S YTUACJA ADMINISTRACYJNA

Powstałe w 1922 roku Województwo Śląskie zajmowało obszar 4.216 km² i wg spisu ludności z 1931 roku⁷⁹ było miejscem zamieszkania 1.290.024 mieszkańców (L. Łakomy podaje liczbę 1.298.358, gęstość zaludnienia 308 mieszkańców/ km²).⁸⁰ W warunkach Polski lat 20-tych było najmniejszym, ale najgęściej zaludnionym i najlepiej zurbanizowanym województwem. W porównaniu do dzisiejszego Województwa zajmowało obszar 3-krotnie mniejszy i zamieszkiwało go 4-krotnie mniej mieszkańców. Ponadto większość mieszkańców Województwa było zatrudnionych w przemyśle bądź w zawodach około-przemysłowych, rolnictwem trudnił się znikomy odsetek 10-15% mieszkańców. ⁸¹

Mocą rozporządzenia z dnia 17 czerwca 1922 roku, zatwierdzonego przez Sejm Śląski zostały utworzone starostwa (powiaty): katowicki, lubliniecki, pszczyński, tarnogórski, rudzki, rybnicki, świętochłowicki, bielski i cieszyński oraz powiaty miejskie: Bielsko, Katowice i Królewska Huta (od 1934 Chorzów). ⁸² W czerwcu 1922 zostaje dokonany nowy podział gmin z usunięciem wcześniej wyłączonych obszarów dworskich, nowe rozporządzenie wyraźnie utrzymuje w mocy obowiązującą Ustawę Pruską o ustroju powiatowym z dnia 13 grudnia 1872 roku z późniejszymi modyfikacjami. Zaś w lutym 1924 został zniesiony powiat rudzki.⁸³

W zakresie ordynacji wyborczej do samorządów zgodnie z ustawą z dnia 3 października 1923 r. w przedmiocie zmiany ordynacji miejskiej z dnia 30 maja 1853 i ordynacji do gmin wiejskich z 3 lipca 1891 r. inkorporowane (a raczej pozostawione) zostaje prawo pruskie, uzupełnione jedynie kosmetycznymi zmianami wprowadzonymi przez nową administrację.

Przyznać należy celowość takiemu działaniu, gdyż w dużym stopniu jest ono wyjściem naprzeciw mieszkańcom, przyzwyczajonym do istniejących regulacji prawnych, co nie zniechęca ich do udziału w wyborach. A właśnie inicjatywa oddolna i przesuniecie centrum decyzyjnego na teren województwa służyć miało pełnej realizacji realnych, lokalnych potrzeb.⁸⁴ Nowa ordynacja wyborcza zostaje wprowadzona ustawą z dnia 5 maja 1926 r. w przedmiocie ordynacji wyborczej

79 M. Wanatowicz , Województwo Śląskie w: Historia Górnego Śląska , pod red.: Bahlcke J., Gawrecki D., Kaczmarek R., Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice 2011 s. 238.

80 L. Łakomy, Ilustrowana monografja Województwa Śląskiego, Druk. Wydawnicza E. Piecha, Katowice 1936 s. 18.

81 Drugi Powszechny Spis Ludności z dnia 9 XII 1931 Województwo Śląskie, GUS, Warszawa 1937, tabl. 18

„Stosunki zawodowe”.

82 Dz. U. Ś1. nr 1, poz. 2.

83 Dz. U. Śl nr. 5, poz. 20.

84 Dz. U. SI. nr. 38, poz. 190.

dla gmin miejskich i wiejskich w górnośląskiej części Województwa Śląskiego⁸⁵ i przewidywała ona czynne prawo wyborcza dla mieszkańców danej gminy, którzy kończyli 25 rok życia, co było krokiem wstecznym choćby do ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z 1918 roku.

Przewidywała także szereg ograniczeń prawa głosu (za przestępstwa i występki orzeczone). Bierne prawo wyborcze przewidziano dla mieszkańców, którzy ukończyli 30 rok życia.

Do kwestii prawno-administracyjnych można zaliczyć także opłaty z tytułu podatków i ich wykorzystanie. Jest to jeden z najbardziej lubianych przez zwolenników autonomii argument. Ta kwestia została uregulowana ustawą z dnia 14 kwietnia 1924 roku ⁸⁶ o tymczasowym uregulowaniu finansów komunalnych w Województwie Śląskiem. Zakłada ona, iż (przykładowo):

• Z dozwolonego ustawą z dnia 15 czerwca 1923 roku najwyższego łącznego obciążenia podatkami gruntów i budynków położonych poza obszarem gmin miejskich otrzymują gminy wiejskie 40%, powiatowe związki komunalne 60%.

• Podatkowi komunalnemu od gruntów podlegają grunty wolne od państwowego podatku gruntowego. Podatek komunalny od tych gruntów może być pobierany tylko w postaci podatku samoistnego.

• Z dozwolonego ustawą z dnia 15 czerwca 1923 r. najwyższego łącznego obciążenia ,gruntów na obszarze gmin miejskich podatkami komunalnymi, gminy miejskie niewydzielone mogą korzystać do wysokości 70 %, a powiatowe związki komunalne do wysokości 30 %, gminy miejskie wydzielone do wysokości 100 % .

• Z podatku od kopalń korzystają: gminy, na których obszarze znajdują się kopalnie, w wysokości 50 %, powiatowe związki komunalne, na których obszarze znajdują się kopalnie, w wysokości 25 %, wszystkie inne gminy Województwa Śląskiego nieobjęte w wysokości 25%.

• Jeżeli miejsce wykonywania przedsiębiorstwa zbiega się z siedzibą przedsiębiorstwa w jednej gminie, wtedy gmina ta otrzyma z góry 40 %, pozostałe 60 % dzieli się na gminy zamieszkania pracowników umysłowych i fizycznych danego przedsiębiorstwa.

• Wpływy z tego dodatku (od towarów alkoholowych i luksusowych) przypadają gminom miejskim i powiatowym związkom komunalnym, pierwszym 60 %, drugim zaś 40%

ogólnej sumy.

Całość dochodów z podatków trafia do budżetów gmin, które te podatki wygenerowały i do Skarbu Śląskiego, z którego odprowadzana zostaje tzw. targeta. Rozwiązanie to pozwala na stałe 85 Dz. Ust. Śl. nr. 13, poz. 22.

86 Dz. U. ŚI. nr. 10, poz. 47 z uwzględnieniem zmian wprowadzonych ustawą z dnia 17 maja 1926r. Dz. U. Śl. nr. 14, poz. 24.

monitorowanie rozwoju poszczególnych gmin oraz ich bezpośrednią odpowiedzialność za dochody, jakie na ich obszarze zostały wygenerowane. Nie oznacza to oczywiście braku dążenia do spójności gospodarczej województwa, jedynie racjonalny podział i świadomy dobór celów oraz środków na nie przeznaczanych. Główną zaletą takiego rozwiązania jest oczywiście świadomość społeczna oraz możliwość stałej ewaluacji oraz kontroli wydatków gminy uzyskanych z podatków od obywateli.

Dodatkowo jako forma rozwoju regionu oraz pogłębiania spójności wewnątrz Województwa powstaje Śląski Komunalny Fundusz pożyczkowo-zapomogowy.⁸⁷ Jego celem będzie udzielanie oprocentowanych lub bezprocentowych pożyczek oraz bezzwrotnych zapomóg związkom komunalnym Województwa Śląskiego. Tego typu działania wspierane bezpośrednio przez Zarząd Województwa pozwalają na wyrównanie szans regionów biednych i zapomnianych oraz wzrost korzyści z równomiernego i pełnego eksploatowania całego regionu.

W związku z ochroną bezpieczeństwa publicznego w 1923 zostaje wydana ustawa w sprawie organizacji Policji Województwa Śląskiego, Podlega ona kontroli administracyjnej Wojewody, a finansowana jest w całości ze Skarbu Śląskiego. Na czele stoi Główny Komendant Policji Wojewódzkiej. Choć powstały niezależne organy wojewódzkie ich organizacja wzorowana była na rozwiązaniach centralnych, także wraz z rozwojem ustawodawstwa prawa pracy jego działanie zostaje rozciągnięte na obszar Autonomii. Nie można jednakże doszukać się działań swoistych dla Sejmu Śląskiego.

W 1923 roku powstaje Śląska Izba Rolnicza.⁸⁸ Zobowiązana jest ona do prowadzenia

„samorządu gospodarczego w dziedzinie rolnictwa i leśnictwa” . Jej zadania koncentrują się wokół reprezentacji interesów rolników oraz wszechstronnego i samodzielnego popierania rozwoju rolnictwa i leśnictwa, a także realizacji innych nałożonych na Izby obowiązków ustawowych.

Biorąc pod uwagę szeroki zakres działalności Izby zarówno w samej regulacji gospodarowania, jak i handlu słowem-kluczem w jej opisie będzie jej SAMODZILENOŚĆ, zdolność do realizowania interesów i potrzeb śląskich rolników.

Wśród działań na terenie rolnictwa wyróżnić należy także Śląski Fundusz Melioracyjny powstały w 1932 roku „Śląski Fundusz Melioracyjny służy do wszechstronnego popierania i rozwoju melioracji w Województwie Śląskim. Głównym zadaniem Śląskiego funduszu Melioracyjnego jest finansowanie melioracji rolnych, mających na celu osuszenie i nawodnienie gruntów oraz zakładanie łąk, pastwisk i stawów rybnych”.⁸⁹ Lata trzydzieste są okresem intensywnego rozwoju całości ziem polskich, niestety pomysł wspomagania wydajności rolnictwa w tym przypadku nie jest samodzielnym działaniem Województwa Śląskiego, a jedynie

87 Na mocy ustawy Sejmu Śląskiego z dnia 8 lutego 1928 r.

88 Na mocy ustawy z dnia 24 czerwca 1925 r.

89 Ustawa Sejmu Śląskiego z dnia 4 maja 1932.

inkorporowaniem rozwiązań centralnych, które akcję melioracyjną promowały.