obszarach województwa małopolskiego
Przeprowadzona powyżej typologia zmusza do refleksji nad pytaniem o czynniki decydujące o przestrzennym zróżnicowaniu wykorzystania środków Unii Euro-pejskiej w obszarach wiejskich Małopolski. Nie wszystkie determinanty sukcesu w zakresie pozyskiwania środków przez urzędy gmin i przedsiębiorców da się ująć ilościowo. Niemniej można przypuszczać, że efekty aktywności gmin i przedsiębiorstw powinny być bardziej widoczne w gminach zamożnych, wyka-zujących wysoki stopień aktywności gospodarczej i społecznej.
Analizę przyczyn przestrzennego zróżnicowania wykorzystania środków unij-nych przeprowadzono dla dwóch zmienunij-nych: całkowitej wartości projektów (w ramach funduszy unijnych i dopłat bezpośrednich) w przeliczeniu na 1 mieszka-ńca oraz wartości środków pozyskanych przez urzędy gmin, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia i fundacje, w przeliczeniu na 1 firmę. Wymienione wyżej cechy skorelowano ze zmiennymi opisującymi zamożność samorządów (dochody własne budżetów gmin w latach 2004—2006 na 1 mieszkańca), aktywność gospodarczą (liczba firm na 1000 mieszkańców w latach 2 0 0 4 - 2 0 0 6 ) i społeczną (liczba stowarzyszeń i fundacji na 1000 mieszkańców).
Całkowita wartość środków wydatkowanych w ramach funduszy unijnych i dopłat bezpośrednich była bardzo słabo skorelowana ze wskaźnikami aktywno-ści samorządowej i gospodarczej (współczynniki korelacji liniowej Pearsona od -0,11 do 0,04). Najsilniejszy związek otrzymano dla aktywności społecznej
(współczynnik korelacji linowej równy 0,30, istotny na poziomie 0,05). Podob-ny obraz braku zależności uzyskano dla wartości środków pozyskaPodob-nych przez
fir-my, gminy, stowarzyszenia i fundacje. Z tą ostatnią cechą w największym stop-niu skorelowana jest liczba stowarzyszeń i fundacji na 1000 mieszkańców. Potwierdza się więc, że to nic poziom rozwoju decyduje o wartości pozyskanych środków, a raczej aktywność społeczna i zapewne obecność lokalnych liderów (Dziemianowicz i Swianiewicz 2007).
Wykorzystanie środków unijnych przez rolników i przedsiębiorców oraz przestrzenny obraz tego zjawiska wskazuje, że aktywność w tym zakresie zależy od stopnia zaangażowania mieszkańców w konkretny rodzaj działalności. Wyni-ka to po części ze skomplikowanych procedur uzyskiwania dofinansowania pro-jektów, które często bywają zniechęcające dla potencjalnych beneficjentów, a jednocześnie nie gwarantują sukcesu. Na starania o środki na dofinansowanie decydują się zatem tylko ci przedsiębiorcy/rolnicy, dla których działalność związana z tym dofinansowaniem stanowi najważniejsze źródło dochodu. Wśród przedsiębiorców wskazać można wielu, którym udało się pozyskać kilka projektów. Przyczyny zróżnicowania aktywności urzędów gmin w zakresie pozy-skiwania funduszy unijnych są trudniejsze do jednoznacznego określenia. Jed-nak stwierdzone w artykule ponadprzeciętne rezultaty jednostek słabiej rozwi-niętych mogą świadczyć o tym, że unijna polityka spójności przynosi pozytywne efekty.
Podsumowanie
Pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszar województwa małopolskiego jest silnie zróżnicowany. Obserwowany jest podział na silnie roz-winiętą, przemysłową część zachodnią, z wyraźnie zaznaczającymi się procesami suburbanizacji oraz słabiej rozwinięte, rolnicze obszary wschodnich i północ-nych powiatów. Przeprowadzone analizy pokazują jednak, że poziom rozwoju społeczno-gospodarczego nie stanowi decydującego czynnika w różnicowaniu wielkości pozyskanych funduszy unijnych przez mieszkańców i samorządy. W większym stopniu uzależnione jest to od dotychczasowych funkcji obszarów oraz postaw liderów lokalnych.
Największą aktywność w pozyskiwaniu funduszy unijnych przez rolników, tak w odniesieniu do dopłat bezpośrednich, jak i dofinansowania projektów inwestycyjnych, obserwuje się zwłaszcza w obszarach tradycyjnie rolniczych, a przede wszystkim północno-wschodniej i wschodniej części województwa, natomiast mniejsza jest ona zwłaszcza w zachodniej, bardziej uprzemysłowionej części regionu.
W zakresie wartości projektów gminnych finansowanych ze środków Unii Europejskiej spora grupa aktywnych jednostek samorządowych położona jest właśnie w najsłabiej rozwiniętych, peryferyjnych obszarach regionu (powiaty:
172 Wykorzystanie środków Unii Europejskiej...
proszowicki, miechowski, dąbrowski, gorlicki). Dużą rolę w pozyskiwaniu fun-duszy przez gminy przypisać należy czynnikowi ludzkiemu. Należy jednak mieć na uwadze, że niższa wartość projektów uzyskana przez jednostki podmiejskie bądź położone w obszarze lepiej rozwiniętym nie musi świadczyć o ich mniejszej aktywności, a o zróżnicowaniu dotychczasowego stopnia wyposażenia w infra-strukturę techniczną. Inwestycje infrastrukturalne stanowią bowiem znakomitą część projektów realizowanych przez gminy, na które uzyskują one dofinanso-wanie ze środków UE, a jednocześnie są one najbardziej kosztowne. Można przypuszczać, że odwrotny do poziomu rozwoju układ przestrzenny aktywności w zakresie pozyskiwania środków Unii Europejskiej może się w przyszłości przysłużyć procesowi wewnątrzregionalnej konwergencji.
Efekty aktywności przedsiębiorstw nie wykazują jednoznacznych przestrzen-nych zależności. Wskazać można jedynie na większą ilość środków, które trafiały do podmiotów zlokalizowanych w gminach podmiejskich w okolicach Krakowa i Tarnowa, co wiązać należy ze specyfiką społeczno-gospodarczą tych obszarów wiejskich: procesami suburbanizacji oraz przenoszenia działalności gospodarczej do strefy podmiejskiej. Na północ od Krakowa można zaobserwować częściej gminy, gdzie żaden ze zlokalizowanych tam podmiotów nie uzyskał dofinanso-wania ze środków unijnych. Natomiast w części południowej województwa wskazać można sąsiadujące ze sobą gminy wiejskie zarówno o bardzo wysokiej aktywności przedsiębiorstw, jak i całkowitym braku sukcesu w pozyskiwaniu tych środków.
LITERATURA
C h m i e l e w s k a B.. 2007, Płatności bezpośrednie jako forma wsparcia dochodów gospodarstw
rolniczych w Polsce po integracji z Unią Europejską, Zeszyty Naukowe S G G W w Warsza-wie, Seria Problemy Rolnictwa Światowego, 2 (XVII), Warszawa, s. 28-34.
D z i e m i a n o w i c z W., S w i a n i e w i c z P (red.), 2007, Gmina pasywna, Studia KPZK PAN, 117, Warszawa.
K o z a k M., 2001, Wsparcie IJnii Europejskiej na rzecz rozwoju regionalnego w Polsce w Litach
1989-1999, Studia Regionalne i Lokalne, 1 (5), Warszawa.
K o ż u c h A., Z a r e m b a W., 2008, Zarządzanie finansami lokalnymi a rozwój obszarów
wiejskich, Towarzystwo Naukowe Współczesnego Zarządzania, Kraków.
Uszczegółowienie Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, 2008, Urząd Mar-szałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków.
W i e l i c z k o B., 2009, Wykorzystanie unijnego i krajowego wsparcia finansowego dla polskiej
wsi i rolnictwa w 2008 roku, Komunikaty, Raporty, Ekspertyzy IERiGŻ-PIB, 538, War-szawa.
SUMMARY
During a period of six years of Poland's membership in the EU structures, a stream of funds has been flowing to the Polish rural areas, both domestic and EU, which constitute an important impulse for modernisation processes. The article attempts to determine the degree of use of EU funds in rural communes of the Małopolska Region in a period between 2004 and 2009. Four main research objectives were outlined: determination of the degree of use of direct subsidies by Małopolska farmers and presentation of spatial differentiation of this phenomenon, exploration of the value of projects implemented by farmers, commune offices and entrepreneurs stationed in rural areas of the Małopolska Region that received EU co-financing within the scope of all programmes implemented in the analysed period, presentation of spatial differentiation of activity of farmers, communes and entrepreneurs with respect to procurement of EU funds and, finally, preparation of a classification of rural communes of Małopolska depending on the volume and type of obtained co-financing. Spa-tial differentiation with respect to the degree of use of direct farming subsidies, as well as the size of projects implemented by farmers that obtained EU sup-port, indicates an above-average activity in the communes of northern and north-eastern Małopolska. The inhabitants of traditionally rural poviats of Miechów and Proszowice make use of the potential which appeared as of Poland's access to the EU in the fullest degree, which is a positive phenomenon. It is also interesting to note that within the scope of activity of commune offices, these units, as well as several others located in less developed, peripheral parts of the province had better results than many suburban communes which are better developed. However, this does not necessarily testify to lesser activity of the second group of units, but only to diversification of the hitherto level of provision with technical infrastructure. Infrastructural investments constitute a major part of projects implemented by communes, for which they receive co-financing from EU funds; at the same time, these investments are most costly. Taking the activity of companies into account, it is convergent with sub-urbanisation processes and manifested by increased absorption of funds by enti-ties located in suburban communes. The discussed differentiation is presented in a synthetic manner in a classification of rural communes of Małopolska in the final part of the article.
M a r t a GŁAZ, W t a d y s t a w HASIŃSKI
I n s t y t u t G e o g r a f i i i R o z w o j u R e g i o n a l n e g o U n i w e r s y t e t W r o c ł a w s k i
P l a c U n i w e r s y t e c k i 1, 5 0 - 1 3 7 W r o c ł a w g l a z @ g e o g r . u n i . w r o c . p l