Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, z zasady sprawiedliwości procedu-ralnej wynika konieczność zapewnienia przewidywalnego charakteru rozstrzyg-nięć przez spójność (zwłaszcza spójność aksjologiczną i prakseologiczną) i we-wnętrzną logikę mechanizmów, którym uczestnik postępowania jest poddany.11
Trybunał Konstytucyjny podkreśla istotną wartość stałości linii orzeczni-czej jako składnika konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.12 Wartość ta powinna przyświecać działalności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego. Spójność orzecznictwa ma szczególne znaczenie dla podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji (m.in. or-ganizacji pracodawców i związków zawodowych), którzy muszą być świadomi, jakie warunki należy spełnić, ażeby Trybunał Konstytucyjny rozpoznał sprawę merytorycznie.
Na szczególną uwagę zasługuje (komentowane w piśmiennictwie13) sta-nowisko Trybunału odnoszące się do wymogu wykazania we wniosku tego, że zaskarżony akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy, którym może być ogólnokrajowa władza organizacji pracodaw-ców (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, po-jęcie „spraw objętych zakresem działania” (użyte w art. 191 ust. 2 Konstytu-cji) powinno być wykładane w sposób ścisły, a interpretacja rozszerzająca jest
11 Zob. wyrok TK z dnia 16 stycznia 2006 r., sygn. akt SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2.
12 Zob. wyrok TK z dnia 26 lipca 2006 r., sygn. akt SK 21/04, OTK ZU nr 7/ A/2006, poz. 88.
13 Zob. M. Wiącek, Legitymacja organizacji pracodawców do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego (wybrane zagadnienia), [w:] R. Balicki, M. Masternak-Kubiak (red.), W służbie dobru wspólnemu. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Trzcińskiemu, Warszawa 2012, s. 506–514.
120 Łukasz Mateusz Bębenista
niedopuszczalna. Zdaniem Trybunału, organizacja pracodawców nie stanowi uniwersalnej formy zrzeszania się podmiotów gospodarczych, która miałaby na celu ochronę jakiegokolwiek interesu, który może powstać podczas prowadzenia działalności gospodarczej przez jej członków.14 Trybunał Konstytucyjny wyraził przekonanie, że nie mieści się w zakresie działania organizacji pracodawców wy-stępowanie w interesie przedsiębiorców w kontekście obciążeń daninami pub-licznoprawnymi.15 Posłużenie się przez Konstytucję nazwą „pracodawca”, a nie „osoba prowadząca działalność gospodarczą” lub „przedsiębiorca”, ma istotne znaczenie dla wyznaczenia kręgu podmiotów, którym przysługuje uprawnienie do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w roli wnioskodawcy16. Zdaniem Trybunału, przesłanką konstytuującą pracodawcę jest nie prowadzenie działalności gospodarczej, lecz zatrudnianie pracowników. W konsekwencji pra-wo składania wniosków do Trybunału Konstytucyjnego dotyczy wyłącznie spraw odnoszących się do relacji pracodawca – pracownik (pracobiorca). Uprawnienie to stanowi odbicie uprawnień związków zawodowych, a wspólne wymienienie związków zawodowych (perspektywa pracownika) i organizacji pracodawców (perspektywa pracodawcy) w tym samym przepisie Konstytucji (tj. w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) potwierdza jednoznacznie, że wolą ustrojodawcy było ograniczenie zdolności wnioskowej tych podmiotów do spraw z zakresu stosun-ku pracy.17
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przyznanie organizacjom praco-dawców i związkom zawodowym (oraz organizacjom zawodowym) tego upraw-nienia w jednym przepisie (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) wskazuje też na to, że zakres tego uprawnienia powinien być wyznaczany jednolicie. Intencją ustro-jodawcy było przyznanie ochrony tylko takim interesom tychże organizacji, któ-re mają pewien wspólny mianownik.18
14 Zob. postanowienie z dnia 8 października 2012 r., sygn. akt Tw 15/11, OTK ZU nr 1/B/2013, poz. 1.
15 Zob. postanowienie TK z dnia 19 listopada 2012 r., sygn. akt Tw 8/12, dostępne na stronie internetowej TK.
16 Zob. postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 stycznia 2004 r., sygn. akt Tw 74/02, OTK Z.U. 1/B/2004, poz. 2; postanowienie TK z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt Tw 11/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 203 i powołane tam orzeczenia.
17 Zob. postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 stycznia 2004 r., sygn. akt Tw 74/02, OTK Z.U. 1/B/2004, poz. 2; postanowienie TK z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt Tw 11/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 203 i po-wołane tam orzeczenia); postanowienie z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. akt Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4; postanowienie z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt Tw 4/12, OTK ZU nr 2/B/2013, poz. 121.
121 UZASADNIENIA ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W KWESTII...
Trybunał Konstytucyjny wyznaczył jednocześnie granicę między zdol-nością wnioskową organizacji pracodawców i zdolzdol-nością wnioskową związków zawodowych. Trybunał podkreślił, że w zakresie działania organizacji pracodaw-ców nie mieści się wnioskowanie o hierarchiczną kontrolę norm, jeżeli stawia-ne zarzuty świadczą o występowaniu w obronie interesów i wartości, których ochrona należy do związków zawodowych, czyli organizacji pracowników, nie zaś organizacji pracodawców.19
W ostatnim czasie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dała się zaobserwować niespójność w odniesieniu do wykładni pojęcia spraw objętych za-kresem działania organizacji pracodawców i organizacji pracowników (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji).
W 2013 r. Trybunał odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi, w któ-rym Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, występujące jako przedstawiciel swoich członków-pracowników, domagało się zbadania zgodności z Konstytucją przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fi zycznych20, od-noszącego się do opodatkowania określonych świadczeń otrzymywanych przez pracowników.21 W tej sprawie Trybunał podtrzymał dotychczasową zwężającą wykładnię pojęcia spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.
Tymczasem w tym samym roku (2013 r.) – wbrew dotychczasowej linii orzeczniczej – Trybunał Konstytucyjny nadał dalszy bieg wnioskowi o zbada-nie zgodności przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fi zycznych, złożonemu przez Konfederację Lewiatan jako organizację pracodawców. Wnio-skodawca wystąpił do Trybunału z pozycji reprezentanta swoich członków-pra-codawców jako płatników podatku dochodowego od osób fi zycznych i domagał się rozpoznania sprawy dotyczącej opodatkowania świadczeń pracowniczych. Trybunał rozpoznał sprawę merytorycznie (Zob. wyrok z dnia 8 lipca 2014 r., sygn. akt K 7/1322).
Wyrok ten dotyczył opodatkowania świadczeń, które mogą być potencjal-nie otrzymane przez osobę fi zyczną w związku z pozostawapotencjal-niem w stosunku pracy, nie zaś – opodatkowania dochodów osoby fi zycznej lub prawnej będącej czyimś pracodawcą.
nr 1/B/2013, poz. 1.
19 Zob. postanowienie z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt Tw 4/12, OTK ZU nr 2/B/2013, poz. 121.
20 ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fi zycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, ze zm.).
21 Zob. postanowienie z dnia 26 września 2013 r., sygn. akt Tw 57/12, dostępne na stronie internetowej TK. Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia na to po-stanowienie – Zob. popo-stanowienie z dnia 4 lutego 2014 r., ibidem.
122 Łukasz Mateusz Bębenista
Wyrok ten został wydany w sprawie opodatkowania świadczeń, które – jak stwierdził Trybunał – są dodatkowo ściśle związane z działalnością gospodarczą, chociaż zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału przesłanką konstytuu-jącą pracodawcę nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, lecz zatrudnia-nie pracowników.
W powyższym wyroku Trybunał Konstytucyjny nie odniósł się do kwestii legitymacji procesowej wnioskodawcy, mimo że budziła ona oczywiste wątpli-wości. Trybunał nie uczynił tego, mimo że w dotychczasowej judykaturze Try-bunału Konstytucyjnego rysowała się praktyka odnoszenia się w uzasadnieniu do kwestii legitymacji wnioskodawcy przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy.23
W wyroku wydanym w sprawie zbadania zgodności przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fi zycznych z wniosku Konfederacji Lewiatan (sygn. akt K 7/13) Trybunał Konstytucyjny nie wskazał, co przemówiło za przyjęciem przezeń rozszerzającej wykładni pojęcia spraw objętych zakresem działania organizacji pracodawców (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji). Nie wytłumaczył też, dlaczego – wbrew dotychczasowej linii orzeczniczej24 – rozpoznaje merytorycznie wniosek, w którym zarówno przed-miot zaskarżenia, jak i wzorce kontroli świadczą o tym, że sprawa dotyczy relacji podatnik – fi skus, nie zaś relacji pracodawca – pracownik. Nie wyjaśnił także, dlaczego – w jego ocenie – organizacja pracodawców jest podmiotem właściw-szym do reprezentowania interesu potencjalnego podatnika będącego pracowni-kiem aniżeli organizacja zrzeszająca pracowników, tj. związek zawodowy, które-go legitymacji w podobnej sprawie25 nie uznał.
Należy także zwrócić uwagę na to, że choć Trybunał Konstytucyjny rozpo-znał merytorycznie wniosek Konfederacji Lewiatan, występującej do Trybunału z pozycji reprezentanta swoich członków-pracodawców jako płatników podatku dochodowego od osób fi zycznych, to jednak odmówił uznania istnienia po stro-nie tej organizacji legitymacji do reprezentowania swoich
członków-pracodaw-23 Zob. wyrok TK z dnia 7 maja 2001 r., sygn. akt K 19/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 82; wyrok TK z dnia 14 grudnia 2010 r., sygn. akt K 20/08, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 129.
24 Zob. postanowienie TK z dnia 10 września 2007 r., sygn. akt Tw 27/07, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 196; por. postanowienie z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt Tw 4/12, OTK ZU nr 2/B/2013, poz. 121; por. postanowienie TK z dnia 3 lutego 2010 r., sygn. akt Tw 25/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 4, postanowienie TK z dnia 27 maja 2014 r., sygn. akt Tw 20/12, dostępne na stronie internetowej TK.
25 Zob. postanowienie z dnia 26 września 2013 r., sygn. akt Tw 57/12, dostępne na stronie internetowej TK. Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia na to po-stanowienie – Zob. popo-stanowienie z dnia 4 lutego 2014 r., ibidem.
123 UZASADNIENIA ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W KWESTII...
ców jako płatników składek na ubezpieczenie społeczne pracowników26. W dwu powyższych sprawach ujawniła się zatem rozbieżność w odniesieniu do wykład-ni pojęcia spraw objętych zakresem działawykład-nia (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji) w stosunku do tego samego wnioskodawcy, tj. Konfede-racji Lewiatan.
Przedstawiony brak spójności orzeczniczej przekłada się na traktowanie w różny i odmienny sposób, po pierwsze, podmiotów należących do wspólnego zbioru organizacji pracodawców i związków zawodowych, po drugie, podmiotów należących do grupy organizacji pracodawców, po trzecie, tego samego podmio-tu występującego do Trybunału z pozycji organizacji pracodawców.
Takie działanie Trybunału Konstytucyjnego budzi wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnych standardów sprawiedliwości proceduralnej i wynika-jącego z nich wymogu zapewnienia przewidywalnego charakteru rozstrzygnięć przez spójność i wewnętrzną logikę mechanizmów, którym wnioskodawca jest poddany.
Skoro – zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyj-nego – zakres zdolności wnioskowej organizacji pracodawców i związków zawo-dowych powinien być wyznaczany jednolicie, to tym samym Trybunał Konstytu-cyjny powinien konsekwentnie albo nadawać wnioskom dotyczącym przepisów podatkowych dalszy bieg, albo odmawiać nadania takim wnioskom dalszego bie-gu – zarówno w sytuacji, gdy wnioski takie pochodzą od organizacji pracodaw-ców, jak i wtedy, gdy pochodzą od związków zawodowych.