przeglądar-ce itp. Po przejściu na etap czwarty pedofil utwierdza dziecko w przekonaniu, że ich relacje są wyjątkowe. Zapewnia o wzajemnym zaufaniu i jednocześ- nie przechodzi do rozmów o charakterze seksualnym. Może też zacząć dziec-ku przesyłać zdjęcia pornograficzne, w ten sposób oswajając je z cyberseksem.
Na ostatnim etapie działania pedofil zwykle dąży do spotkania, a jeśli dziec-ko nie chce się na nie zgodzić, posuwa się do szantażu. Może na przykład grozić, że powiadomi rodziców lub szkołę, do której uczęszcza ofiara o ich znajomości.
Przeważająca część małoletnich ofiar ulega całkowitej manipulacji ze stro-ny sprawców i poddaje się ich działaniom zupełnie nieświadomie. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy młodzi ludzie sami poszukują w sieci kontaktów o cha-rakterze seksualnym. W takich przypadkach ofiary mogą nie bronić się przed wykorzystaniem seksualnym. Ostatecznie jednak także te relacje w później-szych etapach prowadzą do takiego zmanipulowania ofiary, że nie potrafi ona kontrolować tego, w co się angażuje. Czasami mają też miejsce sytuacje skraj-ne, w których małoletni dopuszczają się prostytucji online poprzez sprzeda-wanie zdjęć czy realizację pokazów dla osób dorosłych. W większości osoby podejmujące tego typu działania to ofiary wcześniejszego wykorzystania sek-sualnego lub innego rodzaju przemocy, bądź też dzieci z różnych powodów pozbawione opieki, a w związku z tym szczególnie narażone na rozmaite za-grożenia, w tym również internetowe.
Na zakończenie warto zwrócić uwagę, że problem uwodzenia dzieci w prze-strzeni wirtualnej jest problemem międzynarodowym, w różny sposób trakto-wanym przez prawodawstwa poszczególnych państw. Zgodnie z ustawodaw-stwem polskim, uwodzenie dzieci przez dorosłych sprawców za pośrednictwem Internetu jest przestępstwem ściganym na mocy art. 200a Kodeksu Karnego24
2.4. Seksting i cyberpornografia
Jednym z głównych zadań dorastania jest kształtowanie dojrzałej seksual-ności. Z tego powodu w trakcie procesu dojrzewania wzrasta zainteresowanie seksem, co znajduje wyraz w rozmowach nastolatków i wielu podejmowanych przez nich aktywnościach. W ten sposób młodzi ludzie próbują zrozumieć swoje uczucia związane z seksem i uzyskać nad nimi kontrolę, a coraz częściej sto-sowaną przez nich metodą radzenia sobie z rosnącymi potrzebami seksualnymi
24 M. woJtas: Uwodzenie dzieci w Internecie…, s. 115.
2. Zagrożenia związane z korzystaniem z Internetu
60
jest wykorzystywanie możliwości, jakie stwarzają nowe media25. Taką funkcję pełni między innymi stosunkowo nowe zjawisko nazywane sekstingiem.
Termin seksting (ang. sexting) powstał z połączenia słów sex oraz texting i początkowo odnosił się do zjawiska przesyłania między użytkownikami tele-fonów komórkowych wiadomości tekstowych o charakterze seksualnym. Wraz z rozpowszechnieniem użytkowania telefonów komórkowych z wbudowanym aparatem fotograficznym coraz częstsze zaczęło być również przesyłanie i od-bieranie zdjęć oraz filmów z podtekstem seksualnym. W obliczu faktu, że obecnie do przesyłania materiałów o charakterze seksualnym powszechnie wy-korzystywane są, oprócz telefonów komórkowych, także inne urządzenia, jak smartfony, tablety czy komputery, to zasadne stało się rozszerzenie definicji zja-wiska sekstingu i traktowanie go jako rejestrowanie oraz przesyłanie lub publi-kowanie materiałów o charakterze seksualnym za pośrednictwem sieci komór-kowej lub Internetu26
Seksting nie jest zjawiskiem charakterystycznym jedynie dla dzieci i mło-dzieży, jednak dla tej grupy wiekowej stanowi największe zagrożenie, przede wszystkim dlatego, że ma najpoważniejsze konsekwencje. Problem zaczyna się bowiem wtedy, gdy materiały pozyskane w prywatnych kontaktach przedostaną się do szerszego grona odbiorców, co jest szczególnie prawdopodobne wśród nastolatków, których relacje i związki są z natury mniej trwałe niż w przypad-ku osób dorosłych, a dodatkowo towarzyszą im duże i zazwyczaj skrajne emo-cje. Upublicznienie otrzymanych zdjęć jest zwykle podyktowane złością lub chęcią upokorzenia drugiej osoby, a bohaterowie tych materiałów stają się czę-sto obiektem kpin i cyberprzemocy ze strony rówieśników, co w szczególnym stopniu dotyka dziewczęta27
Wiadomości dostępne w mediach prezentują najbardziej tragiczne w skut-kach przypadki sekstingu, jednak z relacji młodzieży wynika, że rejestrowa-nie i wymiana materiałów o charakterze seksualnym jest dla nich codzien-nością i często nawet nie uświadamiają sobie możliwych negatywnych kon-sekwencji związanych z tą aktywnością. Jak wskazują badania brytyjskie28 adolescenci zapytani o skojarzenia z terminem „seksting” wymieniali znacz-nie szerszy zakres zachowań niż przyjmuje większość definicji, a wśród nich znalazło się:
25 k. suBraHManyaM, P.M. GreenField, B. tynes: Tworzenie się seksualności i tożsamo-ści w młodzieżowych pogawędkach w Sieci. W: Internet a psychologia. Możliwotożsamo-ści i zagrożenia Red w.J. PaluCHowski. Warszawa 2009, s. 162.
26 ł. woJTasiK: Seksting. W: Bezpieczeństwo dzieci online…, s. 91.
27 a. andrzeJewska: Dzieci i młodzież w sieci zagrożeń realnych i wirtualnych…, s. 156—
157.
28 a. PHiPPen: Sexting: An Exploration of Practices, Attitudes and Influences. https://www.
nspcc.org.uk/globalassets/documents/research-reports/sexting-exploration-practices-attitudes-influences-report-2012.pdf [dostęp: 15.08.2016].
2.4. Seksting i cyberpornografia 61
— proszenie dziewczyn przez chłopców o zdjęcia w staniku, bikini, topless,
— chwalenie się przez chłopców, że mają takie zdjęcia w telefonie,
— przesyłanie za pośrednictwem telefonu lub Internetu wiadomości o charak-terze seksualnym,
— negocjowanie propozycji seksualnych w Internecie,
— oglądanie i rozsyłanie pornografii przez telefon,
— publikowanie fotografii o charakterze seksualnym na Facebooku lub w in-nych serwisach społecznościowych.
Zgodnie z pozyskanymi deklaracjami, seksting realizuje się między młody-mi ludźmłody-mi już będącymłody-mi w związkach, częściej jednak jest elementem nawią-zywania relacji, co oznacza, że na podstawie otrzymanego zdjęcia nastolatko-wie podejmują decyzję o dalszych kontaktach czy ewentualnym spotkaniu. Jak się okazuje, przesyłanie materiałów o charakterze seksualnym może też być ak-tywnością wymuszoną, powiązaną z nękaniem, prześladowaniem i innymi for-mami przemocy rówieśniczej w sieci.
Zarówno wnioski z przytoczonych badań, jak i refleksje innych badaczy problemu wskazują, że mechanizmy leżące u podłoża sekstingu są silnie po-wiązane z szerszym zjawiskiem nazywanym seksualizacją29. Nasycenie współ-czesnych przekazów medialnych takich jak reklamy, teledyski czy programy dla młodzieży, erotyką i seksem kreuje przekonanie, że normą jest niefrasobli-we podejście do dysponowania własnym ciałem, dehumanizacja relacji seksu-alnych, koncentracja na zewnętrznym wizerunku i gotowość do krytykowania osób odbiegających od powszechnie promowanych wzorców wyglądu i zacho-wania, zwłaszcza w kontekście braku rzetelnej edukacji seksualnej30
Biorąc pod uwagę polskie rozwiązania prawne należy stwierdzić, że w Kodeksie Karnym nie ma przestępstwa o nazwie seksting, jednak analizując składowe cechy tego zjawiska, można uznać, że jest ono przez polskie pra-wo karne zakazane, ponieważ wypełnia znamiona kilku przestępstw. Przede wszystkim seksting w ogólnym sensie wypełnia znamiona przestępstwa pre-zentowania pornografii, ponieważ zgodnie z nowelizacją Kodeksu Karnego (z dnia 26 maja 2014 roku) zakazane jest utrwalanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego do 18. roku życia (art. 202 § 4 kk). Ponadto Kodeks zakazuje prezentowania, rozpowszechniania, produkcji, utrwalania, sprowa-dzania, przechowywania oraz posiadania treści pornograficznych z udziałem małoletniego do 18. roku życia (art. 202 § 3 kk). Dodatkowo karze podle-ga osoba przechowująca, posiadająca lub uzyskująca dostęp do treści porno-graficznych z udziałem małoletniego (art. 202 § 4 kk). Warto przy tym
za-29 Por. k. stadnik, a. wóJtewiCz: Anielice czy diablice? Dziewczęta w szponach seksuali-zacji i agresji w perspektywie socjologicznej. Warszawa 2009; a. Giddens: Przemiany intymno-ści. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach. Warszawa 2015.
30 Por. M. GiGi durHaM: Efekt Lolity. Wizerunek nastolatek we współczesnych mediach Warszawa 2010, s. 45, 54.
2. Zagrożenia związane z korzystaniem z Internetu
62
znaczyć, że w świetle prawa nie ma znaczenia zgoda występującej w mate-riale osoby, czy też jej stosunek do utrwalania własnego nagiego wizerunku.
Odpowiedzialności karnej podlega też osoba, która uzyskała od małoletniego materiały o charakterze seksualnym za pomocą przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu (art. 191a kk). Trzeba pamiętać, że osoby poniżej 18. roku ży-cia zaangażowane w seksting nie są zwolnione z odpowiedzialności za swo-je czyny — nieletni pomiędzy 13. a 17. rokiem życia odpowiadają za nie przed Sądem Rodzinnym i Nieletnich, a osoby po ukończeniu 17. roku ży-cia — przed Sądem Karnym. W odniesieniu do sekstingu możliwe jest też dochodzenie roszczeń na drodze postępowania cywilnego (odszkodowanie, za-dośćuczynienie), ponieważ narusza on podstawowe dobra osobiste człowie-ka podlegające ochronie prawnej (tj. zdrowie, wolność, cześć, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji)31
Wraz z rozwojem możliwości transmisji obrazu w czasie rzeczywistym, po-jawiło się także nowe zjawisko, zbliżone charakterem do sekstingu, a miano-wicie przeprowadzenie transmisji wideo na żywo za pośrednictwem kamerek internetowych. Transmisje te mogą mieć różną formę. Przede wszystkim mogą odbywać się przez komunikator internetowy przy uczestnictwie dwóch, zazwy-czaj znających się osób. Kolejną możliwość stanowią strony internetowe za-pewniające anonimowe rozmowy wideo, często z losowo wybranym nikiem usługi. Niektóre z takich stron oferują serwisy umożliwiające użytkow-nikom prowadzanie transmisji wideo w swoich „wirtualnych pokojach”, które mogą grupować kilkunastu widzów. Wreszcie trzecią formą przekazu są wy-specjalizowane serwisy o charakterze seksualnym, w których prezentacja tego typu treści może mieć postać transmisji publicznej lub prywatnej, przeznaczo-nej dla jednego lub kilku wybranych użytkowników. Serwisy te umożliwiają swoim użytkownikom oferowanie i przyjmowanie płatności w wirtualnej walu-cie, która następnie może zostać wymieniona na tradycyjną z potrąceniem pro-wizji dla operatora serwisu32
Należy podkreślić, że w obecnym stanie prawnym (na mocy wspomniane-go już art. 202 § 3 kk) oglądanie transmisji internetowych o charakterze por-nograficznym z udziałem osoby poniżej 18. roku życia jest karalne. Dotyczy to także wideoczatów i transmisji z kamerek wideo33
31 ł. woJTasiK: Seksting. W: Bezpieczeństwo dzieci online…, s. 95.
32 m. marańda: Sekskamerki i czaty wideo. W: Bezpieczeństwo dzieci online…, s. 87.
33 Tamże, s. 89.
2.5. Budowanie sieciowej tożsamości… 63