1. Przewozy pasażerskie
1.11. Przewozy pasażerskie w Polsce na tle innych krajów Europy
W Polsce wzrost liczby przewiezionych pasażerów między 2018 r. a 2019 r. wyniósł 8,3%. Dane z innych krajów europejskich nie są jeszcze oficjalnie dostępne. UTK zwrócił się bezpośrednio do przedstawicieli regulatorów rynku w krajach zrzeszonych w IRG-Rail. Wstępne wyniki na temat liczby pasażerów w 2019 r. otrzymano od 11 państw. Z zestawienia dynamiki widać, że wzrost odnotowała większość z nich. Największy wzrost liczby pasażerów odnotowała Grecja – z 19,4 mln do 22,4 mln (wzrost o 15,5%). Wśród badanych państw Polska ze wzrostem na poziomie 8,3% była na drugim miejscu. Spadek liczby pasażerów odnotowano z kolei na Węgrzech i w Chorwacji.
Rys. 28. Dynamika zmian liczby pasażerów w wybranych krajach Europy 2018/2017
W momencie publikacji sprawozdania oficjalne dane dotyczące pasażerskiego rynku kolejowego w Europie obejmują 2018 r. i opublikowane zostały w marcu 2020 r. w raporcie IRG-Rail.
Przedstawiają wybrane parametry i wskaźniki porównawcze krajów na rynku europejskim.
15,5%
8,3% 7,9% 7,7%
6,7% 6,1%
2,6% 2,5% 2,2%
0,01%
-0,7%
-2,0%
-4,0%
-2,0%
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0%
12,0%
14,0%
16,0%
18,0%
Rys. 29. Wskaźnik wykonanej pracy przewozowej na mieszkańca danego kraju w 2018 r.
(pas-km/1 mieszkańca)
Dane na wykresie pokazują średnią wielkość pracy przewozowej na jednego mieszkańca wybranych krajów zrzeszonych w monitorowanych krajach w 2018 r. Praca przewozowa na mieszkańca różni się znacznie w całej Europie. Szwajcaria, Austria i Francja to kraje o największej wielkości pracy przewozowej (liczba pasażerokilometrów na mieszkańca). W Szwajcarii przeciętny obywatel przejechał pociągiem 2410 km, w Austrii 1502 km, a we Francji 1373 km. Łączna odległość, jaką pokonał pociągiem przeciętny mieszkaniec Polski, wynosi 545 km. Biorąc pod uwagę, że średnio mieszkaniec Polski podróżuje koleją 8 razy w ciągu roku, można obliczyć, że przeciętna podróż zrealizowana została na dystansie ok. 68 km.
Porównując Polskę do Austrii warto zauważyć, że w 2018 r. w obydwu krajach przewieziono podobną liczbę pasażerów – 310 mln. W Austrii była to rekordowa liczba pasażerów, w Polsce również liczba pasażerów przekroczyła 300 mln po raz pierwszy od kilku lat, jednakże biorąc pod uwagę, że liczba mieszkańców Austrii wynosi ok. 8,9 mln, a Polski ok. 38 mln widać jak duża jest dysproporcja w wielkości wskaźnika wykorzystania. Podczas gdy przeciętny mieszkaniec Polski 8 razy w ciągu roku korzysta z kolei, przeciętny Austriak wykonuje w tym czasie prawie 35 podróży.
0 500 1000 1500 2000 2500
Przewozy pasażerskie
Rys. 30. Wskaźnik obłożenia pociągu w monitorowanych krajach w 2018 r.
(liczba pasażerów/pociąg)
IRG-Rail badało również wskaźnik obłożenia pociągu wśród krajów członkowskich, które sprawozdały dane o swoim rynku. Warto zauważyć, że wskaźnik obłożenia różni się od wskaźnika zajętości miejsc, który wyrażany jest w procentach i wskazuje, w jakim stopniu pociągi jeżdżą zapełnione.
Wskaźnik obłożenia pociągu liczony jest jako iloraz łącznej pracy przewozowej (wyrażonej w pasażerokilometrach) przez całkowitą pracę eksploatacyjną (wyrażoną w pociągokilometrach) i wskazuje przeciętną liczbę zajętych miejsc w pociągu (albo przeciętną liczbę pasażerów na 1 pociąg).
Wśród krajów, które sprawozdały swoje dane, było to 134 pasażerów na 1 pociąg. Poziom wskaźnika wyższy od średniej odnotowano we Francji, gdzie przeciętnie pociągiem podróżuje 235 pasażerów.
Było to spowodowane wykorzystaniem taboru o większej przepustowości przez główne i zasiedziałe przedsiębiorstwo kolejowe SNCF do realizacji usług należącego do niego „taniego przewoźnika”
Ouigo, a także lepszymi wskaźnikami wykorzystania pozostałych usług podczas strajków na kolei w II kwartale 2018 r.
Średnia liczba pasażerów w pociągu w Polsce wynosi 126 osób. Plasuje nas poniżej średniej za Wielką Brytanią, Finlandią i Holandią, ale przez Niemcami i Austrią.
0 50 100 150 200 250
Rys. 31. Udział przewozów krajowych i międzynarodowych w monitorowanych krajach IRG-Rail wg pracy przewozowej w 2018 r.
W monitorowanych krajach średni udział w ruchu międzynarodowym w 2018 r. wg wykonanej pracy przewozowej był bardzo niski i wyniósł 6%. W niektórych krajach, takich jak Hiszpania, Grecja i Norwegia, udział w ruchu międzynarodowym wynosił nawet mniej niż 3%. Udział w ruchu międzynarodowym powyżej średniej (tj. 6%) odnotowano w ośmiu krajach, wśród których największym udziałem pracy przewozowej w pociągach międzynarodowych wykazały Austria, Luksemburg i Litwa. W Austrii wysoki udział w ruchu międzynarodowym (23%) wynika głównie z położenia geograficznego tego kraju. Wszystkie pociągi dalekobieżne kursujące przez Austrię ze wschodu na zachód i w odwrotnym kierunku muszą jechać między Salzburgiem a Tyrolem przez terytorium Niemiec.
udział przewozów krajowych udział przewozów międzynarodowych
Przewozy pasażerskie
Ponadto, ponieważ wiele obszarów miejskich, takich jak Wiedeń, Salzburg i Innsbruck, znajduje się w pobliżu granicy, Austria ma wiele pociągów regionalnych / podmiejskich, które jeżdżą do/z sąsiedniego kraju i dlatego są uważane za międzynarodowe. To samo dotyczy Luksemburga, w którym ruch międzynarodowy osiągnął 29% całkowitego ruchu pasażerskiego. Ponadto duża część pracowników dojeżdża do Luksemburga z krajów sąsiednich (zwłaszcza Francji).
W Polsce udział pracy przewozowej w ruchu międzynarodowym kształtuje się na poziomie 4% i jest niższy od średniej z badanych krajów o 2 p.p. Pasażerowie podróżują w ruchu międzynarodowym głównie pociągami PKP Intercity. Oferta transgraniczna przewoźników regionalnych oraz realizowana w ramach otwartego dostępu z roku na rok rośnie.
Rys. 32. Udział usług o charakterze usług publicznych (PSO) i usług o charakterze komercyjnym w oparciu o wykonaną pracę eksploatacyjną w monitorowanych krajach IRG-Rail w 2018 r.
udział przewozów o charakterze usług publicznych udział przewozów o charakterze komercyjnym
Średnio we wszystkich monitorowanych krajach usługi objęte PSO stanowiły 82% liczby pociągokilometrów oferowanych na rynku pasażerskim.
W jedenastu krajach udział PSO wg pracy eksploatacyjnej jest wyższy niż 95% (Belgia, Chorwacja, Estonia, Finlandia, Węgry, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Rumunia, Słowenia i Wielka Brytania).
W Belgii udział PSO pociągokilometrów wynosi 96%, ponieważ cała krajowa kolejowa usługa pasażerska jest zorganizowana na podstawie umów PSO, a udział usług międzynarodowych o charakterze komercyjnym jest ograniczony. W Wielkiej Brytanii udział PSO wg zrealizowanych pociągokilometrów wynosi 98%.
W niektórych krajach, takich jak Portugalia, Szwecja, Hiszpania, Francja Austria, Serbia i Włochy udział usług nieobjętych usługami o charakterze użyteczności publicznej jest na poziomie powyżej średniej wynoszącej 18%. Portugalia jest jedynym krajem spośród badanych, w którym udział pracy eksploatacyjnej w ramach przewozów komercyjnych jest większy niż PSO.
W Polsce udział PSO wg wykonanej pracy eksploatacyjnej wynosił w 2018 r. 93%, a udział pozostałych usług 7%. Wg wykonanej pracy przewozowej udział PSO był mniejszy i wynosił 89%, a pozostałe 11% stanowiły pasażerokilometry zrealizowane w ramach świadczenia usług komercyjnych.
W przypadku Polski jest to wytłumaczalne działalnością przewoźnika PKP Intercity, który z racji realizowanych usług dalekobieżnych i o charakterze komercyjnym realizuje stosunkowo dużą pracę przewozową.