Standard prawa do sądu w prawie Unii Europejskiej – art. 47 Karty Praw Podstawowych i orzecznictwo TSUE

W zakresie dotyczącym problematyki standardów należytego uzasad-nienia sądowego, obok uwzględuzasad-nienia standardu konstytucyjnego i standardu strasburskiego, nie sposób pominąć, zwłaszcza w perspektywie ostatniej z powo-łanych spraw, że standard prawa do sądu został również zawarty w Karcie Praw Podstawowych UE (KPP)44, jak też i w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE).

Art. 6 ust. 3 TUE, stanowi, że „Prawa podstawowe, zagwarantowane w eu-ropejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz wynikające z tradycji konstytucyjnych wspólnych Państwom Członkowskim, stanowią część prawa Unii jako zasady ogólne prawa.” Przepis ten oznacza, że prawa podstawowe zagwarantowane w EKPC oraz te wynikające z tradycji konstytucyjnych państw członkowskich należą do ogólnych zasad prawa Unii Europejskiej. Aktualnie jednak sama EKPC nie stanowi części prawa UE.45

W akapicie 5 zd. 1 preambuły do KPP stwierdza się, że „Niniejsza Kar-ta potwierdza, przy poszanowaniu kompetencji i zadań Unii oraz zasady pomocniczości, prawa wynikające zwłaszcza z (…) europejskiej Konwencji

44 Dz. Urz. UE z 2010 r., Nr C 83, s. 389.

45 TSUE w wyroku z 24 kwietnia 2012 r. w sprawie Kamberaj (dotychczas nie-opublikowany w Zbiorze; sygn. ECLI:EU:C:2012:233) stwierdził, że art. 6 ust. 3 TUE nie reguluje jednak stosunków między EKPCz a porządkami prawnymi państw członkow-skich i nie określa konsekwencji, jakie sąd krajowy powinien wyciągnąć w razie sprzecz-ności między prawami gwarantowanymi w tej konwencji a normą prawa krajowego. TSUE stwierdził również, że „W przypadku sprzeczności pomiędzy normą prawa krajowego a europejską Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisaną w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (EKPC), dokonane w art. 6 ust. 3 TUE odesłanie do EKPC nie wymaga od sądu krajowego zastosowania bezpośrednio postanowień tej kon-wencji i odstąpienia od stosowania niezgodnej z nią normy prawa krajowego”.

44 Przemysław Florjanowicz-Błachut

o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, (…) oraz z orzecznictwa (…) Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (…)”. Natomiast art. 52 ust. 3 KPP stanowi „W zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które od-powiadają prawom zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stano-wi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę.”46

Celem tego przepisu jest zapewnienie spójności standardu ochrony praw człowieka i podstawowych wolności (system konwencyjny) oraz ochrony praw podstawowych (system unijny) oraz zapobieżenie powstawaniu rozbieżności między obydwoma standardami, w tym rozwijanymi przez orzecznictwo ETPC oraz orzecznictwo TSUE.

Z kolei KPP, tak jak i EKPC, wprost formułuje w art. 47 prawo do sku-tecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu.47 Prawo to zgodnie z orzecznictwem TSUE jest zasadą ogólną prawa unijnego, wynikającą ze wspól-nych tradycji konstytucyjwspól-nych państw członkowskich, chronioną także na mocy art. 6 i 13 EKPC, potwierdzoną w art. 47 KPP.48

Sam TSUE na podstawie art. 36 Statutu TSUE49 jest zobowiązany do spo-rządzania uzasadnień.50 Podobnie i Sąd (dawny Sąd Pierwszej Instancji – SPI)

46 Jak wskazała Rzecznik Generalna V. Trstenjak w opinii w sprawie C-411/10 N.S. przeciwko Secretary of State for the Home Department „Zgodnie z art. 52 ust. 3 Karty Praw Podstawowych należy w związku z powyższym zapewnić, aby w dziedzinach, w któ-rych postanowienia Karty Praw Podstawowych zbiegają się z gwarancjami określonymi w EKPC, ochrona zagwarantowana przez Kartę Praw Podstawowych nie pozostawała w tyle za ochroną przyznaną przez EKPC. Ponieważ ochrona przyznana przez EKPC się stale rozwija w świetle jej wykładni dokonywanej przez ETPC (…), to również zawarte w art. 52 ust. 3 Karty Praw Podstawowych odesłanie do EKPC należy rozumieć w isto-cie jako odesłanie dynamiczne, które co do zasady obejmuje orzecznictwo ETPC (…)” (pkt 145 opinii; sygn. ECLI:EU:C:2011:610; Zb. Orz. 2011, s. I-13905).

47 Zob. szerzej: N. Półtorak, A. Wróbel, Komentarz do art. 47 KPP, [w:] A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2013, s. 1169 i n.

48 Zob. wyroki TSUE: w sprawie Unibet, C-432/05, ECLI:EU:C:2007:163, pkt 37; w sprawach Kadi i Al Barakaat International Foundation przeciwko Radzie i Komisji,

C-402/05 P oraz C-415/05 P, ECLI:EU:C:2008:461, pkt 335.

49 Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – tekst skonsolidowany załączonego do traktatów Protokołu (nr 3) w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w brzmieniu nadanym rozporządzeniem (UE, Euratom) Parlamentu Europejskiego i Rady nr 741/2012 z dnia 11 sierpnia 2012 r. (Dz.U. L 228 z 23.8.2012, s. 1) i art. 9 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Chorwacji oraz dosto-sowań w Traktacie o Unii Europejskiej, Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Dz. Urz. UE L 112 z 24 kwietnia 2012 r., s. 21) – http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2012-10/staut_cons_pl.pdf.

45 STANDARDY NALEŻYTEGO UZASADNIENIA W ŚWIETLE ORZECZNICTWA...

ma na podstawie art. 36 i art. 53 akapit pierwszy statutu TSUE obowiązek uza-sadnienia wyroku. Stąd TSUE sprecyzował pewne wymogi dotyczące uzasadnie-nia, ale w odniesieniu do Sądu. TSUE wskazał, że uzasadnienie wyroku Sądu powinno przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny jego rozumowanie, po-zwalając zainteresowanym na poznanie powodów wydanego orzeczenia, a Try-bunałowi – na dokonanie jego kontroli sądowej.51 TSUE ustalił jednak także, że obowiązek uzasadnienia wyroku nie nakazuje Sądowi przedstawienia wy-wodów, które w wyczerpujący sposób podejmowałyby punkt po punkcie argu-mentację przedstawioną przez strony sporu. W opinii TSUE uzasadnienie może być zatem dorozumiane, pod warunkiem, że umożliwia ono zainteresowanym poznanie podstaw, na których Sąd oparł swe rozstrzygnięcie, a TSUE dostarcza elementów wystarczających do dokonania kontroli w trybie odwołania.52

Wymogi, jakie TSUE stawia pod adresem Sądu w zakresie dotyczącym na-leżytego uzasadniania jego wyroków, są w istocie podobne do tych standardów, jakie formułuje ETPC w odniesieniu do uzasadnień wyroków sądów krajowych.

Dialog (obecnie pośredni) między TSUE a ETPC w zakresie dotyczącym konwencyjnego i unijnego standardu prawa do sądu i rzetelnego procesu sądo-wego, w tym dotyczącego analizowanego zagadnienia uzasadnień, będzie zyski-wał na znaczeniu nie tylko ze względu na zawarte w KPP odesłania do EKPC, ale również ze względu na perspektywę przystąpienia UE do EKPC53 i to tym bar-dziej, że już od wielu lat TSUE w zakresie dotyczącym prawa do sądu odwołuje się do dorobku ETPC.54

P. Mikłaszewicz, Uzasadnienia orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, [w:] I. Rzucidło-Grochowska, M. Grochowski (red.), Uzasadnienia…, op. cit., Warszawa 2015, s. 386 i n.

51 Zob. wyroki TSUE: w sprawie C-280/08 P, Deutsche Telekom przeciwko Komisji, ECLI:EU:C:2010:603, pkt 135-136; w sprawie C-288/11 P, Mitteldeutsche Flughafen i Flug-hafen Leipzig-Halle przeciwko Komisji, ECLI:EU:C:2012:821, pkt 83.

52 Zob. wyroki TSUE: w sprawie C-320/09, P A2A przeciwko Komisji, ECLI:EU: C:2011:858, pkt 97; w sprawie C-597/12 P, Isdin przeciwko Bial-Portela, ECLI:EU:

C:2013:672, pkt 21; w sprawie C-601/11 P, Republika Francuska przeciwko Komisji, ECLI:EU:C:2013:465, pkt 83.

53 Perspektywa ta w wyniku negatywnej opinii TSUE w sprawie przystąpienia do EKPC, uzależniającej akces od spełnienia określonych warunków ulega przesunięciu w bliżej nieokreśloną czasowo przyszłość. Zob. Opinia Trybunału (pełny skład) z dnia 18 grudnia 2014 r., ECLI:EU:C:2014:2454 oraz Komunikat prasowy [TSUE] nr 180/14 http://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2014-12/cp140180pl.pdf.

54 Przykładem takiej sprawy jest wyrok TSUE z 19 grudnia 2012 r. w sprawie C-325/11 Krystyna Alder i Ewald Alder przeciwko Sabina Orlowska i Czeslaw Orlowski, jak również opinia rzecznika generalnego Yvesa Bota do tej sprawy, przedstawiona w dniu 20 września 2012 r. Zarówno TSUE, jak i rzecznik generalny w swoich wywodach w za-kresie dotyczącym standardu prawa do sądu odwołali się do standardu konwencyjnego, wywiedzionego z art. 6 EKPC w orzecznictwie ETPC. Wyrok dotychczas niepublikowany

46 Przemysław Florjanowicz-Błachut