Studium Doktoranckie Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Rybacka 1, 70-204 Szczecin
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Malinowski
1 Zakład Propedeutyki i Fizykodiagnostykii Stomatologicznej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
al. Powstańców Wlkp. 72, 70-111 Szczecin Kierownik: prof. dr hab. n. med. Krystyna Lisiecka-Opalko
2 Zakład Higieny i Epidemiologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie ul. Żołnierska 48, 70-210 Szczecin
Kierownik: dr hab. n. med. Alicja Walczak
Summary
Introduction: Acquired Immune Deficiency Syndrome (AIDS) is a disease, which damages the cell immunity of an organism. Changes in the oral cavity have an important role in the diagnostics of contagion. The aim of the paper was the assessment of the state of the oral cavity of the patients who had HIv. They had also antiretroviral and immunomodulating treatment.
Material and methods: 90 people, aged from 20 to 60, residents of Zachodniopomorskie region, were members of the examined group. They were divided into three groups.
The intensity of the dental caries was assessed and an av-erage PUW number. The history of the previous dental services was done. Also patients’ stomatological needs were assessed. Medical services were assessed according to index of stomatological treatment and its structure. Ad-ditionally, oral cavity was evaluated with the use of plaque index. State and treatment needs of the paradontium were evaluated with the use of CPITN index.
Results: The indicator of caries, cavity and filling aver-age values were statistically not essential in all the groups.
Caries active dental caries was present in every group.
The average number of extracted teeth was higher than in the control group. It is statistically essential. The average number of filled teeth of people with and without treatment was lower than in the control group. That was statistically
essential. The rise of the medical services structure values index shows that the number of tooth extracting services is becoming proportionally higher to other effective stoma-tological services. The gained results show the inadequate stomatological treatment of the infected. The level of hy-giene was higher in the group of not infected people than in the group of the people with HIv, who were undergoing antiretroviral treatment.
Conclusions: Patients with HIv were characterised by the low level of hygiene of the oral cavity and by the bad state of teeth. Extractions of the teeth of the infected people were the most often stomatological services. Too low oral cavity hygiene of the people with HIv influences the state of their teeth. The highest requirements of the paradontium stomatological services are in the group of patients who are taking antiretroviral medicines.
K e y w o r d s: HIv – AIDS – oral cavity health condi-tion.
Streszczenie
Wstęp: Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) jest chorobą charakteryzującą się obniżeniem odporności komórkowej organizmu. W diagnostyce zakażeń ważną rolę odgrywają zmiany obserwowane w jamie ustnej.
Celem pracy była ocena stanu zdrowia jamy ustnej pa-cjentów zakażonych wirusem HIv, u których zastosowano leczenie antyretrowirusowe i immunomodulujące.
Materiał i metody: Grupę badanych stanowiło 90 pa-cjentów województwa zachodniopomorskiego w wieku 20–60 lat. Badanych podzielono na 3 grupy, w których obliczono intensywność próchnicy, określając średnią licz-bę PUW (suma zębów z próchnicą, usuniętych i wypeł-nionych). Dokonano analizy dotychczasowych świadczeń stomatologicznych i określono stomatologiczne potrzeby lecznicze pacjentów w grupach badanych. Świadczenia lecznicze oceniono, posługując się wykładnikiem lecze-nia stomatologicznego i wskaźnikiem struktury zabiegów stomatologicznych. Ponadto określano płytkę nazębną za pomocą wskaźnika Plaque index (Pl. I) oraz stan i potrzeby lecznicze przyzębia za pomocą wskaźnika periodontolo-gicznych potrzeb leczniczych (CPITN).
Wyniki: Średnie wartości PUW we wszystkich gru-pach są nieistotne statystycznie. Czynna próchnica (P) występowała w każdej grupie badanych. Wartości średnie liczby zębów usuniętych (U) u zakażonych przed lecze-niem, jak i w trakcie leczenia były istotnie statystycznie wyższe niż u osób w grupie kontrolnej. Wartości średnie zębów wypełnionych (W) u osób zakażonych bez leczenia i u osób leczonych były statystycznie istotnie niższe niż u osób z grupy kontrolnej. Wzrost wartości wskaźnika struktury zabiegów świadczy o wzrastającej przewadze liczby zębów usuniętych w stosunku do ogółu świadczo-nych efektywświadczo-nych zabiegów stomatologiczświadczo-nych. Uzyskane wyniki wskazują na niedostateczną opiekę w leczeniu sto-matologicznym osób zakażonych. Stan higieny był wyższy u ludzi zdrowych, w porównaniu do osób zakażonych, którzy przyjmowali leki antyretrowirusowe. Niedostatecz-na higieNiedostatecz-na jamy ustnej u osób zakażonych HIv wpływa na stan ich przyzębia.
Wnioski: Pacjentów z zakażeniem HIv cechowała za-równo niska higiena jamy ustnej, jak i zły stan uzębienia.
Ekstrakcje zębów u osób zakażonych były najczęściej wy-konywanymi zabiegami stomatologicznymi. Niedostateczna higiena jamy ustnej u osób zakażonych HIv wpływa na stan ich przyzębia. Największe potrzeby lecznicze przyzębia występują u pacjentów zakażonych przyjmujących leki an-tyretrowirusowe.
H a s ł a: HIv – AIDS – stan zdrowotny jamy ustnej.
Wstęp
Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) jest chorobą charakteryzującą się obniżeniem odporności ko-mórkowej organizmu. Wywołują ją retrowirusy HIv-1 i HIv-2. Różnią się one budową, ale mają podobne właści-wości biologiczne. Cząstka HIv ma średnicę ok. 100 nm, składa się z osłonki i rdzenia, w którym znajdują się RNA i enzymy: rewertaza i integraza niezbędne do replikacji
wirusa [1, 2]. Zakażenia wywołane przez wirus HIv szerzy się drogą kontaktów seksualnych, przez krew i skażony krwią sprzęt, a także drogą wertykalną oraz przez karmie-nie piersią. Stwierdzono, że od czasu zakażenia wirusem do rozwinięcia pełnoobjawowego AIDS mija zazwyczaj kilkanaście miesięcy, a najczęściej wiele lat. Jest to okres, kiedy pomimo istnienia zakażenia brak jakichkolwiek ob-jawów klinicznych [3]. Po rozwinięciu AIDS chorzy mogą przeżyć 4–5 lat [4].
W diagnostyce zakażeń ważną rolę odgrywają zmiany obserwowane w jamie ustnej. Choroby u osób zakażonych należą do grupy zmian charakterystycznych, a niektóre z nich ściśle związane są z HIv. Niejednokrotnie są to pierwsze objawy, jakie można zaobserwować po infekcji wirusem.
Zakażenie HIv jest chorobą nieuleczalną, ale poddającą się leczeniu. Ciągle wzrastająca liczba nowych zakażeń HIv oraz wydłużenie czasu przeżycia osoby zakażonej powoduje większe ryzyko kontaktu lekarza dentysty z osobą zakażoną wirusem [5]. Dentysta jako lekarz pierwszego kontaktu na podstawie wywiadu i stwierdzonych zmian w jamie ustnej może przyczynić się do wczesnego rozpo-znania zakażenia [1, 6].
Celem pracy była ocena stanu zdrowia jamy ustnej pa-cjentów zakażonych wirusem HIv, u których zastosowano leczenie antyretrowirusowe i immunomodulujące.
Materiał i metody
Grupę badanych stanowiło 90 pacjentów wojewódz-twa zachodniopomorskiego w wieku 20–60 lat, których podzielono na 3 grupy. Grupę I stanowiło 30 osób zaka-żonych wirusem HIv, u których nie zastosowano jeszcze leczenia antyretrowirusowego, grupę II – 30 osób zakażo-nych wirusem HIv, u których zastosowano takie leczenie, a grupę III stanowiła grupa kontrolna. W grupie kontrolnej znajdowało się 30 osób niezakażonych, odpowiadających pod względem płci i wieku grupie badanej. Badanie jamy ustnej przeprowadzano w warunkach gabinetu stomatolo-gicznego. W badanych grupach obliczono intensywność próchnicy, określając średnia liczbę PUW. Dokonano analizy dotychczasowych świadczeń stomatologicznych i określono stomatologiczne potrzeby lecznicze pacjentów w grupach badanych. Świadczenia lecznicze oceniono, posługując się wykładnikiem leczenia stomatologicznego i wskaźnikiem struktury zabiegów stomatologicznych. Wykładnik leczenia stomatologicznego wyraża iloraz liczby zębów wypełnio-nych (W) do sumy zębów wypełniowypełnio-nych i zębów dotkniętych próchnicą (W + P), natomiast wskaźnik struktury zabiegów stomatologicznych określa iloraz odsetka zębów usunię-tych (U × 100) do ogólnej liczby zabiegów efektywnych (U + W). Ponadto określano płytkę nazębna za pomocą wskaźnika Pl. I oraz stan i potrzeby lecznicze przyzębia za pomocą wskaźnika CPITN. Wyniki poddano analizie statystycznej za pomocą testu U Manna–Whitneya oraz testu niezależności chi2.
Wyniki
Wyniki badań zestawiono w tabeli i na rycinach. Śred-nie wartości liczby PUW w grupie I u osób zakażonych nieprzyjmujących leków antyretrowirusowych wynoszą 13,1, zaś w grupie II u osób zakażonych przyjmujących leki – 15,5. W grupie kontrolnej średnie wartości PUW wynoszą 15. Średnie wartości PUW we wszystkich grupach są nieistotne statystycznie (tab. 1).
T a b e l a 1. Średnie liczby PUW i jej składowe w trzech grupach badanych
T a b l e 1. PUW mean values and its components within three examined groups
Grupa
Group Liczba osób
Numer of people PUW P U W W + P
I 30 13,1 2,0 7,1 4,1 6,1
II 30 15,5 3,6 8,5 3,4 7,0
III 30 15,0 2,7 3,7 9,2 11,9
Graficzne przedstawienie części składowych PUW w grupach badanych zilustrowano na rycinie 1. Czynna próchnica występowała w każdej grupie badanych. Nie zanotowano różnic statystycznie istotnych pomiędzy ba-danymi grupami. Wartości średnie liczby zębów usunię-tych zakażonych przed leczeniem, jak i w trakcie leczenia były istotnie statystycznie wyższe niż u osób w grupie
Ryc. 1. Graficzne przedstawienie części składowych PUW w grupach badanych
Fig. 1. Graphic presentation of PUW components in the examined groups
kontrolnej. Wartości średnie zębów wypełnionych u osób zakażonych bez leczenia i u osób leczonych były statystycz-nie istotstatystycz-nie niższe niż u osób z grupy kontrolnej. Można sądzić, że pacjenci zakażeni zgłaszali się do dentysty zbyt późno, czego konsekwencją są ekstrakcje zębów. Często są odsyłani do specjalnych poradni, których jest bardzo mało.
Wartości wykładnika leczenia w grupie I wynosił 0,7, w grupie II – 0,5, a w grupie kontrolnej – 0,8. Wskaźnik struktury zabiegów, który ocenia relacje pomiędzy za-biegami świadczonymi w zakresie leczenia zachowaw-czego i chirurgicznego w grupie osób zakażonych HIv
wynosił średnio 67,4% (w grupie I – 63,4%, w grupie II – 71,4%). W grupie kontrolnej wskaźnik ten wynosił 28,0%. Wzrost wartości wskaźnika struktury zabiegów świadczy o wzrastającej przewadze liczby zębów usu-niętych w stosunku do ogółu świadczonych efektywnych zabiegów stomatologicznych. Uzyskane wyniki wskazują na niedostateczna opiekę w leczeniu stomatologicznym osób zakażonych. Podobne wyniki uzyskali również inni autorzy [1, 7, 8].
Na rycinie 2 zilustrowano wyniki, które wskazują, iż stan higieny był wyższy u ludzi zdrowych w porów-naniu do osób zakażonych, które przyjmowały leki anty-retrowirusowe. Wskaźnik Pl. I = 3 odnotowano znacznie częściej u zakażonych z grupy II w porównaniu z grupą osób niezakażonych, a Pl. I = 2 występował istotnie statystycz-nie częściej u zakażonych w trakcie leczenia aniżeli przed leczeniem antyretrowirusowym. Niedostateczna higiena jamy ustnej u osób zakażonych HIv wpływa na stan ich przyzębia, co zestawiano na rycinie 3.
Na rycinie 3 przedstawiono graficzną analizę, która wykazała, że CPITN = 0 u osób niezakażonych występu-je istotnie statystycznie częściej niż u osób zakażonych.
Ryc. 2. Stan higieny jamy ustnej w 3 grupach badanych na podstawie wskaźnika Pl. I
Fig. 2. Hygienic condition of oral cavity in three groups examined on the basis of ratio Pl. I
Ryc. 3. Stan i potrzeby lecznicze przyzębia w 3 grupach badanych na podstawie wskaźnika CPITN z obliczeniami statystycznymi Fig. 3. Condition and treatment needs of parodontium in three groups
examined on the basis of ratio CPITN with statistic calculation
CPITN = 1 i CPITN = 2 występują częściej u zakażonych przed leczeniem niż u zakażonych w trakcie leczenia.
CPITN = 3 występował znacznie częściej u zakażonych w trakcie leczenia niż u zakażonych przed leczeniem.
Podsumowanie
W diagnostyce zakażeń ważną rolę odgrywają zmiany obserwowane w jamie ustnej. Światowa Organizacja Zdrowia podzieliła procesy chorobowe w jamie ustnej występujące w przebiegu zakażenia HIv na 3 grupy. Grupa I – zmiany związane z HIv: kandydoza jamy ustnej, leukoplakia wło-chata, mięsak Kaposiego, chłoniak nieziarniczy, ale nie typu choroby Hodgkina, choroba przyzębia związana z HIv – wrzodziejące zapalenie dziąseł i przyzębia. Grupa II – zmia-ny rzadziej występujące, ale związane z HIv: wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, niecharakterystyczne owrzodzenia jamy ustnej, infekcje związane z Mycobacte-rium Avium Complex. Grupa III – zmiany prawdopodobnie występujące z HIv: afty przewlekłe nawrotowe, objawy zakażenia wirusem cytomegali, zakażenia wirusem Po-xvirus [5, 9, 10, 11].
Stosowane leki antyretrowirusowe, immunomodulu-jące oraz antybiotyki do stosowania zakażeń oportuni-stycznych wywołują wiele działań niepożądanych. Należą do nich owrzodzenia błony śluzowej, zapalenie śluzówki, zmiany zwyrodnieniowe ślinianek, co powoduje między innymi zmniejszenie wydzielania śliny oraz złą higienę jamy ustnej. Dlatego też konieczna jest stała opieka stoma-tologiczna w ciągu całego okresu zakażenia oraz właściwe leczenie objawów chorobowych w jamie ustnej. Wczesne leczenie tych zmian zapobiega uogólnieniu się zakażeń grzybiczych, bakteryjnych i wirusowych, a tym samym ma wpływ na przebieg choroby, czas przeżycia pacjentów chorych na AIDS.
Wnioski
Pacjentów z zakażeniem HIv cechowała zarówno niska higiena jamy ustnej, jak i zły stan uzębienia.1.
Ekstrakcje zębów u osób zakażonych były najczęściej wykonywanymi zabiegami stomatologicznymi.2.
Niedostateczna higiena jamy ustnej u osób zaka-żonych HIv wpływa na stan ich przyzębia. Największe 3.
potrzeby lecznicze przyzębia występują u pacjentów za-każonych przyjmujących leki antyretrowirusowe.
Piśmiennictwo
Chormańska M
1. .: Ocena stanu jamy ustnej u osób zakażonych HIv.
[Maszynopis powielany] Białystok 2005.
Holota W
2. .: Zakażenia HIv i AIDS w praktyce lekarskiej. Ottonianum, Szczecin 1999.
Górska R., Radzikowski T., Zaremba M
3. .: Zakażenia HIv i zespół
na-bytego upośledzenia odporności. Nowa Stom. 2000, 3, 13.
Juszczyk J
4. .: Patogeneza zakażeń HIv. Problemy HIv i AIDS, 1996, 221–228.
Rudkiewicz M., Rolski D
5. .: Manifestacja objawów w jamie ustnej.
Zmiany najczęściej występujące – część I. Protet. Stomatol. 1994, 4, 1751–1777.
Gładysz A., Simon K., Ingot M., Knysz B
6. .: Zapobieganie zakażeniom
HIv w gabinecie stomatologicznym. Problemy HIv i AIDS, 1995, 1, 77–82.
Mikliński P., Gędziorowska H., Lipińska H
7. .: Stan uzębienia i błony
śluzowej jamy ustnej u nosicieli wirusa HIv – obserwacje z okresu 1991–1994. Protet. Stomatol. 1996, 1, 23–27.
Szymaniak E., Waszkiel D., Dymkowska W
8. .: Stan uzębienia i potrzeby
lecznicze narkomanów. Czas. Stomatol. 1990, 3, 1341–1439.
Davies R., Bedi R., Scully C
9. .: WHO classification of oral lesions in
HIv infections and AIDS. BMJ 2000, 321, 4954–4998.
Kownacka K., Kownacki P
10. .: Problemy stomatologiczne pacjentów
chorych na AIDS oraz nosicieli wirusa HIv. Mag. Stom. 2003, 11, 202–204.
Rudkiewicz M., Rolski D
11. .: Manifestacja objawów w jamie ustnej.
Zmiany najczęściej występujące – część II. Protet. Stomatol. 1994, 5, 233–235.
2008, 54, 3, 81–88
MARTA MAŁYSZKO, MAŁGORZATA PAWIŃSKA1