dopasowania się charakterów. Warto w tym miejscu podkreślić, że osoby znajdujące się w obcym dla nich otoczeniu (np. oddziale szpitalnym), w nowej sytuacji
(niepomyślne rokowania), z poczuciem zagubienia i niezrozumienia są jednostkami często bardzo wrażliwymi na ten aspekt procesu komunikowania.
4. Aspekt kulturowy, tj. cały system wiedzy, który pozwala (lub utrudnia) na swobodne porozumiewanie się dzięki nadawaniu symbolom znaczeń
charakterystycznych dla pewnych grup społecznych. Różnice kulturowe
uwidaczniają się zarówno na poziomie rozwarstwienia społecznego związanego z różnym poziomem wykształcenia, zamożności czy stylem życia, jak i w skali międzynarodowej. W obu przypadkach poziom rozdźwięku pomiędzy nadawcą a odbiorcą powodować może istotne problemy komunikacyjne. W zakresie analizy aspektu kulturowego należy dodać, że globalizacja stała się procesem zbliżającym do siebie i intensyfikującym kontakty pomiędzy przedstawicielami różnych kultur.
Str. 42
Zacieśniające się zależności i powiązania handlowe oraz rozwój turystyki sprawiły, że w dyskursie naukowym i czasopiśmiennictwie popularyzatorskim coraz większą uwagę zaczęto zwracać na odmienności w sposobie komunikowania się osób będących przedstawicielami różnych kultur, religii czy światopoglądów. Swobodny przepływ transgraniczny stanowi nowe wyzwanie także dla służby zdrowia, która, zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich, niemal powszechnie spotyka się z koniecznością leczenia obcokrajowców (zagadnieniu temu poświęcona zostanie osobna część książki).
1.4.5. Szumy
„Szumy” to termin wprowadzony do terminologii nauki o komunikowaniu przez Claude’a Shannona i Warrena Weavera w modelu przekazu sygnałów[przypis 93.].
Pojęcie to oznacza wszelkiego rodzaju zakłócenia towarzyszące nadawaniu,
przesyłaniu i odbieraniu sygnałów. De facto mogą one zachodzić na każdym etapie procesu: nadawca może zniekształcić komunikat, hałas może go zagłuszyć, telefon może wygenerować pogłos lub doprowadzić do przerywania połączenia i w końcu
sam odbiorca, zmęczony np. bólem zęba, może nie zwrócić uwagi na skierowany do niego komunikat. Szumy to zatem szeroka kategoria pojęciowa, warto więc za Magdaleną Głowik wskazać na trzy główne ich typy[przypis 94.]. Pierwszym z nich jest szum fizyczny (zewnętrzny lub mechaniczny). Wiąże się on z fizycznymi
zakłóceniami powstającymi na etapie przesyłania lub odbierania sygnałów. Jako przykłady wskazać należy: warkot włączonego silnika, szum pracującego
wentylatora czy klimatyzatora, dużą odległość nadawcy od odbiorcy, hałas na korytarzu, wielość osób mówiących w jednym pomieszczeniu równocześnie czy słoneczne okulary noszone przez rozmówcę. Przykłady te mogą być potraktowane jako przejawy szumu fizycznego, ponieważ współtowarzysząc procesowi
przekazywania sygnałów, mogą je modyfikować, zakłócać, częściowo zniekształcać
bądź w ogóle czynić niesłyszalnymi. Szum fizyczny pojawiać się może nie tylko w przekazie ustnym, lecz charakteryzuje również inne metody przekazywania
informacji. Plamy na tekście, druk przebijający z odwrotnej strony, zagniecenia na papierze, zbyt ozdobne lub niestaranne pismo to przykłady zakłóceń w komunikacji pisemnej, potencjalnie implikujące odbiór przekazu niezgodny z intencjami nadawcy.
Str. 43
Z sytuacjami podobnymi mamy również do czynienia, gdy nieopatrznie włączony w telefonie komórkowym słownik podpowiada nam, ale także i zmienia wpisane przez nas do wiadomości sms słowa. W efekcie do odbiorcy wysłana zostaje wiadomość o treści niezrozumiałej nawet dla samego nadawcy (!).
Do kolejnego z wyróżnionych typów zakłóceń należy szum psychiczny. Obejmuje on różne formy psychicznych zakłóceń wywołanych określonym nastawieniem, od negatywnego (uprzedzenie i nieprzychylność), po skrajnie pozytywne (całkowity brak krytycyzmu i uwielbienie). W kategorii tej zawiera się także krytyczna ocena drugiej osoby, poczucie wyższości lub przeciwnie - zaniżona samoocena, depresja lub hipomania. Do szumu psychicznego zaliczają się ponadto ograniczenia intelektualne lub brak spostrzegawczości. Cechy te można uznać wręcz za klasyczny przykład zakłócenia psychicznego, uniemożliwiającego odebranie najistotniejszych
elementów wypowiedzi lub wręcz zrozumienia jej w całości. Dość częstą, osobniczą przypadłością jest także „uciekanie myślami” lub nadinterpretacja treści,
dokonywana w trakcie procesu odbierania przekazów. Warto bowiem zwrócić
uwagę, że prowadzenie dwóch aktywności intelektualnych: słuchania i
interpretowania oraz koncentrowania się na własnych przemyśleniach, nie dla każdego jest jednako osiągalne, a przez to stanowić może istotną przeszkodę w prawidłowym przebiegu procesu komunikowania.
Szum semantyczny, jako ostatni z wyróżnionych typów zakłóceń, definiuje się natomiast jako każde, niezamierzone przez nadawcę komunikatu, a wpływające na jego odbiór zaburzenie znaczenia. Powoduje on, że odbiorca pozbawiony jest możliwości zrozumienia lub uchwycenia znaczenia zamierzonego przez nadawcę.
Zwykle szum semantyczny powstaje wskutek posługiwania się złożoną lub wysoce wyspecjalizowaną terminologią[przypis 95.]. Warto również wspomnieć, że w języku potocznym coraz częściej używane jest także pojęcie szumu informacyjnego,
rozumianego jako nadmiarowość, natłok informacji, który często bardziej utrudnia niż wzbogaca i urozmaica możliwości percepcji i wykorzystania dochodzącej do
odbiorcy informacji[przypis 96.] .
Komunikacja bezpośrednia pozwala obu uczestnikom na bieżące analizowanie dochodzących do nich i wychodzących od nich sygnałów oraz prowadzenie obserwacji reakcji drugiej strony procesu.
Str. 44
W takim, dość prostym układzie, niwelowanie szumów staje się zabiegiem w gruncie rzeczy automatycznym, ponieważ sprzężenie zwrotne pozwala na stałe, wzajemne uzgadnianie sensów i negocjowanie znaczeń. W poniżej zaprezentowanym modelu uwzględniono dodatkowe elementy procesu komunikowania. Wynikają one z logiki komunikowania pośredniego, a więc takiego, które zapośredniczone zostaje przez przekaźnik. Model komunikowania wspomnianych już uprzednio badaczy - Claude’a Shannona i Warrena Weavera (z 1948 roku) - ma charakter linearny. Początkowo został on zbudowany celem odtworzenia modelu komunikowania między maszynami (jedno źródło wysyła przez nadajnik komunikat do określonego adresata, a
komunikat ten jest odkodowany przez odbiornik sygnałów), później jednak
zaadaptowano go do analizy komunikowania międzyludzkiego. Uznano bowiem, że w kontaktach międzyludzkich przekaźnik wtopiony jest w istotę nadawcy, zaś
odbiornik w osobę adresata. Formuła cybernetyczna miała zatem, zgodnie z intencją autorów, charakter uniwersalny, stając się w późniejszym czasie podstawą do ilościowej teorii informacji[przypis 97.].
Grafika 2. Model Claude'a Shannona i Warrena Weavera
Źródło: E. Garcia de Torres, Szkoła Palo Alto, [w:] Nauka o komunikowaniu.
Podstawowe orientacje teoretyczne, red. B. Dobek-Ostrowska, Wrocław 2001, s.
103.
Prezentacja niniejszego modelu ma na celu wskazanie, że wraz z pojawieniem się nowych elementów procesu komunikowania kontrola nadawcy nad przekazem zmniejsza się, gdyż równocześnie zwiększa się ilość miejsc występowania potencjalnych zakłóceń.
Str. 45
Korzystanie z prasy (biuletynów, ulotek), radia, telewizji i internetu do przekazywania informacji stanowi z jednej stronę szansę dotarcia z informacją do szerokiego grona odbiorców, z drugiej zaś powoduje istotne zagrożenia związane z brakiem
możliwości kontrolowania sposobu odbierania i konsumowania przekazanych treści oraz podejmowania natychmiastowych reakcji przez nadawcę w przypadku
niewłaściwego zrozumienia przekazu przez odbiorcę.
1.5. Funkcje komunikowania
Już w starożytności podejmowano się prób opisu zjawiska komunikowania.
Arystoteles w swej Retoryce zaprezentował czytelnikowi spójne psychologiczne studium procesu porozumiewania się, zwracając szczególną uwagę na elementy składowe tegoż procesu. W latach 40. ubiegłego wieku Harold Lasswell wskazał na trzy elementarne funkcje komunikowania, uwypuklając kwestie: obserwowania otoczenia społecznego, podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa oraz przekazywanie dziedzictwa społecznego. Typologię tę w latach 60. 20. wieku Charles Wright wzbogacił o dodatkowy element - funkcję rozrywkową, natomiast obecnie wyróżnia się sześć zasadniczych funkcji komunikowania[przypis 98.]:
1. informacyjną, kiedy jednostka komunikuje się celem uzyskania danych, wiedzy,