Katedra i Klinika Gastroenterologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Unii Lubelskiej 1, 71-252 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Teresa Starzyńska
1 Klinika Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin
Kierownik: dr hab. n. med. Józef Kładny
2 Zakład Patomorfologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Unii Lubelskiej 1, 71-252 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Wenancjusz Domagała
Summary
Introduction: Little is known regarding the behaviour of serum anti-p53 antibodies (p53 Ab) in postoperative follow-up of patients with colorectal carcinoma and whether it can be used as an additional marker.
The aim of this study was to evaluate usefulness of p53 Ab and CEA level for postoperative monitoring of recur-rence or metastasis in patients after surgery due to colorectal cancer with normal pre-operative CEA levels and anti-p53 anitbodies.
Material and methods: The research group consisted of 124 patients with colorectal cancer diagnosed on the basis of histopathological or cytological examination. Colonoscopy, abdominal ultrasound, serum CEA and anti-p53 antibody tests were done at the time of diagnosis and every 6-month from surgery.
Results: The occurrence of recurrence or metastasis was preceded by the appearance of anti-p53 antibodies 6 months earlier on average, in 5 patients, and the increased CEA level was preceded 9 months earlier on average, in 7 patients.
The relationship between the increased CEA level and the occurrence of recurrence or metastasis was statistically significant (p < 0.0001); however statistically significant relationship was not found in the case of anti-p53 antibodies assessment. Performing these two tests simultaneously, at
the same time with the same patients caused the increase of accuracy of recurrence or metastasis from 0.45 to 0.68.
Conclusion: Multiple assessments of both serum p53 Ab and CEA during postoperative monitoring increase the probability of early detection of recurrence or metastasis in patients with colorectal cancer and normal CEA level before surgery.
K e y w o r d s: recurrence of colorectal cancer – carci-noembryonic antigen – anti-p53 antibo-dies.
Streszczenie
Wstęp: Niewiele wiadomo na temat zachowania się przeciwciał anty-p53 u chorych po operacji z powodu raka jelita grubego.
Celem pracy była ocena przydatności monitorowania obecności przeciwciał anty-p53 i CEA w surowicy w celu wykrycia wznowy lub przerzutów u chorych po operacji z powodu raka jelita grubego, u których poziomy obydwu tych markerów przed operacją były prawidłowe.
Materiał i metody: Badaniami objęto 124 chorych z roz-poznanym (na podstawie wyników badań endoskopowo pobranych wycinków lub wymazów cytologicznych) rakiem
jelita grubego. U wszystkich chorych oznaczono stężenie CEA i poziom przeciwciał przeciwko białku p53 w suro-wicy po raz pierwszy w momencie ustalenia rozpoznania, a następnie w odstępach 6-miesięcznych, po przeprowadzo-nym zabiegu operacyjprzeprowadzo-nym, ponadto wykonywano kontrolne badania kolonoskopowe i ultrasonografię jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej.
Wyniki: Wystąpienie wznowy miejscowej lub prze-rzutów u 5 chorych zostało poprzedzone pojawieniem się przeciwciał anty-p53 wcześniej średnio o 6 miesięcy, a podwyższonego stężenia CEA średnio o 9 miesięcy u 7 chorych. Związek między wzrostem stężenia CEA a wystą-pieniem wznowy lub przerzutów był istotny statystycznie (p < 0,0001), natomiast zależności istotnie statystycznej nie stwierdzono w przypadku oznaczania przeciwciał anty-p53.
Wykonywanie obu tych testów jednocześnie u tych samych chorych spowodowało, że czułość wykrycia wznowy wzrosła z 0,45 do 0,68.
Wniosek: Dla wykrycia wznowy guza lub przerzutu w monitorowaniu chorych z rakiem jelita grubego, u których przed zabiegiem operacyjnym stężenie CEA było prawidło-we, celowe jest kilkakrotne oznaczanie jednocześnie prze-ciwciał przeciwko białku p53 i stężenia CEA w surowicy.
H a s ł a: nawrót raka jelita grubego – antygen rakowo--płodowy – przeciwciała przeciwko białku p53.
Wstęp
Mutacje genu p53, których następstwem jest między innymi nadmierne gromadzenie się w jądrach komórek nowotworowych kodowanego przez ten gen białka, są zja-wiskiem powszechnym w komórkach ludzkich nowotwo-rów złośliwych [1]. W 1982 r. Crawford i wsp. stwierdzili obecność przeciwciał przeciwko białku p53 w surowicy chorych z rakiem sutka [2]. Obecność tych przeciwciał moż-na wykryć za pomocą prostych i relatywnie tanich testów serologicznych, które można wykorzystać do wykonywania badań typu follow-up.
Rak jelita grubego zajmuje drugie miejsce pod wzglę-dem zachorowalności wśród nowotworów złośliwych u ludzi w Polsce [3]. Oprócz spornych kwestii związanych z wykry-waniem i leczeniem tej choroby, istnieją też kontrowersje co do sposobów oceny rokowania i monitorowania chorych po zabiegu operacyjnym. Uważa się, że chorzy po operacji z powodu raka jelita grubego powinni być monitorowani ze wzgledu na możliwość wykrycia guza metachroniczne-go (raka lub polipa) w pozostawionej części jelita, a także ponieważ 80–90% nawrotów choroby (wznowy miejscowej lub przerzutów odległych) ma miejsce w pierwszych latach po operacji [4]. Ocena stężenia CEA u chorych operowanych radykalnie pozwala wykryć wznowę lub przerzuty śred-nio o ok. 5 miesięcy wcześniej niż rutynowe badanie bez wykonania tego testu. Dotyczy to szczególnie przerzutów do wątroby i węzłów chłonnych pozaotrzewnowych [5].
Odpowiednio wczesna interwencja chirurgiczna u pacjentów z nawrotem choroby wykrytym przy użyciu testu na obec-ność podwyższonego stężenia CEA może niekiedy znacznie wydłużyć okres przeżycia [6]. Niestety, test ten wykonywany rutynowo od wielu lat ma ograniczone zastosowanie przede wszystkim ze względu na małą swoistość. Ponadto pod-wyższone stężenie CEA występuje tylko u części chorych z rakiem jelita grubego. Od wielu lat trwają próby wyko-rzystania innych markerów, ostatnio również przeciwciał przeciwko białku p53, w pooperacyjnej obserwacji chorych z rakiem jelita grubego. Dotychczas ukazało się niewiele publikacji oceniających występowanie przeciwciał anty-p53 w surowicy chorych z rakiem jelita grubego [6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15]. Niewiele wiadomo na temat zachowania się przeciwciał anty-p53 w trakcie trwania choroby [11, 16]. Nie wiadomo na przykład, u jakiego odsetka chorych operowanych z powodu raka jelita grubego pojawienie się ich w surowicy poprzedza kliniczne objawy wystąpienia wznowy i na jak długo. Nie wiadomo też, czy przeciwciała te występują w surowicy wcześniej niż CEA.
Celem pracy była ocena przydatności monitorowania obecności przeciwciał anty-p53 i CEA w surowicy w celu wykrycia wznowy lub przerzutów u chorych po operacji z powodu raka jelita grubego, u których poziomy obydwu tych markerów przed operacją były prawidłowe.
Materiał i metody
Badaniami objęto 124 chorych z rozpoznanym (na pod-stawie wyników badań endoskopowo pobranych wycinków lub wymazów cytologicznych) rakiem jelita grubego. Wiek chorych wynosił 30–84 lat (średnia 63,20; SD ± 10,49).
Wśród nich było 60 kobiet (48%) i 64 mężczyzn (52%). Za-bieg operacyjny wykonano u 124 chorych, przy czym u 122 z nich był on radykalny, a u 2 paliatywny. Ustalono losy chorych, tzn. wystąpienie wznowy miejscowej, przerzutów do narządów odległych, a w przypadku zgonu określono jego przyczynę. Najdłuższy okres obserwacji wynosił 46 miesięcy, a najkrótszy 6 miesięcy. Z powodu uogólnienia choroby nowotworowej zmarło 23 pacjentów (19%), żyło 101 osób (81%).
U wszystkich chorych po przeprowadzonym zabiegu operacyjnym wykonywano co 6 miesiecy kontrolne badania kolonoskopowe i utrasonografię jamy brzusznej. Raz do roku wykonywano ponadto badanie rentgenowskie klatki piersio-wej. U wszystkich chorych oznaczono stężenie CEA i po-ziom przeciwciał przeciwko białku p53 w surowicy po raz pierwszy w momencie ustalenia rozpoznania, a następnie w odstępach 6-miesięcznych.
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Etyki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie.
Badania serologiczne
Krew do analiz była pobierana po badaniu endoskopo-wym lub przed zabiegiem operacyjnym i następnie
zamra-żana do −20°C. W badaniach serologicznych wykorzystano metodę ELISA, która została szczegółowo opisana przez Crawforda i wsp. w 1982 r. [2]. Do analiz użyto ludzkiego rekombinowanego białka p53 (Dianova, Niemcy), które wią-zało przeciwciała anty-p53 badanej surowicy. Jako znacznik zastosowano kompleks peroksydazy i przeciwciał kozich przeciwko ludzkiej immunoglobulinie IgG. Aktywność enzymatyczną roztworu oznaczano po dodaniu chromo-gennego substratu TMB. Do odczytu użyto analizatora immunologicznego EL 301 (Behring, Niemcy). Przy in-terpretacji wyników posłużono się metodą polecaną przez firmę Dianova i stosowaną również przez innych badaczy, obliczając tzw. wskaźnik autoimmunizacji p53 wg nastę-pującego wzoru:
Wskaźnik autoimmunizacji p53 = apkw − apknabp − apkn × 100%
abp – absorpcja badanej próbki,
apkn – absorpcja próbki kontrolnej o niskim stężeniu, apkw – absorpcja próbki kontrolnej o wysokim stężeniu.
Wartości wskaźnika autoimmunizacji ≤ 10% były trak-towane jako brak obecności przeciwciał anty-p53 w suro-wicy, zaś wartości > 10% jako wskazujące na obecność tychże przeciwciał w surowicy. Dodatkowo u tych samych chorych oznaczano stężenie CEA w surowicy przy użyciu rutynowych testów diagnostycznych (MEIA). Wartości ≤ 5 µg/L (5 ng/mL) były traktowane jako prawidłowe, natomiast wartości > 5 µg/L (5 ng/mL) jako podwyższone.
Analiza statystyczna
Czułość testów diagnostycznych wykorzystanych do oznaczania przeciwciał przeciwko białku p53 i stężenia CEA w surowicy określono wg wzoru:
Czułość = PD + FUPD × 100%
Swoistość testów diagnostycznych użytych do ozna-czania przeciwciał przeciwko białku p53 i stężenia CEA w surowicy określono wg wzoru:
Swoistość = PU + FDPU × 100%
Dokładność testów diagnostycznych wykorzystanych do oznaczania przeciwciał przeciwko białku p53 i stężenia CEA w surowicy określono wg wzoru:
Dokładność = suma wszystkich wynikówPD + PU × 100%
PD – liczba wyników prawdziwie dodatnich, PU – liczba wyników prawdziwie ujemnych, FD – liczba wyników fałszywie dodatnich, FU – liczba wyników fałszywie ujemnych.
Wyniki
Spośród 124 chorych u 22 osób (18%) przeciwciała przeciwko białku p53 obecne były na początku obserwa-cji, tzn. w momencie ustalenia rozpoznania, u 29 (23%) przeciwciała te były nieobecne na początku obserwacji, ale pojawiły się w trakcie jej trwania, a u 73 pacjentów (59%) nie stwierdzono ich występowania przez cały okres obserwacji. Spośród 29 chorych, u których przeciwciała p53 pojawiły się w trakcie obserwacji, u 12 wystąpiły one po 6 miesiącach, u 7 po 12 miesiacach, a u 10 powyżej 12 miesięcy.
W badanej grupie 124 chorych podwyższone stężenie CEA stwierdzono na początku obserwacji u 27 pacjentów (22%), u 13 (11%) chorych pojawiło się ono w trakcie ob-serwacji, a u 84 osób (67%) nie wykryto podwyższonej zawartości CEA przez cały okres obserwacji. Spośród 13 chorych, u których podwyższone stężenie CEA pojawiło się w trakcie obserwacji, u 8 wystąpiło ono po 6 miesiącach, u 3 po 12 miesiącach, a u 2 powyżej 12 miesięcy. U 22 pa-cjentów w trakcie obserwacji wystąpiła wznowa miejscowa lub przerzuty. U 10 chorych były to przerzuty do wątroby, u 2 do płuc, a u 10 pojawiła się wznowa miejscowa.
Wystąpienie wznowy miejscowej lub przerzutów u 5 chorych zostało poprzedzone pojawieniem się prze-ciwciał anty-p53 wcześniej średnio o 6 miesięcy (4–10 mie-sięcy), a podwyższonego stężenia CEA średnio o 9 miesięcy (7–12 miesięcy) u 7 chorych. Związek między wzrostem stężenia CEA a wystąpieniem wznowy lub przerzutów był istotny statystycznie (p < 0,0001). Jednoczesne pojawienie się przeciwciał anty-p53 i podwyższonego stężenia CEA stwierdzono u 3 chorych. Spośród 22 pacjentów, u których wystąpiła wznowa lub przerzut, u 14 (64%) nie wykryto obecności przeciwciał anty-p53 w surowicy (tab. 1).
Wzrost poziomu CEA > 5 µg/L (5 ng/mL) poprzedził wystąpienie przerzutów do wątroby (stwierdzonych w ba-daniu USG) u 5 chorych (50%), a przeciwciała anty-p53 w analogicznej sytuacji pojawiły się u 3 pacjentów (w jed-nym przypadku dotyczyło to tej samej osoby). W odnie-sieniu do CEA u 3 chorych był to wyraźny „skok” – 20 razy powyżej wartości prawidłowej, a u 2 pacjentów wzrost wynosił kolejno 2 i 3 razy powyżej normy. W przypadku przeciwciał anty-p53 u 2 chorych zaobserwowano wzrost o ok. 30–40%, zaś u 1 osoby wynosił on 5%. Wśród 10 pacjentów z przerzutami do wątroby, u 5 stężenie CEA było prawidłowe przez cały okres obserwacji, a u 7/10 nie stwierdzono obecności przeciwciał anty-p53 przez cały okres obserwacji.
Wystąpienie przerzutów do płuc lub wznowy miejsco-wej poprzedzone zostało wzrostem stężenia CEA powyżej normy u 5 chorych, a przeciwciała anty-p53 w analogicznej sytuacji pojawiły się także u 5 osób. W przypadku CEA u 2 pacjentów był to wyraźny „skok” – 20 razy powyżej wartości prawidłowej, u 2 wzrost wynosił kolejno 8 i 6 razy powyżej normy, u 1 osoby był niewielki, wynosił 2 µg/L (2 ng/mL). W przypadku przeciwciał anty-p53 u 1 chorego
przerzutów przy użyciu testu diagnostycznego, polegają-cego na badaniu obecności przeciwciał anty-p53, wyniosła kolejno: 8/22 = 0,36; 59/80 = 0,74; 67/102 = 0,66, natomiast te same wskaźniki w przypadku pojawienia się podwyższo-nego stężenia CEA wynosiły: 10/22 = 0,45; 72/75 = 0,96;
Ryc. 2. Przeciwciała anty-p53 i CEA u monitorowanej chorej W.S., lat 50. Rak poprzecznicy z akumulacją białka p53. Astler-Coller-B2. Wzrost poziomu CEA z 5 ng/mL do 141 ng/mL poprzedza wystąpienie przerzutów do wątroby
w 16. miesiącu (strzałka). Zgon w 18. miesiącu
Fig. 2. Serum anti-p53 antibodies and CEA level in patient W.S., 50 years.
Transverse colon cancer with p53 protein accumulation. Astler-Coller-B2.
CEA level increase from 5 ng/mL to 141 ng/mL preceding appearance of liver metastases in 16th month (arrow). Death in 18th month
T a b e l a 1. Występowanie przeciwciał anty-p53 i podwyższonego stężenia CEA w surowicy krwi poprzedzające wznowę lub przerzut
u pacjentów, u których przed operacją wartości obydwu markerów nie były podwyższone
T a b l e 1. Presence of serum anti-p53 antibodies and increased CEA level preceding cancer recurrence or metastasis in patients with
normal level of both markers before surgery
Parametr Parameter
Wznowa/przerzut
Recurrence/metastasis p obecna
present nieobecna absent
Ab p53↑ 8a
(8%) 21
(21%) 0,3
Ab p53 14
(13%) 59
(58%)
CEA↑ 10b
(10%) 3
(3%) < 0,0001
CEA 12
(13%) 72
(74%)
Ab p53↑ – wzrost wskaźnika autoimmunizacji p53 w trakcie obserwacji po zabiegu operacyjnym / autoimmunization index increase during folow-up after surgery
Ab p53 – wskaźnik autoimmunizacji p53 prawidłowy (≤ 10%) w trakcie obserwacji po zabiegu operacyjnym / autoimmunization index normal (≤ 10%) during folow-up after surgery
Czułość wykrycia wznowy lub przerzutów przy użyciu przeciwciał anty-p53 w surowicy krwi: 8/22 = 0,36; swoistość: 59/80 = 0,74; dokładność: 67/102
= 0,66 / Sensitivity of recurrence or metastases detection with the use of serum anti-p53 antibodies: 8/22 = 0.36; specificity: 59/80 = 0.74; accuracy:
67/102 = 0.66
8a – 5 chorych, u których stwierdzono tylko obecność przeciwciał anty-p53 i 3 chorych, u których stwierdzono obecność przeciwciał anty-p53 i podwyższony poziom CEA / 5 patients, only with serum anti-p53 antibodies and 3 patients in whom serum anti-p53 antibodies and the increased CEA level were found CEA↑ – wzrost stężenia CEA w trakcie obserwacji po zabiegu operacyjnym / CEA level increase during follow-up after surgery
CEA – stężenie CEA prawidłowe (≤ 5 ng/mL) w trakcie obserwacji po zabiegu operacyjnym / normal CEA level (≤ 5 ng/mL) during follow-up after surgery
Czułość wykrycia wznowy lub przerzutów za pomocą oznaczania poziomu CEA w surowicy krwi: 10/22 = 0,45; swoistość: 72/75 = 0,96; dokładność:
82/97 = 0,85 / Sensitivity of recurrence or metastases detection with the use of serum CEA level determination: 10/22 = 0.45; specificity 72/75 = 0.96;
accuracy: 82/97 = 0.85
10b – 7 chorych, u których stwierdzono tylko podwyższony poziom CEA i 3 chorych, u których stwierdzono obecność przeciwciał anty-p53 i podwyższony poziom CEA / 7 patients only with increased CEA level and 3 patients in whom serum anti-p53 antibodies and increased CEA level were found
Wyłączono grupę 22 chorych, u których przeciwciała anty-p53 były obecne przed operacją oraz grupę 27 chorych, u których poziom CEA przed operacją był > 5 ng/mL / The group of 22 patients with serum anti-p53 antibodies present before surgery and the group of 27 patients with CEA level > 5 ng/mL before surgery were excluded
wzrost był wyraźny o ok. 50%, u 1 osoby wynosił 10%, zaś u 2 był niewielki – ok. 3%. U 7 pacjentów z przerzutami do płuc lub ze wznową miejscową zawartość CEA była prawidłowa przez cały okres obserwacji, brak obecności przeciwciał anty-p53 w tym przypadku stwierdzono rów-nież u 7 chorych.
Zachowanie się przeciwciał anty-p53 i zmiany stężenia CEA w surowicy u wybranych chorych przedstawiono na ry-cinach 1 i 2. U niektórych chorych wystąpienie przerzutów lub wznowy poprzedzone było tylko wzrostem poziomu przeciwciał anty-p53 (ryc. 1), u innych tylko CEA (ryc. 2).
Czułość, swoistość i dokładność wykrycia wznowy lub
Ryc. 1. Przeciwciała anty-p53 i CEA u monitorowanej chorej K.L., lat 64.
Rak poprzecznicy bez akumulacji białka p53. Astler-Coller-B2. Pojawienie się przeciwciał przeciwko białku p53 poprzedza naciek moczowodu w 38.
miesiącu (strzałka)
Fig. 1. Serum anti-p53 antibodies and CEA level in patient K.L., 64 years.
Transverse colon cancer without p53 protein accumulation. Astler-Coller-B2.
The appearance of p53 protein antibodies precedes ureter infiltration in 38th month (arrow)
82/97 = 0,85. Wykonywanie obu tych testów jednocześnie u tych samych chorych spowodowało, że czułość wykrycia wznowy wzrosła do 0,68 (15/22).
Dyskusja
Założeniem monitorowania chorych po resekcji lecz-niczej z powodu raka jest możliwie jak najszybsze wykry-cie nawrotu choroby, tak aby wdrożone w tym momenwykry-cie postępowanie terapeutyczne w sposób istotny wydłużało czas przeżycia pacjenta. Wznowa procesu chorobowego lub wystąpienie przerzutów mogą być związane z podwyższo-ną zawartością CEA w surowicy [17, 18]. W prospektyw-nych, randomizowanych badaniach u chorych, u których wykonano resekcję leczniczą, stężenie CEA > 5µg/L (5 ng/
mL) było pierwszym wskaźnikiem nawrotu choroby u 58%
pacjentów ze wznową lub przerzutami i u 80% z przerzu-tami do watroby [19]. W badaniach własnych odsetek ten był niższy i wynosił odpowiednio 10% i 50%. U chorych, u których wykryto wznowę lub przerzuty, rokowanie za-leżało od poziomu CEA. Na przykład 5 lat przeżyło 54%
chorych z przerzutami do wątroby, u których poziom CEA
< 30 µg/mL (30 ng/mL), ale tylko 21% chorych, u których poziom CEA > 30 µg/L (30 ng/mL) [20].
W badaniach własnych oznaczanie stężenia CEA jako markera wznowy lub przerzutów u chorych, u których po-ziom CEA (i przeciwciał anty-p53) przed operacja był pra-widłowy, cechowało się małą czułością (0,45) i bardzo dużą swoistością (0,95). Czułość i swoistość testu polegającego na oznaczaniu obecności przeciwciał anty-p53 w surowicy były niższe i wynosiły odpowiednio 0,36 i 0,75. W piśmien-nictwie istnieje bardzo duża rozbieżność w ocenie czułości oznaczania CEA po operacji jako markera wznowy lub przerzutów. Najniższa podawana wartość wynosi 0,43 [17], a najwyższa > 0,8 [21]. Tak duże różnice wynikają przede wszystkim z długości czasu obserwacji, liczby wykonanych oznaczeń CEA oraz liczby chorych poddanych obserwacji.
Comiesięczne oznaczanie CEA w okresie 3 lat od operacji pozwala wykryć nawrót choroby u 81% pacjentów [22].
Jednokrotne przeprowadzenie tego testu cechowało się czu-łością na poziomie 56% i specyficznością wynoszącą 79%
[23]. Jest zrozumiałe, że im częstsze oznaczanie markera, w tym i CEA, tym wyższa czułość i specyficzność testu, ale jednocześnie rosną koszty monitorowania.
W przeciwieństwie do danych z piśmiennictwa [17], suge-rujących, że wzrost stężenia CEA miałby być niemalże w 100%
specyficzny dla przerzutów do wątroby i osiągać wówczas najwyższe wartości, podczas gdy przydatność oznaczania stężenia tego antygenu w przypadku przerzutów do płuc lub wystąpienia wznowy miejscowej miałaby być bardziej ogra-niczona, w materiale własnym wzrost poziomu CEA wystą-pił zarówno u 5/10 pacjentów z przerzutami do wątroby, jak i u 5/12 osób z przerzutami do płuc i wznową miejscową.
Niestety, w przypadku ok. 20% chorych monitorowa-nych za pomocą CEA występują wyniki fałszywie dodatnie.
Podwyższone stężenie CEA w surowicy nie jest w 100%
specyficzne dla choroby nowotworowej i występuje również u chorych z kamicą żółciową, przewlekłym zapaleniem wą-troby, marskością żółciową pierwotną, wrzodem żołądka, zapaleniem trzustki, uchyłkami, a także u palaczy papierosów i nałogowych alkoholików [24]. Wiadomo także, że ok. 20%
pacjentów z nawrotem choroby nigdy nie miało podwyższo-nego stężenia CEA w surowicy (w badaniach własnych było to 13%). Dla tej ostatniej grupy chorych mogłyby być wyko-rzystane przeciwciała przeciwko białku p53 w surowicy.
W piśmiennictwie dostępne są 2 prace, w których wy-korzystano przeciwciała anty-p53 w monitorowaniu chorych po operacji z powodu raka jelita grubego [11, 16]. Obie dotyczą jednak niewielkich grup. Hammel i wsp. moni-torowali 12 pacjentów z rakiem jelita grubego, u których przeciwciała przeciwko białku p53 były obecne przed za-biegiem operacyjnym [11].
Polge i wsp. monitorowali 21 chorych z rakiem jelita gru-bego [16]. W trakcie 16-miesięcznej obserwacji przeciwciała przeciwko białku p53 nie pojawiły się u żadnego z 11 pacjen-tów, u których nie występowały przed operacją. W niniejszej pracy określono podstawowe elementy testu diagnostycznego, jakimi są czułość i swoistość wykrycia wznowy lub prze-rzutów za pomocą oznaczania przeciwciał anty-p53 i CEA w surowicy. W porównaniu z CEA oznaczanie przeciwciał anty-p53 cechowało się nieco mniejszą czułością oraz znacznie gorszą swoistością i dokładnością. Jednakowoż wykonywanie w badanym materiale obydwu testów (CEA i przeciwciała anty-p53 w surowicy) jednocześnie u tych samych chorych zwiększyło czułość wykrycia wznowy lub przerzutów o 23%
w stosunku do wyłącznego stosowania oceny stężenia CEA i o 32% w odniesieniu do stosowania tylko oceny przeciwciał anty-p53. Częściej niż CEA, przeciwciała anty-p53 w surowicy pojawiały się w przypadkach przerzutów do płuc i wznowy miejscowej niż przy przerzutach do wątroby, nie były to jednak różnice statystycznie istotne.
Niniejsza praca jest też pierwszą, w której analizowano wpływ pooperacyjnej chemioterapii na obecność przeciwciał anty-p53 w surowicy. Nie stwierdzono związku pomiędzy chemioterapią a pojawieniem się przeciwciał przeciwko białku p53 w grupie chorych, u których przeciwciał anty-p53 nie wykryto na początku obserwacji, ale pojawiły się w trak-cie jej trwania, jak i wpływu chemioterapii na zachowanie się tych przeciwciał u chorych, u których były one obecne na początku obserwacji. Uzyskane wyniki sugerują, że che-mioterapia nie ma wpływu na obecność przeciwciał anty-p53 w surowicy w trakcie obserwacji chorych po operacji raka jelita grubego.
Nie znaleziono do tej pory idealnego markera (łatwe-go do wykonania, tanie(łatwe-go i jednocześnie cechujące(łatwe-go się w 100% czułością i specyficznością) pozwalającego odpo-wiednio wcześnie wykryć progresję raka jelita grubego, tak
Nie znaleziono do tej pory idealnego markera (łatwe-go do wykonania, tanie(łatwe-go i jednocześnie cechujące(łatwe-go się w 100% czułością i specyficznością) pozwalającego odpo-wiednio wcześnie wykryć progresję raka jelita grubego, tak