Z chwilą ewakuacyi władz rosyjskich oraz zajęcia Warszawy przez wojska niemieckie, w d. 5 Sierpnia roku sprawozdawczego, na Komitet Obywatelski, prócz zadań, dotychczas przez niego spełnianych a ciągle wzrastających, spadło całe gospodarstwo miejskie miljonowego miasta, któ
rego prawie wszystkie zapasowe fundusze, wraz z ewakuowanem i władzami miejskiemi, zostały wywiezione.
Środki,- któremi w tej przełomowej chwili Komitet rozporządzał, o g ra niczały się do:
1) kapitału obrotowego rb. 2657572.72, udzielonego mu na operacye żywnościowe i opałowe przez b. Magistrat m. Warszawy w ciągu pierwsze
go roku wojny, a w danej chwili w znacznej części, bo aż o rb. 921262.26 uszczuplonego, przez zatrzymanie i odcięcie^w Rosyi znacznych partyi za
kupionych towarów,
2) własnego funduszu jrozporządzałnego wraz z rezerwami rb. 481236 kop. 2572,
3) gotówki rb. 697064 kop. 4, pozostawionej do rozporządzenia Komi
tetu przez b. Magistrat m. Warszawy w chwili ewakuacyi, na pierwsze p o trzeby gospodarstwa miejskiego,
4) przekazanych Komitetowi przez tenże Magistrat w tym sam ym ce
lu, niedostępnych dla Magistratu, a nawet poniekąd unieruchom ionych lo
kat w Banku Handlowym w Lodzi rb. 1560000 i w Oddziale Warszawskim tegoż Banku rb. 150000. Zabiegi o uruchom ienie, chociażby częściowe, obu tych ostatnich wierzytelności, doprowadziły w obu wypadkach do układu o spłacanie kapitałów ratami, czyniącemi razem zaledwie rb. 70000 mie
sięcznie.
Pierwszym z konieczności obowiązkiem Sekcyi Finansowej było zarzą
dzenie zastępstwa przez Kasę Główną Komitetu nieczynnych kas miejskich, tak pod względem nieodzownych wypłat, jak i przyjmowania wpływów na rachunek miasta. Jakkolw iek bowiem już 6 sierpnia zapadła uchwała Ko
mitetu o utworzeniu o sobnego organu pod nazwą „Zarządu Miasta” dla zawiadywania gospodarstwem miejskiem z zakresem pełnomocnictw i k o m petencyi, zwykle przyjętym w ustawodawstwach samorządowych, ostateczne zorganizowanie jednak Zarządu Miejskiego w jego całokształcie nastąpiło
dopie-186
ro w końcu Sierpnia, i wtedy przeprowadzonym został ostateczny podział operacyi i funduszów. Przytem dla uproszczenia i w celu uniknięcia jakie- gobądź zamieszania w załatwianiu spraw w tych ciężkich chwilach, w bez- p o średn iem zawiadywaniu Komitetu pozostały wszystkie Wydziały i Sekcye, utworzone przez Komitet przed przełomem dla akcyi dobroczynno społecz
nej, a także powołane do życia w samej chwili przełomowej organy uży
teczności publicznej, o działalności, wkraczającej mniej lub więcej w dzie
dzinę kom petencyi władz krajowych, jako to: Wydział Oświecenia, Straż Obywatelska, Sekcya Opieki nad Więźniami, Poczta Miejska, Inspekcya Fa
bryczna; do tejże kategoryi, pod względem ustroju zależności, zaliczoną zo
stała także Straż Ogniowa.
Przybliżony preliminarz oczekiwanych wydatków, ułożony przez Sek
cyę Finansową w końcu Sierpnia z uwzględnieniem zmienionych warunków działalności i nowych ciężarów, wykazał jako spodziewane średnio obcią
żenie miesięczne Kasy Głównej Komitetu kwotę Rb. 1415500.—, niezależnie od rozchodowego budżetu Zarządu Miasta.
O ile ciężary Komitetu na s am ą pom oc dla ludności, po za koniecz
nością utrzymania nowych ogólno-społecznych instytucyj, zwiększyły się w okresie sprawozdawczym, wykazuje poniższa tabelka porównawcza wydat
ków na cele dobroczynne w okresie sprawozdawczym z podobnymi wydat Na rozdawnictwo żywności, opału, obuwia,
odzieży i goto w izn y . - ... 227216 781/2 742700 771/a 975332 94
Środki, konieczne dla zaspokojenia tak olbrzymich potrzeb, nie m o
gły być uzyskane ze źródeł dotychczasowych, z których jedne były już znacznie wyczerpane, jak np. ofiarność publiczna, drugie zaś stały się nie- dostępnem i. Objęcie przez Komitet gospodarki miejskiej dawało tytuł i m ożność przyjęcia za główną podstawę finansową całej działalności Komi
tetu zasobów Kasy Miejskiej, lecz przedewszystkiem tę ostatnią, opróżnio
ną przez poprzednich gospodarzy, trzeba było napełnić. J e d y n ą drogą do osiągnięcia tego celu szybko, przy ostatecznem zamieraniu w mieście ży
cia przęmysiowo-handlowego i wygasaniu zdolności zarobkowej, a zatem i płatniczej ludności, było zaciągnięcie pożyczki miejskiej w odpowiedniej wysokości. Prowizoryczne zbadanie możliwych w danej chwili warunków d okonania tej operacyi przeprowadzonem zostało przez Sekcyę Finansową;
ostatecznem urzeczywistnieniem tranzakcyi zajął się Zarząd Miejski.
Z zasilonej w ten sposób Kasy Miejskiej zaczerpniętą została w ciągu okresu sprawozdawczego, przeważnie w Łkońcu jego, na potrzeby, reprezen
towane przez Wydziały i Sekcye Komitetu, niezależnie od Zarządu Miasta, su m a rb. 3589750 kop. 75, użyta w dwóch trzecich częściach na powiększe
nie środków obrotowych, przeważnie Sekcyi Żywnościowej i Sekcyi Tanich Kuchen. J a k widać z bilansu K. O. w dniu 31 /VII, fundusze obrotowe, rze
czywiście zaangażowane w Sekcyach, w początku niniejszego okresu nie przenosiły sum y rb. 1625363 kop. 741/a; pozostała część funduszu obroto
wego, wynoszącego rb. 2657572 kop. 72 zam ieniona na gotówkę, wskutek dłuższej przerwy w dowozie i zmniejszenia zapasów towarów w m agazy
nach K. O., znajdowała się w Kasie Głównej i na rachunkach bieżących bankowych. Okoliczność ta pozwoliła Kasie Głównej Komitetu, w ciągu pierwszych miesięcy, bez trudności, pokrywać wszelkie zobowiązania Komi
tetu, bez względu na znaczny wzrost ciężarów jego, a nawet przychodzić z pewną p o m o cą Kasie Miejskiej. Po pewnym okresie zamętu i zastoju, zwią
zanego z nagłą zmianą stosunków, nastąpiło nakoniec wznowienie możli
wości zaopatrywania ludności w produkty spożywcze i materyały opałowe, a zatem zaszła konieczność nietylko przywrócenia środków obrotowych w Sekcyach do pierwotnej wyso'kości, lecz znacznego ich nawet powiększenia, wobec bardzo utrudnionych warunków nabywania, opłacania i dostawy p ro duktów. Od połowy Listopada rozpoczęło się system atyczne przekazywa
nie znacznych su m na Berlin dla opłacania zakupów żywności, dokonywa
nych przeważnie w krajach neutralnych; operacye te wymagały znacznego wzmożenia środków obrotowych Sekcyi, które też w dniu 31 Grudnia do prowadzone zostały do wysokości rb. 4870225 kop. 94^2, z których, za wy
łączeniem sum a rb. 921262 kop. 26, unieruchomionej w Rosyi, w czynnym obrocie było rb. 3948963 kop. 687a (patrz załącznik 9 do bilansu).
Po za tak znacznem powiększeniem funduszu obrotowego w okresie sprawozdawczym, część środków zaczerpniętych z Kasy Miejskiej, zużytą została na pokrycie wydatków Komitetu. Stanowiąc ogółem rb. 2969962 kop. 26 (załącz. 1 i 2 do bil.), wydatki te dają się rozdzielić na dwie zasad
nicze kategorye:
1. kat.: wydatki na cele dobroczynno-społeczne . . Rb. 1746955.09V.a 188
II. kat.: wydatki na utrzym anie organów użyteczności publicznej (Straż Obywatelska, Inspekcya Fabryczna, Wy
dział Oświecenia, Opieka nad Więźniami, Poczta i Straż
Ogniowa)... Rb. 1223007.16Va Dzieląc podobnież i wpływy własne Komitetu (zał. 3)—
poza zasiłkiem z funduszów miejskich, otrzymamy wpływów własnych Komitetu, kwalifikujących się do użycia na p o
krycie wydatków I kategoryi... 1545895.171/a na pokrycie wydatków II k a t e g o r y i ... 161604.34;
a zatem z zaczerpniętego z Kasy Miejskiej zasiłku użytemi zostały summy;
na pokrycie wydatków I kategoryi ...Rb. 201059.92 II „ ... 1061402.82' ' 2
Stąd widzimy, że fundusze zaczerpnięte z Kasy Miejskiej prawie wy
łącznie użyte zostały na zwiększenie środków obrotowych, zaangażowanych w operacyach żywnościowych i opałowych oraz na utrzymanie organów użyteczności publicznej. W poprzednich okresach Komitet korzystał ze stałej miesięcznej zapomogi b. Magistratu m. Warszawy w sum m ie 30000;
zasiłek taki, o ile byłby otrzymywany w okresie sprawozdawczym prawie że dorównałby zasiłkowi, faktycznie zaczerpniętem u z Kasy Miejskiej na pokrycie wydatków 1 kategoryi. Stwierdzić zatem można, że wydatki d a n e go okresu, wynikłe z działalności Komitetu społeczno dobroczynnej, tego sam ego charakteru, co działalność'w poprzednich okresach, pokryte zosta
ły z własnych środków Komitetu, bez żadnego prawie obciążenia Kasy Miejskiej; jednak w końcu okresu wszelkie posiadane przez Komitet zapasy i rezerwy ostatecznie wyczerpane zostały. Okoliczność ta była jedną z przyczyn przedsięwziętego w końcu Grudnia 1915 r. ześrodkowania w Ka
sie Miejskiej wszystkich obrotów finansowych, a w Zarządzie Miasta całej władzy wykonawczej; w związku z tą reorganizacyą Sekcya Finansowa i Kasa główna Komitetu z dn. 31 Grudnia r. 1915 zostały rozwiązane.
2. Sekcya Żywnościowa.
Z chwilą zajęcia Warszawy przez wojska niemieckie w sierpniu r. z.
warunki działalności Sekcyi Żywnościowej uległy radykalnej zmianie. W o
bec odcięcia od dawnych źródeł zakupu towarów w Rosyi i strasznego ogólnego wyniszczenia kraju przez wojnę oraz um yślnego rujnowania znacz
nej jego połaci przez wojska rosyjskie, należało szukać nowych źródeł d o stawy środków żywnościowych, które m ożna było znaleźć tylko na zacho
dzie. W tym celu przewodniczący Sekcyi Żywnościowej udał się do Ber
lina i Hamburga, aby nawiązać stosunki handlowe z krajami neutralnymi i uzyskać pozwolenie niemieckiego m inisteryum spraw wewnętrznych na przywóz z tych krajów artykułów niezbędnych dla Warszawy, zawarł też um owę z firmą komisową Hecht i Pfeiffer w Berlinie, upoważniając ją do czynienia zakupów różnych produktów, jak słonina, masło, fasola, nafta, świece, śledzie, herbata, kawa, kakao i ryby morskie suszone, w granicach określonych cen maksymalnych. Pierwsze znaczniejsze transporty obstalo- wanych zagranicą towarów, nadeszły w grudniu; w poprzednich miesiącach Sekcya—oprócz mąki i kartofli—otrzymała bardzo mało produktów. Przy naj
rozmaitszych utrudnieniach, napotykanych przy zaopatrywaniu się w towa
ry i przy niemożności sprowadzenia ich w dostatecznej ilości i taniej ce
nie, walka z istną orgią spekulacyjną, jaka rozwinęła się w Warszawie w drugiem półroczu 1915 r. była gorzej niż trudną, z góry bowiem była prze
graną. Ceny na wszystkie artykuły pierwszej potrzeby podniosły się do n ie bywałej poprzednio wysokości i ujawniały stałą tendencyę zwyżkową.
Organizacya zewnętrzna i działalność poszczególnych oddziałów Sekcyi Żywnościowej. Działalność Sekcyi, jak i poprzednio, w ogólnych zarysach rozwijała się w następujących kierunkach:
1) Organizacya sklepów komitetowych (t. zw. Komisya Sklepowa).
2) Komisya Sprzedaży (dawniej Drobny i Wielki Hurt)—zaopatrywa
nie w produkty zrzeszeń wszelkiego rodzaju, kuchen robotniczych, instytu
cyi dobroczynnych, jak również piekarni, sklepów spożywczych i t. p.
3) Prowidowanie Sekcyi Rozdawniczej, Sekcyi Tanich Kuchen i S e k cyi Bezdomnych Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy.
Pozatem w okresie sprawozdawczym sprzedawano w znaczniejszych ilościach we wrześniu i październiku żyto i pszenicę na zasiewy, w grud
niu zaś mięso mrożone; prócz tego została zorganizowana specyalna
Komi-190