Somatyczne możliwości człowieka

Biorąc pod uwagę środowisko obiekt-przestrzeń, w nowoczesnej teorii projektowania form przemysłowych wydziela się¹⁷ szereg wzajemnych przenikających się powiązań i membran przestrzen-nych, którym podlega każdy człowiek i które zapewniają mu kom-fortowe warunki dla procesów życiowych. Membrany te są hierar-chicznie przyporządkowane do systemu „człowiek – rzeczy – śro-dowisko architektoniczne” z poziomu biomechanicznego, „dyfuzyj-nego” kontaktu człowieka z przedmiotem i wzajemnego przenika-nia się (obszar syntezy substancji odżywczych, protez medycznych, cyber-projekt). Proces ten odbywa się na poziomie ciągłego bez-pośredniego kontaktu dotykowego człowieka z akcesoriami, które zapewniają mu wygodę i komfort jego ciała i jego ruchów, a także poprzez poziom krótkoterminowego zmysłowego kontaktu i mo-toryki, kiedy człowiek wchodzi w krótki dotykowy kontakt z

przed-17 С.М. Михайлов, Дизайн современного города: ... op.cit.

miotem. Materialne środowisko człowieka w dużej mierze zależy od umiejętności ruchowych związanych z realizacją niektórych działań funkcjonalnych. Istotny jest także poziom kontaktu wzrokowego, tj. kontaktu wzrokowego człowieka z systemem obiekt-środowisko przestrzenne, o którym decydują nie tylko cechy somatyczne danej osoby, ale również psychofizjologia ludzkiej percepcji.

Jak napisano wcześniej przez cechy somatyczne człowieka rozumie się anatomię ludzkiego ciała (typ ciała, płeć, parame-try człowieka w pozycji statycznej i w ruchu, zdolność pokony-wania przeszkód itp.) oraz cechy fizjologiczne (wiek, czas reakcji, koncentracji uwagi, wytrzymałość, szybkość chodzenia, reakcji na bioklimatyczne parametry środowiska – poziom oświetlenia, ciśnienia, hałasu, wibracje, kurz, stężenie gazu, toksyczność, tem-peratura, wilgotność, rodzaj promieniowania, obecność pól ma-gnetycznych itp.).

Cechy anatomiczne skali ludzkiej określa się na podstawie pierwotnych danych przetworzonych metodami statystycznymi, otrzymanych z pomiarów antropometrycznych części ciała bardzo dużej grupy ludzi¹⁸.

Antropometrycznymi nazywa się cechy somatyczne człowieka, które odzwierciedlają jego wewnątrzgatunkową rozmaitość bu-dowy i wymiarów (liniowe, kątowe, wielkości obwodów ciała, siłę mięśni, kształt głowy, klatki piersiowej itp.)¹⁹.

Podstawowe dane antropometryczne ustalone zostały jako wymiary ciała ludzkiego w pozycjach: stojącej, siedzącej, kucz-nej, klęcznej i leżącej²⁰. Każda z tych pozycji charakteryzuje się pewnymi warunkami równowagi, stopniem napięcia mięśni,

sta-18 Е.С. Пономарева, Интерьер гражданских зданий, Учеб.пособие. // Е.С. По-номарева. – Мн.:Вышэйшая школа, 1991, с. 12.

19 http://bgd.alpud.ru/_private/ERGONOM/pract_erg/antrop_dannye.htm <do-stęp: 2015.06.18>.

20 A. Batogowska, J. Słowikowski, Atlas antropometryczny dorosłej ludności dla potrzeb projektowania, Prace i Materiały IWP 149, Warszawa 1994. A. Gedliczka, Atlas miar człowieka. Dane do projektowania i oceny ergonomicznej, Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP), Warszawa 2001.

контакта и моторики (человек вступает в кратковременный

19 http://bgd.alpud.ru/_private/ERGONOM/pract_erg/antrop_dannye.htm <до-ступ: 2015-06-18>

20 A. Batogowska, J. Słowikowski, Atlas antropometryczny dorosłej ludności dla potrzeb projektowania, Prace i Materiały IWP, 149, Warszawa 1994. A. Gedliczka, Atlas miar człowieka. Dane do projektowania i oceny ergonomicznej, CIOP, Warszawa 2001.

nem układów: krążenia i oddechowym, położeniem narządów we-wnętrznych, a tym samym zużycia energii²¹.

Podstawowe dane antropometryczne są wyrażone ilościowo (mm, stopnie, kilogramy itp.) i pozwalają na określenie na przy-kład wysokości poręczy, wyznaczenie wysokości powierzchni ro-boczej, położenia klamki, szerokości otworów.

Drugorzędne dane antropometryczne oparte są na badaniach ludzi w stanie aktywności. Badanie różnych pozycji przy pracy, jak również człowieka w ruchu dostarcza informacji o wymaganej dla każdej działalności minimalnej przestrzeni, powoduje, że struk-turę elementów przestrzeni można dopasować do parametrów ludzkiego ciała.

Struktura danych antropometrycznych pozwala w pełnym zakresie znaleźć odniesienia do systemu „człowiek – działanie – proces życia – przestrzeń”, wiąże się z wyborem dwóch głów-nych grup tych cech, a zatem: klasyczgłów-nych, jak wymiary podłużne i proporcje, całościowe wymiary, a także kształt poszczególnych części ciała przedstawicieli każdej grupy użytkowników, i ergono-micznych, jak: w pozycji statycznej i w ruchu, gabaryty, pomiary goniometryczne²² i wymiary dostępu²³. Statyczne dane antrometryczne pozwalają wyrazić związek pomiędzy wielkością po-szczególnych części ciała a wielkością elementów wyposażenia, wymiarami miejsca do pracy, dynamiczne – pomiędzy rozmiarami umożliwiającymi przemieszczanie się w przestrzeni i wielkością pola sensoryczno-ruchowego, gabarytowe – pokazują graniczne wymiary masy ciała i minimalne wymiary przestrzenne jednostek

21 Эргономика: принципы и рекомендации: Методическое руководство.– М.:

ВНИИТЭ,1983.–184 с.

22 Pomiary goniometryczne dotyczą pomiarów kątowych w obrębie ciała. Gonio-metria statyczna zajmuje się pomiarami np. kątów twarzy, kręgosłupa, tułowia, goniometria dynamiczna zajmuje się pomiarami, np. obszerności ruchu kręgosłu-pa, stawów, kończyn lub kątów pochylenia głowy.

23 Wymiary dostępu określone są w standardach (PN-EN 294; PN-EN 349 i EN 547 1, 2, 3). „Określają one wymiary odległości i odstępów bezpieczeństwa oraz otworów umożliwiających dostęp, w zależności od przewidywanych ruchów pracownika i ro-dzaju ubioru roboczego”. W: A. Gedliczka, Atlas miar człowieka … op. cit.

из этих положений характеризуется определенными

Ryc. 3. Najbardziej pomocne w projektowaniu wnętrz parametry ciała człowieka – opisy w Tabeli Z-1 (Załącznik 1. Antropometria)

Рис.3. Наиболее полезные для дизайнера интерьера параметры тела – описания в таблице Z-1 (Приложение 1. Антропометрия)

Ryc. 1. Średnie wielkości ciała mężczyzny (przy średnim wzroście 175 cm) o budowie atletycznej (na podstawie: Чернявина, Л.А. Основы эргономики в дизайне среды: учебное пособие по специальности 070601 Дизайн / Л.А. Чернявина. – Владивосток: Изд-во ВГУЭС, 2009).

Рис. 1. Средние размеры фигуры человека (при среднем росте 175 см) атлетического типа.

На осн.: Чернявина,Л.А. Основы эргономики в дизайне среды: учебное пособие по специаль-ности 070601 Дизайн / Л.А. Чернявина. – Владивосток: Изд-во ВГУЭС, 2009.

Ryc. 2. Średnie wielkości ciała kobiety (przy średnim wzroście 165 cm) o normalnej budowie (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Рис. 2. Средние размеры фигуры женщины (при среднем росте 165 см) нор-мального телосложения. На осн.: Л.А.Чернявина, Основы эргономики ... op.cit.

mieszkalnych, goniometryczne pokazują wielkości kątowe i za-kres ruchomości stawów w polu czuciowym, wymiary dostępu – odległości od ciała do powierzchni urządzeń i wielkość obszaru roboczego²⁴.

Cechy antropometryczne w pozycji statycznej są wykorzysty-wane do obliczania wielkości elementów miejsc pracy w celu określenia zakresu regulacji zmiennych parametrów do tworzenia modeli matematycznych ciała ludzkiego. Cechy antropometrycz-ne mierzoantropometrycz-ne w ruchu są używaantropometrycz-ne do określenia amplitudy ruchu pracującego człowieka, wielkości stref przestrzeni motorycznych i wielkości związanych z przemieszczaniem elementów używa-nego sprzętu i wyposażenia. Gabarytowe, goniometryczne cechy antropometryczne oraz wymiary dostępu stosowane są przy ob-liczaniu minimalnej i maksymalnej przestrzeni zajmowanej przez ciało człowieka, przy ustalaniu wielkości i kształtu przejść, wła-zów, zamkniętych przestrzeni²⁵.

Połączenie klasycznych i ergonomicznych danych uzyskanych z różnych grup ludzi, ich analiza i ujednolicenie umożliwiają upo-rządkowanie wymagań na poziomie minimalnej jednostki funk-cjonalnej, pozwalają na określenie rozmiaru pola sensomoto-rycznego użytkownika, wymiarów miejsca pracy, określenie cech i form przestrzennych urządzeń używanych w domu, poziomów powierzchni podczas pracy w różnych pozycjach, parametrów wolnej przestrzeni potrzebnej w ramach obszaru funkcjonalnego dla podejścia, umieszczenia i użytkowania elementów wyposaże-nia itd.²⁶

Na podstawie wspólnych zasad wykorzystania danych antro-pometrycznych w obliczeniach parametrów środowiska, miejsc

24 А.В. Мазаник, Специфика проектирования жилых интерьеров с учетом

Ryc. 4. Strefa pracy dla rąk przy pracy stojącej, cm (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Ryc. 5. Wysokość miejsca do pracy przy pracy stojącej:

A – 105–115 cm (100–110 cm) – przy pracy precyzyjnej, z oparciem łokci (na przykład przy pisaniu); B – 113 cm wysokość zamocowania urządzenia; C – 95–100 cm przy pracy lekkiej, wymagającej zręczności, przy lekkiej pracy ręcznej (montaż, pakowanie); D – 80–95 cm – przy pracy wymagającej użycia siły. Wymiar odpowiada wzrostowi mężczyzny 175 cm (w nawiasach podano wy-miary dla kobiety o wzroście 165 cm); (na podstawie:

Л.А. Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Ryc. 6. Wpływ rodzaju pracy w pozycji siedzącej na wy-sokość blatu: A – 88±2 cm – praca wymagająca wielkiej precyzji (np. montaż zegarków); B – 84±2 cm – praca wymagająca wielkiej uwagi ze wzrokowym napięciem; C – 74±2 cm – zwyczajowa wysokość blatu do pracy, 69–70 cm stół do obrad; D – 66±2 cm – blat pod klawiaturę, praca ręczna wymagająca użycia dużej siły; E – 60 cm najmniejsza wysokość przestrzeni na nogi. Przywołane wymiary odpowiadają wzrostowi mężczyzny ok. 175 cm;

(na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Рис. 4. Рабочая зона для рук при работе стоя. На

осн.: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit. Рис. 6. Влияние вида работы в позиции сидя на

вы-соту столешницы: A – 88+–2 см – работа, требующая большой точности (напр., сборка часов); B – 84+– 2 см – работа, требующая большого внимания при зрительном напряжении; C – 74+– 2 см – обычная вы-сота стола для работы, 69–70 – стол для заседаний; D – 66+– 2 см – стол для клавиатуры, для ручной рабо-ты, требующей большого физического напряжения;

E – 60 см – наименьшая высота пространства для ног. Приведенный размер рекомендуется для муж-чины, ростом около 175 см. На осн.: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.

Рис. 5. Высота рабочего места при работе стоя:

А – 105–115 см (100–110 см) – для точной работы, для работы с опорой на локте (например при письме;

В – 113 см – высота закрепленного инструмента; С – 95–100 см (90–95см) для легкой работы, требую-щей ловкости, для легкой ручной работы (монтажа, упаковки); D – 80–95 см – при работе, требующей применения силы. На осн.: Л.А. Чернявина, Основы эргономики … op.cit.

pracy i wyposażenia używana jest metoda percentyla (centyla) bazująca na metodach rachunku prawdopodobieństwa i statysty-ce matematycznej. Centyl jest setną zmierzonej populacji, odpo-wiadającej charakterystyce określonej wartości antropometrycz-nej²⁷.

Wartości liczbowe cech antropometrycznych, odpowiadające 5, 50, 95 centylom przedstawione zostały w atlasach antropome-trycznych, podręcznikach i przepisach²⁸.

Minimalne najniższe i maksymalne najwyższe dane antro-pometryczne wykorzystywane są jednocześnie do ustalania parametrów regulacyjnych przy projektowaniu miejsc pracy oraz ich wyposażenia i są zgodne z 5 i 95 centylem danej po-pulacji.

W różnych okresach historii stosowano systemy powszechne-go ujednolicenia parametrów, z których najbardziej znanymi są kanon proporcji autorstwa Leonardo da Vinci (ryc. 7-a) i MODU-LOR Le Corbusiera (ryc. 7-b).

Wymiary przejść, klap, włazów, dojść, umożliwiających przej-ście ciała i jego części, muszą być zgodne z wartościami charakte-rystycznymi dla 95 centyla stosownej grupy populacji²⁹.

Przy projektowaniu jednostki mieszkalnej w akademiku ważne są parametry organizacji miejsc pracy do różnego rodzaju dzia-łalności. Miejsca te składają się z sensomotorycznych przestrze-ni, w których prowadzone jest sensoryczne działanie człowieka i zajmowana jest przestrzeń przez urządzenia, z uwzględnieniem strefy bezpieczeństwa, utrzymania i wsparcia procesu,

niezbęd-27 В.П. Зинченко, В.М. Мунипов, Основы эргономики. – М.:Изд-во Моск. ун-та,1979, 344 с.; Эргономика: принципы и рекомендации: Методическое руко-водство. – М.:ВНИИТЭ,1983, 184 с.

28 ГОСТ 12.2.049–80, ССБТ. Оборудование производственное. Общие эргоно-мические требования», ГОСТ 21114–75, СЧМС. Антропометрические показа-тели человека-оператора itd. / A. Batogowska, J. Słowikowski, Atlas antropo-metryczny dorosłej ludności dla potrzeb projektowania… op.cit. A. Gedliczka, Atlas miar człowieka... op.cit. чело-века-оператора itd. / A.Batogowska, J. Słowikowski, Atlas antropometryczny dorosłej ludności dla potrzeb projektowania … op.cit. A.Gedliczka, Atlas miar człowieka... op.cit.

29 Архитектурный дизайн. Словарь-справочник // Под ред. Агранович-По-номаревой Е.С. – Ростов-н/Д : Феникс, 2009. – 342 с.

Ryc. 7-a. Kanon proporcji ciała człowieka Leonardo da Vinci (źródło: Leonardo da Vinci. Artysta i dzieło, ARKA-DY, Warszawa, 2005, s. 81)

Ryc. 7-b. Kanon proporcji ciała człowieka Le Corbusier MODULOR (źródło: https://i.pinimg.com/originals/.jpg

<14.01.2018>)

Ryc. 7-c. Proporcje człowieka na podstawie badań A. Zeisinga (źródło: E. Neufert, Podręcznik projektowa-nia architektoniczno-budowlanego, ARKADY, Warsza-wa, 1995, s. 25)

Рис. 7-в. Пропорции человека на основе исследова-ний А. Зейзинга

Рис. 7-б. Модулор Ле Корбюзье Рис. 7-а. Канон пропорций тела человека: Леонардо

да Винчи

nych przejść i dojść. Urządzając miejsce pracy, należy rozważyć rozmieszczenie sprzętu (głównego i pomocniczego) w określonym porządku względem siebie i względem osoby, która będzie wyko-nywała pracę. Organizacja miejsca do pracy powinna zapewnić

В жилой ячейке общежития важны параметры организа-ции рабочих мест для различных видов деятельности, кото-рые складываются из сенсомоторного пространства, в котором осуществляется двигательная и сенсорная работа человека, и пространства, занимаемого оборудованием с учетом зоны без-опасности, технического обслуживания и сопровождения

про-optymalną postawę człowieka, zasięgi motoryczne i optymalne pokrycie pola informacyjnego³⁰.

W celu utrzymania właściwej postawy przy pracy ważne jest za-chowanie równowagi sił wewnętrznych i zewnętrznych za pomo-cą napięcia odpowiednich mięśni. Dlatego istotne jest korzystne wzajemne położenie części ciała podczas wykonywania różnych rodzajów czynności, niezależnie od orientacji w przestrzeni i sto-sunku do podpory.

Aktywność mięśni postawy ma na celu utrzymanie pozycji ca-łego ciała, a także utrzymanie go podczas zmiany położenia czę-ści ciała w trakcie wykonywania czynnoczę-ści. Pozycja w ruchu w cza-sie pracy jest rozpatrywana jako przestrzenna granica fazy ruchu (wstępna, graniczna, konieczna). Przy zmianie postawy zmienia się położenie części ciała, jego proporcje, zasięgi ramion i nóg wewnątrz motorycznej przestrzeni człowieka³¹.

Ważną rolę odgrywają parametry stref dosięgów, łatwe i opty-malne odległości dosięgów. Obszar dosięgu rozumiany jest jako część pola motorycznego na przykład miejsca do pracy, ograni-czona łukami opisującymi maksymalne zasięgi wyciągniętych ramion przy poruszaniu ich w stawie barkowym. Strefa łatwego zasięgu to powierzchnia ograniczona łukami opisanymi zrelak-sowanymi rękoma. Strefa optymalnego zasięgu to obszar ogra-niczony łukami opisanymi przez przedramiona przy podpartym łokciu.

Stałe rozmiary urządzeń związane z pionowym zasięgiem w górnych strefach i odległości poziomej (szerokość i głębokość) obliczone są zgodnie z wartościami cech antropometrycznych od-powiadających 5 centylowi każdej grupy według płci. Jeśli sprzęt jest używany zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, wymiary te muszą odpowiadać 5 centylowi żeńskiej populacji. Stałe rozmiary urządzeń związane z pionowym zasięgiem i dosięgiem w strefach

30 В.М. Мунипов, В.П. Зинченко, Эргономика: человекоориентированное

Ryc. 8. Określenie szerokości przejść i korytarzy (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Ryc. 9. Szerokości przejść dla jednej osoby: 1 – bez ograniczenia mobilności, 2 – z jednym podparciem (laską), 3 – z dwiema podporami, 4 – z niedowidzeniem i białą laską, 5 – z niedowidzeniem i z psem-przewodnikiem, 6 – na wózku inwa-lidzkim z napędem ręcznym, 7 – na wózku inwainwa-lidzkim z jedną osobą towarzyszącą, 8 – na łóżku z jedną osobą towarzyszącą, 9 – z wózkiem dziecięcym, 10 – z dzieckiem na ręku, 11 – prowadząc dziecko za rękę (na podstawie: TKP 45–3.02–187–2010(02250) Specialnyje zdania dlja fiziczeski osłabliennyh lic. Obszczije położenia po projekti-rovaniju).

Рис.8. Определение ширины проходов и коридоров. На осн.: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.

Рис. 9. Ширина прохода для одного человека: 1 – без ограничения мобильности;

2 – с одной опорой (трость); 3 – с двумя опорами; 4 – с ограничением зрения и белой тростью; 5 – с ограничением зрения и собакой-поводырем; 6 – на инвалидной коляске с ручным управлением; 7 – на инвалидной коляске с одним сопровождающим; 8 – на кровати с одним сопровождающим;

9 – с детской коляской; 10 – с ребенком на руках; 11 – с ребенком, держащимся за руку. На осн.: TKP 45–3.02–187–2010(02250) Specialnyje zdania dlja fiziczeski osłabliennyh lic. Obszczije położenia po projektirovaniju

Ryc. 10. Przykład współzależności parametrów człowieka i odległości niezbędnych przy projektowaniu garderoby w przedsionku oraz wielkość przestrzeni potrzebnej do zdjęcia odzieży wierzchniej (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики

… op.cit.).

Рис.10. Пример соотношений параметров человека и расстояний, необходимых при проектировании гардероба в прихожей и расстояний для снятия верхней одежды. На осн.: Чернявина, Л.А. Основы эргономики … op.cit..

Ryc. 11. Parametry ciała mężczyzny w pozycji siedzącej na kanapie (parametry dla 95 centyla – dla tej pozycji głównymi danymi antropometrycznymi są: szerokość ciała i głębokość siedzenia) (na podstawie: В.М. Мунипов, В.П. Зинченко, Эргономика:

человекоориентированное проектирование техники, программных средств и среды: Учебник. - М.: Логос, 2001. – 356 с.).

Рис. 11. Параметры мужского тела в позиции сидя на диване (параметры для 95 перцентиля. Для этой позиции главными антропометрическими данными являются глубина сидения). На осн.: Мунипов В.М., Зинченко В.П. Эргономика:

человекоориентированное проектирование техники, программных средств и среды: Учебник. - М.:Логос, 2001. – 356 с.

Ryc. 12. Przykład parametrów przestrzeni wypoczynkowej do prowadzenia rozmowy (na podstawie: В.М. Мунипов, В.П. Зинченко, Эргономика… op.cit.).

Рис. 12. Примеры параметров пространства зоны отдыха для проведения бесед. На осн.: Мунипов В.М., Зинченко В.П. Эргономика… op.cit.

dolnych są obliczane na podstawie wartości cech antropome-trycznych odpowiadających 95 centylowi populacji męskiej³².

Wygodę mebli do siedzenia charakteryzuje wysokość i głębo-kość siedziska, wysogłębo-kość, kształt oraz kąty nachylenia oparcia i siedzenia. Siedzisko/krzesło i stół/biurko w miejscu do pracy powinny zapewniać najlepsze położenie ciała człowieka, stwa-rzając komfortowe warunki w czasie pracy, natomiast siedzisko/

krzesło do odpoczynku powinno pozwolić na rozluźnienie. Jedną z najpopularniejszych metod projektowania krzeseł i foteli jest stosowanie tzw. linii Akerbloma, która została opracowana przez szwedzkiego lekarza Bengta Akerbloma³³. Rysunki pokazujące

32 Архитектурный дизайн. Словарь-справочник … op.cit.

33 Dr Bengt Akerblom był pionierem badań w zakresie ergonomii, pracował w Ka-rolinska Institute w Sztokholmie. Zauważył, że w początkowym stadium projek-towania istotne są kryteria funkcjonalne związane z cechami psychofizycznymi człowieka. Projektując funkcjonalność i kształt mebli do siedzenia, należy mieć

5-му перцентилю каждой половой группы. Если оборудование используется и мужчинами и женщинами, эти размеры должны соответствовать 5-му перцентилю женской половой группы.

Неизменяемые размеры оборудования, связанные с верти-кальной досягаемостью в нижних зонах, рассчитываются, исхо-дя из значений антропометрического признака, соответствую-щего 95-му перцентилю мужской половой группы.³²

Удобство мебели для сидения характеризуется высотой и глубиной сиденья, высотой, формой и углом наклона спинки и углом наклона сидения. Рабочее кресло, стул должны быть слепком наиболее удобного положения человека во время работы, кресло для отдыха должно обеспечить человеку воз-можность расслабиться. Один из распространенных приемов конструирования стульев и кресел – использование так назы-ваемой «линии Акерблома»³³, рассчитанной шведским врачом Бентом Акербломом. Графики построения стула и кресла,

опре-32 Архитектурный дизайн. Словарь-справочник … op.cit.

33 Др.Бент Акерблом был пионером исследований в области эргономики, ра-ботал в Каролинском институте в Стокгольме. Открыл, что в начальной стадии проектирования существенны функциональные критерии, связанные с психо-физиологическими особенностями человека. Разрабатывая функциональную форму мебели для сидения необходимо обращать внимание на физиологию человека, необходимо стремиться к минимальному энергетическому расходу, что можно достигнуть благодаря удержанию оптимального положения тела.

Ryc. 13. Przykładowe parametry zagospodarowania strefy pracowni dla artysty (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Рис. 13. Примерные параметры благоустройства зоны мастерской художника.

На осн.: Чернявина, Л.А. Основы эргономики … op.cit.

konstruowanie krzesła i fotela określają główne wymiary, charak-ter krzywizn i kąty nachylenia podstawowych płaszczyzn.

Pole informacyjne człowieka charakteryzuje się rozmieszczo-nymi w nim źródłami informacji wykorzystywarozmieszczo-nymi przez człowie-ka w procesie działania. Środki przeczłowie-kazu informacji przeznaczone dla ludzkiej percepcji sygnałów o stanie przedmiotowo-prze-strzennego środowiska jako przedmiot oddziaływania i sposo-bów zarządzania nim są sklasyfikowane według przeznaczenia informacji, pod względem dynamiki, stopnia integracji informa-cji, sposobów przedstawienia, konstruktywnych zasad działania³⁴. Optymalną strefą rozmieszczenia najczęściej używanych środków przekazu informacji jest kąt widzenia ± 15 od normalnej linii wzro-ku w płaszczyźnie pionowej i kąt ± 15° w płaszczyźnie poziomej³⁵.

Przy formowaniu systemów funkcjonalnych niezwykle ważne są podstawowe i pochodne ludzkich cech fizjologicznych, które są rezultatem tworzenia układów funkcjonalnych celowej aktyw-ności człowieka – ukierunkowanie społeczne i postawy motywa-cyjne, wiedza, zdolności, umiejętności, cechy systemów psycho-fizjologicznych adaptacji do specyficznych warunków działania (jego intensywności, czynników mikroklimatycznych, czynników społecznych, poziomu ryzyka).

Rozważając fizjologiczne zróżnicowanie cech ludzkich, reakcji organizmu na wpływ czynników środowiskowych, stresu w nor-malnym toku działalności, funkcjonowanie organizmu podczas wysiłku fizycznego, zdolność przystosowania się do warunków działalności, przede wszystkim należy brać pod uwagę czynniki, które podczas pracy powodują napięcie oraz przemęczenie.

na względzie fizjologię człowieka, należy dążyć do najniższego wydatku energe-tycznego, co można osiągnąć poprzez utrzymanie optymalnej pozycji ciała.

34 В.М. Мунипов, В.П. Зинченко, Эргономика: … op.cit.

Ryc. 14. Podstawowe parametry przestrze-ni przestrze-niezbędnej dla człowieka w pozycji stojącej i siedzącej (na podstawie: Л.А.Чернявина, Основы эргономики … op.cit.).

Рис. 14. Основные размеры пространства, не-обходимого для человека в положении сидя и стоя. На осн.: Чернявина, Л.А. Основы эргоно-мики … op.cit.

Z punktu widzenia fizjologii pracy wydziela się cztery klasy ro-dzajów pracy:

• dynamiczną i statyczną pracę fizyczną, przeważnie z uży-ciem siły mięśni;

• pracę wymagającą precyzji, koordynacji ruchów (lekka pra-ca ręczna);

• pracę związaną głównie z obciążeniem zmysłów (wzrok, słuch, węch, dotyk);

• pracę związaną głównie z aktywnością umysłową, wyma-gającą napięcia umysłu i odpowiedniego poziomu rozwoju zdolności umysłowych (uwaga, wytrwałość, odporność na stres emocjonalny)³⁶.

Cechy fizjologiczne uważane są za wskaźniki ilościowe i jako-ściowe, które określają warunki dla normalnego funkcjonowania układów fizjologicznych człowieka w projektowanym środowisku oraz procesów odbioru, przechowywania, przetwarzania i przeka-zywania informacji w ramach jego działalności.

Celowa i bezpieczna działalność człowieka opiera się na cią-głym odbiorze i analizie informacji o cechach środowiska ze-wnętrznego i układów wewnętrznych organizmu. Proces ten odbywa się za pomocą analizatora – podsystemu ośrodkowego układu nerwowego, który zapewnia wstępną analizę odebranych sygnałów informacyjnych³⁷. Analizator składa się z czujnika (re-ceptora), związanego z nim określonego obszaru mózgu oraz bez-pośrednich połączeń neuronowych i zwrotnych pomiędzy nimi.

Każdy z analizatorów opisywany jest przez zestaw parametrów.

Informacja napływająca przez analizator nazywana jest senso-ryczną (łac. sensus – czucie, wrażenie, zmysł), a proces jej przyj-mowania i podstawowego przetwarzania to percepcja zmysłowa (postrzeganie zmysłowe).

36 http://gardenweb.ru/antropometricheskie-dannye <dostęp: 2015.11.23>.

37 Эргономика / под ред. А.А. Крылова, Г.В. Суходольского. – Л. : ЛГУ, 1988. –

36 http://gardenweb.ru/antropometricheskie-dannye <доступ: 2015-11-23>.

37 Эргономика / под ред. А.А. Крылова, Г.В. Суходольского. – Л. : ЛГУ, 1988. – 180 с.; Эргономика: принципы и рекомендации: Методическое руководство.- М.:

ВНИИТЭ, 1983. – 184 с.

W zależności od specyfiki odbieranych sygnałów wyróżnia się dwa rodzaje analizatorów: zewnętrzne (wzroku, słuchu, dotyku, bólu, temperatury, węchowe, smakowe) i wewnętrzne (kineste-tyczne, przedsionkowe, trzewne)³⁸.

Jednym z głównych parametrów analizatorów jest jego bez-względnie najniższy próg, który charakteryzuje się minimalną wartością sygnału (oddziaływania bodźca) powodującego pewne odczucie. W zależności od typu bodźca bezwzględny próg stymu-lacji mierzy się w jednostkach energii, ciśnienia, temperatury, ilo-ści i stężenia substancji, etc. Minimalne odpowiednio odbierane natężenie sygnału nazywane jest dolnym progiem czułości³⁹. Gór-ny próg (maksymalna intensywność bodźca) jest zwykle zbliżo-ny do progu bólu. Zatem zakres czułości intensywności sygnału zawiera wszystkie przejściowe wartości bodźca, od absolutnego progu wrażliwości po próg bólu.

Na funkcjonowanie analizatorów ma wpływ wiele różnych czynników, w tym także niekorzystnych: zmęczenie, przeciążenia, stres spowodowany wytężoną pracą lub warunkami zewnętrzny-mi, nadmiar lub niedobór przepływu informacji, niska lub

wyso-38 Б.Ф. Ломов, Справочник по инженерной психологии. – М. : Машинострое-ние, 1982. – 368 с.

39 Ibidem.

вкусовой) и внутренние (кинестетический, вестибулярный, висцеральный) ³⁸.

Одним из основных параметров анализаторов является аб-солютный (нижний) порог чувствительности, который характе-ризуется минимальным значением сигнала (воздействующего раздражителя), вызывающего определенное ощущение. В за-висимости от вида раздражителя абсолютный порог измеряет-ся в единицах энергии, давления, температуры, количества или концентрации вещества и т.п. Минимальную адекватно ощу-щаемую интенсивность сигнала принято называть нижним по-рогом чувствительности.³⁹ Верхний порог чувствительности (предельно допустимая интенсивность сигнала) обычно близок к болевому порогу.

На функционирование анализаторов оказывает влияние множество разнообразных факторов, в том числе и неблагопри-ятных: утомление, перегрузки, стресс, вызванные интенсивной работой или внешними условиями, избыток или недостаток по-токов информации, низкие или высоки температуры, вибрации и т.п. Чтобы обеспечить достаточную надежность деятельности человека при приеме и анализе сигналов в любых условиях, для практических расчетов используют оперативные пороги чув-ствительности анализаторов к различным характеристикам сиг-налов, характеризующие оптимальную различимость сигналов.

Человеческий глаз – зрительный анализатор – восприни-мает в процессе деятельности более 80 % общего объема ин-формации. Основными характеристиками, учитывающимися в процессе проектирования среды, являются границы поля зре-ния, острота зрезре-ния, частотно-контрастная характеристика гла-за, инерция зрительных ощущений, критическая частота

слия-38 Ломов Б.Ф., Справочник по инженерной психологии. - М. : Машиностроение, 1982. – 368 с.

39 Ibidem.

Ryc. 15. Krzywe Akerbloma dla fotela i krzesła Рис. 15. Кривые Акерблома для кресла и стула

ka temperatura, wibracje itp. Aby zapewnić wystarczającą nieza-wodność działalności człowieka przy otrzymywaniu i analizie sy-gnałów we wszystkich warunkach, do praktycznych obliczeń przy użyciu analizatorów stosuje się progi czułości dla różnych cech sygnałów, charakteryzujących optymalny sygnał odróżniający.

Oko ludzkie – analizator wizualny – przyjmuje ponad 80%

ogólnej informacji docierającej do człowieka. Główne cechy, które należy rozważyć przy projektowaniu środowiska, to granice pola widzenia, ostrość wzroku, charakterystyka oka z uwzględnieniem właściwości częstotliwość-kontrast, bezwładność doznań wzro-kowych, krytyczne częstotliwości migotania, odczucia kolorów, progi rozróżniania kolorów, adaptacja do parametrów światła i kolorów⁴⁰.

Jakość i szybkość działania wizualnego zależy od warunków, w których będzie się odbywać, od stopnia przystosowania czło-wieka do warunków pracy, od anatomiczno-fizjologicznego stanu analizatora wzrokowego, od stopnia zmęczenia oraz sposobów przezwyciężenia zmęczenia wizualnego i ogólnego⁴¹. Doznania wi-zualne są ukryte (utajone) przez okres 0,1–0,2 s, tj. od prezentacji tematu do pojawienia się odczucia i okresu na przechowywanie wrażenia wzrokowego po zniknięciu przedmiotu.

Przy ocenie właściwości postrzegania przestrzennego podsta-wowym wskaźnikiem jest ostrość widzenia, która charakteryzuje się minimalnym kątem, w którym dwa punkty są postrzegane jako odrębne. Za podstawową jednostkę ostrości wzroku przyjęto kąt widzenia równy jednej minucie łukowej. Ostrość wzroku zależy od oświetlenia, kontrastu, kształtu obiektu i innych czynników.

Minimalna intensywność ekspozycji na światło, powodująca wrażenie światła, nazwana została progiem wrażliwości na

świa-40 В.В. Волков, А.В. Луизов, Б.В. Овчинников, Н.П. Травникова, Эргономика зрительной деятельности человека. – Л. : Машиностроение, 1989. – 112 с.;

Ломов Б.Ф. Справочник по инженерной психологии. – М. : Машиностроение, 1982. – 368 с.

41 М. Люшер, Цветовой тест Люшера – СПб. : Сова, М.: Эксмо, 2003. – 192 с. / Lüscher M., The Lüscher Colour Test, Remarkable Test That Reveals Your Personal-ity Through Color, Pan Books, 1972.

ния мельканий, цветовые ощущения, пороги цветоразличения, Lüscher M., The Lüscher Colour Test, Remarkable Test That Reveals Your Personality Through Color, Pan Books, 1972.

tło. Próg wrażliwości na światło zmienia się znacznie w procesie adaptacji analizatora wizualnego wystawionego na ekspozycję na światło zewnętrzne. Najwyższa wrażliwość na światło osiągana podczas adaptacji po ciemku przez kilka godzin i oznacza abso-lutny próg wrażliwości na światło.

Zauważalna różnica w porównaniu do innego przedmiotu jest określona przez wystarczającą jasność przedmiotu lub jego po-wierzchnię, tj. proporcjonalność światła i rozmiar obiektu (świe-cący lub refleksyjny) oraz niezbędny kontrast (różnica w jasności pomiędzy obiektem a jego tłem). Dla celów praktycznych używany jest indeks zwany progiem czułości kontrastu. Wielkość kontrastu jest ilościowo oceniana jako stosunek różnicy jasności (cd / m²) przedmiotu i tła do wysokiej jasności:

• ciemny obiekt na jasnym tle (prosty / bezwzględny kon-trast): (W_ob – W_t) / W_t,

• jasny obiekt na ciemnym tle (kontrast odwrócony): (W_ob – W_t) / W_ob,

gdzie W_ob, W_t – jasność obiektu i tła.

W polu widzenia przyjmowane są dopuszczalne granice roz-kładu jasności: dla obszaru roboczego i bezpośredniego otocze-nia – 3:1; dla obszaru roboczego i oddalonych powierzchni – 10:1;

na dowolnej płaszczyźnie w normalnym polu widzenia – 40:1⁴². Pośród różnych wskaźników znacząca jest wysokość umiesz-czenia źródła światła w stosunku do osi widzenia. Wskaźnik ten pokazuje komfort lub dyskomfort odczuwania strumienia

na dowolnej płaszczyźnie w normalnym polu widzenia – 40:1⁴². Pośród różnych wskaźników znacząca jest wysokość umiesz-czenia źródła światła w stosunku do osi widzenia. Wskaźnik ten pokazuje komfort lub dyskomfort odczuwania strumienia

W dokumencie ДОМ ДЛЯ СТУДЕНТАDOM DLA STUDENTA (Stron 28-52)