STANDARDY NALEŻYTEGO UZASADNIENIA W ŚWIETLE
III. Standard uzasadnienia sądowego w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Jak wspomniano wyżej, przyjęta w Konstytucji RP koncepcja prawa do sądu bazuje w części na standardzie konwencyjnym. Ze względu na różni-ce w zakresie rozwiązań prawnych (w mniejszym stopniu konstytucyjnych a w większym ustawowych) odnoszących się do uzasadnień sądowych w pań-stwach członkowskich Rady Europy oraz koncepcje tzw. marginesu oceny, wy-wiedzione przez ETPC wymogi wobec uzasadnienia sądowego sądu krajowego należy traktować jako standardy minimalne.
Standardy strasburskie dotyczące uzasadnienia sądu należy wiązać w pierwszej kolejności z aksjologicznymi fundamentami EKPC. Są nimi zasada rządów prawa oraz unikanie arbitralności władzy publicznej.21 Według ETPC zasady te w odniesieniu do władzy sądowniczej mają zapewnić zaufanie społe-czeństwa do obiektywnego i transparentnego systemu wymiaru sprawiedliwości jako jednego z fundamentów społeczeństwa demokratycznego.22
ETPC wywodzi adresowany do sądów wymóg należytego uzasadnienia swoich rozstrzygnięć z gwarancji zawartych w art. 6 § 1 EKPC.23 Zdaniem ETPC orzeczenie wraz z uzasadnieniem ma za zadanie ukazać stronom postępowania, że ich sprawa została rzeczywiście rozpatrzona, a ich stanowiska wysłuchane.
19 Wyrok TK z dnia 12 marca 2002 r., sygn. akt P 9/01, OTK-A-2002, nr 2, poz. 14.
20 F. Kopp, Das rechtliche Gehör in der Rechtssprechung des Bundesverfassungsge-richts, Archiv des öff entlichen Rechts 1981, Heft 4, s. 626; A. Torbus, W sprawie braku obowiązku uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego o odmowie przyjęcia skargi ka-sacyjnej w kontekście prawa do sądu, Przegląd Sądowy 1/2007, s. 55.
21 Zob. odpowiednio wyrok ETPC – Wielkiej Izby z 19 października 2005 r. Roche przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 32555/96, § 116, ECHR 2005-X.
22 Zob. wyrok ETPC z 1 lipca 2003 r. Suominen przeciwko Finlandii, skarga nr 37801/97, § 37, oraz wyrok z 22 lutego 2007 r. Tatishvili przeciwko Rosji, skarga nr 1509/02, § 58, ECHR 2007–I.
39 STANDARDY NALEŻYTEGO UZASADNIENIA W ŚWIETLE ORZECZNICTWA...
Trybunał podkreśla, że w postępowaniu sądowym prowadzonym przez sę-dziów zawodowych strona w celu zrozumienia konsekwencji prawnych swoich działań sięga właśnie do uzasadnienia wydanego orzeczenia. Tym bardziej, jak wskazuje ETPC, sądy krajowe powinny wystarczająco jasno przedstawić motywy podjętego w sprawie rozstrzygnięcia.24
Wprawdzie sądom krajowym przysługuje pewien margines oceny w za-kresie dotyczącym wyboru argumentów uzasadnienia oraz dopuszczania do-wodów w rozpoznawanej sprawie, niemniej są one zobowiązane do wykazania w uzasadnieniu usprawiedliwionych podstaw podjętych przez sąd czynności.25
Zawarte w uzasadnieniu motywy muszą być sformułowane w taki sposób, aby mogły one zostać w efektywny sposób wykorzystane przez strony dla celów skorzystania z przysługującego im prawa do odwołania (wniesienia środka od-woławczego).26
Trybunał wskazuje, że wprawdzie art. 6 EKPC zobowiązuje sądy do uza-sadniania swoich rozstrzygnięć, ale nie oznacza to, że nakłada na sądy obowią-zek szczegółowego odniesienia się do każdego podniesionego przez stronę argu-mentu.27
Zakres obowiązku uzasadnienia jest według ETPC zależny od istoty roz-strzygnięcia i może być zależny od okoliczności sprawy. W szczególności ETPC bierze pod uwagę charakter wniosków, jakie strona może składać przed sądem, oraz zachodzące między państwami członkowskimi Rady Europy różnice w za-kresie uregulowań ustawowych, przyjętych zwyczajów, doktryny oraz sposobu ogłaszania i sporządzania uzasadnień sądowych. Niemniej w sytuacji, gdy po-woływane przez stronę argumenty prawne są w istocie decydujące dla kierunku rozstrzygnięcia, sąd musi wyraźnie odnieść się do nich w uzasadnieniu.28
ETPC wymaga zatem od sądu odniesienia się do głównych argumen-tów skarżącego29 oraz w przypadku zarzutów, które dotyczą praw i wolności
24 Zob. wyrok ETPC z 16 grudnia 1992 r. Hadjianastassiou przeciwko Grecji, skar-ga nr 12945/87, § 33.
25 Zob. wyrok ETPC z 1 lipca 2003 r. Suominen przeciwko Finlandii, § 36.
26 Zob. wyrok ETPC z 27 września 2001 r. Hirvisaari przeciwko Finlandii, skarga nr 49684/99, § 30.
27 Zob. wyroki ETPC: z 19 kwietnia 1994 r. Van de Hurk przeciwko Niderlandom, skarga nr 16034/90, § 61; z 21 stycznia 1999 r. Garcia Ruiz przeciwko Hiszpanii [Wielka Izba], skarga nr 30544/96 § 26, Perez przeciwko Francji [Wielka Izba], skarga nr 47287/99, § 81.
28 Zob. wyroki ETPC z 9 grudnia 1994 r.: Ruiz Torija przeciwko Hiszpanii, skarga nr 18390/91, §§ 29 i 30 oraz Hiro Balani przeciwko Hiszpanii, skarga nr 18064/91, §§ 27 i 28.
29 Por. wyroki ETPC: z 24 maja 2005 r. Buzescu przeciwko Rumunii, skarga nr 61302/00, § 67; z 7 marca 2006 r. Donadze przeciwko Gruzji, skarga nr 74644/01, § 35.
40 Przemysław Florjanowicz-Błachut
gwarantowanych przez Konwencję i Protokoły do niej, wymaga od sądów krajo-wych rozpatrzenia ich ze szczególnym rygoryzmem i starannością.30
ETPC, w przypadku gdy sąd odwoławczy oddala skargę i podziela argu-mentację zawartą w uzasadnieniu sądu niższej instancji, w uzasadnieniu może w istocie powtórzyć motywy zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.31 Jeśli skargę oddala, ale nie uzasadnia rozstrzygnięcia i nie powołuje się na uza-sadnienie zaskarżonego wyroku, wówczas narusza art. 6 EKPC.32
W przypadku instytucji przedsądu ETPC nie wymaga od sądu krajowego w sytuacji nieprzyjęcia skargi do rozpoznania szczegółowego uzasadnienia.33 To dość liberalne podejście może wynikać zarówno z okoliczności stosowania przez sam ETPC instytucji przedsądu – wstępnej kontroli skarg i rozstrzygania o ich do-puszczalności, jak i przede wszystkim z przyjmowanego przez ETPC jako standard minimalny koncepcji jednokrotnego rozpatrzenia sprawy przez organ sądowy.34
W przypadku jednak gdy sądy najwyższe (sądy ostatniej instancji) orze-kają co do meritum, wówczas ciąży na nich obowiązek pełnego uzasadnienia rozstrzygnięcia.35
Obowiązek uzasadnienia ETPC formułuje nie tylko wobec wyroku czy in-nego rozstrzygnięcia kończącego sprawę w danej instancji sądowej, ale również w odniesieniu do wpadkowych rozstrzygnięć sądu w trakcie postępowania, np. w przedmiocie dopuszczenia dowodów.36
ETPC wskazuje również, że w przypadku, gdy nie zachodzą szczególne okoliczności postępowania, istnieje domniemanie, że sąd przyjął do wiadomości i rozważył podniesione przez stronę argumenty, chyba że z uzasadnienia sądu wynika, że jego rozstrzygnięcie oparte jest na błędzie, omyłce w stosunku do podniesionego przez stronę twierdzenia.37
30 Wyrok ETPC z 28 czerwca 2007 r. Wagner i J.M.W.L. przeciwko Luksemburgo-wi, skarga nr 76240/01, § 96.
31 Zob. wyrok ETPC z dnia 21 stycznia 1999 r. Garcia Ruiz przeciwko Hiszpanii, § 26. 32 Zob. wyrok ETPC z dnia 28 kwietnia 2005 r. Albina przeciwko Rumunii, skarga nr 57808/00, § 3–36.
33 Zob. wyrok ETPC z dnia 13 stycznia 2009 r. Kukkonen przeciwko Finlandii Nr 2, skarga nr 47628/06, § 24.
34 E. Łętowska, A. Paprocka, I. Rzucidło-Grochowska, Podstawy uzasadniania w prawie konstytucyjnym i międzynarodowym, [w:] I. Rzucidło-Grochowska, M. Grochow-ski (red.), Uzasadnienia…, op. cit., Warszawa 2015, s. 29.
35 Zob. wyroki ETPC: z dnia 10 sierpnia 2006 r. Yanakiev przeciwko Bułgarii, skarga nr 40476/98, § 72; z dnia 28 czerwca 2007 r. Wagner i J.M.W.L. przeciwko Luk-semburgowi, § 96; z dnia 8 kwietnia 2008 r. Grădinar przeciwko Mołdawii, skarga nr 7170/02, § 115.
36 Zob. wyrok ETPC z dnia 1 lipca 2003 r. Suominen przeciwko Finlandii, § 34 i n. 37 Zob. wyrok ETPC z dnia 31 marca 2000 r. Dulaurans przeciwko Francji, skarga
41 STANDARDY NALEŻYTEGO UZASADNIENIA W ŚWIETLE ORZECZNICTWA...
Nawet wobec tak pomyślanych standardów na tle jednej ze spraw karnych zakończonych wyrokiem Wielkiej Izby ETPC, kraje członkowskie Rady Europy – Zjednoczone Królestwo, Irlandia i Francja, podkreślając pełna swobodę państw do kształtowania zasad sprawowania wymiaru sprawiedliwości w zakresie uza-sadniania rozstrzygnięć sądowych, zarzuciły ETPC, że rozszerza swą właściwość i zmierza do harmonizacji regulacji prawnych państw-stron Konwencji.38
W końcu należy wskazać, że prawo do uzasadnienia orzeczenia sądowe-go w takim kształcie, w jakim wyprowadził je z art. 6 ust. 1 EKPC, ETPC, jak i inne jego konstytutywne elementy, nie jest prawem absolutnym39 w tym sensie, że może zostać ograniczone ze względu na okoliczności danej sprawy, o ile samo postępowanie sądowe jako takie jest sprawiedliwe, rzetelne (fair trial)40.