3.1. Technika badań
Przemiany ustrojowe igospodarcze wPolsce wlatach 90. XX wieku wpłynę-ły na funkcjonowanie handlu wPolsce, wtym wŁodzi. Na rynku polskim pojawiły się nowe rodzaje placówek handlowych, wtym centra handlowe oraz możliwość dokonywania zakupów przez Internet. Wzwiązku ztymi zjawiskami wpolu zainteresowań badawczych autorki pojawił się właśnie handel. Pierwsze badania dotyczyły handlu internetowego, następne zwią-zane były z rozwojem centrów handlowych, żeby ostatecznie skoncentro-wać się na określeniu profi lów nabywczych oraz zachowań nabywczych iprzestrzennych klientów łódzkich centrów handlowych. Wcelu uzyskania podstawowych informacji ocechach (demografi cznych, społecznych, eko-nomicznych) klientów oraz ich zachowaniach przeprowadzano kilkuetapo-wy proces doświadczalny.
Pierwsze prace badawcze dotyczące usług, wtym handlu, zostały prze-prowadzone w2007 roku wjednostce osiedlowej Olechów wŁodzi (209
respondentów)120. W badaniach tych skoncentrowano się na
zachowa-niach zakupowych nabywców usług idóbr materialnych zamieszkujących teren znacznie oddalony od centrum miasta isłabo wyposażony wpunkty usługowe. Wyniki badań były zbliżone do tych prezentowanych winnych
120 A. Rochmińska, 2008, Zachowania konsumenckie w handlu internetowym na przykładzie mieszkańców jednostki osiedlowej Łodzi (Olechów), [w:] Theoretical and empirical researches on servi-ces turing socio-economic changes, UŁ, Łódź.
pracach naukowych, w związku z czym zrezygnowano z pytań dotyczą-cych handlu internetowego. Wnastępnej kolejności zainteresowania ba-dawcze skoncentrowano na rozwoju ifunkcjonowaniu łódzkich centrów handlowych, dlatego w 2010 roku przeprowadzono badania ankietowe zich klientami. Uświadomiły one, między innymi autorce, że wiele osób nie rozumie terminu centrum handlowe, często utożsamiając je nawet ze zwykłym supermarketem, dlatego wdalszych badaniach wprowadzono do kwestionariusza listę centrów handlowych, znajdujących się wpolu
zain-teresowań autorki121. Wdalszej kolejności do doprecyzowania
kwestiona-riusza ankiety poświęconego zachowaniom nabywczym iprzestrzennym klientów centrów handlowych, posłużyły standaryzowane (ankietowe) ba-dania pilotażowe z25 respondentami (rys. 80).
Rys. 80. Etapy badań ankietowych dotyczące łódzkiego handlu.
Źródło: Opracowanie własne.
121 Badania te przeprowadzono z 484 respondentami, częściowe wyniki zamieszczono [w:] A. Janiszewska, E. Klima, A. Rochmińska, 2012, Centra handlowe wŁodzi – zawłaszczona, prze-strzeń publiczna?, [w:] I. Jażdżewska (red.), Człowiek w przestrzeni publicznej miasta, XXIV Kon-wersatorium Wiedzy oMieście, UŁ, Łódź.
Etapy badań Główny problem badawczy Etap 1 Etap 2 Etap 3 Etap 4
Data Próba weryfikacji kwestionariusza ankietyGłówne wytyczne do dalszej
2007 2010 2011 2011 209 484 25 2420 (z 3000) badania pilotażowe badania zasadnicze
• rezygnacja z badań handlu internetowego
• uświadomienie, że klienci C.H. nie rozumieją terminu centrum handlowe • wprowadzenie listy C.H. • doprecyzowanie zasadniczego kwestionariusza ankiety • rezygnacja z badań C.H. specjalistycznych badania zachowań nabywczych, przestrzennych badania zachowań nabywczych, przestrzennych badania zachowań nabywczych, przestrzennych zachowania zakupowe w handlu internetowym Poprzedzające Zasadnicze
Wkwietniu imaju 2011 roku miały miejsce zasadnicze badania
ankie-towe zklientami łódzkich centrów handlowych122. Zuwagi na trudności
zuzyskaniem pozwoleń na przeprowadzenie tego typu badań na terenie poszczególnych kompleksów (w przypadku gdy taką zgodę uzyskiwano, była ona obwarowana licznymi warunkami, na przykład brakiem zgody na publikowanie wyników), zastosowano nieprobabilistyczną technikę
doboru próby, tak zwaną metodę kuli śnieżnej123. Odszukiwano klientów
centrów handlowych, anastępnie proszono ich owypełnianie kwestiona-riuszy, ci następnie przekazywali niewypełnione formularze swoim zna-jomym, sąsiadom i rodzinie i tak dalej. W ten sposób starano się trafi ć do osób zrozmaitych grup społecznych izamieszkujących wróżnych re-jonach Łodzi oraz poza miastem. Metoda ta pozwoliła na identyfi kację klientów poszczególnych centrów handlowych.
Ostatecznie w2011 roku przygotowano irozdano 3000 kwestionariuszy ankiet, zczego część nie wróciła (307) lub została odrzucona inieuwzględ-niona w analizach (273). Wyeliminowanie kwestionariuszy z dalszego procesu badawczego wynikało głównie zwystępowania wielu luk wodpo-wiedziach, oraz zfaktu, że wniektórych ankietach jako główne centrum handlowe (lista była załączona) respondenci podawali sklepy, które były im najbliższe, ale nie zostały sklasyfi kowane jako centrum handlowe, na przykład Biedronka, Lidl, Kaufl and. Zgodnie z założeniem wstępnym kwestionariusz miały wypełniać osoby, które częściej lub rzadziej korzy-stają zoferty przynajmniej jednego złódzkich centrów handlowych, dla-tego ankiety, wktórych wypowiadano się na temat innych
niewymienio-nych sklepów odrzucono124.
Na liście zamieszczonej wkwestionariuszu ankiety znalazły się również centra specjalistyczne (profi lowane) Selgros Cash & Carry (na ul. Rokiciń-skiej i3 Maja) oraz Makro Cash & Carry (na ul. Kasprzaka oraz
wRzgo-122 Badania wczęści przeprowadzili studenci Iroku studiów magisterskich wramach przed-miotu fakultatywnego „Geografia usług”. Ich zadaniem było wypełnienie kwestionariusza oraz przekazanie formularzy członkom rodziny, sąsiadom iznajomym.
123 „Wmetodzie tej badacz zbiera dane okilku członkach badanej populacji, których da się od-szukać, anastępnie prosi te osoby odostarczenie informacji potrzebnych do znalezienia innych członków tej populacji, których akurat znają. Określenie „kula śnieżna” odnosi się do procesu akumulacji, gdyż każda odszukana osoba podaje inne osoby” (Babbie 2007, s. 205–206).
124 Nie wzięto ich pod uwagę również przy pytaniach ogólnych, uznając, że ci respondenci bez zrozumienia wypełniali kwestionariusze lub wypełniali je nierzetelnie.
wie125). Tego typu kompleksy posiadają ograniczoną dostępność, ponieważ żeby skorzystać zich oferty, należy dysponować odpowiednią kartą wstę-pu. We wstępnym zamierzeniu chciano zbadać również zachowania (na-bywcze, przestrzenne) klientów itej kategorii obiektów handlowych, ale okazało się, że tylko 62 osoby wskazały je jako najczęściej odwiedzane lub najbardziej ulubione – zrezygnowano więc zanalizy zachowań nabywców wramach tej kategorii obiektów.
Na liście centrów handlowych wkwestionariuszu umieszczono również
do wyboru Carrefour przy ul. Bandurskiego126, mimo że nie spełniał
kry-terium powierzchniowego uwzględnianego przy defi niowaniu centrum
handlowego (poniżej 5000 m2). Obiekt ten spełniał natomiast drugie
kry-terium, czyli liczbę punktów usługowych wgalerii (10). Umieszczenie go na liście wynikało zfaktu, że był to jedyny kompleks tego typu wokolicach dużego osiedla mieszkaniowego Retkini (Galeria Retkińska posiada inny charakter), stąd założono, że wielu mieszkańców osiedla jest jego klien-tami. W badaniach obiekt ten wskazały jednak tylko 23 osoby, dlatego ostatecznie wcelu ujednolicenia doboru próby badawczej nie analizowano zachowań klientów tego kompleksu. Wszystkie te kwestionariusze ankiet zostały uwzględnione w zakresie pytań ogólnych dotyczących zakupów ioceny centrów handlowych. Wsumie do dalszej analizy zaklasyfi kowa-no 2420 ankiet, z tego 2335 uwzględniokowa-no przy dokonywaniu typologii centrów handlowych oraz określaniu profi lów nabywczych orazzachowań nabywczych i przestrzennych klientów.
Kwestionariusz ankiety składał się ztrzech bloków tematycznych oraz z metryczki. Pierwszy blok ogólny dotyczył głównie postrzegania czyn-ności zakupu w zależczyn-ności od miejsca jego dokonywania, na przykład centrum handlowe, duży sklep specjalistyczny, ryneczek, supermarket, sklep osiedlowy czy Internet. Zasadniczy (najobszerniejszy) blok dotyczył konkretnego łódzkiego centrum handlowego wybranego zzamieszczonej listy. Respondenci mieli odpowiedzieć na pytania dotyczące między inny-mi zachowań nabywczych i przestrzennych w najczęściej odwiedzanym kompleksie, ajeżeli takiego nie ma, to wulubionym centrum handlowym.
125 Makro Cash & Carry wRzgowie wpisano na listę, ponieważ obiekt ten znajduje się blisko granic administracyjnych Łodzi izakładano, że część klientów jest mieszkańcami tego miasta.
126 Na wstępie założono, że ten obiekt handlowy może być wcentrum zainteresowań nabyw-czych mieszkańców dużego osiedla, jakim jest Retkinia.