Sposoby i środki walki z kryzysem

Kraje dotknięte kryzysem przygotowały pakiety antykryzysowe, w ramach któ-rych podejmują działania stymulacyjne pobudzające gospodarkę, polegające na finansowym jej wsparciu środkami budżetowymi, a także na obniżaniu podatków

i oprocentowania kredytów⁶. Działania te mają na celu zwiększenie popytu rynko-wego, ratowanie zagrożonych upadłością banków i ważnych z punktu widzenia zatrudnienia gałęzi gospodarki oraz uruchomienie robót publicznych przy budowie lub remontach infrastruktury technicznej, dających zatrudnienie bezrobotnym.

Największe pakiety stymulacyjne przyjęły USA (787 mld dolarów), Chiny (541 mld dol.), Japonia (145 mld dol.), a także dość znaczne: Niemcy (44 mld dol.), Kanada (28 mld dol.) i Wielka Brytania (22 mld dol.). Rządy tych krajów, a zwłaszcza USA, kierowały się tym, że silny zastrzyk finansowy zahamuje głęboką recesję i znowu wprowadzi ich gospodarki na drogę wzrostu i rozwoju.

Jednak jest to tylko reanimacja, a nie gruntowna terapia, gdyż wymagają one głębokich zmian strukturalnych, organizacyjnych i technologicznych oraz prze-obrażeń i dostosowań do zmieniających się uwarunkowań w ich bliższym i dal-szym otoczeniu.

Rząd polski również opracował pakiet antykryzysowy pod nazwą „Plan Sta-bilności i Rozwoju” w grudniu 2008 r. Celem jego było wzmocnienie polskiej gospodarki osłabionej światowym kryzysem finansowym. Przyjęto w nim, że wsparcie finansowe dla naszej gospodarki może wynieść ponad 91 mld złotych.

W początkowej części tego pakietu określono zadania, jakie powinny być realizowane dla zapewnienia stabilności finansów publicznych oraz działania na rzecz stabilności systemu finansowego i wzrostu gospodarczego. Uznano, że dla stabilności finansów publicznych podstawowe znaczenie ma utrzymanie deficy-tu na poziomie określonym w ustawie budżetowej na 2009 r. (18,2 mld zł). Za-łożono zmniejszenie wydatków budżetowych o 1,7 mld zł, zwłaszcza w pozycjach rezerw, co pozwoli zwiększyć elastyczność w przesuwaniu środków finansowych z jednych zadań na drugie w miarę potrzeby. Większą stabilność systemu finan-sowego i płynność banków zapewni zwiększenie gwarancji depozytów banko-wych i kredytów międzybankobanko-wych. Nadzór nad bezpieczeństwem systemu finansowego zwiększy powołanie Komitetu Stabilności Finansowej, co zapewni również lepszą współpracę i koordynację działań między rządem, Narodowym Bankiem Polskim i Komisją Nadzoru Finansowego.

Zmniejszenie obciążeń podatkowych i innych pozwoli zwiększyć popyt kon-sumpcyjny. Będą również podejmowane różne działania zwiększające popyt inwestycyjny, m.in. zniesienie barier biurokratycznych i innych ograniczających rozwój inwestycji współfinansowanych ze środków UE.

Drugą ważną częścią Planu Stabilności i Rozwoju jest plan antykryzysowy.

Ujmuje on sposoby i środki realizacji przyjętych zadań, m.in.: zwiększenie limi-tu poręczeń i gwarancji kredytów dla przedsiębiorstw (w tym MSP) do 40 mld zł, rekapitalizacja przez państwo instytucji rynku finansowego w zamian za akcje i udziały w spółkach uzyskujących tę pomoc, dokapitalizowanie Banku Gospodarstwa Krajowego w wysokości 2 mld zł, wspieranie inwestycji w od-nawialne źródła energii.

6 M. Góra, Jak nie kijem, to i nie pałką, „Polityka” nr 12, 21 marca 2009.

Na uwagę zasługuje zapis w planie antykryzysowym o utworzeniu Rezerwy Solidarności Społecznej ze środków z podniesienia akcyzy (1,14 mld zł), prze-znaczonej na finansowanie wsparcia udzielanego rodzinom żyjącym poniżej progu ubóstwa, dożywiania wszystkich dzieci potrzebujących takiej pomocy, podstawowej pomocy dla osób niesamodzielnych, zwłaszcza w podeszłym wie-ku. Przedsięwzięcie to jest bardzo ważne ze względu na jego wymowę spo-łeczną, gdyż trudną sytuację tych ludzi dodatkowo pogarszają skutki kryzysu.

W pierwszej wersji pakietu antykryzysowego bardzo mało miejsca poświęcono problemom społecznym, zwłaszcza ochronie miejsc pracy i pomocy pracowni-kom zagrożonym bezrobociem.

W zakończeniu tego pakietu zapowiedziano, że będzie on przyjęty przez rząd do końca grudnia 2008 r., lecz zarówno tego terminu, jak i kolejnych nie dotrzymano. Przez wiele miesięcy w Komisji Trójstronnej i w mediach trwała ostra dyskusja nad jego brakami i niedostatkami. Padało w niej wiele nowych propozycji i rozwiązań, ale bez konkretnych rezultatów. Dopiero przedstawicie-le związków zawodowych i reprezentanci pracodawców, bez udziału rządu, wypracowali wspólne stanowisko, które zawarli w 13-punktowym pakiecie, podpisanym przez nich w marcu tego roku. Rząd z uznaniem odniósł się do tego dokumentu i zapewnił, że przygotuje projekty odpowiednich ustaw i na począt-ku kwietnia skieruje je do Sejmu. Tak się jednak nie stało i nadal trwały dyspocząt-ku- dysku-sje nad pakietem, który po pewnych zmianach i uzupełnieniach rząd przyjął dopiero 2 czerwca 2009 roku⁷. W przyjętej jego wersji została uwzględniona większość postulatów i propozycji związków zawodowych i przedsiębiorców, dotycząca ochrony zarówno pracowników, jak i pracodawców przed skutkami kryzysu.

Jeśli przedsiębiorstwo przejściowo znajduje się w trudnej sytuacji, to według nowych przepisów zawartych w pakiecie antykryzysowym będzie mogło obniżyć pracownikom czas pracy maksymalnie o połowę pełnego jego wymiaru i o tyle samo wynagrodzenie za pracę przez okres do 6 miesięcy.

Drugą korzystniejszą formą pomocy, chroniącą pracowników przed bezro-bociem, a przedsiębiorstwa przed zdekompletowaniem załóg, w czasie trwania kryzysu, jest wprowadzenie tzw. urlopów postojowych, czyli zawieszenia wyko-nywania pracy przez pracowników, lecz zachowania gotowości do jej podjęcia przez 6 miesięcy. Szacuje się, że tą formą wsparcia może być objętych ogółem w kraju około 250 tys. pracowników, z tego 50 tys. będzie mogło skorzystać ze szkoleń lub studiów podyplomowych sfinansowanych w 80% przez państwo w postaci stypendiów. Natomiast pozostali będą otrzymywać co najmniej mi-nimalne wynagrodzenie, czyli 1276 zł miesięcznie, z czego 551 zł (równowar-tość zasiłku dla bezrobotnych) zwróci pracodawcy państwo.

Przedsiębiorstwo, aby skorzystać z subsydiowania przez państwo wynagro-dzeń i stypendiów dla jego pracowników będących na urlopach postojowych,

7 A. Fandrejewska, Nowa pomoc dla firm i ich pracowników, „Rzeczpospolita”, 3 czerwca 2009.

musi spełniać następujące warunki: wykazać spadek obrotów o co najmniej 30% w ostatnich czterech kwartałach przed złożeniem wniosku o pomoc, w po-równaniu z obrotami osiągniętymi w okresie od 1 lipca 2007 r. do czerwca 2008 r., nie zalegać z opłatą podatków, składek ZUS i na Fundusz Pracy oraz przygoto-wać plan naprawy. Przedsiębiorstwa korzystające z takiej pomocy państwa przez 6 miesięcy, jeszcze przez następne 12 miesięcy nie będą mogły zwolnić żadnego pracownika z przyczyn przez niego niezawinionych.

Wprowadzono ograniczenie okresu zatrudnienia pracowników na podstawie umowy czasowej do 24 miesięcy, po czym kolejna umowa może być zawarta tylko na czas nieokreślony.

Dokonano istotnych zmian w rozliczaniu czasu pracy i wynagradzania za nią. Czas ten wydłużono maksymalnie do 12 miesięcy, co pozwoli racjonalniej go wykorzystać. W miarę potrzeb zakładu pracy, w niektórych okresach pra-cownicy będą pracować dłużej i więcej zarabiać, w innych natomiast – krócej pracować i mniej zarabiać, lecz miesięcznie nie mniej niż wynosi minimalne wynagrodzenie. Jednak zmiany czasu pracy mogą być dokonywane tylko w ra-mach jego wymiaru dla danego pracownika i zgodnie z Kodeksem Pracy.

Uwzględniono również możliwość elastycznej organizacji pracy w ciągu doby. Pracodawca może zaproponować pracownikom rozpoczynanie i kończe-nie pracy w różnym czasie. Można będzie rówkończe-nież stosować indywidualny czas pracy na wniosek pracownika opiekującego się dzieckiem w wieku do 14 lat lub członkiem rodziny wymagającym osobistej opieki pracownika.

2 czerwca 2009 r. rząd zaakceptował projekt ustawy o łagodzeniu skutków kryzysu, która ma szansę wejścia w życie jesienią tego roku.

Zawartość merytoryczna pakietu antykryzysowego wśród polityków, eksper-tów i praktyków budzi mniej zastrzeżeń niż nadmierne odwlekanie w czasie przystąpienia do jego realizacji. Opieszałość ta budzi u niektórych obawy o to, czy rząd zdąży go wprowadzić w życie przed zakończeniem kryzysu.