Mimo niewielkiej liczebności, społeczność romska w Polsce wykazuje duże
zróżnicowanie. Badacze wyróżniają cztery zasadnicze grupy Romów zamieszkujące Polskę. Są to:
1. Polska Roma – żyjąca w Polsce od 15 wieku, osiadła dopiero w 20 wieku;
2. Lowarzy – w Polsce od drugiej połowy 19 wieku, dokąd przybyli z terenów ówczesnych Węgier;
3. Kełderasze — dotarli do Polski mniej więcej w tym samym czasie co Lowarzy, ale z obszarów rumuńskojęzycznych;
4. Bergitka Roma (Cyganie górscy, karpaccy) – w Polsce od 15–17 wieku, niemal od początku prowadzący osiadły tryb życia [przypis 447.].
Str. 105
Wyróżnia się także kilka innych grup: Chaładytka Roma (zabór rosyjski), Sasytka Roma (zabór pruski) i Galicjacy (zabór austriacki) [grupy pokrewne z Polska Roma]
oraz Sinti. Obecnie większość Romów zamieszkuje takie miasta, jak: Warszawa, Poznań, Wrocław, Łódź, Bytom, Kraków, Gdańsk oraz na Podhalu, Spiszu i Sądecczyźnie (tam głównie przedstawiciele grupy Bergitka Roma) [przypis 448.].
Po upadku komunizmu, a także wspomnianych już pogromach na początku lat dziewięćdziesiątych, Romowie z nadzieją przywitali rozwijający się proces
demokratyzacji kulturowej i politycznej, gdyż wiązał się on z oficjalnym uznaniem istnienia w Polsce grup mniejszościowych i przysługujących im z tego tytułu praw, akcentujących i chroniących ich odrębność i kulturę.
Już w sierpniu 1989 roku powołano Sejmową Komisję Mniejszości Narodowych i Etnicznych pod przewodnictwem Jacka Kuronia, zastąpionego później przez Jerzego
Wuttke [przypis 449.]. W Komisji pracowali posłowie będący bądź reprezentantami mniejszości, bądź przedstawicielami okręgów wyborczych, w których obecne były społeczności mniejszościowe. Członkowie Komisji konsultowali także swoje działania ze środowiskami mniejszości narodowych i etnicznych, których przedstawiciele niekiedy nawet brali czynny udział w pracach Komisji [przypis 450.]. Do zadań
powołanego organu należało przede wszystkim prezentowanie interesów mniejszości w parlamencie, diagnozowanie trudności w kultywowaniu tożsamości i tradycji przez mniejszości, wydawanie opinii na temat ustaw budżetowych wraz ze
sprawozdawczością z realizacji założeń finansowania inicjatyw i zadań, związanych z różnymi aspektami życia członków mniejszości w Polsce. Uczestnicy obrad Komisji zabierali także głos w przypadku konfliktu bądź sytuacji kryzysowej, czego
przykładem może być interwencja Komisji w sprawie pogromu w Mławie w 1991 roku [przypis 451.].
Z kolei we wrześniu 1989 roku ówczesny premier Tadeusz Mazowiecki w swoim exposé stwierdził, że Polska to także ojczyzna mniejszości narodowych [przypis 452.]. W tym samym roku jesienią w Ministerstwie Kultury i Sztuki, które odtąd miało się zajmować sprawami mniejszości, powstał Zespół ds. Mniejszości Narodowych, a w 1992 roku – Biuro ds. Mniejszości Narodowych z Bogumiłą Berdychowską na czele, przemianowane w 1995 roku na Biuro do Spraw Kultury Mniejszości Narodowych, a w 1998 roku na Departament Kultury Mniejszości Narodowych [przypis 453.].
Str. 106
Biuro odpowiedzialne było m.in. za wspieranie finansowe działalności kulturalnej organizacji mniejszości narodowych i etnicznych, zapewnianie porad prawnych i administracyjnych tym organizacjom oraz czuwanie nad przestrzeganiem praw grup mniejszościowych. Ta ostatnia kompetencja w 1995 roku została usunięta z listy obowiązków Biura, tym samym czyniąc instytucjonalną pustkę w kwestii dbania o ochronę praw mniejszości. W odpowiedzi na tę niedogodność w 1997 roku rząd Włodzimierza Cimoszewicza powołał Międzyresortowy Zespół ds. Mniejszości Narodowych [przypis 454.], skupiający przedstawicieli ministerstw, w których gestii leżały poszczególne kwestie związane z funkcjonowaniem mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, a więc ministerstwa: administracji publicznej, oświaty i
wychowania, pracy, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, zabezpieczenia
społecznego, spraw zagranicznych. W Zespole znaleźli się także przedstawiciele Komitetu Integracji Europejskiej, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a także Prezes Urzędu ds. Repatriacji i
Cudzoziemców [przypis 455.]. W 2002 roku organ ten został zastąpiony przez Zespół ds. Mniejszości Narodowych, w ramach którego powołano Podzespół ds. Edukacji Mniejszości Narodowych oraz Podzespół ds. Romskich, co było wyraźnym sygnałem dostrzeżenia przez władze RP specyficznej i trudnej sytuacji, w jakiej ta ludność się znajdowała. Dodatkowo w strukturach Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji, które niejako przejęło kwestie związane z mniejszościami do swoich kompetencji, powstał w styczniu 2000 roku Wydział Mniejszości Narodowych i
Etnicznych. Do jego obowiązków włączono m.in.: opracowywanie – w porozumieniu z przedstawicielami innych ministrów – propozycji do założeń polityki państwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; opracowywanie i koordynację programów na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego; obsługę merytoryczną i organizacyjno-techniczną Zespołu ds.
Mniejszości Narodowych, w tym przygotowywanie materiałów na posiedzenia oraz protokołów z tych posiedzeń; utrzymywanie bieżących kontaktów z kierownictwem organizacji społecznych mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym; udzielanie – w miarę możliwości – pomocy tym organizacjom w realizacji ich celów statutowych; podejmowanie działań na rzecz respektowania praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz osób posługujących się językiem regionalnym, rozwiązywania ich problemów, a także mających na celu przeciwdziałanie zjawiskom naruszania ich praw [przypis 456.].
Str. 107
Jeżeli chodzi o unormowania prawne, to aż do uchwalenia konstytucji 2 kwietnia 1997 roku [przypis 457.] prawa mniejszości regulowane były jedynie na podstawie umów bilateralnych z państwami sąsiednimi (które jednak nie dotyczyły Romów), konwencji międzynarodowych oraz ustaw traktujących o poszczególnych aspektach życia mniejszości. Należą do nich m.in.: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (szkoły i placówki publiczne powinny umożliwić podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury) wraz ze szczegółowymi rozporządzeniami Ministerstwa Edukacji Narodowej; Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i
telewizji (programy publicznej radiofonii i telewizji powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym [zostało to dodane w 2005 roku]); Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (w większości przypadków zakaz przetwarzania
danych, które dotyczą pochodzenia etnicznego); Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku łącznie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 marca 2002 r. w sprawie wypadków, w których nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie na język obcy; Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP (zwolnienie komitetów wyborczych utworzonych przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia pięcioprocentowego progu wyborczego), a także Kodeks karny z sankcjami za przestępstwa na tle etnicznym [przypis 458.].
Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych niemal od początku swojej
działalności zauważała zarówno brak odpowiednich zapisów w konstytucji, które dotyczyłyby mniejszości, jak i odrębnej ustawy regulującej prawa tych grup. Już w 1989 roku Jacek Kuroń na pierwszym posiedzeniu wspomnianej komisji oświadczył, że projekt ustawy o ochronie praw mniejszości narodowych i etnicznych jest gotowy [przypis 459.]. Jednak, w związku ze sporami definicyjnymi odnośnie do pojęcia mniejszości narodowej, skupiono się na pracach związanych z zapisami dotyczącymi mniejszości w konstytucji.
Str. 108
Doprowadziło to do pojawienia się artykułu traktującego o mniejszościach w Konstytucji RP, która w rozdziale 2, artykule 35 stwierdza, że:
„1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka,
zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury.
2. Mniejszości narodowe i etniczne mają prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej”
[przypis 460.].
Nie zaprzestano jednak prac nad ustawą. Po niezaakceptowanych projektach z 1989, 1993 i 1998 roku w marcu 2002 roku w ramach Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych powołano podkomisję, której powierzono pracę nad przygotowaniem odpowiedniego dokumentu. Projekt ustawy, opracowany przez
podkomisję, został po wielu zmianach i sprzeciwach zarówno klubów
parlamentarnych, jak i niektórych przedstawicieli mniejszości [przypis 461.] przyjęty jako Ustawa z 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
Na mocy ustawy za mniejszość narodową uznaje się grupę, która spełnia następujące warunki:
1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6. utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie [przypis 462.].
Jeżeli chodzi o mniejszość etniczną, to grupę uznaję się za takową, jeśli:
1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6. nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie [przypis 463.].
Należy również podkreślić, co niezmiernie istotne, że na mocy tej ustawy za
przedstawicieli zarówno mniejszości narodowych, jak i etnicznych w Polsce można uznać jedynie osoby posiadające polskie obywatelstwo.
Str. 109
Na wyżej wymienionych podstawach ustawa wymienia dziewięć mniejszości narodowych – białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską i żydowską – oraz cztery mniejszości etniczne – karaimską,
łemkowską, romską i tatarską. Dodatkowo wyróżniono jeden język regionalny – język kaszubski. Przedstawicielom obu kategorii mniejszości przysługują na mocy aktu z 2005 roku takie prawa, jak m.in.: prawo do swobodnej decyzji o traktowaniu jej jako osoby należącej bądź też nienależącej do mniejszości; brak obowiązku do
ujawnienia informacji o własnej przynależności do mniejszości lub ujawnienia swojego pochodzenia, języka mniejszości lub religii; brak obowiązku do
udowodnienia własnej przynależności do danej mniejszości; prawo do używania i pisowni swoich imion i nazwisk zgodnie z zasadami pisowni języka mniejszości, w szczególności do rejestracji w aktach stanu cywilnego i dokumentach tożsamości;
prawo do swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie; prawo do rozpowszechniania i wymiany informacji w języku mniejszości;
prawo do zamieszczania w języku mniejszości informacji o charakterze prywatnym;
prawo do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości oraz prawo do nauki historii i kultury mniejszości; prawo do używania języka mniejszości jako języka pomocniczego obok języka urzędowego przed organami gminy, jednak jedynie w gminach, w których liczba mieszkańców należących do mniejszości, której język ma być używany jako język pomocniczy, jest nie mniejsza niż 20 procent ogólnej liczby mieszkańców gminy i które zostały wpisane do Urzędowego Rejestru Gmin, w których używany jest język pomocniczy (liczba przedstawicieli mniejszości określona zostaje na podstawie ostatniego spisu powszechnego) [przypis 464.].
Przedstawiciele obu rodzajów mniejszości muszą posiadać obywatelstwo polskie.
Ponadto ustawa zabrania dyskryminacji wynikającej z przynależności do mniejszości, stosowania środków mających na celu asymilację osób należących do mniejszości, jeżeli środki te są stosowane wbrew ich woli, oraz stosowania środków mających na celu zmianę proporcji narodowościowych lub etnicznych na obszarach
zamieszkanych przez mniejszości. Nad przestrzeganiem określonych przez Ustawę o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym praw, nakazów i zakazów czuwa minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, a więc obecnie minister administracji i cyfryzacji,
wojewodowie oraz powołana na mocy ustawy Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych – organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Rady Ministrów, który tworzą przedstawiciele administracji rządowej, a także przedstawiciele
mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym [przypis 465.].
Str. 110
Poza ustawami przyjętymi przez państwo polskie oraz instytucjami powołanymi do zajmowania się sprawami mniejszości narodowych i etnicznych, w tym Romów, władze Polski opracowały także, jeszcze przed przystąpieniem do UE, Pilotażowy program rządowy na rzecz społeczności romskiej, przyjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 lutego 2001 roku i realizowany w latach 2001–2003 na terenie województwa małopolskiego. Jego działanie rozszerzono następnie na cały kraj w ramach
Programu rządowego na rzecz społeczności romskiej 2004–2013 [ przypis 466.] . Za zasadniczy cel programu pilotażowego uznano „doprowadzenie do pełnego uczestnictwa Romów, zamieszkujących wymienione w rozdziale 1 tereny
województwa małopolskiego, w życiu społeczeństwa obywatelskiego i zniwelowanie różnic dzielących tę grupę od reszty społeczeństwa. Szczególnie istotne jest
doprowadzenie do wyrównania poziomów w takich dziedzinach, jak: edukacja, zatrudnienie, zdrowie, higiena, warunki lokalowe, umiejętność funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim” [przypis 467.]. Zaplanowano, że działania
podejmowane i finansowane w ramach programu będą realizowane w następujących dziedzinach:
1. edukacja – uznana została za najważniejszy element programu; w tej dziedzinie za główny cel przyjęto „poprawę stanu edukacji wśród Romów poprzez: zwiększenie współczynnika ukończenia szkoły, poprawę frekwencji oraz wyników nauczania dzieci i młodzieży romskiej, ułatwienie młodzieży romskiej kontynuowania nauki w szkołach ponadpodstawowych”. Stwierdzono również że „Program w zakresie edukacji ma zapobiec zwiększeniu liczby bezrobotnych i nieposiadających żadnych kwalifikacji zawodowych osób pochodzenia romskiego; przeciwdziałać zepchnięciu tej grupy na margines społeczeństwa w jeszcze większym stopniu, niż to się dzieje obecnie; powstrzymać proces dziedziczenia biedy przez następne pokolenia”;
2. przeciwdziałanie bezrobociu – w ramach tej dziedziny założono „zmniejszenie współczynnika osób pozostających bez pracy”, gdyż „ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy bezrobocie nosi charakter długotrwały, obejmuje niemal całą grupę etniczną, rodziny obarczone kilkorgiem dzieci, mieszkające w tragicznych warunkach socjalnych, pozbawione wykształcenia. Romowie jako grupa zagrożona
długotrwałym bezrobociem powinni stać się przedmiotem specjalnego
zainteresowania urzędów pracy. Szkolenia wśród Romów muszą być nakierowane
na aktywizację psychospołeczną: rozbudzenie motywacji do zdobywania, podnoszenia i zmieniania kwalifikacji zawodowych, inspirowanie do czynnego poszukiwania pracy, wzmocnienie poczucia własnej wartości”;
3. zdrowie – twórcy programu doszli do wniosku, że problemy zdrowotne Romów wynikają w dużym stopniu z warunków, w jakich żyją, a więc „niskiego poziomu higieny i katastrofalnej sytuacji socjalnej: braku wodociągów, kanalizacji, braku ocieplenia domostw, ich fatalnego stanu technicznego, braku pieniędzy na opał, ubogiej diety, ograniczonego dostępu do świadczeń zdrowotnych, a także braku tradycji monitorowania ciąży przez kobiety romskie, co pomogłoby leczyć wady wrodzone dzieci we wczesnym wieku”.
Str. 111
W związku z tym za kwestie priorytetowe uznano poprawę higieny oraz dostępu do opieki zdrowotnej, a także szczepienia ochronne dzieci romskich;
4. sytuacja bytowa – w ramach tej dziedziny za kluczowe uznano „poprawę sytuacji bytowej, w tym w szczególności mieszkaniowej Romów” i „doprowadzenie sytuacji materialnej rodzin romskich do takiego stanu, który ułatwiałby im korzystanie z innych dziedzin programu, np. edukacji”;
5. bezpieczeństwo – uznano, że Romowie są ze wszystkich grup obecnych w Polsce najbardziej narażeni na ataki rasistowskie, dlatego też postanowiono, że do
głównych celów w tej dziedzinie należy zaliczyć: „poprawę bezpieczeństwa poprzez wyczulenie policji na przestępstwa popełniane na tle rasowym i przeciwdziałanie przekonaniu o niskiej szkodliwości społecznej takich czynów” oraz „przekonanie Romów do konieczności współpracy z policją w dziedzinie zwalczania tych przestępstw, wzbudzenie większego zaufania do organów ścigania”. Zawarto też rekomendację do zatrudniania większej liczby Romów w policji;
6. kultura – w tym obszarze za najważniejszy cel uznano zachowanie i rozwój kultury romskiej poprzez „działania zmierzające do szerokiej prezentacji tej kultury”.
Podkreślono także priorytetowość działań mających na celu „zachowanie miejsc martyrologii romskiej z okresu 2 wojny światowej, by przywrócić społeczeństwu polskiemu pamięć ofiar romskich”;
7. wiedza wśród i o społeczności romskiej – założono, że poprzez poprawianie wizerunku społeczności romskiej oraz zwiększanie wśród Romów wiedzy o
wydarzeniach w Polsce i na świecie uda się osiągnąć większą integrację tej grupy ze
społeczeństwem polskim [ przypis 468.] .
Aktywności podejmowane w ramach programu miały być finansowane zarówno z budżetu państwa, jak i dotacji z UE, jednak rząd polski nie aplikował o środki np. w ramach Phare na ten właśnie program. Mimo wdrażania pilotażu, a także
zastępującego go programu [ przypis 469.] , sytuacja Romów w Polsce wciąż pozostaje niezwykle trudna, szczególnie w obszarze zatrudnienia.
Po upadku komunizmu to właśnie niewykwalifikowani Romowie tracili pracę jako jedni z pierwszych. Szczególnie widoczne było to na przykładzie grupy Bergitka Roma, której przedstawicieli zatrudniano w ramach produktywizacji w latach 1945–
1989 na najniższych stanowiskach, niewymagających niemal żadnych kompetencji ani wykształcenia. Nieco lepiej odnaleźli się w epoce transformacji Romowie z grup tradycyjnie wędrownych, którzy powrócili w dużej mierze do handlu i świadczenia niektórych usług, którymi zajmowali się przed przymusowym osiedleniem i
zakazaniem własności prywatnej.
Str. 112
Mimo to, wedle badań przeprowadzonych w 1999 roku na zlecenie Krajowego Urzędu Pracy, których wyniki ujęte zostały w raporcie pt. Romowie – bezrobocie.
Opis położenia społecznego Romów w Polsce, w 42,9 procent romskich rodzin nikt nie pracował [ przypis 470.] . Wielu respondentów we wspomnianym badaniu jako przyczyny podawało brak miejsc pracy oraz niski poziom edukacji. Obecnie szacuje się, że w niektórych regionach poziom bezrobocia wśród Romów wynosi nawet od 80 do 90 procent, w rzeczywistości jest jednak nieco mniejszy z racji dość dużego udziału przedstawicieli społeczności romskiej w tzw. szarej strefie gospodarki, a więc pracy bez oficjalnego zatrudnienia.
Uczęszczanie do szkoły dzieci romskich po 1989 roku zmniejszyło się, a dodatkowo wciąż praktykowano zapoczątkowane w czasach poprzedniego systemu
umieszczanie młodych Romów w szkołach specjalnych, często nie ze względu na ich upośledzenie, ale słabą znajomość języka polskiego. Tworzono także klasy romskie, przeznaczone tylko dla Romów, w których poziom nauczania był zazwyczaj niższy niż w klasach integracyjnych [ przypis 471.] . Według danych MSWiA, około 70 procent dzieci romskich [ przypis 472.] regularnie uczęszcza do szkół, jednak większość z nich kończy naukę na szkole podstawowej bądź przerywa edukację w trakcie uczęszczania do szkoły średniej.
Niski stopień wykształcenia i wynikający z niego w dużym stopniu wysoki poziom bezrobocia wśród Romów powodują, że również sytuacja bytowa i stan zdrowia przedstawicieli tej mniejszości jest wysoce niezadowalający. W Polsce istnieje
kilkanaście osad bez dostępu do kanalizacji, a czasem nawet elektryczności. Życie w katastrofalnych warunkach sanitarnych i higienicznych oraz stosowanie ubogiej diety powodują rozwój wielu chorób, szczególnie schorzeń układu oddechowego i
trawiennego. Z tego też powodu ocenia się, że długość życia reprezentantów ludności romskiej jest znacznie krótsza niż przedstawicieli społeczeństwa większościowego.
Str. 113 3.3.
Romowie a przebieg negocjacji akcesyjnych z wybranymi krajami – kandydatami do członkostwa w Unii Europejskiej i przystąpienie tych krajów 1 maja 2004 roku do tej organizacji
Upadek komunizmu i pojawienie się możliwości przystąpienia krajów byłego bloku wschodniego do struktur Unii Europejskiej początkowo nie wpłynęły na większe zainteresowanie się problematyką romską na poziomie europejskim. Zdaniem Zoltana Baranyego znikoma uwaga poświęcona Romom na początku lat
dziewięćdziesiątych w procesie akcesyjnym wynikała z przekonania decydentów UE o braku zagrożenia ze strony Romów dla stabilności i bezpieczeństwa Europy, a większe obawy budziły terytorialne mniejszości narodowe, formułujące
etnonacjonalistyczne żądania [ przypis 473.] . Także w przyjętych 21–22 czerwca 1993 roku w Kopenhadze, podczas posiedzenia Rady Europejskiej, tzw. Kryteriach Kopenhaskich kwestia romska nie została wyróżniona, natomiast podlegała pod kryteria polityczne, które obok ekonomicznych i prawnych stanowiły warunek członkostwa w UE krajów stowarzyszonych, w tym Polski, Słowacji i Węgier. Kraj kandydujący musiał wiec zapewnić: stabilność instytucji gwarantujących demokrację, rządy prawa, ochronę praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości [w maju 1999 roku, wraz z wejściem w życie Traktatu Amsterdamskiego, kryteria
polityczne stały się jednymi z zasad, na których opierał się traktat o Unii Europejskiej, zostały także zaakcentowane w Karcie Praw Podstawowych, ogłoszonej na
posiedzeniu Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 roku]; istnienie funkcjonalnej gospodarki rynkowej oraz zdolność radzenia sobie z konkurencją i mechanizmami
rynku w UE; spełnienie kryterium acquis, czyli możliwość przyjęcia zobowiązań wypływających z członkowstwa, łącznie z dostosowaniem się do celów unii politycznej, ekonomicznej i monetarnej [ przypis 474.] .
W niecały rok później wniosek o przystąpienie do Unii złożyły Węgry – 31 marca 1994 roku – i Polska – 5 kwietnia 1994 roku. Tym samym znalazły się w Grupie Luksemburskiej, obok Czech, Estonii, Słowenii i Cypru, czyli w pierwszej grupie państw kandydujących, która na podstawie decyzji Rady Europejskiej, podjętej podczas posiedzenia w Luksemburgu w dniach 12–13 grudnia 1997 roku, rozpoczęła w marcu 1998 roku negocjacje o członkostwo w strukturach unijnych. Słowacja natomiast aplikowała o akcesję nieco później – 27 czerwca 1995 roku – co włączyło
W niecały rok później wniosek o przystąpienie do Unii złożyły Węgry – 31 marca 1994 roku – i Polska – 5 kwietnia 1994 roku. Tym samym znalazły się w Grupie Luksemburskiej, obok Czech, Estonii, Słowenii i Cypru, czyli w pierwszej grupie państw kandydujących, która na podstawie decyzji Rady Europejskiej, podjętej podczas posiedzenia w Luksemburgu w dniach 12–13 grudnia 1997 roku, rozpoczęła w marcu 1998 roku negocjacje o członkostwo w strukturach unijnych. Słowacja natomiast aplikowała o akcesję nieco później – 27 czerwca 1995 roku – co włączyło