Rola samorządów regionalnych w tworzeniu warunków wspierających ekoinnowacje

3.2. Ekoinnowacje w polityce rozwoju województw

3.2.1. Rola samorządów regionalnych w tworzeniu warunków wspierających ekoinnowacje

J. Famielec [2009, s. 46] wskazuje na założenia J.E Stiglitza, najważniejsze jej zdaniem dla każdego demokratycznego państwa: „…kształtowanie właściwych proporcji między sektorem

publicznym i prywatnym, najlepsze sposoby zapewnienia komplementarności obu sektorów, a także metody zwiększenia skuteczności państwa w jego dążeniu do osiągnięcia stawianych

sobie celów, jakiekolwiek one są”. Jest to najlepszy opis roli państwa w realizacji idei zrównoważonego rozwoju. „Podstawowy postulat z nim związany, adresowany do ekonomistów poszukujących uwarunkowań i zasad zrównoważonego rozwoju, polega na propozycji odwrócenia relacji między zrównoważonym rozwojem a ekonomią. W tej relacji najważniejszy

105

jest człowiek i jego wiedza – nie tylko jego prawa, ale zwłaszcza jego świadomość i jego odpowiedzialność. To człowiek tworzy warunki społeczne i warunki do działania rynku (ekonomii), a także do zachowania i zanieczyszczania środowiska. To, co w dotychczasowym paradygmacie rozwoju wydaje się błędne, to uznawanie człowieka jako ofiary rozwoju, a nie jego twórcy. Idea zrównoważonego rozwoju domaga się ekonomii przyjaznej człowiekowi i środowisku, państwa przyjaznego człowiekowi i środowisku” [Famielec 2009, str. 46].

Znaczący potencjał przedsiębiorstw oraz wysoki poziom edukacji, mimo niewątpliwie zasadniczego wpływu na uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej, nie są wystarczające, ponieważ decydującą rolę ma powstawanie specyficznych więzi pomiędzy poszczególnymi podmiotami – administracją rządową, regionami ekonomicznymi i ich władzami oraz przedsiębiorstwami [Janasz 2011, s. 32]. Wzrost znaczenia terytorium jako źródła przewagi konkurencyjnej wiąże

się z procesem wyłaniania się „polityki regionalnej trzeciej generacji” zorientowanej na otoczenie niematerialne, stymulowanie i rozwój powiązań sieciowych w regionie oraz między

regionami [Woś 2005, s. 18].

Szczególnym priorytetem zarówno polityki regionalnej państwa, jak i polityk rozwoju

regionów jest wspieranie innowacyjności lokalnych środowisk w regionach słabo rozwiniętych

i rozwijanie regionalnych systemów innowacji w regionach. Znaczenie regionów w kształtowaniu zrównoważonej polityki gospodarczej i społecznej poprzez tworzenie

regionalnych strategii innowacyjności zostało zauważone przez KE już w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Wówczas uruchomiony został pierwszy program rozwoju Regionalnych Strategii Innowacji [Woś 2005, s. 114]. Poziom regionu jest odpowiedni dla budowy strategii innowacyjnych ze względu na łatwiejsze dostosowanie założeń takich strategii do uwarunkowań społeczno – gospodarczych. Strategie wzrostu i innowacyjności kreowane na poziomie UE lub poszczególnych krajów wymagają odpowiedniego uzupełnienia strategiami regionalnymi. Regionalne Systemy Innowacji są wskazywane jako najistotniejsze obecnie instrumenty regionalnej polityki innowacyjnej [Koźlak 2011, s. 7].

Regionalny System Innowacji jest definiowany jako „…wyodrębniony, współzależny system powiązań pomiędzy organizacjami, które działają na rzecz całego systemu i bez niego nie mogą istnieć” [Markowski 2008, s. 22]. Według W.M. Gaczek [2009, s. 6] system taki powinien być „..układem pulsarnym przestrzennie i cyklicznym”. Dla jego prawidłowego funkcjonowania konieczne jest istnienie trwałego ośrodka (instytucji), który pozwala na stałe przywracanie zdolności innowacyjnej, niezależnie od zmiany struktury produkcyjno-usługowej. Taką rolę

106

mogą odgrywać samorządowe władze regionu, które działając w określonej kulturze ekonomicznej i prawnej wykorzystują regionalny potencjał do podnoszenia atrakcyjności lokalizacyjnej oraz budowania przewagi konkurencyjnej regionu na bazie wiedzy i innowacji. Regionalny System Innowacji tworzą – władze regionalne (wojewódzkie, powiatowe i gminne), agencje rozwoju regionalnego, wyższe uczelnie, instytuty badań i rozwoju (B+R), instytucje otoczenia innowacyjnego biznesu, ośrodki transferu techniki, ośrodki doradztwa, stowarzyszenia twórcze i zawodowe, instytucje finansowe, firmy konsultingowe, firmy produkcyjne i usługowe [Kud 2010, s. 188]. Regionalny System Innowacji rozpatruje się w dwóch aspektach:

- z punktu widzenia roli i form działania władz, które prowadzą politykę gospodarczą i wspierają tworzenie infrastruktury sektora badań oraz udzielają wsparcia organizacjom

otoczenia biznesu, ułatwiając przepływ wiedzy i współpracę między podmiotami działającymi na danym terytorium,

- z punktu widzenia zachowań i działań przedsiębiorstw, które zależą m.in. od różnorodności struktury wytwórczości, kultury przemysłowej, nowoczesności technologicznej przetwórstwa i zasięgu rynkowego działania firm, a także umiejętności podejmowania współpracy między przedsiębiorstwami.

Ze względu na formy działania władz publicznych, wyróżnia się:

- systemy tworzone w małej skali przestrzennej, odnoszone do miast lub dystryktu, a w Polsce subregionu lub powiatu. Finansowe wsparcie i podejmowane badania mają

głównie wymiar lokalny, nielicznie występują powiązania ponadregionalne i krajowe a dominującą rolę odgrywają lokalne agencje rozwoju i lokalne władze;

- systemy sieciowe, w których władze ułatwiają współpracę firm, wykorzystują i wspomagają lokalne, regionalne oraz międzyregionalne i krajowe powiązania

instytucjonalne, w tym współpracę z bankami, agencjami rządowymi. Sektor badań i rozwoju charakteryzuje się nie tylko dużą gęstością jednostek, ale także różnorodnością

prowadzonych prac badawczych i rozbudowaną strukturą jednostek edukacyjnych. W systemie sieciowym wykorzystuje się organizacje otoczenia biznesu wspierające

zarówno potrzeby dużych, jak i małych firm;

- sterowane centralnie systemy innowacji, które są silnie uzależnione od działania

publicznych władz centralnych i najczęściej stosowane w małych krajach [Gaczek 2009, s. 7 – 9].

107

Regionalny System Innowacji tworzą podmioty gospodarki regionalnej, zgrupowane według reguły tzw. złotego trójkąta. Wierzchołki tego trójkąta tworzą: podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa), podmioty naukowo – badawcze oraz instytucje wsparcia. Pomiędzy nimi następuje szereg interakcji. Ponadto interakcje następują także pomiędzy RSI a otoczeniem. Rolą regionalnego samorządu jest zbudowanie efektywnego systemu wdrażania RSI i alokacja środków publicznych na te działania [Strahl 2010, s. 42].

Podstawowe właściwości RSI obejmują:

- interakcje podmiotów systemu, warunkujące powstawanie i dynamizowanie procesów innowacyjnych,

- przestrzenna alokacja w granicach regionu,

- otwartość na rzecz innych zewnętrznych systemów innowacji (inne RSI krajowe i zagraniczne, środowisko krajowe),

- wewnętrzna spójność – uporządkowanie układu podmiotów tworzących RSI i relacji pomiędzy nimi [Strahl 2010, s. 161].

Funkcjonalnie i organizacyjnie trzonem RSI są działania i instytucje rozwijane na trzech

płaszczyznach [Klepka 2006, s. 5]. Płaszczyzna pierwsza to rozwój ośrodków innowacji i przedsiębiorczości:

- centra transferu technologii,

- parki i centra technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, - akademickie inkubatory przedsiębiorczości,

- agencje technologiczne, dealerzy i brokerzy technologii, - banki informacji technologicznej i patentowej,

- ośrodki szkoleniowo-doradcze.

Płaszczyzna druga to rozwój instrumentów finansowania nowej firmy oraz ryzykownych przedsięwzięć innowacyjnych, w tym:

- udziałowe fundusze ryzyka (towarzystwa venture capital),

- parabankowe fundusze pożyczkowe, gwarancyjne i doręczeniowe, - subwencje i dopłaty wyrównawcze,

- granty wdrożeniowe, zamówienia publiczne, programy finansowania przedsięwzięć innowacyjnych.

108

Na płaszczyźnie trzeciej pobudzana jest i promowana przedsiębiorczość technologiczna, poprzez:

- organizację kooperacji miedzy prywatnymi firmami a jednostkami naukowymi,

- programy mobilności osób między nauką a przemysłem, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP,

- przedsiębiorczość akademicką i ukierunkowany na przedsiębiorczość system kształcenia, - pomoc merytoryczną i finansową dla powstających innowacyjnych spin-off,

- programy symulacyjne, poszukiwanie twórczych osobowości (konkursy, wystawy, giełdy, targi innowacji).

Podstawowymi problemami w procesie tworzenia regionalnych systemów innowacji jest budowa konsensusu i rozszerzenie synergii. Pierwszy element wymaga udziału oraz współdziałania różnych podmiotów publicznych i prywatnych o odmiennych celach i różnych interesach. Regionalizacja systemów i zdolności innowacyjnych wynika z:

- interakcji – odstąpienia od linearnego modelu procesu innowacyjnego na rzecz modelu interakcyjnego, w którym biznes, nauka, administracja jednocześnie wywierają nacisk (pull) i „ssanie” (push) wobec innowacji,

- zgrupowania – strefy najdynamiczniejszego rozwoju gospodarczego są powiązane gęstymi sieciami firm, instytucji naukowych, kapitału ryzyka i publicznych agencji rozwoju biznesu współpracujących ze sobą [Klepka 2006, s. 5].

Budowa nowoczesnej gospodarki wiedzy opiera się na zdolnościach innowacyjnych, które zależą nie tylko od przedsiębiorstwa lecz również w znacznym zakresie od sieciowo zorganizowanego systemu regionalnej kooperacji. Transfer i komercjalizacja technologii oraz

rola powiązań nauki i biznesu jest coraz silniej widoczna w wymiarze regionalnym. W gospodarce wiedzy region jawi się jako jedna z najistotniejszych płaszczyzn stymulujących

innowacyjną przedsiębiorczość. Regionalny system innowacji jest kompleksowym, terytorialnym i systemowym podejściem do problemu innowacyjności gospodarki. Powstanie i funkcjonowanie RSI umożliwia adaptację regionalnych gospodarek do procesu globalizacji. RSI to nie tylko suma instytucji w regionie, ale również kapitał społeczny, kultura innowacyjna, wzory postępowania oraz warunki gospodarowania, przyjazne innowacjom48

.

48

K. Kud (2010, s.188) przytacza stwierdzenie prof. Phil Cooke’a, z Uniwersytetu w Cardiff, jednego ze współtwórców pojęcia regionalnych systemów innowacji, który porównuje je do roli, jaką pełnił Paryż epoki fin de siecle dla twórców kultury. Jednocześnie zauważa, że takich regionów aktywnie stymulujących innowacje jest w Europie wciąż bardzo niewiele.

109

W Strategii Europa 2020 oraz w towarzyszących jej inicjatywach przewodnich, wskazywana jest konieczność wzmocnienia roli poszczególnych regionów w podejmowaniu przez Komisję Europejską decyzji z obszaru innowacyjności. Władze regionalne są zachęcane do wyboru i rozwoju inteligentnych specjalizacji oraz do wspierania innowacji poprzez politykę zamówień publicznych. Europejskie partnerstwa innowacji mają łączyć nie tylko państwa ale

także regiony, zapewniając skuteczniejszą koordynację realizacji projektów w obszarze badań i rozwoju, tak aby unikać dublowania działań przez regiony ze sobą sąsiadujące. Zakłada się, że

w unijnym budżecie na lata 2014 – 2020 przewidziane będą instrumenty finansowego wsparcia

realizacji polityki innowacyjnej w kontekście polityki regionalnej. Prognozuje się nacisk na współpracę regionów bardziej innowacyjnych z tymi, których zdolność innowacyjna jest na

niższym poziomie, tak aby regiony w swoim rozwoju a przez to w rozwoju Unii, mogły osiągać efekt synergii. W inicjatywie przewodniej „Unia Innowacji” znajduje się fragment, który wyznacza cel w tym zakresie: „…w przyszłych programach zawrzeć należy środki zachęcające do współpracy pomiędzy najbardziej innowacyjnymi regionami oraz regionami w państwach członkowskich, które mają w tej dziedzinie jeszcze sporo do nadrobienia”. „…Unia innowacji musi objąć wszystkie regiony”, ponieważ „…kryzys finansowy w nieproporcjonalny sposób dotyka słabiej rozwinięte regiony, grożąc zaprzepaszczeniem niedawnych osiągnięć w zakresie konwergencji. Europa nie może dopuścić do powstania przepaści między najbardziej innowacyjnymi regionami a resztą Unii” [Unia Innowacji 2010, s. 22].