Jak już wskazano, samorząd uczniowski w każdej szkole może mieć inną strukturę, w odmienny sposób może dokonywać wyboru swoich władz, inaczej określać prawa i obowiązki organów samorządu. Wszyst-kie te sprawy rozstrzyga regulamin samorządu uczniowsWszyst-kiego. Przepisy prawa oświatowego nie narzucają specjalnych ograniczeń. Warunkiem koniecznym jest to, aby regulamin samorządu nie był sprzeczny ze sta-tutem szkoły lub placówki.
Regulamin tworzy rada samorządu uczniowskiego, której w tym za-daniu powinien pomóc opiekun samorządu. Opiekun powinien pomóc wyjaśnić strukturę regulaminu, ale nie powinien układać go za uczniów.
Regulamin jest dokumentem ogólnym określającym zasady
funkcjono-78 P. Ziółkowski, Wybrane kompetencje społeczne, wyd. WSG, Bydgoszcz 2014, s. 41–48.
wania samorządu uczniowskiego, a nie szczegółowe rozwiązania. Naj-lepiej, aby jego autorami byli uczniowie. To ich działalność będzie on regulować, to oni będą z niego korzystać i w ich interesie leży jego jak najlepsze opracowanie. Jednakże ponieważ żaden regulamin nie jest do-skonały i ponadczasowy, należy przewidzieć również okoliczność i tryb wprowadzenia zmian.
Regulamin samorządu powinien być napisany językiem prostym i zrozumiałym dla wszystkich uczniów. Nie może być rozwlekły i prze-gadany. Jednocześnie musi być precyzyjny i jednoznaczny. Regulamin powinien być dokumentem żywym – powinien być czytany i przestrze-gany. Jeśli wymaga zmian – należy go poprawić w zależności od po-trzeb. Samorząd uczniowski w każdej szkole uchwala własny regulamin, dostosowany do specyfiki szkoły i potrzeb uczniów tworzących dany samorząd. Jednak każdy tego typu dokument powinien zawierać pewne podstawowe ustalenia. Regulamin jest prawem. Jeżeli nie jest sprzeczny z przepisami wyższej rangi (np. ustawa o systemie oświaty, statut szko-ły), to posiada moc obowiązującą.
Zgodnie z prawem (art. 55 pkt 3 ustawy o systemie oświaty) regu-lamin samorządu uchwalany jest przez ogół uczniów. Reguregu-lamin moż-na przyjąć (uchwalić) w głosowaniu powszechnym (głosują wszyscy uczniowie) lub za pośrednictwem przedstawicieli (głosuje rada samo-rządu). Zasady uchwalania i zmieniania regulaminu powinny być jasno określone w regulaminie.
Regulamin jest dokumentem ogólnym. Podobnie jak konstytucja – ustala zasady, a nie szczegółowe rozwiązania. Dlatego nie może za-wierać:
• decyzji personalnych (np. „opiekunem samorządu będzie pani Janina Kowalska”);
• decyzji sprzecznych z prawem (np. „opiekuna samorządu wybie-ra Rada Pedagogiczna”);
• decyzji, których samorząd uczniowski nie może podjąć samo-dzielnie (np. program nauczania, zasady oceniania czy prawa i obowiązki ucznia)79.
79 K. Stanowski, op. cit.
W niektórych szkołach regulamin samorządu stanowi załącznik do statutu szkoły. Podnosi to rangę tego dokumentu. Trzeba jednak uwa-żać, by nie dopuścić do głosowania nad regulaminem samorządu przez radę szkoły. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty to uczniowie uchwa-lają regulamin samorządu uczniowskiego. Jeśli jednak umieszczenie regulaminu jako załącznika do statutu szkoły wiązałoby się z głosowa-niem nad treścią tego regulaminu przez radę szkoły lub ograniczez głosowa-niem prawa uczniów do dokonywania zmian w tym regulaminie, lepiej było-by, gdyby regulamin samorządu stanowił odrębny dokument.
Uczestnicząc w pisaniu statutu szkoły, trzeba postarać się o umiesz-czenie w nim sformułowania: „Regulamin samorządu uczniowskiego stanowi załącznik do statutu szkoły. Regulamin jest uchwalany i popra-wiany przez samorząd uczniowski”80.
W regulaminie powinny się znaleźć następujące punkty:
• Skład władz samorządu.
• Kompetencje władz samorządu.
• Sposób podejmowania decyzji.
• Sposób uchwalania i zatwierdzania regulaminu.
Częścią regulaminu jest ordynacja wyborcza do władz samorządu uczniowskiego. Ordynacja wyborcza określa zasady wyboru i odwo-ływania władz samorządu uczniowskiego. Jak do tej pory przebiegały w waszej szkole wybory do samorządu? Co warto kontynuować, a co trzeba zmienić? Sprawdźcie, jaka jest ordynacja w waszej szkole i czy zawiera wymienione poniżej elementy.
Ordynacja do władz samorządu uczniowskiego powinna zawierać następujące ustalenia:
• Wybory są demokratyczne, czyli powszechne, równe, tajne i bez-pośrednie.
• Kto może wybierać i kto może być wybrany do władz samorządu uczniowskiego (czynne i bierne prawo wyborcze)?
80 Ibidem.
• Kto wyznacza datę wyborów?
• Jak zgłasza się kandydatów (okres zgłaszania, wymagane popar-cie itp.)?
• Zasady obowiązujące podczas kampanii wyborczej (czas trwania, zasady fair play itp.).
• Komisja wyborcza (skład, miejsce pracy, sposób i czas ogłoszenia wyników).
• Zasady głosowania (miejsce głosowania, sposób oddania głosu – głosowanie tajne, powszechne, równe, czas trwania głosowania).
• Skład władz samorządu (sposób wybierania przewodniczącego, liczba członków rady, funkcje).
• Tryb odwołania władz samorządu (kto i do kogo może zgłosić wniosek o jego odwołanie, w jaki sposób następuje odwołanie).
• Postępowanie w razie rezygnacji któregoś z członków z pełnionej funkcji.
W niektórych szkołach samorząd uczniowski działa wyłącznie po-przez grupy zadaniowe, które tworzą się same, gdy uczniowie widzą, że jest coś do zrobienia (np. trzeba odmalować ławki) albo mają jakiś wła-sny pomysł (założyć w szkole radiowęzeł). Nie ma więc władz, wyborów, zebrań, sprawozdań, tylko nieformalne spotkania kilku osób w sprawie, którą przez pewien czas się zajmują. Zwolennicy takiego rozwiązania uważają, że chroni ono samorząd przed fasadowością i skostnieniem.
Przeciwnicy sądzą natomiast, że jeśli nie ma władz ani zebrań, to na dłuższą metę nie da się działać skutecznie, a uczniowie są właściwie po-zbawieni prawdziwych przedstawicieli, którzy byliby zarówno partnera-mi dla dyrektora i nauczycieli, jak i obrońcapartnera-mi uczniowskich interesów.
3.10. Wyzwania współczesności