Spełniając te same, co i poprzednio zadania, wyszczególnione w spra
wozdaniu za pierwszy okres r. b., Sekcya Informacyjno-Prasowa w czasie od 5 sierpnia do 31 grudnia 1915 r. rozesłała do wszystkich wychodzących w Warszawie w języku polskim pism codziennych 696 kom unikatów o dzia
łalności Komitetu Obywatelskiego m. Warszawy, udzieliła 19417 informa- cyi, załatwiła 1178 korespondencyi, przesłała za pom ocą stale dyżurującego w Sekcyi Pogotowia Cyklistów 1753 przesyłki i listy do innych Sekcyi i Ko
misyi, zebrała 563 rb. 40 kop. ofiar, i wydała 1862 legitymacyi członkom i pracownikom Komitetu.
Z biegiem czasu, dzięki specyalizowaniu się czynności, utworzyły się w łonie Sekcyi z dwu pierwotnych poddziałów dwie zasadnicze grupy: Ko
misya Informacyjna i Komisya Prasowa, między któremi łącznikiem było Prezydyum Sekcyi, a także zebrania Wydziału Spraw Ogólnych.
Komisya Informacyjna postawiła sobie za zadanie, między innymi, cele następujące:
1) osobiste odwiedzanie wszystkich Wydziałów, Sekcyi i Komisyi Ko
mitetu Obywatelskiego oraz instytucyi społecznych przez delegatów Komi
syi, w widokach zdobycia i gromadzenia na użytek Sekcyi Informacyjno- Prasowej informacyi aktualnych, a przytem należycie pewnych;
2) zaprowadzenie ściślejszej statystyki grupowej, udzielanych przez Komisyę informacyi;
3) wydanie kalendarza historyczno-politycznego Komitetu Obywatel
skiego m. st. Warszawy na 1916 r.
Od połowy sierpnia r. z. Komisya Prasowa, wobec nawału pracy i po trzeby ciągłego bezpośredniego kontaktu z prasą codzienną, opracowała dla siebie regulamin, który uzyskał zatwierdzenie Komitetu. Kooptowano rów
nież jako członków przedstawicieli znacznej liczby pism codziennych war
szawskich. Przesyłano dwa razy dziennie kom unikaty w sprawach, doty
czących Komitetu Obywatelskiego i Zarządu Miasta.
Komisya Informacyjna, chcąc wykorzystać materyały, które za pom ocą wywiadów zebrała przez swoich członków we wszystkich Wydziałach i Sek- cyach Komitetu Obywatelskiego i Zarządu Miasta oraz w niektórych insty- tucyach społecznych, wystąpiła dg Wydziału Spraw Ogólnych z projektem wydania kalendarza-informatora na 1916 r. Projekt ten został przyjęty i zatwierdzony przez Komitet Obywatelski, pod warunkiem, aby do udziału
60
w pracach redakcyjnych kalendarza Sekcya zaprosiła przedstawiciela To
warzystwa Miłośników Historyi, a to celem zasięgnięcia wskazówek co do możności u podobnienia kalendarza do analogicznych wydawnictw XVIII wieku. Na skutek tej decyzyi, Wydział Spraw Ogólnych zorganizował sztab redakcyjny, który niezwłocznie przystąpił do pracy nad segregowaniem m a teryałów, zbieraniem dodatkowych wiadomości, sporządzaniem list imien
nych członków Straży Obywatelskiej i pracowników Komitetu Obywatelskie
go, streszczeniem zakresu działalności każdej Sekcyi i t. d.
W dniu 15 października opracow ano regulamin zajęć redakcyjnych;
postanowiono, jakim ma być kalendarz, zarówno co do treści jak i co do formy.
Zgodnie z tym zasadniczym p rogram em , po wprowadzeniu niewiel
kich zmian i uzupełnień, Komisya Redakcyjna opracowała „Kalendarzyk11 i wydała go, oddając do sprzedaży 5000 egzemplarzy zwyczajnych i 100 zbytkownych, w końcu stycznia 1916 r.
S k ła d o s o b is ty S e k c y i In fo rm a cy jn o -P ra so w ej, w o k r e s ie sp r a w o z d a w cz y m .
Przewodniczący—Henryk Konic, Kierownik i Sekretarz — Leon Rembi- szewski.
K o m i s y a I n f o r m a c y j n a : Przewodniczący — Leon Rembiszewski Kierownik—Leon Babiński, Sekretarz—J a n Karolak, Członkowie: Witold Ba
biński, Stefan Błeszyński, Kazimierz Cybulski, Jadwiga Czajkowska, Ludo
mir Marcinkowski, J a n Pióro, Stanisław Skonieczny, K orespondentka—Fe- licya Puławska.
K o m i s y a P r a s o w a : Przewodniczący — Emil Stanisław Rappaport Referenci - Stanisław Jarkowski, Natalia Jastrzębska, Sekretarze—Stanisław Hłasko, Marya Olszewska.
Członkowie-reprezentanci pism codziennych: Ludwik Biernacki, Ja n Czempiński, ks. Ignacy Kłopotowski, Wincenty Kosiakiewicz, Zygmunt Morzkowski, Leon Reinschmidt, Józef Sobieszczański.
Komisya Redakcyjna Rocznika: Przewodniczący ~ Wacław Męczkowski, Zastępca Przewodniczącego—Aleksander Kraushar, Kierownik — J a n Pióro, Sekretarz- Ludomir Marcinkowski, Skarbnik—Leon Rembiszewski, Członko
wie—Hipolit Chludziński, Józef Holewiński, Bronisław Gembarzewski, Artur O ppm an, Emil Stanisław Rappaport, Aleksander de Rosset, Gabryel Toł
wiński. W pracach wydawnictwa „Kalendarzyka K. O. m. st. W. na 1916 r / ‘ brali udział również pp. Kazimierz Cybulski, Jadw iga Czajkowska, J a n Ka
rolak, Felicya Puławska, Stanisław Skonieczny.
Płatnych pracowników Sekcya Informacyjno-Prasowa posiadała (w grud
niu) 7, z ogólną pensyą miesięczną 230 rb.
W pływ y i w y d a tk i S e k c y i In fo rm a cy jn o -P ra so w ej w o k r e s ie sp r a w o z d a w cz y m .
Pozostałość gotowizny z poprzedniego okresu . . . . Rb. 162.65 W p ł y n ę ł o :
Ofiary, zebrane bezpośrednio od ofiarodawców . . . „ 563.40 Z Kasy Głównej Komitetu Obywatelskiego . . , . . „ 4010.—
Rb. 4736.05 W y d a t k o w a n o :
Na materyały piśm ienne, książki, druki dla Komitetu
i na a d m i n i s t r a c y ę ... Rb. 1902.43 Przelano do Kasy Głównej K. O. m. W ... 695.50 Koszty wydawnictwa kalendarza. . . . Rb. 1659.20
Zaliczka, wydana komisyi redakcyjnej na
dalsze w y d a t k i ... 340.80 „ 2000.—
Rb. 4597.93 Pozostałość na 31 grudnia 1915 r... „ 138.12 Razem, jak wyżej . . . Rb. 4736.05
B ila n s w dniu 31 gru d n ia 1915 r.
S t a n c z y n n y :
Kasa S e k c y i ...Rb. 138.12 Kasa Komisyi K a l e n d a r z o w e j ... 340.80 Rb. 478.92 S t a n b i e r n y :
Komitet Obywatelski m. st. Warszawy, fundusz obrotowy Rb. 478.92
62
2. Sekcya Prawna.
Zmiana stosunków politycznych od początku sierpnia, zmiana stosu n ków ekonomicznych, przerwa działalności sądów rosyjskich, pięciotygo- dniowa magistratura obywatelska, nowe sądy wyższe (okręgowy i główny), przerwa w czynnościach sądów pokoju, nowe sądy pokoju, niedola robot
ników, lokatorów, emerytów, poszkodowanych ofiar wojny, wierzycieli i dłużników banków, instytucyi drobnego kredytu i t. p.—wszystko to sta
nowiło codzienne tło porad, udzielanych w Sekcyi Prawnej w okresie spra
wozdawczym. Nadto, po informacye zgłaszali się przedstawiciele magi- stratury obywatelskiej, dla której sta tu t ułożony został w Sekcyi Prawnej.
Zgłaszali się również po informacye adwokaci, rejenci i byli urzędnicy sądowi. Zwiększyły się żądania Komitetu Obywatelskiego opinii od Sek
cyi. W ciągu pięciu ostatnich miesięcy 1915 roku udzielono porad 1690 (16 dziennie). Zgłosiło się 274 robotników i oficyalistów w zatargu z pra
cobiorcami, 34 poszkodowanych przez rekwizycye i wypadki wojenne, 120 przedstawicieli sądownictwa i notaryatu, 26 wierzycieli banków i insty
tucyi drobnego kredytu, 27 poszkodowanych kalek, 11 rodzin rekrutów i rezerwistów, 195 lokatorów, 32 emerytów; w sprawach karnych 21, w naj
rozmaitszych sprawach cywilnych 860, nadto udzielono porad na żądanie Komitetu Obywatelskiego, jego Sekcyi i Wydziałów 80, 10 porad ponadto w sprawach, do określenia trudnych.
W Sekcyi Prawnej, oprócz Statutu dla Sądów Obywatelskich, na żą
danie Komitetu Obywatelskiego, ułożono projekt ulg dla lokatorów co dó eksmisyi oraz zainicyowano utworzenie archiwum dla wszystkich Sekcyi i Komisyi. W grudniu Sekcya wydelegowała specyalną Komisyę, celem uporządkowania akt sądowych rosyjskich i obywatelskich i przekazania ich nowej magistraturze.
Dyżury adwokatów w ostatnich miesiącach okresu sprawozdawczego skasowano.
Wydatków Sekcya Prawna nie miała żadnych.
3. Sekcya Statystyczna.
Projektowany przez Sekcyę spis ludności Warszawy pozbawionej pra
cy, z mocy uchwały Komitetu Obywatelskiego, został odłożony bez ter
minu, a przeto działalność Sekcyi Statystycznej w końcu okresu poprzed
niego uległa przerwie; przyczyniły się do tego wyjazdy niektórych człon
ków, a skutkiem tych wydarzeń Sekcya została zdekompletowana. Na po czątku wszakże okresu sprawozdawczego, w dniu 13 sierpnia, Komitet Oby
watelski zlecił członkowi swemu, p. Krzywickiemu, ponow ne powołanie do życia Sekcyi Statystycznej i dokonanie przy jej pom ocy spisu jedn o
dniowego ludności w Warszawie.
Prof. Krzywicki, na posiedzeniu Sekcyi dnia 19 sierpnia, w obecności pp. W. Babińskiego, dr. F. Doleżala, Wł. Dramińskiego, inż. A. Gołębiow
skiego, L. Grendyszyńskiego, St. Jarkowskiego, dr. K. J. Horwicza, adw.
J. Kulwiecia, Henryka T enenbaum a, przedstawił wniosek dokonania spisu jednodniowego ludności Warszawy.
Zgodzono się, że spis powinien mieć znaczenie nietylko chwilowe, lecz i historyczne, że przeto byłoby co życzenia uwzględnienie w spisie objawów życia osobistego, rodzinnego, m ateryalnego, gospodarczego i n a rodowościowego mieszkańców z uwzględnieniem płci, wieku, miejsca uro
dzenia i czasu przybycia do Warszawy.
W wykonaniu powziętej uchwały, Sekcya Statystyczna przystąpiła za
raz do szeregu prac przedwstępnych, związanych z organizacyą spisu. J a k kolwiek zamierzony spis nie doszedł do skutku, przygotowania jednak we wszystkich kierunkach były przeprowadzone całkowicie, a ramy, wykończone w szczegółach, były gotowe.
Ostatni term in na przeprowadzenie spisu wyznaczony był na dzień 19 grudnia. Jednakow oż różne przyczyny, po części natury zewnętrznej, po części związane z nieprzychylnem stanowiskiem, jakie w stosunku do spisu zajęły niektóre koła społeczne Warszawy, przeszkodziły dokonaniu spisu w czasie zamierzonym. W dniu 20 grudnia na posiedzeniu Komitetu Oby
watelskiego zapadła uchwała, aby wobec nastręczających się trudności roz
licznej natury przeprowadzenie spisu odłożyć do odpowiedniejszej chwili.
Wobec tego, dnia 31 grudnia 1915 r. Podkomisya Organizacyjna Spisu zam knęła swoje biura dla publiczności, a zwijając się, postanowiła wysłać spe- cyalne podziękowanie osobom, które więcej czasu poświęciły sprawie spisu.
64
W pływ y i w y d a tk i S e k c y i S ta ty s ty c z n e j w o k r e s ie o d 1/VIII—31/X1I 1915 r.
W p ł y n ę ł o :
z Kasy Głównej Komitetu Obywatelskiego . . . Rb. 3273.38 W y d a t k o w a n o :
Koszty utrzymania Sekcyi, materyały piśmienne, druki,
o p a l ..., . Rb. 644.52 Koszty przygotowawcze do spisu je d n o d n io w e g o ... . 2446.85 Zakup r u c h o m o ś c i ... ... 115.53
~ Rb. 3206.90 Pozostałość na 31 grudnia 1915 r. „ 66.48 Razem, jak wyżej . . Rb. 3273.38
B ila n s w dniu 31 gru d n ia 1915 r.
S t a n C z y n n y :
K a s a ... Rb. 66.48 R u c h o m o ś c i ... ... 115.53 Rb.' 182X)1 S t a n B i e r n y :
Komitet Obywatelski miasta Warszawy fund. obrotowy . Rb. 182.01
4. Sekcya Stowarzyszeń.
Z dniem 5 sierpnia prace Sekcyi (dawniej Komisyi) Stowarzyszeń znacznie się rozszerzyły, dzięki objęciu przez nią szeregu nowych funkcyi.
Wydział Ogólny Sekcyi dostarczał Komitetowi Obywatelskiemu p o trzebnych informacyi o stowarzyszeniach, opracował kilka memoryałów w sprawach stowarzyszeń, zredagował kwestyonaryusz dla instytucyi, pra
gnących urządzać uliczną sprzedaż kwiatka.
Sprawa wydania „Informatora Stow arzyszeń” w drugim okresie spra
wozdawczym posunęła się znacznie. O becnie przystąpiono do sy stem aty zowania nadesłanych odpowiedzi na kwestyonaryusz.
Wydział Prawny udzielał informacyi prawnych zgłaszającym się do niego Zarządom Stowarzyszeń i poszczególnym osobom . Zarządy infor
mowały się o porządku meldowania zebrań i odczytów, osoby prywatne żądały legalizacyi nowych stowarzyszeń. Ta druga okoliczność zniewoliła Sekcyę do poczynienia kroków w celu uzyskania możności legalizacyi.
Starania te uwieńczone zostały pom yślnym rezultatem.
Wobec zrzeczenia się m andatów przez pp. Frankensteina i Krzesimow- skiego oraz oświadczenia p. Grendyszyńskiego, że czynności przewodni
czącego z powodu nawału zajęć pełnić w dalszym ciągu nie może, przy wyborach do prezydyum Sekcyi powołano na prezesa p. Wacława Makow
skiego, na jego zastępcę p. Stanisława Emila Rappaporta, na skarbnika p. Bolesława Szkopowskiego, na sekretarzy pp. Cezarego Łagiewskiego i Eugenię Waśniewską, oraz na członków prezydyum pp. Aleksandra Hef- licha, Ludomira Grendyszyńskiego i Wacława Szumańskiego.
W pływ y i w y d a tk i S e k c y i S to w a r z y s z e ń w o k r e s ie od 1/VIII—31/XII 1915 r.
Pozostałość z poprzedniego o k r e s u ... Rb. 98.77 W p ł y n ę ł o :
Od Komitetu Obywatelskiego m. W arsz a w y ... 240.—
Rb. 338.77
66
W y d a t k o w a n o :
Na p en sy ę p r a c o w n ik ó w ... Rb. 261.—
„ druki, materyały p iśm ien n e i drobne wydatki . . „ 53.80 n zakup r u c h o m o ś c i...H \Ą.—
Rb. 328.80 P ozostałość na 31 grudnia 1915 r... 9.97 Razem, jak wyżej . . Rb. 338.77
B ila n s w dniu 31 grudnia 1915 roku.
S t a n C z y n n y :
K a s a ... ... ... Rb. 9.97 R uchom ości ... 14.—
Rb. 23.97 S t a n B i e r n y :
K om itet Obyw. m. st. W arszawy fundusz obrotowy . . Rb. 23.97
67
5. Sekcya Zbierania Ofiar.
Skutkiem zaszłych zmian politycznych, Sekcya Zbierania Ofiar w d ru gim okresie roku sprawozdawczego znalazła się w zupełnie nowych wa
runkach działalności, które głównie odbiły się „na jej wpływach, pochodzą
cych dotąd w znacznej mierze z Rosyi i z funduszów Komitetu Tatianow- skiego. Należało przedewszystkiem odwołać się, wobec rosnącej nędzy szerokich m as ludności, do zamożniejszych warstw społeczeństwa, p o b u dzić je do ofiarności i ustalić ściślejszy z nim kontakt. W tym celu w dniu 16 września 1915 r. zostało zwołane zebranie, składające się z wybitniejszych działaczy społecznych i przemysłowo-handlowych. Zebranie zostało zaga
jone przez ks. Zdzisława Lubomirskiego, na przewodniczącą zaproszono księżnę Stanisławową Lubomirską. Gorące słowa, wygłoszone przez ks. Lu
bomirskiego na zebraniu zostały następnie rozwinięte w odezwie, która ogłoszoną została w prasie warszawskiej w dniu 19 września i głośnem echem odbiła się w społeczeństwie polskiem.
Ta sam a odezwa, niezależnie od ogłoszenia jej w prasie, została ro
zesłana we wrześniu i październiku r. z. przez Sekcyę Zbierania Ofiar w 400 odpisach, popartych odpowiednim listem do wybitnych obywateli kraju, oraz do miejscowych instytucyi, tak społecznych, jak i prywatnych.
Przejmujący apel Księcia-Prezydenta, jak i zabiegi Sekcyi uwieńczone zostały pom yślnym wynikiem: do dnia 31 grtidnia 1915 r. włącznie, Sekcya Zbierania Ofiar otrzymała bezpośrednio, drogą prasy i przez banki sumę około stu osiemdziesięciu tysięcy rubli, a razem Sekcya w okresie sprawo
zdawczym zebrała przeszło 200,000 rb.
W obec ogrom u potrzeb, których składki dobrowolne zaspokoić nie mogły i w myśl odezwy ks. Zdzisława Lubomirskiego, „że ludzie bogaci, a nawet tylko zamożni powinni poświęcić dla przeprowadzenia skutecznej akcyi ratunkowej część m a ją tk u ”, Sekcya powzięła myśl opracowania je
dnorazowego podatku obywatelskiego pod nazwą „Ofiara”. Po gruntow- nem rozważeniu sprawy, Zarząd Sekcyi, łącznie z Komisyą Podatkową Za
rządu Miasta, przystąpił do opracowania projektu, co zajęło kilkanaście plenarnych posiedzeń w czasie od 17 września do 4 października. Gotowy projekt w dniu 5 października 1915 r. został przekazany Komitetowi O by
watelskiemu, który go skierował do specyalnej komisyi, z udziałem człon
ków Sekcyi Zbierania Ofiar. W ostatecznej formie projekt podatku „Ofiara”
został na posiedzeniu w d. 18 listopada 1915 r. bardzo znaczną większością
głosów przez Komitet Obywatelski m. Warszawy uchwalony, jednakże do
tąd pozostał nieurzeczywistniony z powodu oporu pewnych sfer społe
czeństwa.
Sekcya zwracała się także do drobnej ofiarności publicznej. W tym celu wypuściła nalepki o k ienne „Na chleb“, oraz wezwała kupców, instytu- cye oraz osoby prywatne do nabywania ich, przez wzmiankę, zamieszczoną w pismach warszawskich dnia 13 listopada 1915 r.
Do organizacyi sprzedaży nalepek powołano 200 osób, a czysty zysk ze sprzedaży wyniósł około 3200 rubli.
Sekcya zajęła się również zbieraniem składek groszowych zapom ocą skarbonek. Rozesłała mianowicie do sklepów, banków, instytucyi i t. d.
około 200 skarbonek, zaopatrzonych w plakietki ze słowami odezwy ks.
Lubomirskiego: „Dla kraju naszego jest jedyny tylko ra tu n e k —ocalić lud polski od śmierci głodowej". W zmianka w prasie zwracała uwagę ogółu na skarbonki.
Wreszcie w Wielkiej Sali M uzeum Przemysłu i Rolnictwa odbyły się dwa odczyty, zaofiarowane Sekcyi Zbierania Ofiar przez m ecenasa Aleksan
dra Kraushara o „Salonach i zebraniach literackich warszawskich na schył
ku XVIII wieku i w ubiegłym stuleciu". Do organizacyi odczytów był p o wołany specyalny komitet.
Fundusz Sekcyi Zbierania Ofiar z wyżej podanych odczytów p o większył się o paręset rubli.
Jeszcze w roku sprawozdawczym Sekcya podjęła myśl i opracowała*
projekt wypuszczenia nalepek na bardzo drobne sumy do naklejania na listach, kopertach, rachunkach, dowodach, różnych aktach i t. d. tak osób prywatnych, jak i instytucyi.
Sekcya rozpoczęła wreszcie opracowywanie projektu Loteryi Powszech
nej. Ponieważ loterya rozciąga się na kraj cały, przeto organizacyą jej Sekcya zajmowała się razem z Radą Główną Opiekuńczą.
W składzie osobistym Sekcyi Zbierania Ofiar w okresie sprawozdaw
czym zaszły zmiany. Mianowicie na w sp o m nianem zebraniu w dniu 16 września wybrano nowy Zarząd w składzie następującym: Przewodnicząca Sekcyi i Zarządu—ks. Stanisławowa Lubomirska, wice-przewodniczący—pp.
St. Laurysiewicz i St. Najman, członkowie Zarządu: pp. Stefan Choromań- ski, Aleksander Karszo-Siedlewski, Kazimierz Natanson, Leon Papieski, Sta
nisław Pfeiffer, Adolf Weisblat i Andrzej Wierzbicki. Kierownik Komisyi Podatkowej—Aleksander Czajewicz, członkowie: pp. Stefan Choromański, Jerzy Meyer, Bogusław Herse, Edward Strasburger i J a n Jonszer, kierow
nik Wydziału Dochodów Niestałych—p. Leon Papieski.
W ciągu okresu sprawozdawczego zgłosili swe rezygnacye z powodu choroby, braku czasu lub innych przyczyn: przewodnicząca — ks. Stanisła
wowa Lubomirska, na której miejsce powołany został p. Stefan Laurysie
wicz, oraz członkowie Zarządu pp. Aleksander Czajewicz, Stanisław Najman, Leon Papieski i Edward Strasburger.
Sekcya posiadała dwóch płatnych współpracowników, pobierających łącznie 80 rb. pensyi miesięcznie.
W pływ y i w y d a tk i S e k c y i Z b ieran ia O fiar w o k r e s ie . o d 1/VIII—31/XII 1915 r.
W p ł y n ę ł o :
Ofiary na głodnych i na c e le o g ó ln e Komitetu:
od osób p r y w a t n y c h ... Rb. 8856.91 b e z i m i e n n i e... n 38650 zbiorow e... n 2893.08Va ze sprzedaży nalepek „Na chleb" . . w 2787.98 z puszek. ... n 614.4972 za pośrednictw em p i s m ... ... w 2553.50 Ofiary na c e le sp ecyaln e: •»
na p ow szech n e nauczanie . . . . . M 20.—
na rodziny r e z e r w i s t ó w ... » 5.—
O trzym ano z Kasy Głównej Komitetu. . . n 1943.73 Rb. 20061.20 W y d a t k o w a n o :
A dm inistracya i koszty o g ó ln e S ekcyi . . Rb. 1009.87 R u c h o m o ś c i... 77 9.—
W ypłacono Kuratoryum Opieki nad rodzi
nam i r e z e r w is tó w ... n 5.—
W yp łacono za p om ogę na „Głodną
Inteli-g e n c y ę “ ... n 2 0 0 . -W n iesiono do Kasy Głównej Komitetu . . n 18692.47 Rb. 19916.34 P ozostałość na 31 grudnia 1915 r. » 144.86 Razem, jak wyżej . . Rb. 20061.20
B ila n s w dniu 31 g ru d n ia 1915 r.
S t a n C z y n n y :
K a s a ... . . Rb. 144.86 R uchom ości ... . W 9.“
Rb. 153.86 S t a n B i e r n y :
Komitet O byw atelski m. W arszawy fund.
Rb. 153.86
#