Work-life balance to koncepcja zarządzania czasem, która koncentruje się na znalezieniu równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym. Powstała na przełomie lat 70. i 80. XX w. jako odpowiedź na nasilające się wówczas problemy społeczne, takie jak: pracoholizm, choroby zawodowe, chroniczny stres, wypale-nie zawodowe, także spadek motywacji do pracy, zmwypale-niejszające się zaangażowa-nie w realizowane zadania, niższa efektywność. Wtedy to w Stanach Zjednoczo-nych i Wielkiej Brytanii wprowadzono przepisy ograniczające liczbę godzin,
32
które pracownicy mogą spędzać w pracy w każdym tygodniu. Zaczęto zwracać uwagę na znaczenie życia prywatnego i czasu wolnego. Uznano, że „harmonijne współistnienie obu obszarów (prywatnego i zawodowego) pozwala osiągnąć lep-sze efekty niż ograniczenie jednego z nich”49. Dostrzeżono, że odpowiedni balans pomiędzy nimi jest najlepszym sposobem na wyższą efektywność, na radzenie sobie ze stresującymi wydarzeniami. Należy się zatem nauczyć oddzielać obie te sfery, nie przenosząc do nich wzajemnie negatywnych aspektów życia50.
Idea work-life balance pomaga żyć w zgodzie z samym sobą – zarządzać energią życiową, produktywnością i rolami życiowymi. Podpowiada, że warto czasem powiedzieć „stop”, gdy ilość przekracza jakość, gdy osiągnięcia dominują nad przyjemnościami, a gonitwa zadań przestaje być integralna z wartościami i dążeniami jednostki51. S. Borkowska przedstawia problem równowagi między pracą a życiem osobistym jako zdolność łączenia pracy z innymi wymiarami życia, takimi jak: dom, rodzina, aktywność społeczna, osobiste zainteresowania.
Zachodzi wówczas, gdy praca nie zawłaszcza życia prywatnego i odwrotnie, gdy życie pozazawodowe nie dzieje się jej kosztem52. Zasad, na których opiera się work-life balance w literaturze przedmiotu jest bardzo dużo. Proponuje się np.53:
• zachowywać rozsądek i umiar zarówno w życiu zawodowym, jak i pry-watnym,
• znać sytuację na rynku pracy, by móc realnie ocenić swoją sytuację za-wodową,
• dbać o bliskich,
• rozmawiać o problemach,
• znać swoje prawa i obowiązki,
• mieć świadomość przysługującej pomocy, np. opieki zdrowotnej, pomocy psychologicznej,
• umieć ustalać priorytety.
Przez Unię Europejską godzenie życia zawodowego i rodzinnego jest uwa-żane wręcz za priorytet w osiąganiu równouprawnienia płci, w zwiększaniu uczestnictwa kobiet w rynku pracy i promowaniu partnerskich relacji między mał-żonkami, co oznacza sprawiedliwy podział obowiązków związanych z opieką nad
49 Rozwiązania na rzecz godzenia życia zawodowego i rodzinnego w Polsce, Raport z pogłębio-nej analizy danych zastanych, październik 2016, dokument elektroniczny: http://wlb.e-wspol-praca.pl/bazy/czytelnia (dostęp: 24.02.2017).
50 B. Borucka, 10 przykazań work-life balance, dokument elektroniczny: http://www.hrnews.pl/
topnews,3614,10-przykazan-work-life-balance.aspx (dostęp: 17.03.2017).
51 Z. Sentkowska, Work-life balance: psychologiczny mit czy jedna ze strategii czerpania satys-fakcji w życiu?, dokument elektroniczny: http://zmianywzyciu.pl/artykul/work-life-balance-psycho-logiczny-mit-czy-jedna-ze-strategii-czerpania-satysfakcji-w-zyciu-471 (dostęp: 17.11.2017).
52 S. Borkowska, Praca, a życie zawodowe, [w:] Przyszłość pracy w XXI wieku, red. S. Borkow-ska, Wydawn. IPiSS, Warszawa 2004, s. 54.
53 K. Wolski, M. Szymańska, Work-life balance – idea, którą warto się zainteresować, doku-ment elektroniczny: http://rynekpracy.pl/artykuly/work-life-balance-idea-ktora-warto-sie-zaintere-sowac (dostęp: 17.03.2017).
33 dziećmi pomiędzy kobietami a mężczyznami. Jest to kluczowy element w dążeniu do osiągnięcia podstawowego celu UE określonego w strategii „Europa 2020”54. Opracowywane programy na rzecz równowagi między pracą a życiem osobistym odgrywają bardzo ważną rolę, dlatego że55:
• służą racjonalnemu wykorzystaniu czasu pracy,
• sprzyjają możliwości odgrywania przez człowieka ról rodzinnych i zawo-dowych,
• poprawiają funkcjonowanie człowieka zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej,
• wpływają na wyższy poziom zadowolenia z różnych aspektów życia (wyższą jakość życia).
Zachowanie równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym zależy nie tyle od pracownika (choć tak naprawdę powinno się to zacząć w jego głowie), co od pracodawcy, choć nie tylko. Ważne są także rozwiązania systemowe (na poziomie regionu, na szczeblu centralnym56), ułatwiające (umożliwiające) wpro-wadzanie na poziomie przedsiębiorstw pewnych zmian w tym zakresie. Dzisiejsze innowacyjne podejście do zarządzania bardziej kładzie nacisk na końcowy efekt zadania wykonanego przez podwładnego niż na czas spędzony w organizacji i poświęcanie swojego czasu wolnego. Zauważono, że wypoczęty pracownik, za-dowolony z życia – nie tylko zawodowego – jest bardziej efektywny i produk-tywny niż ten, który boryka się z wieloma problemami osobistymi, a całymi dniami przesiaduje w biurze. Biorąc to pod uwagę, coraz więcej korporacji stosuje metodę zarządzania zasobami ludzkimi uwzględniającą założenia WLB, w celu poprawy efektywności pracy swoich pracowników57.
Utrzymanie równowagi pomiędzy pracą a życiem osobistym przez pracow-ników można spiąć zbiorem dziesięciu przykazań WLB, które zawarto w tab. 2.1.
Warto podkreślić, że w formułowaniu zasad WLB nie chodzi o to, by wytyczyć sztywne granice między pracą a życiem osobistym i bardzo konsekwentnie, wręcz rygorystycznie ich przestrzegać (np. w domu nie rozmawiać o pracy, a w pracy absolutnie nie załatwiać spraw prywatnych, czy kompletnie wyeliminować zjawi-sko przynoszenia pracy do domu). Sytuacja taka w praktyce nie jest bowiem możliwa. Chodzi bardziej o kwestię światopoglądową, polegającą na zachowaniu
54 M. Michalska, Rozwiązania na rzecz godzenia życia zawodowego i rodzinnego w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki, Departament Wdrażania EFS w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo-łecznej, Warszawa 2014, s. 2.
55 K. Dąbrowska, Programy na rzecz równowagi życia zawodowego i rodzinnego, „Annales.
Etyka w życiu gospodarczym”, 2014, vol. 17, nr 2, s. 41-53.
56 Chodzi np. o kształtowanie odpowiedniej kultury, popularyzację wzorców zachowań odno-szących się do godzenia życia prywatnego z zawodowym, np. propagowanie elastycznego czasu pracy, pracy w domu, przerw dla rodziców itp.
57 Work-life balance w Polsce? Jeszcze świeży, dokument elektroniczny: http://www.pulshr.
pl/zarzadzanie/work-life-balance-w-polsce-jeszcze-swiezy,40183.html (dostęp: 20.03. 2017).
34
Tabela 2.1. Dziesięć przykazań WLB Założenia dziesięciu przykazań WLB 1. We wszystkim co robię, zachowuję umiar i rozsądek 2. Szanuję i słucham odczuć moich bliskich
3. Rozmawiam o pracy w domu
4. Dotrzymuję obietnic złożonych bliskim
5. Dom i bliscy są dla mnie ważni także w godzinach pracy 6. Poświęcam pracy tyle czasu, ile akceptują moi bliscy 7. Wyjazdy służbowe są elementem mojej pracy
8. W domu prowadzę tylko rozmowy służbowe tego warte
9. W pracy prowadzę rozmowy prywatne, ale z zachowaniem umiaru 10. W dni wolne poświęcam czas na pracę, gdy wymaga tego sytuacja
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: B. Borucka, 10 przykazań work life balance, dokument elektro-niczny: http://www.hrnews.pl/topnews,3614,10-przykazan-work-life-balance.aspx (dostęp: 22.02.2017).
zdrowego rozsądku oraz umiaru w mówieniu i myśleniu o pracy, poświęcaniu jej czasu i energii. Nie chodzi o ścisłe rozdzielanie sfery prywatnej i zawodowej, a raczej o ich harmonijne łączenie i przenikanie się tak, by praca, rodzina, zna-jomi, zainteresowania i pasje tworzyły spójną całość, stanowiącą źródło satysfak-cji58. Work-life balance w praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw sprowadza m.in. do59:
• stosowania elastycznych godzin pracy oraz możliwości pracy w domu tam, gdzie sytuacja temu sprzyja,
• wprowadzania płatnych urlopów lub dodatkowych dni wolnych dla rodzi-ców, przerw dla matek karmiących, udogodnień dla matek w ciąży itp.,
• tworzenia żłobków, przedszkoli w miejscu pracy dla dzieci pracowników,
• braku przymusowych nadgodzin,
• organizowania szkoleń umożliwiających rozwój, ułatwiających radzenie sobie ze stresem,
• organizowania wycieczek firmowych, imprez integracyjnych, oferowania biletów na sportowe (kulturowe) wydarzenia, współfinansowanie np. ko-lonii dla dzieci, wyprawek szkolnych, pożyczek remontowo-budowla-nych,
• oferowania pakietu usług medycznych dla pracowników,
• opracowywania pracowniczych programów emerytalnych.
Mimo wielu rozwiązań będących w dyspozycji pracowników, w rzeczywi-stości okazuje się, że wielu z nich jest skazanych na stałe konflikty pomiędzy
58 Work-life balance – dlaczego warto?, dokument elektroniczny: https://stressfree.pl/work-life-balance-dlaczego-warto/ (dostęp: 17.11.2017).
59 M. Mituła, Życie zgodne z zasadą work-life balance, dokument elektroniczny: http://www.
gratka.pl/pracuje/artykul/zycie-zgodnie-z-zasada-work-life-balance,3742806,art,t,id,tm.html (do-stęp: 20.03.2017).
35 pracą a życiem prywatnym. Pracodawcy z kolei uznają procedury służące zwięk-szeniu równowagi za zbędne obciążenie dla przedsiębiorstwa. Tymczasem pra-cownik w pełni zrównoważony, usatysfakcjonowany pracą, wydajny, ale też za-dowolony z życia prywatnego oznacza dla przedsiębiorstwa (ale nie tylko) same korzyści60. Omówiono je w tab. 2.2.
Tabela 2.2. Korzyści ze stosowania WLB
Dla pracodawcy Dla pracownika
• stabilizacja zatrudnienia
• zatrzymywanie wartościowych pracowni-ków w przedsiębiorstwie
• oszczędności związane z rekrutacją i szkoleniem nowej kadry
• spadek absencji pracowników
• większe zaangażowanie w pracę
• poprawa morale pracowników
• przestrzeganie obowiązujących w
• generalnie – lepsze funkcjonowanie firmy
• satysfakcja z pracy
• redukcja stresu związanego z pracą
• łagodzenie konfliktów i napięć na linii praca–życie prywatne
• łatwiejsze godzenie obowiązków rodzin-nych z pracą
• większa produktywność, wydajność
• mniejsze obawy o utratę pracy
• większa motywacja do pracy
• możliwość zaplanowania ścieżki kariery zawodowej
• możliwość stabilnego rozwoju zawodo-wego
• możliwość powrotu do pracy po okresie pełnienia obowiązków rodzinnych (np. po urlopie macierzyńskim)
• możliwość racjonalnego wykorzystania czasu w pracy i poza nią
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Robak, Kapitał społeczny organizacji jako czynnik wspierający równowagę praca–życie, [w:] Jakość życia pracownika w perspektywie work-life balance,
pod red. D. Walczak-Duraj, r. XLVI, vol. 4(274), s. 76-86.
Możliwe negatywne konsekwencje braku równowagi między życiem zawo-dowym a prywatnym61 zawarto w tab. 2.3.
60 E. Mazur-Wierzbicka, Równowaga na płaszczyźnie życie zawodowe–życie prywatne w przed-siębiorstwach rodzinnych, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, 2015, r. XVI, z. 7, cz. 3, s. 215-227.
61 Należy pamiętać, że wdrożenie programów z zakresu WLB może się wiązać z określonymi negatywnymi skutkami dla pracowników. Chodzi m.in. o (1) spadek poziomu wynagrodzenia, (2) brak możliwości rozdzielenia czasu pracy i czasu poza pracą (np. w przypadku pracy w domu), (3) zablokowanie ścieżek awansu, (4) nierytmiczność pracy, (5) zakłócenia w kontaktach koleżeń-skich, (5) alienację w pracy, źródło: E. Mazur-Wierzbicka, Równowaga na płaszczyźnie życie zawo-dowe–życie prywatne, op. cit., s. 215-227.
36
Tabela 2.3. Negatywne konsekwencje braku równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym
Dla pracodawcy Dla pracownika
• wzrost absencji w pracy
• wzrost fluktuacji zatrudnienia
• utrata inwestycji w kapitał ludzki
• mniejsze zaangażowanie pracowników w re-alizowane zadania
• stres w pracy
• mniejsza koncentracja w pracy
• gorsza jakość pracy i mniejsza produktyw-ność
• gorsze relacje z klientami, utrata klientów
• niższa wydajność pracowników
• mniejsza kreatywność i innowacyjność
• nasilenie stresu
• konflikty w rodzinie
• gorsza opieka nad dziećmi
• rozwody
• alkoholizm
• narkomania
• uzależnienie od nikotyny
• zaburzenie łaknienia
• brak poczucia bezpieczeństwa rodzinnego i pracy
Źródło: Rozwiązania na rzecz godzenia życia zawodowego i rodzinnego w Polsce, op. cit.
Work-life balance to coś więcej niż tylko „zdrowe” podejście do życia zawo-dowego i umiejętność łączenia go ze sferą prywatną. Jest to całościowe spojrzenie na życie pracownika, sprawienie, aby w swojej pracy czuł się komfortowo, zad-banie o jego czas wolny, bezpieczeństwo, wypoczynek i równowagę emocjo-nalną. Istotne jest zapewnienie mu warunków do wypoczynku i spędzania czasu z rodziną. Równowaga pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym pracownika znacząco wpływa na jakość jego pracy i poprawę relacji między ludźmi62.
Równowaga pomiędzy pracą a prywatnym życiem z pozoru wydaje się bar-dzo prosta, jednak mimo to wielu ludzi nie potrafi skutecznie oddzielić tych dwóch sfer, zaniedbuje rodziny, niszczy zdrowie psychiczne i fizyczne. Pracow-nik potrafiący zachować równowagę jest bardziej zadowolony, zaangażowany, aktywny, kreatywny, wydajny, na czym powinno zależeć nie tylko jemu, ale i jego pracodawcy. Warto zatem zdać sobie sprawę z tego, że należy spełniać się w pracy, ale w granicach rozsądku. Nie należy zatracać się w obowiązkach zawo-dowych, ale i nie można rezygnować z pracy „dla dobra rodziny” (szczególnie ważne jest to dla kobiet, dla których praca jest bardzo ważna i nie jest wyłącznie źródłem dochodów).
62 Work Life Balance – trzy słowa, które zmieniają rynek pracy i polskie miasta, dokument elek-troniczny: http://di.com.pl/work-life-balance-trzy-slowa-ktore-zmieniaja-rynek-pracy-i-polskie-miasta-57488 (dostęp: 10.11.2017).
37