Skala jest odpowiednia, jeśli okaże się przydatna do sklasyfikowania zmiennych będących przedmiotem zamierzonego badania. O praktyczności skali decyduje jej przydatność na etapie zbierania danych. Jeśli chcemy zdobyć informacje np. o żywie
niu pacjenta, to trzeba zdecydować, czy należy zbudować skalę z wąskim przedziałem czasowym (np. częstość spożywania potraw codziennie), czy też pogrupować dane w szerokie klasy.
Skala powinna być dostatecznie silna. Jeżeli badający ma pełną swobodę wyboru zakresu skali, to naturalnie powinien przedkładać skalę porządkową nad nominalną, skalę interwałową lub ilorazową nad porządkową. Analiza danych oparta na zbiorze danych np. cholesterolu w surowicy krwi dostarczy z pewnością więcej informacji niż zastosowanie podziału dychotomicznego (poniżej i powyżej 240 mg%). W pomiarze postaw pacjentów wobec proponowanego leczenia zastosowanie skali porządkowej będzie bardziej interesujące niż analiza odpowiedzi na pytania przystosowane do skali nominalnej („tak - nie”).
Poszczególne pozycje skali powinny być ściśle zdefiniowane, przy czym warunek ten jest szczególnie ważny w odniesieniu do zmiennych w skali nominalnej i porząd
kowej. Jeśli przypadki chorobowe mogą być sklasyfikowane na poszczególne stadia
chorobowe, to oczywiście stadia te muszą być ściśle określone. W przypadku, kiedy skala dotyczy zmiennych ilościowych, należy podać, z jaką dokładnością należy wy
konywać, odczytywać i rejestrować pomiary oraz czy wyniki będą zaokrąglane, czy też nie. Zwykle dane z pomiarów ilościowych zaokrągla się w dół, tak więc klasa 75 kg obejmuje wszystkie pomiary pomiędzy 75,0 i 75,9. Jeżeli w ten sposób zaokrągla się dane, trzeba pamiętać, że wartość średnia tej klasy wynosi 75,5 kg.
Skala powinna obejmować dostateczną liczbę kategorii, tak aby nie było straty po
trzebnych informacji. Na przykład, jeśli spodziewamy się, że chorzy z nawrotami infekcji płuc mają wyższy współczynnik umieralności z powodu chorób płuc, to niesłuszne byłoby włączenie ich do wspólnej kategorii np. chorób układu sercowo-naczyniowego.
Skala jest wyczerpująca wtedy, jeżeli przewiduje sklasyfikowanie każdego badane
go obiektu. Dla spełnienia tego warunku musi ona zawierać dodatkowe klasy, jak: „nie dotyczy” lub „trudno określić”. Jeżeli pytanie odnosi się do czasu trwania objawów, to skala wyczerpująca zawierać powinna kategorie odpowiedzi „nie dotyczy” dla osób, które objawów nie posiadają.
wamy skalami kompozycyjnymi. Przykładami takich skal jest: pokrycie zapotrzebo
wania kalorycznego obliczone na podstawie różnych pokarmów, ustalenie stadium choroby na podstawie wielu symptomów i objawów klinicznych, ocena punktowa ry
zyka choroby wieńcowej wyliczona z kilku cech itp. Zasady kombinowania poszcze
gólnych zmiennych dla sklasyfikowania badanych według skali kompozycyjnej muszą naturalnie być ściśle określone. Na przykład ciśnienie tętnicze krwi można definiować jako występowanie ciśnienia skurczowego powyżej 160 mm Hg i rozkurczowego po
wyżej 90 mm Hg, a brak nadciśnienia w tych przypadkach, jeśli ciśnienie skurczowe wynosi poniżej 140 mm Hg, a ciśnienie rozkurczowe poniżej 90 mm Hg. Jeżeli założy się inne kombinacje ciśnienia skurczowego i rozkurczowego dla stadiów chorobowych
„pośrednich”, wtedy otrzymamy przykład skali kompozycyjnej porządkowej. Skalę kompozycyjną nominalną określa się jako „typologię”. Przykładem tego rodzaju skali jest rozpoznanie choroby na podstawie różnych kombinacji objawów i testów diagno
stycznych. Skale kompozycyjne można także konstruować na podstawie równań dla zmiennych ilościowych. Przykładem takich skal ilościowych jest wskaźnik BM1 (body mass index) wyliczony z wartości ciężaru i długości ciała.
Niekiedy praktyczne jest zastosowanie sumarycznej oceny punktowej przypisanej poszczególnym klasom skali. Rozróżniamy dwa rodzaje takich ocen - oceny surowe i oceny ważone. Ocena punktowa surowa stosowana jest np. przez Cornell Medical Index (CMI) w kwestionariuszu zdrowotnym obejmującym 195 pytań na temat wystę
powania różnych objawów chorobowych, przebytych schorzeń, zaburzeń nastroju, od
czuć itp. Ogólna suma punktów odpowiedzi pozytywnych (tak = 1, nie = 0) jest stoso
wana jako wskaźnik zaburzeń emocjonalnych. Podobnie próbuje się ustalać rozpoznanie przewlekłego zapalenia stawów, opierając się na sumarycznej ocenie punktowej, wyliczonej z odpowiedzi dotyczących kilku objawów.
47 Skala kompozycyjna Likerta, bardzo często stosowana do oceny postaw, opiera się właściwie na surowej sumarycznej ocenie punktowej odpowiedzi na pewną se
5) zdecydowanie nie zgadzam się, nie popieram.
Suma punktów odpowiedzi na pytania używana jest jako sumaryczna ocena punk
towa postaw.
W ocenie ważonej przypisuje się różne wagi poszczególnym cechom (odpowie
dziom). Zróżnicowanie wag może być wyznaczone arbitralnie na podstawie wyraźnie różnych znaczeń tych fragmentów badania. Na przykład dla podejrzenia rozpoznania tyreotoksykozy przyjęto następującą ocenę punktową:
- widoczne powiększenie gruczołu tarczykowego +3
- drżenie drobne palców +1
- przyrost wagi -3
Skale kompozycyjne mogą też opierać się na wystopniowanych stwierdzeniach.
Metoda ta jest często stosowana w badaniach postaw (skala Thurstone’a). Respondent jest proszony np. o wypowiedź, czy zgadza się z serią stwierdzeń, które zostały tak do
brane, że każda z nich posiada określony względny punkt na danej skali postawy.
Stwierdzenia muszą być tak dobrane, aby każdy respondent mógł zgodzić się tylko z jednym lub co najwyżej dwoma stwierdzeniami przy badaniu poszczególnego ele
mentu postawy.
A. Czy nadwaga występowała dłużej niż 5 lat?
B. Czy nadwaga występowała dłużej niż 10 lat?
C. Czy nadwaga występowała dłużej niż 15 lat?
Możemy spodziewać się tu 4 układów odpowiedzi:
1) nie, nie, nie;
„tak”. Mamy tu zatem 4 kategorie w skali porządkowej:
A B C
0 nie nie nie
1 tak nie nie
2 tak tak nie
3 tak tak tak
Na takiej skali można umieścić każdą z badanych osób, w zależności od uzyska
nych odpowiedzi. Zaletą tej metody jest to, że nie zachodzi potrzeba rozeznania a priori rozkładu odpowiedzi w badanej populacji. Organizator badania może w kwestionariu
szu wywiadu umieścić dowolne pytania, które uzna za słuszne i pomocne w skontro
lowaniu takiej skali. W trakcie opracowania wyników badania można sprawdzić, czy odpowiedzi na pytania rozkładają się według zaprogramowanej uprzednio skali. Jeżeli nie, to skalę taką można łatwo zmienić. Warto nadmienić, że skala Guttmana znajduje zastosowanie nie tylko w analizie postaw pacjentów, lecz także w badaniach nad sty
lem życia, żywieniem i innymi zagadnieniami.