P a trz przyp. 72

76 M. W y s z y ń s k i , Z e s t u d i ó w , s. 79, 94, 104, 117.

77 W ed łu g w iz y ta c ji z r. 1603 (R ep. 60A96) oraz r ejestru p ob orow ego z r. 1620 (R e j e s t r p o b o r o w y w o j . lu b e l s k i e g o , s. 159— 204) sto su n ek ok ręg ó w p arafialn ych p a ra fii: Ł u k ó w , W ojcieszk ów , P ru szy n i S ie d lc e do ich ok ręgów d ziesięcin n y ch w y g lą d a ł n a stęp u ją co :

Ł u k ó w W ojcieszków

L p . o k r. p ar. okr. d z. L p . okr. p ar, okr. d z. U w ag i

1. B iardy + 1. B ystrzyca ₊ W odniesieniu d o p a r. Łuków m ożna 2. B orzym y + 2 . B ystrzycka W o la _4- stw ierdzić tylko je d en w ypadek, że wieś 3. Czerśl + 3. B obrow a W ola ₊ n ależą c a d o p arafii T rzebieszów (K ąk o ­ 4. D ębow ica _4- 4. Borzec lew n ica) p ła ciła dziesięcinę snopow ą 5. D m in in ' + ‘ 5 . O szczepalin 4- plebanow i w Ł ukow ie.

6. D o m aszew nica ₊ 6. R u d a _ _{D ziesięcina fo lw arcz n a-z tej wsi nale­} 7 .D om aszew ska W o la 7 . Siedliska , + ż a ła je d n ak d o p le b a n a w T rzeb ieszo ­ 8. G ołaszyn 8 . W ojcieszków m . + w ie. (R ep . 60A 96, s. 127, 178).

9. G o stch ó rza ₊ 9 . „ w. ^_ 10. G ręzów ka

_

27. P o d zam cze Ł ukow skie — 28. W ójtostw o Łuk. — 2 9 . N u rz y n a + 30. R o le ₊ 31. R yszki 4-32. S trzy żew + 33. Ś w id ry M ałe 4 -34. Ś w id ry W ielkie + 35. Św iercze 36. Szczygły Stare^ + 37. S zczygły D ęb n ia k i 4-38. Szczygły P a stern a k i 4-39. Święciaszka + 4 0 . Sulej e + 41. T u rz e ro g i ₊ 42. Zalesie ₄ -43. Z arze cz e ₄ -44. Ż d ż ary

4-U w a g a : + =• m ie jsc o w o ść p ła ci d z ie się c in ę p a ra fii, do k tórej n ależy. — = n ie w ia d o m o , gd zie p ła ci d ziesięcin ę.

FO RM O W ANIE SIE C I P A R A F IA L N E J W L U K O W SK IE M D O K O Ń C A X V I W, _{1 0 3}

w si K ąkolew nica, należącej do parafii T rze b ieszó w 78. Jest to jednak tylk o n ik ły ślad daw nego stanu posiadania w zakresie dziesięcin parafii łu k ow ­ sk iej poza jej granicami.

W całości uposażenia parafii pew ną rolę od gryw ały także różne daniny kościelne pochodzące od parafian, do których pobierania plebani b yli upraw ­ n ien i z tytu łu pełnienia czynności duszpasterskich lub też spełniania pew nych aktów i posług r e lig ijn y c h 79. B y ły to tzw . i u r a s t o l a e . Z dokum entów erek ­ cyjnych parafii w Łukow skiem w ynika, że plebani m ieli praw o do pobierania od ludności kolędy, św iętopietrza oraz ofiar i datków w czasie k w est. P o ­ bieranie kolędy odbyw ało się w zw iązku z odw iedzinam i duszpasterskim i plebanów . Należała się ona plebanow i zaw sze tylk o z w łasnego okręgu pa­ r a fia ln e g o 80. Kolęda, jako należna plebanow i danina od m ieszkańców parafii, w ystępuje w w iększości znanych nam dokum entów erekcyjnych parafii zie­ m i łu k o w sk ie j81.

P ew n e korzyści czerpali rów nież plebani ze zbierania św iętopietrza. Jak wiadomo, nie oddaw ali oni kolatorom papieskim całych zebranych przez siebie sum. Praw dopodobnie dość duże nadw yżki zatrzym yw ali oni dla sie­ b ie 8Z. N ie w szyscy jednak plebani m ogli korzystać z tego źródła dochodu. B yły bow iem wypadki, że okręgi, z których pobierano św iętopietrze, n ie po­ k ry w a ły się z terenam i parafii. Zdarzało się to w ów czas, gdy na skutek erekcji now ych parafii dzielono parafie już istniejące. P raw o do zbierania św iętopietrza m ogło w ted y pozostać przy plebanie parafii p o d z ie lo n e j83 jako

pewnego rodzaju rekom pensata za poniesioną stratę części dochodów. Tego

P ru szy n Siedlce

L p. okr. p ar. okr. dz. L p . okr. p a r. okr. dz.

1. Błogoszcz + 1. B iałki + 2. G rubale + 2. Golice + 3. P ruszyn + 3. G rabianów + 4. Stok + 4. Ja g o d n e ₊ 5. P u rz ec + 6. Siedlce + 7. S trz ała + 8. T oporek + 9. U jrzanów ₊ 10. S ta ra Wieś -4-11. Ż abokliki — 12. Ż ytnia ~r

78 W w iz y ta c ji z r. 1603 w ie ś K ą k o lew n ica m y ln ie je s t za liczo n a do p a ra fii Ł u ­ k ó w (Rep. 60A96, s. 131) i ró w n o cześn ie do p a r a fii T rzeb iesz ó w (tam że, s. 180— 181). W ieś ta w rze c z y w isto śc i n a le ż a ła do p a ra fii T rzeb iesz ó w . P r z e m a w ia za ty m jej p o ło żen ie g eo g ra ficzn e oraz p ó źn iejsze w iz y ta c je z la t: 1678 (R ep. 60A100, k. 203v), 1683 (Rep. 60A98, k. 71). Por.: S. L ita k , O p is p a r a f i i T r z e b i e s z ó w , s. 15.

79 W ó j c i k , „ P r a w a p a r a f i a l n e ”, s. 181—191.

80 P. K a ł w a , P o w s t a n i e i r o z w ó j p o l s k i e j k o l ę d y j a k o d a n i n y k o ś c i e ln e j . S t u ­ d i u m p r a w n o - h i s t o r y c z n e , L w ó w 1933, 227 i n.

81 D o k u m en t e rek cy jn y p a ra fii W o jcieszk ó w ( Z b ió r d o k u m e n t ó w m a ł o p o ls k ic h , cz. II, nr 500, s. 244— 247); d ok u m en t e r e k c y jn y p a r a fii S ie d lc e (R ep. 60A200, k. 11— 13v); d ok u m en t ere k c y jn y p a ra fii A d a m ó w (A. K u rii K rak. A E p nr 23, s. 182— 200).

82 T. G r o m n i c k i , Ś w i ę t o p i e t r z e w P olsce, s. 70, 71; T. L a d e n b e r g e r , Z a lu d n ie n ie , s. 28; E. V i e r l o s e ( P r ó b a - s z a c u n k u o p ł a t lu d n o ś c i na ś w i ę t o p i e t r z e w P o lsc e w w i e k u X I V —X V I , „ K w artaln ik H isto r y c z n y ” L X II (1955), s. 204, 207) w sk azu je, że „u d ział su m zatrzym an ych przez d u c h o w ie ń stw o z w p ły w ó w ś w ię to ­ p ietrza b y ł bardzo zn aczn y ju ż w w ie k u X IV i z czasem jeszcze s ię p o d n ió sł”. Por.: T . Ł a d o g ó r s k i , S t u d i a n a d z a l u d n ie n i e m , s. 16.

104 S T A N IS Ł A W L IT A K

rodzaju przykład w ystęp u je na teren ie Ł ukow skiego w w ypadku parafii P ru - szyn. M ianow icie w czasie erekcji parafii S iedlce w r. 1532 biskup krakow ­ sk i P iotr Tom icki pozostaw ił praw o zbierania św iętopietrza z nowej parafii p rzy plebanie pruszyńskim 84, k tóry w zw iązku z pow staniem parafii w Siedl­ cach stra cił w yjątk ow o dużo, bo w ięcej niż połow ę terytorium swojej para­ f i i 89. Z te g o też punktu w idzenia staje się 'zrozumiałe w spom niane w yżej za­ trzym anie dziesięcin z terenu parafii S iedlce przy plebanie pruszyńskim.

W Skład uposażenia parafii w ch od ziły rów nież dochody z kw est kościel­ nych na teren ie p a r a fii86, o których w ystęp u je w zm ianka w dokum encie erek­ cyjnym parafii A dam ów z r. 1545 87. P ew n e dochody czerpali również plebani z ofiar. W dokum entach erekcyjnych parafii na om aw ianym terenie są one ogólnie określane takim i term inam i, jak o b ven tio n es consuetae 88, offertoria 89, lub o b la tio n e s 90. Z badań Cz. Skow rona w ynika, że term iny offertoriu m i o b la tio posiadały różne znaczenia. M ogły one oznaczać daniny na rzecz ko­ ścioła parafialnego w ogóle lub też składane z okazji określonych uroczystości kościelnych. M ogły one rów nież oznaczać daninę m szalną, składaną na ołta­ rzu 91, Term inem o b ven tio n e s consuetae, być może, zostały określone rów nież k w e sty kościelne. P ow yższe ©fiary b y ły uw ażane za pew ną form ę w ynagro­ dzenia plebana za pracę duszpasterską i z tej racji n ależy je zaliczyć do jego u p o sa żen ia 92. N iek tóre z nich b y ły składane w ustalonych w ysokościach w czasie m szy w określone przez w ładze kościelne w ażniejsze św ięta, jako stała danina dla p le b a n a S3.

84 R ep. 60A200, k. 11— 13v — — D en a riu m a u tem sa n cti P etri n e regestra et ca lcu li eiu sd em apud g e n te s ca m era e a p o sto lic a e v a rien tu r p leb a n u s in P ruszyn ab in c o lis p ra ed icta ru m v illa r u m e c c le sia e p a ro ch ia lis in S ied lce incorporatarum pro m ore a n tiq u o p ercip er e et c o l l i g e r e d eb eb it e t ten eb itu r p leb an is in S ie d l­ ce c o n tra d ictio n e q u a lib e t n on o b s t a n t e .

85 S. L i t a k , S ie d l c e p r z e d lokacją, s. 160, por. w y żej, s, 71— 72. 86 W. W ó j c i k , „ P r a w a p a r a f i a l n e ”, s. 184.

ST A . K u rii K rak., A E p nr 23, s. 182— 200.

88 D o k u m en t ere k c y jn y p a ra fii W o jcieszk ó w z r. 1437 (Z bió r dok . m a ł o p o ls k ic h , cz. II, nr 500, s. 2 4 6 ) , q u a ttin u s recto ri e c c le sie in W o y c z ie s k o w ob v en ­ tio n e s co n su eta s p e r so lv a n t [p a ra fia n ie] — — .

89 D o k u m en t e r e k c y jn y p a ra fii A d a m ó w z r. 1545 (A. K u rii K rak., A Ep nr 23, s. 1 9 7 ) ip s i [p leb a n o w i a d a m o w s k ie m u ] o fferto ria e t alios q u estu s e c cle-s i a cle-s t i c o cle-s m ają od d a w a ć p a ra fia n ie.

90 D o k u m en t e r e k c y jn y p a ra fii S ie d lc e (Rep. 60A200, k. 11— 13v) — — pro eoru m [p leb a n a i słu żb y k o ścieln ej] su ste n ta tio n e d ecim as p ra ed icta s tan tu m om nis g ra n i et se m in is in v illis S ie d lc e et G olice et colu m b ation em cum o b lation ib u s p ra ed icta ru m v illa ru m : S ied lce, G olice, G rab ian ów , U yrzan ów , Z abokliki, Topor, d u aru m m in era ru m a d scrib im u s et a ttrib u im u s p erp etu o et in a e v u m .

91 Cz, S k o w r o n , M s z a ln e p r o c e s j e o fia r n ic z e w d ie c e z ja c h p o ls k ic h w o k r e ­ sie p r z e d r o z b i o r o w y m , K rak ów —L u b lin 1962 (m aszynopis), s. IX ; Por.: W. W ó j ­ c i k , „ P r a w a p a r a f i a l n e ”, s. 189, 190; B. K u m o r , Ś r e d n i o w i e c z n e p a r a f ie nie-

z o r g a n i z o w a n e , s, 71.

Cz. S k o w r o n , M s z a ln e p r o c e s je , s. 154 i n. Por.: G. S c h r e i b e r , Die W o c h e n t a g e , s. 61— 72, 233; H. S t e f f e n , D ie sozia le L a g e d e r P fa r r g e is t li c h k e it , „ Z eitsch rift fü r d ie G esch ich te und A ltertu m sk u n d e E rm lan d s”, 23 (1929), z. 1—3, s. 64— 80.

93 Por.: np. p a ra fię R o ściszew o w d iecez ji P ło ck iej (A c t a c a p i t u l o r u m nec n o n i u d i c i o r u m e c c l e s i a s t i c o r u m s electa , t. III, cz. I. E d id it B. U l a n o w s k i , W: Mo­ n u m e n t u m e d i i a e v i h is to r i c a r e s g e s t a s P o lo n i a e il lu s tr a n t ia , t. X V III, K raków 1908, s. 4— 5, r. 1 4 4 9 ) om n es a u tem in c o le v illa ru m , v id e lic e t p refa te B orow o, S to p in o et C zachori — — d iv in a m issa ru m so lem p n ia se x c ie s in anno in fe s tis in fr a sc r ip tis v id e lic e t A n n u n c ia cio n is et A ssu m p tio n is b. M arie, P asch e, P e n te

-FO RM O W A N IE SIE C I P A R A F IA L N E J W L U K O W SK IE M D O K O Ń C A X V I W. _{1 0 5}

N ależy przypuszczać, że pew ne dochody p rzynosiły plebanom jednorazo­ w e ofiary składane w niedziele i św ięta z okazji różnych nabożeństw . W ia­ domo, że tego rodzaju ofiary p rzynosiły pow ażne dochody dom inikanom _w ro- cław skim w XV i XVI w . 94

Do pow yższego w ykazu n ależy jeszcze dodać różnego rodzaju opłaty lu d ­ ności za różne usługi religijne, jak np. za udzielanie sakram entów , pogrzeby, odprawianie m szy, dzw onienie, tytu łem m esznego itp., za k tóre plebani żą­ dali opłat lub też, które ludność, zw yczajow o opłacała 9S. D ochody te m ogły być rów nież określone w ym ienionym i w yżej term inam i.

Bardzo ważnym elem entem w chodzącym w zakres podstaw m aterialnych parafii, będącym często w ykładnikiem zam ożności parafii, był sam budynek kościelny oraz zw iązane z nim zabudowania.

Na podstaw ie dokum entów fundacyjnych parafii oraz innych źródeł m oż­ na w w ielu w ypadkach zbadać, kto i k ied y budow ał kościoły parafialne w ziem i łukow skiej. Z w ystaw ionego przez króla W ładysław a Ja g iełłę 12 lip - ca 1418 r. dokum entu fundacyjnego parafii w Zbuczynie dow iadujem y się , że już w tym czasie istniał w tej m iejscow ości kościół ze znajdującym się przy nim plebanem S6. Jak już w iem y, parafia ta fak tyczn ie pow stała w la ­ tach 1385— 1418 87. Budow a kościoła, zapew ne kosztem króla, m usiała w ięc m ieć m iejsce w tym okresie. Podobnie spraw a przedstaw ia się, jeśli chodzi o budowę kościoła w Trzebieszow ie. Z w ystaw ion ego rów nież przez W łady­ sław a Jagiełłę dokum entu fundacyjnego parafii w Trzebieszow ie w r. 1430 wiadom o, że kościół w T rzebieszow ie istn iał już przed w ystaw ien iem teg o d ok u m en tu 98. Faktycztnie, jak już w iem y, parafia ta pow stała w 'okresie m ię­ dzy r. 1418— 143099. W tym czasie n iew ą tp liw ie został w ybudow any przez

costes, C orporis C hristi et N a tiv ita tis D o m i n i in e c c le sia ip soru m p a r o c h ia -li in R o sczy sch ew o ten eb u n tu r au d ire et o b la cio n es eorum o f f e r e . P o d o b n ie sy tu a cja w y g lą d a n a W arm ii w X V I w . W r y tu a le d iecez ji w a r m iń sk ie j z r. 1578 m. in. czytam y: — — F e stiv ita tib u s totjs d u p licib u s q u aed am d icu n tu r d ie s o f- ferto rii [niżej w y m ie n ia 7 w a ż n ie jsz y c h ś w ią t w ro k u i 3 u ro czy sto ści k o śc io ła p arafialn ego], eo quod in ec c le sis p a ro ch ia lib u s sin g u li p a ro ch ia n i v e n e r a b ilis E u - ch a ristia e capaces suo p leb an o duos ad m in u s d en a rio s eisd em d ieb u s ta m q u a m e x d eb ito quondam o ffere ten eb u n tu r, nu n c au tem eiu s o ffe r to r ii lo co in P a sc h a te qu attu ord ecim den arios sim u l e t se m e l p ra esen ta re co sv e v e r u n t (A g e n d a c a e r e m o - nia lis ad u s u m d io e c e sis W a r m i e n s i s a c c o m m o d a ta , C olon iae 1578, s. 159).

94 J. K ł o c z o w s k i , D o m in i k a n ie p o l s c y na Ś lą s k u , s. 85.

95 N iek tó re z tych o p łat w y m ie n ia np. w iz y ta c ja z r. 1603. P o d a je m y d la p rzy­ kładu parafie: P ru szyn , (Rep, 60A96, s. 199), T u ch o w icz (tam że, s. 218), A d a m ó w (tam że, s. 255). Por.: W. W ó j c i k , „ P r a w a p a r a f i a l n e ”, s. 198— 200, 202, 207, 210,220, 221. D la w ie k u X V III teg o rod zaju o p ła ty z e sta w ił M. Z g ó r n i a k , R o la p l e b a n i i w w y z y s k u c h ło p a i je g o w a l c e k l a s o w e j na w s i m a ł o p o l s k i e j w d r u g i e j p o ł o w i e X V I I I w i e k u , „ K w a rta ln ik H isto ry cz n y ” L X II (1955), nr 4— 5, s. 94, 98— 99; te n ż e , W i e ś m a ł o p o ls k a a ple b a n ia . W: S t u d i a z d z i e j ó w w s i m a ł o p o l s k i e j w d r u g i e j p o ­

ł o w i e X V I I I w i e k u pod red a k cją C elin y B o b iń sk iej, W arszaw a 1957, s. 466—

478.

96 W ynika to ze w zm ia n k i w d o k u m en cie erek cy jn y m tej p a ra fii, w y s ta w io ­ nym przez króla W ła d y sła w a J a g ie łłę 12 lip ca 1418 r. (R ep. 60A179, k. 1 4 6 ) ---d iscreto R oslao rectori e c c le sia e p a ro ch ia lis in Z b u czyn e t su a e e c c l e s i a e .

97 P atrz w y żej, s. 62.

98 W ynika to ze w zm ia n k i w d o k u m en cie fu n d a c y jn y m p a ra fii T rzeb ieszó w , w y sta w io n y m przez W ła d y sła w a J a g ie łłę 13 m a rca 1430 (Rep. 60A132a, k. 2 4 9 ) ---discreto Joan n i rectori e c c le sia e p a ro ch ia lis in T rzeb iesz ó w et su a e e c c l e s i a e .

1 0 6 S T A N IS Ł A W L IT A K

k róla kościół w Trzebieszow ie. W dokum encie fundacyjnym parafii w Ko- zim rynku (Białce) w ystaw ion ym 18 czerw ca 1456 r. spotykam y już, jak się w ydaje, w yb u d ow an y przez braci W ojciecha i M ikołaja Cebulków k o śc ió łie*. Erekcja tej parafii nastąpiła jednak dopiero w latach 1456— 1460 101,

Stosunkow o dokładne inform acje o czasie budow y kościoła i cmentarza w ystępują w dokum encie fundacyjnym i erekcyjnym parafii w Siedlcach z r. 1532. Z w ystaw ion ego przez Stanisław a Siedleckiego dokumentu funda- cyjn ego tej parafii (8 k w ietn ia 1532) dow iadujem y się, że tenże Stanisław S ied leck i już przedtem w ybudow ał kościół w S ie d lc a c h 102. Prawdopodobnie rów nocześnie z budow ą tego kościoła lub trochę później, w każdym razie przed 22 listopada, w którym został w ystaw ion y dokum ent erekcyjny parafii w Siedlcach, w yb u d ow ał on rów nież cm entarz koło tego kościoła 103. Czas bu­ d ow y kościoła w Siedlcach można ustalić na okres m iędzy 25 k w ietnia 1530 r„ a 8 k w ietnia 1532 r., gdyż w dokum encie pierw szej fundacji tej parafii z 25 k w ietn ia 1530 r. n ie ma jeszcze żadnej o nim w zm ianki 10\ Budowa kościoła w Siedlcach przypada na okres intensyw nych starań Stanisław a Siedleckiego zm ierzających do utw orzenia parafii s ie d le c k ie j105. Można przypuszczać, że budując kościół S tan isław Siedlecki dążył tym sam ym do przyspieszenia for­ m alnej erekcji tej parafii. R ów nież w w ypadku parafii adam owskiej można stw ierdzić, że jej fundator H ieronim R usiecki w ybudow ał kaplicę na kilka la t przed w ystaw ien iem dokum entu fundacyjnego z 1 maja 1545 r . 106 W zm ianka o w ybudow anym kościele w A dam ow ie w ystępuje już bowiem w dokum encie erekcyjnym tej parafii z 26 sierpnia tegoż r o k u 107. Można także stw ierd zić budow ę kościoła przez fundatora parafii w wypadku Stani­ na. Jak już w iem y, parafia ta była dw ukrotnie fundowaina i erygowana. P ierw sza jej fundacja i erekcja m iała m iejsce w A ndrzejow ie w r. 1555, druga natom iast w r. 1599 w Staninie, po upadku św ieżo lokow anego miasta A ndrzejow a I08. Fundatoram i jej byli; Andrzej i jego sy n W iktor Jarczewski. W iktor Jarczew ski w akcie sporządzonym w sądzie grodzkim krakowskim , w którym funduje po raz drugi parafię w Staninie, stw ierdził, że znajdujący się w Staninie kościół został w ybudow any przez jego ojca Andrzeja 109. Bu­ dow a tego kościoła m iała w ięc m iejsce około roku 1555.

100 P a trz w y ż e j na s. 64, przyp. 72. 101 P a trz w y ż e j, s. 64.

102 y y d o k u m en cie fu n d a c y jn y m p a ra fii S ied lce S ta n isła w S ie d le c k i stw ie r ­ d za — pro cu iu s q u id em e c c le sia e p a ro ch ia lis in p raefata v illa S ie d lc e per m e m e is p rop riis im p e n sis e t su m p tib u s c o n s t r u c t a e (Rep. 60A200, k. 11—13v). i°3 y j d o k u m en cie erek cy jn y m p a r a fii S ie d lc e w y sta w io n y m 22 listo p a d a 1532 p r z e z ' b isk u p a k ra k o w sk ieg o P io tr a T o m ick ieg o (Rep. 60A200, k. 11— 13v) w y s tę ­ p u je w z m ia n k a n ecn o n aream in qua e c c le sia et ca em eteriu m iam d ism ensum e t co n stru ctu m e s t .

1M R ep. 60A179, k. 192—-192v.

205 P a trz w y żej, s. 71—72 oraz S. L itak , S ie d l c e p r z e d lokacją, s. 156— 162. 106 W d o k u m en cie ty m w y stę p u je w z m i a n k a : --- assig n o et do [H ieronim R u sieck i] lo cu m so lu m q u e ac fu n d u m co m p eten tem pro erig en d a e c c le sia parochiali in q u o ab a liq u o t an n is c a p e lla pro sa c r ific iis m issa ru m celeb ra n d is per m e est c o n s t r u e t a (A. K u rii K rak., A Ep nr 23, s. 185).

107 Ibid., s. 1 9 6 ob id e c c le sia e in Ja d a ro m in iam e x tr u c ta e non d u m ta -m e n e r e c ta e — — .

108 P a tr z w y ż e j, s. 78— 79.

109 W a k c ie fu n d a c y jn y m sp orząd zon ym n a p o d sta w ie zezn an ia W iktora Ja r- c z e w sk ie g o w są d zie grod zk im k ra k o w sk im w y stę p u je w z m ia n k a : ---ecclesia m

FO RM O W A N IE SIE C I P A R A F IA L N E J W Ł U K O W SK IE M D O K O Ń C A X V I W. _{1 0 7}

B udow ę kościoła w Radoryżu przez fundatora parafii radoryskiej Jana C zyszkow skiego stw ierdza w izytacja z r. 1595 uo. O jego budow ie n ic nie w spom ina jeszcze Jan C zyszkow ski w sporządzonym w sądzie ziem skim łu ­ kow skim w r. 1588 akcie fundacyjnym tej p a r a f iim . Brak na ten tem at w zm ianki również w jej dokum encie erekcyjnym , w ystaw ion ym 20 sierpnia 1588 r. przez biskupa krakow skiego Piotra M y szk o w sk ieg o 112. Można w ięc przypuszczać, że Jan C zyszkowski w ybudow ał k ościół p arafialn y w Rado­

ryżu w okresie m iędzy 20 sierpnia 1588, a r. 1595, tzn. już po erekcji parafii. Z w izytacji z r. 1595 dow iadujem y się, że k ościół w D om anicach w y ­ budow ali przed tym rokiem w łościanie k rólew scy z D om anic i praw dopodob­ nie z okolicznych w si. Jak już zaznaczono, n ie jest w ykluczone, że pew nej pom ocy udzielił im prepozyt łu k ow sk i S tan isław K ę d z ie r sk i113.

Brak źródeł n ie pozw ala stw ierdzić, przez kogo i k ied y został w ybudo­ w any kościół w Pruszynie. Ze streszczenia dokum entu erekcyjnego z r. 1471 można by sądzić, że istn iał on już przed tym rokiem n*. Istn ieje w ięc praw ­ dopodobieństw o, że w ybudow ał go sam fundator tej parafii, Jan P ruszyński. Podsum owując, n ależy podkreślić, że poza jednym kościołem w D om ani­ cach, w ybudow anym przez w łościan, w e w szystkich pozostałych znanych nam w ypadkach można stw ierdzić, że pierw sze k ościoły p arafialne budow ali sam i fundatorzy. Można przypuszczać, że w ybudow anie kościoła, a czasem rów nież osadzenie przy nim duchow nego, decydow ało o faktycznym (Zbuczyn, Trze­ bieszów ) lub form alnym (Siedlce, Adam ów) utw orzeniu parafii.

W spom niane w yżej kościoły, jak zresztą w szystkie w ystępujące w tym czasie w Łukow skiem , były budow ane z drew na 115. M urowane k ościoły pa­

rafialne na tym terenie pojaw iają się dopiero od XVII w., a na w iększą skalę b yły budowane dopiero w XVIII i X IX s tu le c iu 116.

in dicta v illa S ta n in — — per p ra efa tu m g en ero su m o lim A n d rea m J a rczew sk i p arentem suum carissim u m — — n o v iter co n stru cta m et a ed ifica ta m — — (Rep. 60A132a, k. 132v).

110 A. Kap. K rak., W iz. nr 3, k. 2 3 7 v . E cclesia seu ca p ella in v illa R ad o-rzysz sub p aroch ia e c c le sia e in T u ch o w icz c o n sisten s per — — J o a n n em C zisz-k o w s zisz-k i v i l l a e h aered em n o v ite r e t d ecen ter ex' lig n is c o n s t r u c t a .

111 R ep. 60A132a, k. 105— 109. 112 Ibid.

113 P atrz w y ż e j, s. 66.

114 P atrz w y żej n a s. 70, przyp. 120.

115 A d am ów (A. K ap. K rak., W iz. nr 1, s. 498, r. 1570), D o m a n ice (tam że, w iz. n r 3, k. 242, r. 1595), Ł u k ów (LBD II, s. 567), P ru szy n (A. K ap. K rak. W iz. nr 1, s. 503, r. 1570), R adoryż (tam że, W iz. nr 3, k. 237, r. 1595), K o ziry n ek (LBD II, s. 559), S ero k o m la (A. K ap. K rak. Wiz. nr 1, s. 498, r. 1570), S ie d lc e (tam że, s. 503), S ta ­ nin (tam że, W iz. nr 3, k. 236v, r. 1595), T rzeb iesz ó w (tam że, W iz. nr 1, s. 501, r. 1570), T u ch ow icz (LBD II, s. 558), U la n (tam że, s. 559), W o jcieszk ó w (tam że, s. 560), Z buczyn (A. K ap. K rak., W iz. nr 1, s. 502, r. 1570).

116 p ie r w sz y m k o śc io łe m p a ra fia ln y m m u ro w a n y m w Ł u k o w sk iem b y ł w y b u d o ­ w a n y w r. 1641 k o śció ł w R ad zyn iu (K ozirynek) (W A PK R , ZDP, nr 332, k. nlb. 51 v — fi7v, por.: J. Ś m i g i e l s k a , P a ła c w R a d z y n i u , T y g o d n ik illu s tr o w a n y , II (1860) nr 57, s. 537— 538. W r. 1644 k o śció ł ten b ył k o n se k r o w a n y (R ep. 60A179, k. 94). N a ­ stęp n ie w y b u d o w a n o w r. 1740 m u ro w a n y k o śció ł w S ied lca ch (W A PK R , Z D P, nr. 361, k. 48v), w la ta ch zaś 1771— 1793 — w U la n ie (R ep. 60A179, k. 116). W r. 1781 b u d ow a teg o k o ścio ła ń ie b y ła jeszcze u k oń czon a (Rep. 60A l 04, s. 248). W la ta ch 1778—1782 — w K ock u (K a t a l o g k o ś c i o ł ó w i d u c h o w i e ń s t w a d i e c e z j i p o d la s k ie j ,

s. 183), w la ta ch 1780— 1858 — w A d a m o w ie (W A PK R , Z D P, nr. 2, k. lv , w y s tę p u je ja k o data rozp oczęcia b u d o w y k o ścio ła r. 1780, w K a t a l o g u k o ś c i o łó w i d u c h o w i e ń

-1 0 8 S T A N IS Ł A W L IT A K

Brak źródeł n ie pozw ala stw ierdzić, kto sta w ia ł zabudowania zw iązane z kościołam i, jak plebanie, dom y dla w ikarych i słu żb y kościelnej, szkoły itp. B yć m oże budow ali je rów nież fundatorzy parafii a m oże sam i plebani.