Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego (ZIT SCWŚ)
H.3.3. Przyjęta formuła ZIT jest gwarantem długotrwałych rozwiązań prorozwojowych w zakresie współpracy
na szczeblu ponadlokalnym
TEST: „Źdźbła na wietrze”
DOWÓD: Chociaż w wywiadach rozmówcy wspominali, że ZIT powin-ny być traktowane raczej jako początek współpracy, nie potra fili jedno-znacznie wskazać, w jakiej formule będzie ona funkcjonować po 2023 r., chociaż zasadniczo wyrażali opinię, że powinna być ona kontynuowana.
Chętnie dzielili się wiedzą na temat obecnie realizowanych projektów, a unikali rozważań na temat długofalowej perspektywy funkcjonowa-nia ZIT.
WYNIK TESTU: Niejednoznaczny: Istniejące dowody nie są ani unikalne, ani pewne, aby potwierdzić hipotezę.
TEST: „Obręczy”
DOWÓD: Analiza dokumentów zastanych jednoznacznie nie wskazuje na zinstytucjonalizowane działania zabezpieczające efekt trwałości roz-wiązań wypracowanych w ramach formuły ZIT. W wywiadach rozmów-cy podkreślali jednak, że przyjęta formuła (najczęściej jako stowarzysze-nia w obrębie już funkcjonującej szerszej formuły – związek działający w obsza rze metropolitalnym) powinna być gwarantem stabilizacji.
WYNIK TESTU: Pozytywny: wynik jest pewny, ale nie jest unikalny.
TEST: „Podwójnej decyzyjności”
DOWÓD: Za źródło dowodów koniecznych i pewnych w procesie wery-fikacji hipotezy przyjęto wywiady indywidualne z decydentami zarzą-dzającymi poszczególnymi ZIT. Są one dowodem koniecznym: przed-stawiają stanowisko osób mających wpływ na lokalne strategie, polityki i działania. Podkreślały one, że nawet jeśli ZIT jest nowatorską formu-łą, która zachęca samorządy do współpracy na szczeblu subregional-nym, relacja ta może trwać w sensie instytucjonalnym tak długo, jak długo dostępne będą środki na jej finansowanie. Jednym ze wskazywa-nych w wywiadach zagrożeń jest brak zabezpieczeń współpracy ponad-lokalnej w istniejących rozwiązaniach instytucjonalno-prawnych. Pod-czas badań zagwarantowano rozmówcom anonimowość, co pozwoliło na swobodne wypowiedzi. Tym samym można założyć, że pozyskane dowody są pewne.
WYNIK TESTU: Negatywny: znaleziono wprawdzie dowody, które popierają hipotezę, ale pojawiły się także dowody, które były niewystarczające dla jej pozytywnej weryfikacji.
Etap 5. Wnioski ze śledzenia procesu
W podsumowaniu procesu śledzenia należy potwierdzić pewność po-szczególnych elementów zakładanych mechanizmów przyczynowych na podstawie zgromadzonych dowodów i zastosowanych testów. W przy-padku badania wybranych ZIT w kontekście innowacyjności rozwiązań związanych ze współzarządzaniem uzyskano wynik, który można przed-stawić w następujący sposób (Tabela 11):
TABELA 11. Interpretacja wyników testów weryfikujących hipotezy
Interweniujące mechanizmy przyczynowe
Wiarygodność dowodów potwierdzających lub negujących istnienie związków
przyczynowo--skutkowych między interwencją (A) a rezultatem (B)
Interesariusze podejmują decyzję dotyczącą optymalnej formuły ZIT (stowarzyszenie lub porozumienie)
RACZEJ TAK ZIT wprowadzają nowe rozwiązania w zakresie
koordynacji w obszarze funkcjonalnym ZDECYDOWANIE TAK ZIT są narzędziem realizacji polityki
spójności UE, wspartym oprzyrządowaniem w postaci środków finansowych
umożliwiających wdrażanie projektów
TAK ZIT wprowadzają nowe standardy
w zakresie koordynacji w obszarze funkcjonalnym, które odwołują się do zasad „dobrego współzarządzania”
RACZEJ TAK ZIT są elementem polityki spójności
oraz narzędziem wspierającym rozwój lokalny i regionalny; wpisują się w przyjęte na szczeblu krajowym polityki miejskie i regionalne
RACZEJ TAK ZIT są narzędziem umożliwiającym dostarczanie
nowatorskich usług i produktów TAK Źródło: opracowanie własne.
5.3. Rezultaty: jakość i skala interwencji
zintegrowanych inwestycji terytorialnych
Zintegrowane inwestycje terytorialne stanowią innowację w unijnej po-lityce spójności: po raz pierwszy z perspektywy wspólnotowej przeka-zano narzędzia kształtowania polityki rozwoju obszarów funkcjonal-nych miast na szczeblu ponadlokalnym. Interpretacja tego rozwiązania w polskich warunkach, zinstytucjonalizowana na szczeblu krajowym, wykazuje charakter innowacji adaptacyjnej: zaprojektowane i reali-zowane działania w ramach ZIT stanowią odpowiedź na formalne wy-mogi stawiane przez Komisję Europejską poszczególnym państwom członkowskim. ZIT stanowią formalny element polityki rozwoju regio-nalnego i wpisane są w regionalne programy operacyjne. Niestety nie jest to rozwiązanie, które zintegrowane jest w procesy wdrażania re-gionalnych strategii rozwojowych. W badanych regionach, nawet jeśli miały miejsce konsultacje na szczeblu poszczególnych ZIT z Komisją Europejską, wynegocjowane ostatecznie rozwiązania nie odpowiadają w pełni w opinii badanych na rzeczywiste potrzeby regionu: „Innowa-cją we współzarządzaniu w tym wypadku jest innowacyjne podejście do mało innowacyjnego rozwiązania” (Przedstawiciel samorządu w woje-wództwie pomorskim 2017).
Badani respondenci doceniają zakres i zasięg wdrażania zintegrowa-nych działań w obszarach funkcjonalzintegrowa-nych miast. W niektórych przy-padkach (województwo śląskie) są one konsekwencją i kontynuacją wcześniej rozpoczętych działań, a w innych (województwo pomorskie) kolejną próbą zinstytucjonalizowania współpracy w wymiarze ponadlo-kalnym. Istnieją regiony, w których ZIT zainicjowały współpracę między podmiotami samorządowymi w subregionie (województwo łódzkie), oraz takie, gdzie zastosowano wąskie, formalno-pragmatyczne podejście do wdrażania ZIT, bez pogłębionej refleksji dotyczącej dłuższego horyzontu czaso wego (województwo dolnośląskie).
Zintegrowane inwestycje terytorialne wykazują stosunkowo nie-wielki potencjał w zakresie zmaterializowania aktualnie dyskutowa-nych w Europie Zachodniej koncepcji współzarządzania terytorialnego;
część rodzimego dyskursu odwołuje się do już nieaktualnych treści, któ-re przekładają się na praktyczne rozwiązania w ramach ZIT (np. smart
city 2.0, podczas gdy aktualnie w zachodnich regionach Unii
Europej-skiej wdrażane są rozwiązania smart city 3.0 i 4.0). Mało znane są też dyskursy dotyczące normatywnego wymiaru zarządzania (good gover
nance), a tym bardziej nie przekładają się one na rozwiązania
prak-tyczne (np. w żadnym ze zbadanych ZIT nie stwierdzono istniejącego i praktycznie respektowanego kodeksu etycznego). Słabo zinstytucjona-lizowana jest współpraca międzysektorowa: przedstawiciele sektora biz-nesu i organizacji pozarządowych rzadko spełniają wymogi formalne, aby stać się beneficjentem finansowania przedkładanych przez nich pro-jektów. Nawet jeśli zapraszani są do ciał o charakterze doradczo-konsul-tacyjnym, nie mają wpływu na podejmowane ostatecznie decyzje.
Respondenci mają wiedzę i świadomość, że zaprogramowane usługi i produkty, nawet jeśli określane są „innowacyjnymi”, nie zawsze spełnia-ją wymóg stawiany rozwiązaniom nowatorskim. Podkreślaspełnia-ją, że „więk-szość z nich stanowi nowinkę w Polsce, a na Zachodzie funkcjonują już one od 30 lat” (Przedstawiciel samorządu w województwie łódzkim 2017). Ograniczeniem dla wdrożenia innowacyjnych usług i produktów, które dorównałyby rozwiązaniom poszukiwanym współcześnie, są z jed-nej strony realne możliwości oferowane w ramach ZIT, a z drugiej ko-nieczność zabezpieczenia podstawowych potrzeb określonych obszarów i nadrobienie zaległości w tym zakresie.
Skala interwencji pokazuje, że w proces wdrażania zintegrowanych in-westycji terytorialnych zaangażowane zostały wszystkie formalnie upraw-nione do tego podmioty (samorządy wchodzące w skład ZIT). Różna jed-nak jest skala zaangażowania poszczególnych podmiotów i różnych wpływ na podejmowane decyzje. Dominującym jest model mentoringu, w którym najsilniejszy podmiot (najczęściej miasto wojewódzkie, ośro-dek metropolitalny) stanowi mechanizm napędowy działań obrębie ZIT (lokalizacja biura, inicjowanie działań, przewodniczenie, proponowa-nie rozwiązań). Tak dzieje się m.in. w województwach: pomorskim, łódz-kim i pomorsłódz-kim. Nawet jeśli formalnie wszystkie podmioty posiada-ją równy status, lider jest jeden i on nadaje ton współpracy w wymiarze
subregionalnym. Wyjątkiem jest model partycypacyjny, gdzie istnieje kil-ka równoprawnych podmiotów nadających ton debaty w obrębie ZIT, a większość członków związku aktywnie w nim uczestniczy (w woje-wództwie śląskim).