n ic z o e g o tr j-p ra .
25. L.. K r y s t i i. O przyszynact; o stry J i zapaleń ropnyrL. P ir e s .'onkur
sow a n a g r o c zor.u m e d ; letu z ł o t y m j rzez a / d z i a ł m e d y e t n y W . v.. i r
-26.