* *
VIII Konferencja Meteorytowa w Moskwie
J . PO K RZY W N ICK I
Konferencje meteorytowe w Moskwie odbywają się co 1— 2 lata, grupując zawsze w ybitnych m eteory tyków całego Związku Radzieckiego.
V III Konferencja odbyła się w dniach 3— 5 czerwca 1958 r. przy udziale kilkudzie sięciu naukowców, w tym przedstawicieli Kom itetów i Komisji Meteorytowych różnych Republik Radzieckich, specjalistów różnych dziedzin wchodzących w zakres meteory- ty k i i zaproszonych przez K om itet M eteorytowy Akademii Nauk ZSRR przedstawicieli m eteorytyki niektórych państw Demokracji Ludowych. Z zagranicy obecni byli z B uł garii prof. N. Bonew, z Rum unii prof. C. Popovici, z NRD prof. F. Heide — mineralog, autor prac o m eteorytach, redaktor „Chemie der E rde“, d r Hoppe, astronom z Obser watorium w Jenie i z Polski podpisany. Posiedzenia Konferencji odbywały się w „Domu Uczonych AN ZSRR" w godzinach od 10 do 18 z dwugodzinną przerwą obiadową.
3»czerwca otworzył Konferencję Prezes K om itetu Meteorytowego AN ZSRR, czło nek Akademii, prof, dr W. G. P ie s ie n k o w , w itając zebranych. Przewodnictwo objął członek Akademii prof. W in o g ra d o w , po czym kolejno na następnych sesjach prze wodniczyli inni naukowcy ZSRR, a na popołudniowym posiedzeniu 4. VI, podpisany. Ogółem wygłoszono 32 referaty, z których niektóre wywołały ożywioną dyskusję.
Tem atyka referatów była nader urozmaicona, jednak zawsze w granicach zagadnień wchodzących w zakres m eteorytyki.
Inauguracyjny referat na tem at ostatnich osiągnięć m eteorytyki wygłosił prof. F ie s ie n k o w , po czym przystąpiono do dalszych referatów.
Tunguski m eteoryt zaprząta zawsze uwagę nie tylko naukowców ZSRR ale i me- teorytyków całego św iata. Na tem at tego m eteorytu przemawiali E. K r i u o w (znany
04 Kronilca
m e teo ry ty k , sek retarz naukow y K om . M et. AN Z SR R , Vice-Prezes S tałej K om isji M eteorytow ej M iędzynarodow ego K ongresu Geologicznego), dalej w spółpracow nik K o m ite tu A. J a w n e l oraz z n a n y fizyk prof. d r K . S t a n i u k o w i c z . J a k w ynikało z dwóch pierw szych referatów , w zb ad an y c h p ró b k ach ziem i w ziętych z m iejsca sp a d k u T u n guskiego m e te o ry tu znaleziono pyłow y m a te ria ł żelazo-niklow y ( N i —-7 % ) w postaci d ro b n iu tk ic h kuleczek i pasem ek. Z daje się to św iadczyć, że m e te o ry t T unguski był żelazny. W praw dzie d otychczas nie znaleziono n a m iejscu sp a d k u m eteorytów lecz poszukiw ania ich ograniczyły się do okolic końcowej fazy lo tu bolidu. N ato m ia st m ożna by się spodziew ać, że cofając się w stecz w k ie ru n k u lo tu bolidu m ożna by może je z n a leźć. W zw iązku z ty m i celem dalszych b ad a ń tego niezw ykłego spadku, w pierw szych d n iach czerw ca 1958 r. w yruszyła n a m iejsce sp a d k u now a ekspedycja złożona z 9 naukow ców -specjalistów różnych dziedzin pod przew odnictw em prof. F l o r e n s k i e g o .
D otychczas sądzi się n a ogół, że zjaw iska m echaniczne, zw iązane ze spadkiem m e te o ry tu T unguskiego, w yw ołane zo stały głównie siłą końcowego jego w ybuchu. W r e feracie swoim prof. S taniukow icz w ysunął hipotezę, że obalenie lasu mogło być w y w ołane falą b alisty c zn ą podczas p rzelo tu bolidu i w końcowej jego fazie, a opalenie lasu w ysoką te m p e ra tu rą ham ow ania.
A. A a lo e poinform ow ał o odkryciu dwóch k rate rk ó w średnicy 80 m i 50 m w ok o licy Ilu m e tsa w E stonii, k tó re są praw dopodobnie pochodzenia m eteorytycznego.
B . L e w in wygłosił referat bardzo a k tu a ln y — o praw dopodobieństw ie tra fie n ia sztucznego sa te lity przez m e teo ry ty i m ik ro m e teo ry ty . Je g o zdaniem główne niebez pieczeństw o stanow ią m eteory sporadyczne. W pew nych razach m ożna liczyć się z k il kom a uderzeniam i m ikrom eteorytów m asy 10~12 g n a sekundę n a 1 m 2 pow ierzchni sa te lity . U derzenia te nie p rze b ijając pow ierzchni sa te lity m ogą wyw ołać proces s to p niowego „obdzierania" jego pow ierzchni.
R e fe raty n a popołudniow ym posiedzeniu pośw ięcone b y ły Ś w iatłu Z odiakalnem u i pochodzeniu asteroid, m eteorytów oraz tektylców ( P i e s i e n k o w , L e w in , B o n e w i W o r o b je w ) . W reszcie w ygłoszony zo stał re fe ra t (w spólny I. Z o t i k o w a i E . K u - d r i a w c e w a ) o dośw iadczalnym b ad a n iu o b ta p ia n ia się ciał w gorących strum ieniach pow ietrza o ponaddźw iękow ych prędkościach.
P o ra n n e posiedzenie 4 czerw ca rozpoczęło się referatem 1 podpisanego n a te m a t ciężaru właściwego m eteorytów . R eferent n a podstaw ie ułożonych przez siebie spisów c. wł. 629 m eteorytów różnych rodzai w ykreślił krzyw e ich rozkładu. J a k w ynikało z nich, pom iędzy c. wł. aerolitów , syderolitów i syderytów istn ie ją przerw y; m ożnaby je tłum aczyć skokam i w rozw arstw ow ieniu p ra p la n e ty , z któ rej w edług p an u jącej h ip o te zy m iały pow stać m e teo ry ty . N asunęła się an a lo g ia z budow ą Ziemi, k tó ra prowadzi z kolei do przypuszczenia, że w spom niana p ra p la n e ta była ty p u Ziemi.
Dalsze re fe ra ty w ty m d n iu n a ran n y m posiedzeniu obejm ow ały zagadnienia składu chem icznego n iek tó ry ch m eteorytów (M. D i a k o n o w e j 2) i w łasności fizycznych m e te o ry tó w kam iennych, a m ianow icie ich przew odności cieplnej, w łasności elektrycznych, tw ardości i porow atości (ref. K . A l e k s i e j e w a ) .
A. J a w n e l w ygłosił in te resu ją cy r e f e r a t 3 n a te m a t oznaczania składu faz żelaza m eteorytycznego m eto d ą lokalnej ren tg en o sp ek traln ej analizy n a podstaw ie b adań o k ta e d ry tu Czebankol, a G. W d o w y k i n m ów ił o w ynikach b a d a n ia 4 chondrytów w ęglistych.
1 P ra c a t a w ję zy k u polskim u k az ała się w zeszycie „A cta G eophysica Polonica", r. 1958, v. V I, n r 2 (s. 127— 152).
2 w spólny z W . C h a r i t o n o w ą .
Kronika
65
Po południu zebrani wysłuchali ciekawych referatów członka Akademii prof. W in o g r a d o w a : o składzie izotopowym w m eteorytach, tle n u 1, siarki i a rg o n u 2 oraz o gazach szlachetnych w m eteorytach 3.
E. S o b o to w ic z wygłosił re fe ra t4 o oznaczaniu wieku m eteorytów m etodą ołowiu uzyskując wiek 4,5 miliardów lat, a S t a r i k — re fe ra t6 o zawartości uranu w m eteo rytach i ziemskim oliwinie. Dalej prof. B u r k s e r 6 mówił o wieku niektórych meteo rytów kamiennych badanych metodami argonową i rubido-strontow ą. Uzyskany wiek w pierwszym w ypadku wahał się w granicach od 3 do 4,19 miliardów lat, a w drugim wynosił 4,55 miliardów lat. Wreszcie L. L e w s k ij wygłosił re fe ra t7 o wpływie składu chemicznego na zawartości helu, neonu i argonu w Sichote-Alińskim meteorycie.
5 czerwca na rannym posiedzeniu wygłosili referaty: współpracowniczka K om itetu Meteorytowego L. K w a s z a n a tem at składu chemicznego achondrytów, S. R o d io n o w o mineralno-petrograficznej charakterystyce m eteorytu Zwonkoje, W. G n iło w s k i o znalezieniu drugiego egzemplarza m eteorytu Manycz, a podpisany na tem at m eteo ry tu Zaborzyca. Referat ten miał charakter historycznej monografii tego m eteorytu, częściowo opartej na nieznanych w literaturze meteorytycznej na Wschodzie i Zacho dzie źródłach polskich. Źródła te dały możność skorygowania i uzupełnienia danych przytaczanych w literaturze na tem at tego m eteorytu. W szczególności za rok jego spadku należy uważać nie rok 1818 a r. 1819, a podjętą po spadku masę należy ocenić na około 19 3/4 kg, a nie na około 8 kg, jak sądzono dotychczas. Referat zawierał rów nież dane dotyczące interesujących zjawisk towarzyszących spadkowi tego m eteorytu.
Wreszcie W. B g a t o w 8 mówił o pyłach meteorowych w próbkach terenowych. Końcowe posiedzenie w dniu 5 czerwca (popołudniowe) rozpoczęło się referatem prof. P o p o w ic i’ego, w którym dokonał on próby określenia wysokości 2 satelity ra dzieckiego na po d staw ę 2 obserwacji w Rumunii, kilka godzin przed jego spadkiem. Dalej I. J u<lin mówił o pyłach meteorowych w okolicy spadku m eteorytu Kunaszak, a T. O w c z y n n ik o w a opowiedziała o wystawie meteorytów w Muzeum Ziemi w gm a chu Uniwersytetu.
Wreszcie reprezentanci terenowych organizacji meteorytowych Związku Radziec kiego zdawali sprawozdania z prac swych organizacji.
Na zakończenie delegaci z zagranicy na prośbę Prezydium Konferencji referowali pokrótce o pracach w zakresie m eteorytyki w swoich krajach, w tej liczbie i podpisany. J a k wynikało z porównania tych sprawozdań, m eteorytyka w Polsce wykazuje, być może, największą i najbardziej wszechstronną aktywność wśród państw Demokracji Ludowych. Zresztą M eteorytyki Węgier i Czechosłowacji nie były wprawdzie repre zentowane, jednak jak wiemy z literatury, i w krajach tych ukazują się od czasu do czasu interesujące na ten tem at prace. N iestety wspaniała kolekcja meteorytów B uda peszteńska została zniszczona podczas pow stania węgierskiego i leży w gruzach, jak o tym poinformował podpisanego Krinow.
N a tym zakończona została część referatowa Konferencji. Krótkie resumó z obrad Konferencji wygłosił prof. F ie s je n k o w .
1 wspólny z E. D o n c o w ą .
2 wspólny z K. K n o r r e i U. Z a d o r o ż n y m . 3 wspólny z U. Z a d o r o ż n y m .
4 wspólny z I. S t a r i k i e m i M. S zac. 6 wspólny z M. S zac.
* wspólny referat z F. K o tło w s k ą i B. Z a jd is . 7 wspólny z E. G e r lin g ie m .
8 wspólny z I. C z e r n ia je w y m .
66 Kronika
--- --- --- --- —--- ;
--- k W dniach 6—8. VI. zwiedzono Muzeum Ziemi w gmacliu Uniwersytetu, bogatąkolekcję meteorytów AN ZSRR, Kreml i w Górkach pod Moskwą letnią rezydencję Lenina.
Ponadto mieliśmy możność obejrzenia ciekawej, urządzonej z wielkim rozmachem wystawy rolniczej. Na terenie tej wystawy znajdował się również pawilon AN ZSRR, gdzie wystawione zostały modele sputników ze szczegółami ich konstrukcji.
Podpisany odbył parę konferencji z E. Krinowem na różne tem aty, m. in. wy m iany meteorytów pomiędzy zbiorami radzieckimi i Polskimi, współpracy z naukow cami zagranicznymi i Międzynarodowymi Organizacjami Meteorytowymi itp.
Organizacja konferencji była bez zarzutu a delegaci z zagranicy spotkali się z wielką życzliwością i gościnnością gospodarzy.
Na zakończenie tego krótkiego sprawozdania w arto przypomnieć, że wygłaszane na konferencjach meteorytowych w Moskwie referaty ogłaszane są w „Mietieoritice", a niezależnie od tego ich streszczenia w specjalnym dodatku do tego wydawnictwa w języku angielskim.
Errata
W zeszycie 4 tomu VI „Postępów Astronomii11 str. 154, wzór drugi od góry należy za stąpić wzorem niżej podanym:
1 eIsB 8 W s 2 A m2Hz ’
Cena zł 10.—
W A R U N K I P R E N U M E R A T Y CZASOPISMA „POSTĘPY ASTRONOMII11
Cena w prenum eracie zł 40.— rocznie, zł 20.— półrocznie. Zym ów ienia i w p ła ty p rz y jm u ją : 1) Przedsiębiorstw o U pow szechnia n ia P ra sy i K siążki „R U C H ", K raków , ul. W orcella 6, k onto P K O n r 4-6-777, 2) U rzędy pocztow e.
P re n u m e ra ta ze zleceniem w ysyłki za granicę — 40% drożej. Z am ó w ienia dla zagranicy p rzy jm u je P rzedsiębiorstw o K o lp o rtaż u W ydaw nictw Z agranicznych „R U C H “, W arszaw a, u. W ilcza 46, k o n to P K O n r 1-6-100024.
Bieżące n u m e ry do nabycia w niżej p o d an y ch placów kach „R U C H U 11, w księgarniach naukow ych „D om u K siążki11, we W zorcow ni O R W N -P A N oraz we W zorcow ni P W N .
In fo rm acji w spraw ie sprzedaży egzem plarzy z p o przednich la t udziela C en trala K o lp o rtaż u P ra sy i W ydaw nictw „R U C H 11, D ział H andlow y, W arszaw a, ul. S re b rn a 12.
PLA C Ó W K I W arszaw a, ul. N ow opiękna 3 W arszaw a, ul. N ow y Ś w iat 72, P a
łac Staszica
W arszaw a, ul. W iejska 14 B iały sto k , ul. L ipow a 1
Bydgoszcz, ul. A rm ii Czerwonej 2 Chorzów, ul. W olności 54
Ciechocinek, kiosk n r 4 „P o d G rzy b k iem 11
Częstochowa, I I A leja 26 G dańsk, ul. D ługa 33/34 G dynia, ul. Ś w iętojańska 9 Gliwice, ul. Z w ycięstw a 47 Gniezno, ul. M ieczysława 31 G rudziądz, ul. Mickiewicza, Sklep
N r 5
Inow rocław , ul. M archlewskiego 3 Je le n ia G óra, ul. 1-go M aja 1 K alisz, ul. Ś ródm iejska 3
K atow ice Zach., ul. 3-go M aja 28 Kielce, ul. Sienkiewicza 22
K oszalin, ul. Zw ycięstw a 38 K raków , R y n ek G łówny 32 K rynica, S ta ry D om Z drojow y L ublin, ul. K rakow skie P rzed m ie
ście 72
„R U C H U 11
Ł ódź, ul. P io trk o w sk a 200 N ow y Sącz, ul. Jagiellońska 10 O lsztyn, PI. W olności (kiosk) Opole, R ynek, sklep n r 76
O strów W lkp., ul. P a rty z a n c k a 1 P łock, ul. T um ska, kiosk n r 270 P oznań, ul. D zierżyńskiego 1 P o zn ań , ul. G łogow ska 66 P o zn ań , ul. 27-go G rudnia 4 P rzem yśl, PI. K o n sty tu c ji 9 R adom , ul. M oniuszki 5 Rzeszów, ul. K ościuszki 5 S opot, ul. M onte Cassino 32 Sosnowiec, ul. 22-go L ip c a 30 Szczecin, Al. P iastó w (róg J a g ie l
lońskiej)
T o ru ń , R ynek S tarom iejski 9 W a łb rzy c h , ul. WTysockiego (obok
PI. G runw aldzkiego)
W łocław ek, PI. W olności, róg ul. 3-go M aja
W rocław , PI. K ościuszki, kiosk n r 9 Zabrze, PI. 24-go S tycznia, p k t. n r 50 Z akopane, ul. K rupów ki 51 Zielona Góra, ul. Świerczewskiego 38. K S IĘ G A R N IE N A U K O W E „DOM U K S IĄ Ż K I11
W arszaw a, ul. K rakow skie P rzed- Ł ódź, ul. P io trk o w sk a 102a P o zn ań , ul. A rm ii Czerwonej 69 mieście 7