Ruchu i Figury Księżyca

K . KO ZIEŁ

1 = 298,3 ± 0 ,1 .

Kronika

51

N a drugim posiedzeniu K om isji Księżycowej pośw ięconym w yłącznie oniaw ianiu postępów w dziedzinie b ad a ń n ad ruchem i fig u rą K siężyca, dom inow ało zagadnienie ru ch u obrotow ego i figury K siężyca. P rof. A. J a k o w k i n z K ijow a przed staw ił w o b ­ szernym referacie w yniki sw ych dociekań n a d zależnością p rom ienia K siężyca od li- b rac ji optycznej w szerokości, k tó ry m przeciw staw ił prof. K o z i e ł swe najnow sze w y ­ n ik i u zyskane w K rakow ie p rz y rered u k c ji libracyjnego szeregu sztrasburskiego H a rt- w iga (p. „P o stę p y A stronom ii", t. V I, s tr. 60— 62). P ro f. A. N i e f i e d i e w z K azania om ów ił w ydane przez niego o sta tn io opracow anie k a r t nierów ności brzegu księżyco­ wego o p a rte n a 5630 kazańskich obserw acjach lib ra cy jn y c h z la t od 1895 do 19 45 p rzy czym au to r, sto su jąc m etodę i sposób przed staw ien ia nierów ności p o d a n y przez H a y n a , s ta ra ł się u n ik n ą ć w ad jego opracow ania. P ro f. J . H o p m a n n pod ał do w ia ­ dom ości w yniki b ad a ń prof. G. S c h r u t k i z W iednia, k tó ry po dokon an iu rered u k o ji pom iarów 150 k ra te ró w księżycow ych, w y k onanych swego czasu przez F r a n z a , skon­ stru o w ał now ą m apę w arstw icow ą K siężyca. W zw iązku z nieobecnością ustępującego prezesa K om isji Księżycowej C. B. W a t t s a z W aszyngtonu, s ta n jego p rac n ad k a r tą brzegu księżycowego, o p a rtą n a 480.000 pom ierzonych nierów ności, przed staw ił d r M a r ­ k o w i t z z W aszyngtonu, k tó ry om ów ił p o n a d to zachow anie się w p ra k ty c e swej k a ­ m ery do w yznaczania pozycji K siężyca. O żyw ioną dyskusję w yw ołała spraw a w artości, zasadniczej stałej c h a rak te ry z u jąc ej lib ra cję fizyczną K siężyca, to je s t m echanicznej eliptyczności K siężyca /. W iększość członków K om isji, zajm u jąc y ch się ty m za g ad n ie­ niem , opow iedziała się za w arto śc ią / położoną w okolicy 0,6, p o d an ą po raz pierw szy w p ra c y libracyjnej K . K o z i e ł a (AAa, 4). W arto ść t a leży po drugiej stro n ie p u n k tu krytycznego 0,662 w sto su n k u do p rzyjm ow anej d otychczas w arto ści H a y n a f = 0,73.

N a zeb ran iu ogólnym U nii w d n iu 20 sierp n ia 1958 prezesem K om isji 17 R uchu i F ig u ry K siężyca z o stał w y b ra n y prof, d r K arol K o z ie ł z K rakow a.

Komisja 20 — Pozycji i ruchów małych planet, komet i satelitów

Komisja 20a — Komet okresowych

F . K Ę P IŃ S K I

Zbieżność zagadnień, sk u p ia ją cy ch się w k om isjach: 7 (m echanika nieba), 20 (m ale p la n e ty , k o m e ty i sa telity ), 20a (kom ety okresowe), 15 (fizyka kom et), 22 (m eteory i m eteo ry ty ) i 4 (efem erydy) spraw ia, że ich zeb ran ia kongresow e odbyw ały się przew aż­ nie łącznie, co nie w pływ ało k o rzy stn ie n a pogłębienie z b y t rozstrzelonej d y sk u sji.

T u ta j zajm ę się głów nie organ izacją i przebiegiem b adań w kom isjach 20 i 20a. Zakres ich b ad a ń je s t b ardzo obszerny, gdyż d o ty c zy 1650 m ałych p la n e t i p o n ad 550 k o m et, zgrupow anych w różn y ch k lasach ze w zględu n a ró żn ą c h a ra k te ry sty k ę ich ruchu i w łasności fizycznych, k tó re służą rów nież za p odstaw ę do w nioskow ania o ich pochodzeniu i sto su n k u do innych cial u k ła d u słonecznego.

W ielka liczba obiektów w ym aga nie la d a skrzętnej m e to d y k i w p ra c y obserw a­ cyjnej i badaw czej. I t u w łaśnie, ja k zre sztą i w innych działacli astronom ii, otw iera się szerokie pole d la w spółpracy z udziałem w szechstronnej m yśli badaw czej, regulo­ w anej uchw ałam i kom isji i p len arn y ch posiedzeń M. U. A.

W obserw acjach położeń m ałych p la n et, w o parciu o sporządzane przez I n s ty tu t A stronom ii T eoretycznej w L eningradzie efem erydy, bierze udział 37 obserw atoriów , k tó re zaobserw ow ane pozycje p la n eto id p o d a ją w p u b lik a cji Minor Planet Circulars

52

(Cincinnati) i w ok. 20 perio d y k ach astronom icznych różnych krajów . N a to m ia s t obser­ w acje kom et, z w y jątk iem najjaśniejszych, o dkryw anych p rz y „p rzetrząsan iu " o k re­ ślonych pasów nieba, są dokonyw ane przez nieliczne w iększe obserw atoria, n a m ocy efem eryd, w ynik ający ch z poprzednich pojaw ień się ko m et i ogłaszanych w Circulaires

du B ureau Central des telegrammes astronomiques de V T J . A . I . Od n ied aw n a rozpoczęto

również sy stem aty czn e obserw acje foto m etry czn e m ałych p la n e t n a drodze fo to g ra­ ficznej, gdyż ich oceny w izualne nie b y ły jednorodne. Je śli chodzi o k o m ety , to ich fo to m e tria nie osiągnęła d o tą d w ystarczającego sto p n ia dokładności. P oczyniono w stę ­ p n e p ró b y użycia do tego celu fotokom órek.

C en tralą obliczania o rb it p la n e t m ałych i k o m e t parab o liczn y ch je s t w spom niany powyżej I n s ty tu t A stronom ii T eoretycznej w L eningradzie, k tó ry p o siłkuje się p rzy ty m m aszynam i obliczeniow ym i z użyciem k a rte k perforow anych oraz elektronow ym i. Odnośne p race I n s ty tu tu A. T. są w znacznym sto p n iu uzupełniane p rac am i innych zakładów , ja k : I n s ty tu t R achunkow y H eidelberg i O bserw atoria C incinnati, T okyo, Zó-Sfe (Szanghaj), M adryt, R yga, N anking. W obliczeniach ty c h bardzo często są uw zglę­ dn ian e zakłócenia przez Jow isza i S a tu rn a (np. d la 105 p la n eto id ty p u Ile k u b a ), a o r­ b ity p opraw iane n a m ocy różnic O— O.

S y stem aty czn y przegląd fotograficzny do mfot = 16,5 p a sa nieba, w k tó ry m p o ­ ru sz a ją się plan eto id y , d o k onany i m a jąc y być pow tórzony przez O bserw atoria Mc D o ­ n ald i Y erltes (G. K u i p e r ) , m a n a celu różne b a d a n ia sta ty sty c z n e i fo tom etryczne n a d plan eto id am i. Równolegle prow adzi się ta m również p ró b y fotoelektrycznego n o ­ to w an ia zm ian jasności n iek tó ry ch p lanetoid.

Je śli chodzi o k o m e ty paraboliczne, to , oprócz obserw acji, dokonyw anych sp o ra­ dycznie w O bserw atoriach Lick, Y erkes, Cordoba, F lagstaff, Mc D onald, H a rtb e esp o o rt (Union) i innych, w k ilk u ośrodkach astronom icznych przeprow adza się b a d a n ia o c h a ­ rak te rz e sta ty sty c z n y m i teo rety czn y m . K o o rd y n a cja p ra c n a d ko m etam i okresow ym i (głównie krótkookresow ym i) n a p o ty k a ciągle jeszcze n a duże trudności. Część z nich je s t w k o m petencji I n s ty tu tu A. T. w L eningradzie, w iększość je d n a k je s t rozproszona m iędzy b adaczam i różnych krajów .

P odkreślić tu należy duże znaczenie w y danych przez H . M. N au tica l A lm anac Office ta b lic P lanetary Co-ordinates jor the years 1960— 1980, będących uzupełnieniem opubliko­ w anych poprzednio w serii Astronom ical Papers prepared jor the use oj the A m erican

Ephem eris and N autical A lm anac 10-cyfrowych ta b lic Coordinates oj the F ive Outer Planets.

N a kongresie w Moskwie p rz y ję to szereg wniosków, w ysuniętych przez poszcze­ gólnych członków w /w kom isji.

1) Posiłkow anie się w p rz y p a d k u kom et, podobnie ja k uprzednio p rz y ję te zostało d la plan eto id , u k ła d am i n o rm alnych rów nonocy (G. v a n B i e s b r o e c k ) .

2) Sporządzanie lis t p la n eto id , n ajb ard ziej piln y ch do zaobserw ow ania, a ta k że efem eryd p la n eto id nieponum erow anych; opuszczanie danych, dotyczących gw iazd o d ­ niesienia p rz y p o d aw an iu obserw acji m niej do k ład n y ch (M. P r o t i c z ) .

3) K o n ty n u a c ja obserw acji K u ip era w pasie p la n eto id (I. v a n I I o u t e n - G r o e n v e ld ). 4) D la id e n ty fik ac ji now ych p lan eto id konieczne je s t: podaw anie d o kładnych p o ­ zycji, zm ian dziennych i w ielkości; p ow tarzanie w M. P . C. obserw acji now ych p la ­ n etoid, publikow anych w czasopism ach rosyjskich i jap o ń sk ich ; publikow anie elem en­ tów p lan eto id nieponum erow anych w przyspieszonym tem p ie (A. P a t r y ) .

5) R e p a rty c ja obserw acji m iędzy poszczególne obserw atoria.

6) Z aznaczanie w k a talo g u plan eto id , k tó re nie są bard zo pilne do zaobserw ow ania ( H e r g e t) .

7) Pierw sze obserw acje obiektów u k ła d u słonecznego w in n y być w odpow iednich odstępach czasu potw ierdzone przez n astęp n e obserw acje; obserw atorzy pow inni

po-K ronika

53

wiadamiać centralę w Kopenhadze nie tylko o pozytywnych, ale i negatywnych w y­ nikach obserwacji z podaniem warunków optycznych i atmosferycznych obserwacji; wobec ważności długich serii pojawiań się kom et krótkookresowych, apeluje się do wielkich obserwatoriów o włączanie do ich program u obserwacyjnego słabych i chylą­ cych się do zaniku kom et krótkookresowych (autor tego artykułu).