Dariusz Adamczyk1
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Recenzja pracy zbiorowej Religijne uwarunkowania pracy socjalnej, pod redakcją Mirosława Palatona
2Praca socjalna ma na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzy-skiwaniu zdolności do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Jest z tym związane również rozwijanie poczucia godności osobowej i odpowiedzialności poszczególnych jednostek ludzkich. Podstawą do takich celów są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej. Tworzenie do osiągnięcia tego szerokiego celu warunków jest działalność interdyscyplinarną, w ramach której niebagatelną rolę pełni religia.
Problemy związane z osiąganiem owych celów, dotyczące zapewnienia czło-wiekowi odpowiednich warunków życiowych, usamodzielnienia osób potrzebują-cych pomocy i wsparcia, stanowią poważne wyzwania współczesności. Profesjona-lizm udzielanego i organizowanego w zakresie działań pracy socjalnej wsparcia, warunkuje wśród rozmaitych czynników, również te natury duchowej i religijnej.
W ten nurt zagadnień, ściśle związanych z działalnością socjalną i wychodzeniem człowieka z wszelkich form ubóstwa i marginalizacji społecznej, wpisuje się praca zbiorowa pt. Religijne uwarunkowania pracy socjalnej pod redakcją Mirosława Palatona.
Celem tej książki jest ukazanie owych religijnych uwarunkowań pracy socjalnej oraz zaproszenie do podjęcia dalszej dyskusji nad złożonymi relacjami między reli-gią a teorią i praktyką pracy socjalnej. Całość opracowania obejmuje wprowadzenie
1 dar.adam@vp.pl
2 Wydawnictwo „Adam Marszałek”, Toruń 2014, ss. 306. ISBN: 978-83-7780-671-5.
Dariusz Adamczyk 138
Redaktora, siedemnaście artykułów poprawnych merytorycznie zawierających lo-giczny tok prezentowanych myśli i posiadających znamiona opracowań naukowych, a także noty o autorach zamieszczonych tekstów.
Zbiór artykułów otwiera tekst autorstwa Mikołaja Jacka Łuczaka i jest zatytu-łowany: Dobroczynność, wolontariat i praca socjalna – od nakazów religijnych ku profesjonali-zacji praktyk społeczno-kulturowych. Autor prezentuje w nim ideę dobroczynności i jej powiązanie z działalnością wolontariatu, a także wskazuje na jej profesjonalizację.
Ukazuje związek idei religijnych z polityką społeczną. Istotne merytorycznie wydają się analizy braterstwa, solidarności społecznej, dobra wspólnego i praw człowieka.
W kolejnym tekście Sławomir Pasikowski pisze na temat: Związek władzy i wsparcia społecznego z religią w tle. Idea ukrytych teorii i możliwości ich regulacji w obszarze pracy socjalnej. Prezentuje w tym artykule zagadnienie związku motywacji do sprawo-wania władzy i zachowań prospołecznych, ukazuje prospołeczne podstawy spra-wowania władzy, pisze o dystansie i reprezentacji władzy, jej ukrytych teoriach oraz mobilizacyjnym charakterze. Dokonuje analizy tych kwestii w perspektywie zasad-niczego celu pracy socjalnej, jakim jest udzielanie szeroko rozumianego wsparcia.
Należy jednak zaznaczyć, że prezentowane analizy są miejscami bardzo pobieżne.
Podjęty temat jest wieloaspektowy, przez co czytelnik odnosi wrażenie, że Autor chce powiedzieć o bardzo wielu kwestiach zamieszczając to w krótkim objętościo-wo tekście. Ostatni śródtytuł artykułu sugeruje implikacje przeprowadzonego wy-wodu do pracy socjalnej, jednak brak w nim konkretnych wniosków.
Trzeci z kolei artykuł, zatytułowany Gemilut chasadim – żydowskie tropy dla wolonta-riatu wpisanego w zadania pracy socjalnej, autorstwa Grzegorza Piekarskiego dotyczy pedagogicznego wymiaru wolontariatu, wpisującego się w przestrzeń pracy socjalnej oraz stanowiącego narzędzie zmiany społecznej i formę wychowania środowisko-wego. Autor podejmuje to zagadnienie w kontekście wybranych elementów tradycji judaistycznej dotyczących kwestii społecznych. Mądrość zawarta w Talmudzie kon-centruje się wokół zasady sprawiedliwości w relacjach z drugim człowiekiem, która wyraża się w postaci formuły: „Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie same-go”, zawartej w Księdze Kapłańskiej (19,18b), znanej również dobrze chrześcija-nom. Praktycznym wymiarem tej zasady sprawiedliwości jest gemilut chasadim, które to wyrażenie można tłumaczyć jako rozdawanie dobroci, czy bezinteresowne speł-nianie dobrych uczynków wobec drugiego człowieka, na wzór miłosierdzia i łaska-wości samego Boga. Pozostaje to niezbędną wartością do ciągłego odkrywania w działalności wolontariackiej i w realizacji współczesnych zadań pracy socjalnej.
W kolejnym tekście Ryszard Kozłowski omawia natomiast kwestię charyzmatu pracownika socjalnego, jakim jest miłość-caritas. Próbuje zarysować w tym kontek-ście duchową sylwetkę pracownika socjalnego. Opiera się na koncepcji modelu miłości zaprezentowanej przez Benedykta XVI w encyklice Deus caritas est. Odwołu-je się Odwołu-jednocześnie do innych tekstów dotyczących nauki społecznej Kościoła kato-lickiego. Podkreśla istotę tak rozumianej chrześcijańskiej miłości-caritas.
Zaprezen-Recenzja pracy zbiorowej Religijne uwarunkowania pracy socjalnej… 139
towany temat dotyczy samej istoty wizerunku pracownika socjalnego, jednakże pozostaje pewien niedosyt odnośnie implikacji do praktycznego działania. Autor ogranicza się w zakończeniu artykułu jedynie do ogólnego stwierdzenia, że prze-prowadzona analiza pozostaje w nurcie personalizmu, zaś charyzmat miłości-caritas może mieć twórcze zastosowanie w odniesieniu do całej dziedziny pracy socjalnej.
Joanna Kluczyńska w tekście zatytułowanym Praca socjalna a działalność pomocowa Kościołów – cechy wspólne, różnice, inspiracje, z perspektywy teologa ewangelickiego opi-suje wybrane współczesne problemy społeczne w Polsce. Uzasadnia teologicznie działalność pomocową w Kościołach i wskazuje obszary wspólne z działalnością pomocową ze strony państwa. W tekście zawarte zostały dość trafne wnioski odno-śnie współpracy w tym zakresie. Pod względem formalnym, Autorka nie stworzyła śródtytułów, co nie jest ułatwieniem dla czytelnika. Ogólnie całość wydaje się pod względem naukowym niedopracowana.
W kolejnym artykule Mirosław Palaton ukazuje teologiczne inspiracje islamu wobec polityki społecznej w zakresie struktury działalności pomocowej. Rozpro-szone po całym tekście wnioski merytoryczne Autor ujmuje w zakończeniu ogólną refleksją, że przeanalizowane treści mają nie tylko charakter poznawczy, ale mogą też stanowić inspirację dla teorii i praktyki współczesnej pracy socjalnej w Europie, również w Polsce.
Szymon Dąbrowski zaś w artykule zatytułowanym Model agatologicznej edukacji religijnej odpowiedzią na aktualne przemiany społeczno-kulturowe XXI wieku, podejmuje kwestię edukacji religijnej uwzględniającej aktualne problemy społeczne oraz warto-ści wspólnego horyzontu aksjologicznego. Jak sam Autor zaznacza, taki model edu-kacji jest inspirowany filozofią Józefa Tischnera z jego ideą myślenia agatologiczne-go. Sam tekst pod względem treściowym jest poprawny, brak jednak uporządkowa-nia myśli, w czym pomogłaby zapewne dyscyplina towarzysząca postawieniu pro-blemu, tworzeniu śródtytułów, w tekście, a także wniosków końcowych. Brak wy-odrębnienia tych elementów obniża jakość samego tekstu pod względem formal-nym i sprawia, że wiele przedstawionych treści jest cenformal-nym materiałem do stworze-nia dopiero artykułu naukowego.
Takie same uwagi można skierować również do tekstu Karoliny Zaniewskiej pod tytułem: Źródła wrażliwości etycznej pracownika socjalnego. Poszukiwanie aksjologicznego kryterium orientowania działania, w którym zawarte są dość luźne rozważania na po-dejmowany temat. Tekst sam w sobie interesujący, problematyka bardzo aktualna i potrzebna, dotycząca koncepcji etycznych podstaw pracy socjalnej i ich konotacji z wartościami duchowymi, religijnymi, lecz tekst pozostawiony bez dopracowania.
Justyna Ratkowska-Pasikowska podejmuje problematykę Poradnictwa i edukacji seksualnej w ramach pracy socjalnej. Stawia tezę o konieczności wyposażenia pracownika socjalnego w wiedzę i umiejętności udzielania pomocy psychologiczno-seksuologicznej. W pierwszej części tekstu Autorka, jak sama zapowiada we wpro-wadzeniu, chce skoncentrować się na „religijnych aspektach zagadnień
seksuolo-Dariusz Adamczyk 140
gicznych” (s. 149). W treści tej części artykułu okazuje się jednak, że koncentruje się ona jedynie na negatywnych aspektach religijności w odniesieniu do sfery seksual-ności. Wskazuje bowiem tylko na nieprawidłową edukację religijną pod tym wzglę-dem, co prowadzi do formy zaburzeń zwanej „nerwicą eklezjogenną”. Następnie, z perspektywy seksuologa, omawia zachowania seksualne dzieci, aby w trzeciej czę-ści swojego artykułu przejść do interwencji w przypadkach wykorzystania seksual-nego dziecka. Zakończenie artykułu dotyczy w zasadzie tylko kwestii radzenia sobie pracownika socjalnego wobec dziecka będącego ofiarą przemocy. Warto zauważyć, że w części drugiej i trzeciej, ani w później w zakończeniu artykułu, Autorka już nie uwzględnia zagadnienia owych religijnych aspektów zachowań seksualnych. Stąd wydaje się samo podejście do sprawy religijności mocno tendencyjne w świetle ca-łości artykułu. Autorka nie stwierdza tego wyraźnie, ale można to z treści wywnio-skować, że owe negatywne konotacje religii odnoszą się do chrześcijaństwa. W tym kontekście, celem obiektywnego ujęcia podejmowanej tematyki, warto byłoby za-poznać się chociażby z filozoficzno-etycznym wywodem i argumentacją Karola Wojtyły zawartymi w książce Miłość i odpowiedzialność.
W kolejnym tekście Irena Figurska podejmuje kwestię relacji między kulturą organizacji a zarządzaniem wiedzą. Omawia istotę zarządzania wiedzą oraz istotę kultury organizacyjnej, a także zarządzanie kulturą organizacyjną, wpływ kultury organizacyjnej na zarządzanie wiedzą i podejmuje zagadnienie wpływu religii na kulturę organizacji, zwłaszcza w odniesieniu do sfery wartości, norm i zwyczajów.
W podsumowaniu prezentuje w sposób właściwy wnioski.
Następnie Łukasz Androsiuk w tekście zatytułowanym: Ideologiczna funkcja kina a problem dominacji i wykluczenia. W poszukiwaniu nowych strategii badawczych dla teoretyków pracy socjalnej, dokonuje analizy problemu wykluczenia społecznego w przestrzeni sztuki filmowej na przykładzie klaryfikacjonistycznej teorii sztuki masowej Noëla Carrolla. Ukazuje kino jako swoistą współczesną świątynię dla sztuki masowej. Au-tor w interesujący sposób omawia podjęty temat obrazując swój tok myślenia narra-cją filmową z odniesieniami do religii.
Leszek Lorent podejmuje rozważania na temat: Sztuka, religia, praca socjalna, czyli o różnych odsłonach uniwersum i jego wpływie na jednostkowy rozwój człowieka. Podejmuje ten temat w oparciu o analizę sakralnej sztuki średniowiecza ukazując jej wycho-wawczą rolę, analizę myśli Williama Blake’a odnośnie sztuki i religii, a także ich ujęcie Nietzscheańskie oraz w oparciu o wizję funkcji sztuki autorstwa Zoltana Kodálya. To interesujące zestawienie ukazuje szeroki zakres myślowy, pełen wza-jemnych opozycji z racji odmienności stosunku człowieka do Boga i do sztuki. Sam Autor ma świadomość, że nie wyczerpuje tematu, a jego opracowanie posiada zna-miona szkicu zachęcającego do dalszych na ten temat rozważań i dyskusji.
W kolejnym artykule zatytułowanym: Mobilizacja nowoczesnej społeczności lokalnej przez Kościoły i związki wyznaniowe. W stronę dobra wspólnego, Maciej Maraszkiewicz prezentuje ideę działań instytucji religijnych na rzecz aktywności obywatelskiej.
W długim wstępie charakteryzuje „nowoczesność” jako rzeczywistość niezwykle
Recenzja pracy zbiorowej Religijne uwarunkowania pracy socjalnej… 141
dynamiczną. Następnie omawia pojęcie „dobra wspólnego” oraz zjawisko „mobili-zacji”, aby przejść do „aktywizacji” środowisk lokalnych.
Na temat zaś szeroko rozumianej duchowości jako czynnika inspirującego dla profesjonalizmu pracownika socjalnego pisze Klaudia Żelechowska-Durka w arty-kule pod tytułem: Wiara i duchowość a rozumienie rzeczywistości społecznej w pracy socjalnej.
Małgorzata Słowik w interesującym tekście podejmuje zagadnienie pracy so-cjalnej z rodziną jako podstawą społeczeństwa. Dokonuje tej prezentacji w oparciu o założenie o wartości rodziny naturalnej. Wskazuje na wartość rodziny w aktach prawnych postulując ochronę trwałości małżeństwa, promowanie legalizacji związ-ków mężczyzny i kobiety oraz wspieranie rodziny w pełnieniu ich funkcji. Wskazuje również na wartości religijne w praktyce pracy socjalnej z rodziną.
W kolejnym artykule Marek Oktaba prezentuje nowe strategie zmian w polityce społecznej wobec osób bezdomnych. Ukazuje siłę duchowości w procesie wycho-dzenia z bezdomności oraz analizuje zagrożenia z tym związane. Podkreśla ko-nieczność zastosowania religii na użytek pracy socjalnej i zarysowuje jej kierunki.
Wśród nich jest „burzenie muru wrogości dzielącego ludzi”, postrzeganie człowieka jako „żertwy ofiarnej”, który jest wezwany przez Boga do realizacji osobistego po-wołania, konieczność wewnętrznej przemiany, idea „błogosławionej winy”, zaanga-żowanie w teraźniejszość, idea wartości pracy ludzkiej, kwestia właściwie pojętego honoru i dumy.
Ostatni tekst omawianej pracy zbiorowej jest zatytułowany: Podstawy prawne współpracy państwa z Kościołami i związkami wyznaniowymi w obszarze pomocy społecznej w Polsce. Anna Koszałka przywołuje tu regulacje prawne wskazujące na wiele moż-liwości włączania Kościołów i związków wyznaniowych w obszar działań pomo-cowych.
Reasumując, należy zaznaczyć, że omawiana praca zbiorowa, pomimo pewnych mankamentów, jest godna polecenia. Stanowi ona zestawienie tekstów ukazujących złożoność relacji pomiędzy religią a teorią i praktyką pracy socjalnej. Podejmowana w tych tekstach problematyka jest bardzo aktualna i potrzebna we współczesnej działalności socjalnej w Polsce, a także na świecie. Zamieszczone w książce teksty stanowią ważny impuls do dalszej dyskusji w obszarze podjętego tematu relacji religii i pracy socjalnej. Treści w niej zawarte mogą posłużyć do pogłębionej reflek-sji naukowej i działań pomocowych. Omawiana praca zbiorowa może być adreso-wana do przedstawicieli organizacji i instytucji zajmujących się działalnością socjal-ną, także teorią pracy socjalnej. Wydaje się również inspirująca dla studentów kie-runków nauk humanistycznych i społecznych, jak również dla tych, którym zależy na konstruktywnej pomocy i rozwiązywaniu problemów natury społecznej w cza-sach współczesnych.