Psychologiczna zgodność ludzi

W akademiku spotykają się dwa rodzaje działalności człowieka:

działanie przedmiotowe i komunikacja. Zamieszkują go wspól-nie ludzie różnych temperamentów i sposobów postrzegania. To wspólne zamieszkiwanie niesie ze sobą wiele problemów psy-chologicznych. Ponieważ każdy człowiek to indywidualność, oso-ba ze specyficznym psychotypem, sposobem postrzegania, formą i logiką zachowań, dlatego wspólne życie staje się testem kompa-tybilności psychologicznej.

Cechy osobowości określają preferencje przy tworzeniu swo-jego domu. Przedstawione zostaną tu dwa autorskie podejścia do wyjaśnienia preferencji w kształtowaniu wnętrza mieszkal-nego. Pierwsze z nich (wspomniane powyżej) opisane zostało przez Maxa Lüschera⁵³, autorem drugiego jest Albert Mehra-bian⁵⁴.

Lüscher, opierając się na relacji między preferencjami kolo-rystycznymi i osobowością, opisuje cztery typy osobowości i ich preferencje w projektowaniu wnętrza domu. W ośmiokolorowym

52 E. Agranowicz-Ponomariowa, A.Mazanik, J.C.Żarnowiecka, Dziecko w świecie dorosłych …, op. cit.; / В. Защепенков, Психология интерьера, или Мой ин-терьер как мой портрет // В. Защепенков, В. Лифанов. – М : Независимая фирма «Класс», 2005. – 160 с.

53 M. Lüscher, Personality Signs, Warner Books, 1981. / 28Люшер М. Сигналы личности. – Воронеж. 1993.

54 A. Mehrabian, Public Places and private Places. The Psychology of Work, Play and Living Environments. N.Y. 1976, 337 p.

могут выбирать одни и те же элементы предметного

54 A. Mehrabian, Public Places and private Places. The Psychology of Work, Play and Living Environments. N.Y. 1976. 337 p.

teście Lüschera człowiek szereguje osiem kart kolorów⁵⁵ w kolej-ności swoich preferencji. Pierwszy wybrany kolor ma kluczowe znaczenie dla jednostki. W zależności od tego wyboru Lüscher – jak napisano wyżej – określa cztery typy osobowości (chroma-typy): niebieski, zielony, czerwony i żółty.

Typ niebieski traktuje mieszkanie jak schronienie, woli nie-wielką przestrzeń, lubi miękkie, zaokrąglone kształty, nisze, w których może się ukryć. Dom z grubymi ścianami, okrągłe okna z grubymi ramami, pokoje podobne do „pieczar”, skle-pione sufity. Miękkie w dotyku materiały – drewno, tkaniny, dywany.

Typ zielony preferuje prostokątny kształt pokoju z wyraźnie ustalonymi kątami, co pozwala mu czuć się pewnie. Aby zacho-wać poczucie własnej wartości, człowiek typu zielonego wyma-ga wysokich pomieszczeń. Okna powinny być także wysokie, ozdobione kratami z kutego żelaza. Woli twarde materiały – marmur, kamień lub metal. Musi pokazać swój prestiż, dlatego wybiera obrazy znanych artystów i posiada galerię portretów przodków.

Typ żółty preferuje otwarte przestrzenie. Okno może być na całej ścianie, bez ram i podziałów, z widokiem na teren nieza-budowany. Przyciąga go połysk, lubi szkło, lustra, pleksi, chrom.

Swoje wnętrze mieszkalne woli dekorować różnymi rodzaja-mi parodzaja-miątek przywiezionych z różnych krajów, które osobiście zwiedzał.

Typ czerwony daje pierwszeństwo przestrzeni, w której może pokazać swój dynamizm i energię. Długie korytarze i przejścia, ogromne pokoje ozdobione skórami i trofeami sportowymi pod-kreślającymi męskość i seksualność.

Autorem drugiego opisywanego tu podejścia jest Albert Meh-rabian. Z jego punktu widzenia wszyscy ludzie dzielą się na posia-daczy jednej z dwóch grup osobowości – ekranowanej i

nieekra-55 Osiem kolorów jest podzielonych na podstawowe: niebieski, żółty, czerwony, zielony i pomocnicze: fioletowy, brązowy, szary, czarny. http://en.wikipedia.org/

wiki/L%C3%BCscher_color_test <dostęp 02.03.2015>.

nowanej. Pierwsza grupa nie jest wrażliwa na sygnały środowiska.

Przeciwnie, druga grupa jest wrażliwa na zmiany jakości środowi-ska. Posługując się terminologią I. P. Pawłowa, pierwszych można określić jako ludzi z silnym, a drugich ze słabym układem nerwo-wym. Autor do opisania związków pomiędzy jednostką a środowi-skiem wykorzystuje czynniki metody dyferencjału semantycznego Charlsa Osgooda.

Zgodnie z pierwszym czynnikiem aktywności są osobowości, które szukają ekscytacji w swoim środowisku. Wolą rozwiązania bardzo nowoczesne, niepewne sytuacje, środowisko, które nie-sie w sobie tajemnicę. Cechą przeciwną aktywności jest spokój / cisza. Osobowości, dla których ważny jest spokój, tworzą przewi-dywalne, tradycyjne środowiska. Drugi czynnik oceny określa sto-sunek do komfortu, miłej atmosfery i harmonii ze środowiskiem.

Trzeci czynnik – dominowania – jest związany z potrzebą uzyska-nia kontroli nad środowiskiem⁵⁶.

Charles Mercer⁵⁷ porównuje preferencje w środowisku pomię-dzy ekstrawertykami i introwertykami. Otwarty, kontaktowy eks-trawertyk potrzebuje więcej stymulacji, aby być w stanie aktyw-nym, więc będzie potrzebował otoczenia poddającego się zmia-nom, dającego niezbędne doświadczenia.

Koncepcja modelu osobowości Hansa Eysencka oparta zo-stała na teorii Zygmunta Freuda, na podstawie badań własnych i dostępnych badań naukowych. Eysenck łączy typy osobowości z czterema rodzajami ludzkich temperamentów opisanych przez starożytnych Greków⁵⁸.

56 A. Mehrabian, J.A. Russell, An Approach to Environmental Psychology. Cam-bridge – London, 1974, 266 p.

57 Ch. Mercer, Living in Cities. Psychology and the Urban Environment, England (1895) 1975. 245 p.

58 Nazwa i opis starożytnych temperamentów została zawarta w „Teorii humoral-nej” Hipokratesa.

56 A. Mehrabian, J.A. Russell, An Approach to Environmental Psychology, Cambridge-London, 1974, 266 p.

57 Ch. Mercer, Living in Cities. Psychology and the Urban Environment, England, (1895) 1975. 245 p.

58 Названия и описания старинных темпераметров взяты из «Гуморальной Теории» Гиппократа.

Tab. 1. Koncepcja modelu osobowości H. Eysencka Neurotyzm

Introwersja Melancholik Choleryk Ekstrawersja

Flegmatyk Sangwinik

Emocjonalna stabilność

Oprac. na podstawie: http://malicious.fm.interiowo.pl/eysenck_txt.htm <dostęp:

14.01.2018>

Z punktu widzenia potrzeby zgodności istnieją liczne bada-nia odnoszące się do klasyki społeczno-psychologicznej. Jest to przede wszystkim teoria relacji międzyludzkich Williama Schut-za⁵⁹, której podstawową ideą jest stwierdzenie uwarunkowania zachowań interpersonalnych poszczególnych ludzi. Według tej teorii każdy człowiek buduje swoje relacje z innymi ludźmi, wy-korzystując typowy model orientacji interpersonalnej. Model ten opiera się na trzech podstawowych potrzebach interpersonal-nych. Są to:

• włączenie – charakteryzuje się dążeniem do stworzenia i utrzymania przyjaznych stosunków z innymi ludźmi;

• kontrola – jej zakres działania zmienia się, waha się pomię-dzy chęcią dominacji, wpływania na innych a pragnieniem bycia kontrolowanym;

• miłość – charakteryzuje pragnienie, aby być popularnym i kochanym, co znajduje odzwierciedlenie w ciepłych wię-ziach emocjonalnych, które powstają między ludźmi.

Różne kombinacje tych potrzeb, realizowane w konkretnych modelach zachowań interpersonalnych, są efektem trzech rodza-jów zgodności:

a) wzajemnej wymiany – dotyczy ona wyrażania wzajemnej mi-łości, kontroli i zaangażowania;

59 Fundamental Interpersonal Relations Orientation (FIRO) – teoria o relacjach interpersonalnych przedstawiona przez Williama Schutza w 1958 roku – na podsta-wie:

Составлено на основании: http://malicious.fm.interiowo.pl/eysenck_txt.htm

<Дата доступа : 14.01.2018>

С точки видения проблемы совместимости можно выделить

wiki/Fundamental_interpersonal_relations_orientation <доступ: 2015-05-10>.

b) inicjatora – opiera się na zasadzie komplementarności, tj.

dopełnianiu: w tym przypadku, jeden z członków zespo-łu działa jako podmiot inicjatywy, podczas gdy inni są jej przedmiotami;

c) biorcy – charakteryzuje się stopniem, w którym ekspresja każdego przedmiotu kontroli lub udział miłości spełnia pra-gnienia innych osób w stosunku do odpowiedniego zapo-trzebowania w tym zakresie⁶⁰.

Projektując wnętrze mieszkalne, należy w jakiś sposób uwzględniać cechy różnych osobowości, tak aby osoba chętnie tu zamieszkała, aby mogła się rozwijać i podtrzymać swoją samo-dzielność i chęć samorealizacji. Efektywne jest takie współistnie-nie, które zapewnia niezależność i autonomię pobytu każdemu z mieszkańców, daje im możliwość realizacji swoich pomysłów dotyczących komfortu mieszkania, stwarza warunki do pracy i wypoczynku, określa warunki do wspólnego życia, chroni relacje i zapobiega konfliktom.

Poszukując zasad ustalania psychologicznej zgodności, opra-cowano algorytm zapewnienia dobrego kontaktu pomiędzy przy-szłymi użytkownikami wspólnej przestrzeni. Jest on następujący:

• dobór par przyszłych współmieszkańców,

• określenie rodzaju temperamentu i systemu reprezentacji każdego współużytkownika (za pomocą ankiet),

• koordynacja programów funkcjonalnych z obowiązkowym wydzieleniem indywidualnych / personalnych podprze-strzeni dla każdego mieszkańca,

• wykonanie architektonicznego projektu stref personalnych,

• porównanie wyobrażeń współmieszkańców o charakterze wnętrza stref użytkowanych wspólnie (za pomocą porówna-nia profili semantycznych).

60 http://xreferat.ru/77/6994-1-psihologicheskaya-sovmestimost-lyudeiy-v-kol lektive.html <dostęp: 2015.05.10>.

60 http://xreferat.ru/77/6994-1-psihologicheskaya-sovmestimost-lyudeiy-v-kol lektive.html <доступ: 2015-05-10>.

Dobór par przyszłych współmieszkańców

Zgodnie z wyżej zaproponowanym algorytmem, po ustaleniu osób, które zamieszkają wspólnie, kolejnym krokiem jest okślenie – za pomocą ankiet – temperamentów oraz systemów re-prezentacji przyszłych współmieszkańców.

Temperament jako warunek zgodności psychologicznej

Reprezentowany typ temperamentu jest pewnego rodzaju orygi-nalną całością różnego rodzaju cech manifestujących rodzaj psy-chiki jednostki (intensywność, prędkość, tempo, rytm procesów psychicznych i kondycji)⁶¹. Wydaje się bardzo istotnym czynnikiem uwzględnienie jego specyfiki przy przygotowaniu opcji zgodności.

Każdy z czterech typów temperamentu ma swoje charakterystycz-ne cechy. Jak zaznaczono wcześniej, każda osoba fizyczna łączy dwa lub trzy typy temperamentu, z których jeden dominuje nad innymi.

Flegmatyk – to najbardziej spokojny charakter, jego działal-ność i emocje mają tendencję dążenia do zera. Jest pragmatyczny, cierpliwy, rozważny i ostrożny, powściągliwy i uważny na szczegóły.

To wspaniały artysta, mistrz rutynowych czynności. Flegmatyko-wi nieodłącznie towarzyszy bezwładność i powolność. Z trudem przełącza się z jednej czynności na drugą, słabo przystosowuje się do nowych warunków. To człowiek z silnym, dobrze wyważo-nym, ale bezwładnym układem nerwowym. Z tego powodu wolno reaguje na działania zewnętrzne, jest małomówny. Emocjonalnie jest zrównoważony, trudno go rozgniewać czy rozśmieszyć. Uspo-sobienie ma stabilne, wyważone. Nawet w poważnych tarapatach flegmatyk zachowuje zewnętrzny spokój. To osoba pracowita, o dobrej odporności na silne i długotrwałe bodźce, ale nie jest w stanie szybko reagować na niespodziewane trudne sytuacje.

Woli zakończyć jedną pracę, a dopiero potem zabrać się za drugą.

Flegmatyk to strateg, więc stale sprawdza swoje działania w per-spektywie czasu. Dobrze pamięta wszystkie przyswojone rzeczy.

61 Л.А. Вайнштейн, Общая психология: Учебн.-метод. комплекс. / Л.А.

Z trudem odzwyczaja się od swoich nawyków i stereotypów. Nie lubi zmieniać nawyków codziennego życia, pracy i przyjaciół. Czę-sto długo myśli przy podejmowaniu decyzji, którą podejmuje sa-modzielnie.

Sangwinik – to natura, w przypadku której aktywność prze-waża nad emocjami, temperament energiczny, szybki, wesoły, towarzyski. Posiada wysoką szybkość reakcji, jego działania są przemyślane. Osoba z gruntu optymistyczna, dlatego charak-teryzuje się wysoką odpornością na trudności życia. Łatwość adaptacji układu nerwowego odzwierciedla zmienność jego zmysłów, uczuć, zainteresowań, postaw, daje wysoką zdolność adaptacji do nowych warunków. Silna organizacja osobowości pozwala mu wybrać najlepsze sposoby rozwiązywania proble-mów życiowych. Sangwinik łatwo przerzuca się z jednej pracy na drugą. W sytuacji stresowej aktywnie pracuje, aby utrzymać równowagę. To urodzony przywódca, jest w stanie „przeprowa-dzić swoje” w najtrudniejszych sytuacjach, łatwo znosi trudności życiowe i niepowodzenia.

Choleryk – to osoba o dużej aktywności i tryskająca emocja-mi, której system nerwowy określa przewagę pobudzenia nad hamowaniem. Przedstawiciel tego typu temperamentu to czło-wiek energiczny i wyrazisty, niestrudzony i asertywny, niespójny i niestabilny, drażliwy i niepohamowany. Choleryk to zazwyczaj zwolennik szybkich postępów i wspaniałych zwycięstw, niecier-pliwie buduje istotne i ważne zadanie, a następnie próbuje je rozwiązać „potężnym szturmem”. Jednak szybko traci „rozpęd”

i zainteresowanie i przełącza się na nowe zadanie, poszukując rozwiązania. Siła układu nerwowego, w krytycznych momentach, pozwala cholerykowi pracować długo i bez wytchnienia. W tym czasie jego zdolności koncentracji są bardzo wysokie. Jednak brak równowagi procesów nerwowych określa cykliczne zmia-ny w jego działaniach i dziarskości: zafascynowazmia-ny jakimś za-daniem, z pasją pracuje na pełnych obrotach, ale jak tylko siły zostają wyczerpane, choleryk robi się nie do zniesienia. Naprze-miennie występujące cykle wysokiego poziomu pozytywnego nastroju z negatywnymi okresami recesji i depresji powodują

с трудом отказывается от выработанных навыков и

невмого-zmienne zachowanie i samopoczucie, zwiększają wrażliwość na neurotyczne zakłócenia i konflikty.

Melancholik – to człowiek wrażliwy i przeczulony, łatwowier-ny i podatłatwowier-ny na sugestie, skłonłatwowier-ny do smutku, nieśmiały, wycofa-ny. Jest osobą z dużą wrażliwością na słabe bodźce, z kolei silne bodźce mogą powodować zakłócenia, „osłupienie”, dezorientację.

Jego nadwrażliwość prowadzi do szybkiego zmęczenia i spadku wydajności (wymaga dość długich przerw na odpoczynek). Często długo myśli przy podejmowaniu decyzji, oczekując pomocy z ze-wnątrz. Stres i depresja częściej pojawiają się u przedstawicieli tego niż innych temperamentów. Jego nastrój jest bardzo zmien-ny, ale zwykle melancholik próbuje się ukryć i na zewnątrz nie pokazywać swoich uczuć, nie mówi o swoich doświadczeniach, choć wydaje się ku temu skłaniać. Dzięki wysokiej czułości ukła-du nerwowego melancholicy mają często zdolności artystyczne i intelektualne.

Wybór decyzji projektowej będzie zależał nie tylko od tempe-ramentu, ale także od struktur poznawczych związanych z ludźmi, innymi słowy, od metaprogramów, które określają sposób podej-mowania decyzji⁶². Problematyka metaprogramów opisana jest w podrozdziale 2.4 niniejszego opracowania.

Systemy reprezentacji

Nie mniej ważne jest określenie wiodących kanałów przetwarza-nia informacji zmysłowych. Przedstawiciel każdego rodzaju tem-peramentu prezentuje jeden z systemów reprezentacji (SR) okre-ślonych poprzez własne doświadczenia wewnętrzne: wzrokowy, słuchowy, kinestetyczny, digitalny (cyfrowy). Mają one wpływ na psychologiczne dopasowanie i współistnienie mieszkańców wie-loosobowych pokoi w akademiku.

62 В. Лифанов, В. Защепенков, Психологические пружины вкуса.//Salon.

Wzrokowy SR – to system opierający się głównie na percepcji informacji w postaci wizualnej. Po otrzymaniu i przetworzeniu in-formacji wzrokowiec przekształca różne sygnały na obrazy. W przy-padku tych ludzi o wiele lepiej rozwinięta jest pamięć wzrokowa.

Podczas komunikacji wzrokowiec zwykle zachowuje dystans, aby być w stanie jasno zobaczyć rozmówcę, jego rysy twarzy, pozycję ciała, szczegóły ubioru itp. Człowiek tego typu w mowie często używa takich słów, jak: „jasny”, „popatrz”, „widzieć”, „oczywiście”,

„spójrz”, „ja widzę” itp.

W pomieszczeniu wzrokowiec stara się zająć miejsce, z któ-rego będzie dobrze i wszystko widział, żaden szczegół nie po-winien znaleźć się poza jego polem widzenia. Woli też siedzieć przy oknie, zwłaszcza jeśli jest to okno z pięknym widokiem. Duże znaczenie dla tych ludzi ma wygląd tak jego, jak i innych. Potrafią starannie przemyśleć kompozycję wnętrza swojego mieszkania, a widok jedzenia czasami znaczy dla nich więcej niż to, jak ono smakuje. Ogromna liczba artystów, projektantów (od kompute-rów po krajobraz) prezentuje typ wzrokowca.

Słuchowy SR (audialny SR) – jest to system reprezentacji oparty głównie na odczuciach słuchowych. Typ słuchowca „robi wszyst-ko” za pomocą dźwięków: rozmawia, słucha, rozmyśla. Przy bez-głośnym czytaniu ludzie tego typu zwyczajowo poruszają wargami, więc nie należy strofować dzieci-słuchowców, kiedy w trakcie nauki wydają dźwięki i poruszają wargami, gdyż to pozwala im lepiej za-pamiętać to, czego się uczą. Często ludzie tego typu mówią na głos do siebie, ale nie mniejszą przyjemność czerpią z komunikowania się z innymi ludźmi. Słuchowiec woli być bliżej rozmówcy, żeby go lepiej usłyszeć. Jednak nie będzie spoglądał na twarz i oczy, aby nie być rozproszonym przez wizualne obrazy, jego wzrok jest zwykle skierowany na bok lub w dół. Słuchowiec z dużą czułością wykry-wa ton oraz odcienie intonacji głosu swego rozmówcy. W rozmowie z nim charakterystyczne jest użycie słów i zwrotów typu: „słyszeć”,

„skrzypieć”, „ogłuszyć”, „brzmieć”, „krzyczeć”, „cicho”, „głośno”, „po-słuchaj”, „ja słyszałem” itp. W przeciwieństwie do typu wizualnego typ słuchowy dość obojętnie odnosi się do wizualnych aspektów przestrzeni na zewnątrz, wnętrza, widoków żywności. Słuchowcy

Визуальная РС – система, операющаяся, в основном, на

z radością postrzegają melodyjne, rytmiczne, wyraziste dźwięki, miły ton głosu, z kolei irytujące są dla nich takie dźwięki, jak skrzy-pienie, stukanie obcasami po kamiennej podłodze, nadmierny po-głos lub – w tle – dźwięk włączonego telewizora itp. Typ audialny często jest spotykany wśród muzyków, śpiewaków. Są doskonałymi wykładowcami i psychologami.

Kinestetyczny SR – to system, który opiera się głównie na doświadczeniu. Kinestetyk odbiera i przetwarza informacje za pomocą dotyku, postrzegania zapachów, smaków, wrażeń fizycz-nych, musi poczuć, dotknąć, podnieść. U ludzi tego typu bardzo dobrze rozwinięta jest pamięć mięśniowa. Jest to bardzo skutecz-ny sposób, aby na przykład nauczyć się pływać lub jeździć na ro-werze. Komunikowanie się z kimś takim jak kinestetyk staje się łatwiejsze, kiedy podczas rozmowy istnieje możliwość dotknięcia tej osoby, na przykład dotknięcie ręką, poklepanie po ramieniu, objęcie, dotknięcie odzieży itp. Dla takiej osoby ważna jest tak-że duża przestrzeń do poruszania się, ponieważ proces myślowy będzie zachodził znacznie lepiej i z wyższą jakością, kiedy będzie ona w ruchu. W pomieszczeniach mieszkalnych kinestetyk doce-nia komfort, ciepło oraz przyjemne smaki i zapachy. Uważa się, że osoby o silnym kinestetycznym SR przetwarzają informację i podejmują decyzje za pomocą intuicji. Słuchają uważnie swoich wewnętrznych odczuć i często postępują bez pomyłek. W mowie kinestetyka często usłyszy się takie słowa, jak: „ja czuję”, „mam gęsią skórkę”, „dotykać”, „ciepły”, „miękki”, „pyszny”, „aromatycz-ny” itp. Dość często kinestetyków spotyka się wśród tancerzy, sportowców, masażystów, artystów cyrkowych.

Digitalny (cyfrowy) SR – jest to logiczna interpretacja sygna-łów od innych systemów. Często osoby o tym typie nazywane są

„komputerami”, „systemem logicznym”. Cyfrowy kanał jest odpo-wiedzialny za monitorowanie mowy, formułowanie treści zwro-tów. Dlatego ludzie, którzy prezentują ten typ, mówią dość mo-notonnie, z trudnością zmieniają ton głosu i unikają gestykulacji, ponieważ według nich wszystko to nie niesie żadnej informacji.

Podczas rozmowy z typem digitalnym wszystko musi być logicz-ne, bez zbędnych wyjaśnień i interpretacji, każde słowo powinno

приятный тембр голоса и раздражаются, например, от скрипа

być na swoim miejscu, gdyż ściśle monitorują oni prawidłowość wyrażeń. W rozmowach często używają takich słów, jak: „logicz-ne”, „interesujące”, „zatem”, „wiem” itp. W trakcie rozmowy z kimś prezentujący ten typ unika dotykania, często patrzy w stronę czo-ła rozmówcy. Dla typu digitalnego najważniejszy jest wewnętrz-ny dialog. Często jest to związane z faktem, że największa liczba przedstawicieli z silnym digitalnym SR występuje wśród progra-mistów, szachistów, prawników.

W psychologii i programowaniu neurolingwistycznym (NLP) wraz z systemem reprezentacyjnym (SR) pojawia się termin o dość bliskim znaczeniu – „modalność”. Pod tym pojęciem rozu-mie się informacje o kanale pozyskiwania informacji na zasadzie:

widzę, słyszę, czuję. W językoznawstwie (i językowym modelu NLP) pojęcie modalności ma szersze znaczenie. Można je opisać jako sposób pozyskiwania informacji (zobaczył, przypomniał so-bie, przyśniło się), ocenę (podoba się, zadowolony, obawiam się, szczęśliwy) i granice działania (tak zwana „logiczna modalność”:

można/wolno, nie wolno, legalnie, prawnie zabronione)⁶³.

Zazwyczaj każda konkretna osoba jest bardziej zorientowana na jeden z systemów reprezentacji – posługuje się nim większość czasu, zaczyna swoje myślenie i sposób postrzegania zgodnie z nim i jest on niejako ważniejszy niż inne. Jest to właśnie prefe-rowana modalność (tab. 2).

Należy pamiętać, że wymienione powyżej cechy różnych typów ludzi z różnymi systemami reprezentacji są umowne. Na przykład znalezienie kinestetyka czy wzrokowca w „czystej” postaci jest praktycznie niemożliwe. Każdy człowiek z wyraźnymi cechami każdego z SR posiada wiele zalet, indywidualnych przyzwyczajeń.

Poznanie i zrozumienie faktu, że wszyscy ludzie są różni, pomaga być bardziej tolerancyjnym względem siebie i innych przy komu-nikowaniu się zarówno w pracy, jak i w życiu rodzinnym⁶⁴.

63 http://trenings.ru/entsiklopediya-nlp/modeli/871-model-nlp-metaprogramma-predpochitaemaya-modalnost.html <dostęp: 2015.11.23> William James – amery-kański psycholog i filozof.

64 http://pavlovskyroman.com/useful_material/176/ <dostęp: 2015.05.04>.

должно стоять на своем месте, он внимательно следит за

63 http://trenings.ru/entsiklopediya-nlp/modeli/871-model-nlp-metaprogramma-predpochitaemaya-modalnost.html <доступ: 2015-11-23> Вильям Джеймс – аме-риканский психолог и философ.

64 http://pavlovskyroman.com/useful_material/176/ <доступ: 2015-05-04>.

Tab. 2. Porównanie cech czterech systemów reprezentacji System

reprezentacji Wzrokowiec Kinestetyk Typ audialny /

słuchowiec Typ digitalny głowa i ramiona opadnięte, Typ ciała zarówno

„chudy”, jak i „gruby”

pulchny, zaokrąglony, miękki

nie ma wyraźnego

związku miękki, pełne

miękkie różne wąskie, ściągnięte

Oddech wysoki,

piersiowy niski, brzuszny w pełnym zakresie ograniczony Głos wysoki, czysty,

szybki, głośny niski, powolny, zachrypnięty

z otoczeniem opuszczone oczy patrzy nad tłumem Zasady

komunikacji „spojrzy, żeby

usłyszeć” raczej dotknie,

niż popatrzy „aby usłyszeć, nie

patrzy” brak kontaktu

patrzy” brak kontaktu