B e r l i ń s k i e t o w a r z y s t w o o c h r o n y z w i e r z ą t r o z e s ła ło d o w s z y s t k ic h c z a s o p is m n ie m ie c k ic h , j a k o t e ż d o w s z y s t k ic h ic h t o w a r z y s t w o c h r o n y z w i e r z ą t n a s t ę p u ją c ą ,,odezwę i prośbę "
„ U o b y c z ą je n ie lu d z i i p r a w d z i w a i c l i r e l ig i jn o ś ć o d b ija s ię z a w s z e w li t o ś c i w y m o b c h o d z e n iu s ię z z w i e r z ę t a m i Z a s a d y t o w a r z y s t w o c h r o n y z w ie r z ą t ; p o z o s t a ją w ś c is ły m z w i ą z k u z w s z e l
k i m i i n n y m i d ą ż n o ś c ia m i h u m a n it a r n y m i n a s z y c h c z a s ó w .
„ T e t o w a r z y s t w a z w r a c a ł y j u ż o d w i e l u l a t u w a g ę p u b lic z n o ś c i n a s t r a s z n e d r ę c z e n ie z w i e r z ą t m a s a m i, k t ó r e n ie s t e t y d o d n ia d z ie s ie js z e g o w w ię k s z e j c z ę ś c i N ie m ie c s ię u t r z y m a ł o a k t ó r e g ł ę b o k i m w s p ó łc z u c ie m p r z e ją ć m u s i k a ż d e g o n i e z a t w a r d z i a łe g o c z ło w ie k a .
„Mamy tu na myśli zupełnie niepotrzebna męczarnie, którym w całym Państwie niemieckim podlega codziennie prześzło
I 0 0 .0 0 0 sztuk bydła rzeźnego.
„ M ę c z a r n ie t e m o ż n a ł a t w o u c h y li ć p r z e z o d u r z a n ie c z y l i z n ie c z u la n ie z w i e r z ą t r z e ź n y c h , m a ły c h i w ie l k i c h , z a p o m o c ą o d p o w ie d n ic h p r z y r z ą d ó w .
„ J e ż e l i ju ż n ie g w o l i li t o ś c i n a d d r ę c z o n y m i z w i e r z ę t a m i, t o p r z y n a j m n i e j z e w z g lę d u n a u o b y c z ą je n ie l u d z i n a le ż y s ię s t a r a ć o w p r o w a d z e n ie h u m a n it a r n e g o p o s t ę p o w a n ia p r z y z a b i ja n iu b y d ł a ; n ie z a p r z e c z o n ą j e s t b o w ie m r z e c z ą , ż e m ię d z y o k r u c ie ń s t w a m i w o b e c z w i e r z ą t a b r u t a l s t w e m i z b r o d n ia m i w o b e c lu d z i is t n i e j e ś c is ły z w ią z e k .
„ W s z e l k i e u s ił o w a n ia n ie m ie c k ic h t o w a r z y s t w o c h r o n y z w i e r z ą t o p r a w n e z a r z ą d z e n ia w r z e ź n ia c h c o d o o d u r z a n ia i m n ie js z y c h z w i e r z ą t — w n i e k t ó r y c h r z e ź n ia c h j u ż d o b r o w o l
n ie z a p r o w a d z o n e — n ie o d n io s ły d o t ą d p o ż ą d a n e g o s k u t k u . ,. W t y m c e lu n a le ż y r o z b u d z ić s e r c a lu d z i i p r z e k o n a ć , ż e n ie p o t r z e b n e m ę c z e n ie b y d ł a r z e ź n e g o a ż d o o s t a t n ie g o je g o t c h u j e s t w o g ó ln o ś c i n ie g o d z iw o ś c ią i n ie p r a w o ś c ią , c h o c ia ż p r a w e m je s z c z e n ie z a k a z a n e . N a le ż y p r z e t o w t y m k i e r u n k u d z ia ła ć , a b y j a k n a jw ię k s z a li c z b a w ła d z g m in n y c h i p o w ia t o w y c h z m o c y p r z y s łu g u ją c e g o im p r a w a p o lic y jn e g o z a r z ą d z a ły u s ie b ie o d u r z a n ie z w i e r z ą t p r z e d i c li z a b ic ie m .
„ J e s t e ś m y p r z e k o n a n i, ż e t a k i e d r ę c z e n ie z w i e r z ą t r z e ź n y c h m a s a m i m u s i s r o d z e d r a ż n ić u c z u c ie w s z y s t k ic h d o b r y c h i u o b y c z a jo n y c h lu d z i, p r z e t o p r o s im y ic h , a b y d ą ż n o ś c i t o w a r z y s t w , o c h r o n y z w i e r z ą t c o d o u c h y le n ia t e g o z łe g o w k a ż d y m o ż l iw y s p o s ó b p o p i e r a l i. W s z c z e g ó ln o ś c i u p r a s z a m y o t o zarządy gmin i powiatów, duchowieństwo, nauczycieli, literatów i redaktorów dzienników.“ —
N a s t ę p u j e 2 0 0 pod p isów n a jz n a k o m it s z y c h os ób w N i e m c z e c h , m ięd zy tymi n a j w y ż s z j c h u r zęd n ik ó w , m inistrów , p r e z y d e n t ó w rządu, dalńj w o js k o w y c h n a j w y ż s z y c h st op ni, m a rsza łk ó w p o ln y ch , pr ofeso rów u n i w e r s y t e c k i c h , n a j w y ż s z y c h do stojników d u c h o w ie ń s t w a ( p r y m a s ó w , a r c y b i s k u p ó w i b i s k u p ó w ) , bar dz o w ielu d e p u to w a n y ch do l t a d y P a ń s t w a , c z ło n k ó w I z b y p an ów i t. d.
D o w y j a ś n ie n ia t e j s p r a w y d o d a ć w in n iś m y , ż e c h o d z i t u g ł ó w n i e o r ze źn ie r y tu a l n e, ż y d o w s k ie , r z e ź n ie n a p r o w in c y i i p o d o m a c h p r y w a t n y c h , g d y ż p o w ię k s z y c h m ia s t a c h u ż y w a ją p r a w ie w s z ę d z ie m a s e k i in n y c h p r z y r z ą d ó w d o o d u r z a n ia ,
a w ie l e k r a j ó w n ie m ie c k ic h m a d l a r z e ź n i p u b lic z n y c h s z c z e g ó ło w e z a r z ą d z e n ia r z ą d o w e , o k t ó r y c h j u ż c z ę s to w s p o m in a liś m y w n a s z y m c z a s o p iś m ie . W e L w o w i e u ż y w a ją r z e ź n ic y m a s k i r z e ź n ic z e j s y s t e m u p . B r u n n e a u , w p r o w a d z o n e j je s z c z e r . 1 8 8 1 p r z e z m a g i s t r a t z a i n i c y j a t y w ą t a m t e js z e g o t o w a r z y s t w a . W K r a k o w ie n i c p o d o b n e g o n ie m a je s z c z e m im o s t a r a ń t o w a r z y s t w a , a o p r o w in c y j a c h p r z y o b e c n y c h s t o s u n k a c h n ie m a c o m y ś le ć , g d z ie m a g i s t r a t u r a s p o c z y w a w r ę k a c h ż y d ó w lu b ż y d o w s k ic h c h r z e ś c ija n . W K r a k o w i e i w e L w o w i e n ie m o ż n a o d r ę c z e n iu p r z y r y t u a l n y m z a r z y n a n iu n a w e t g ło s u p o d n ie ś ć , g d y ż o k r z y - c z a n o b y n a s a n t y s e m it a m i — M u s im y w ię c c z e k a ć n a s k u t e k p o w y ż s z e j o d e z w y , a w t e d y i m y w e ź m ie m y s ię d o d z ie ła e n e r g ic z n ie j. —
W ó ł i paw.
Wół do wozu z a p r z ę ż o n y c ią g n ą ł w po le p ł u g i bro ny .
W i d z ą c p a w ia n a p ło c ie , w ta k ozdobnój s z a c ie , p ozdrow ił go u p rzejm ie: — J a k się m ac ie , b ra cie ! —
— C o ? ! — k rz y k n ą ł paw w rzas k liw ie — bratem mnie n a z y w a ten pr ostak, co to siano i s ło m ę s p o ż y w a ,
i stoi na łań c u c h u ja k w ięzień , przy żłob ie . P o c z e k a j k a n a l i o ! dam ja, dam j a tobie.
C zy ty nie w ie s z , żem ja pan ! w s z y s c y mnie tu znają, g ę s i , kury, in d y c z k i, w c i ą ż mi się kłan ia ją —
n a w e t sroki, g a w r o n y , p r zez u s za n o w a n ie ty tułują mnie z a w s z e : J a śn ie W n y P a n i e ! —
T a k , ta k , ta k , — r z e c z e k a c z k a — jesteś p ięk n y m p ta k ie m on w o ł e m p r a c o w ity m , a ty c o ? — próżniakiem ! —
X . Y . Z . Pijnwka barometrem.
W b r o s z u r z e w y la n e j w r o k u 1 8 8 0 p o d t y t u ł e m : „Z w ia s t u n y z v iia n p o w ie tr z a " n a p i s a ł M i k o ł a j K y b o w s k i w e d łu g s p o s tr z e ż e ń lu d u p o ls k ie g o c o n a s t ę p u je : „ P i j a w k a j e s t b a r d z o c z u łą n a z m ia n y p o w ie t r z a i d a le k o p e w n ie j j e p r z e p o w ia d a n iż b a r o m e t r . W t y m c e lu w k ł a d a j ą z d r o w ą p i ja w k ę d o s z k l a n e g o s ło ik a , n a p e łn io n e g o * /4 w o d ą , d a ją n a s p ó d p ia s k u r z e c z n e g o , a o t w ó r z a w ią z u j ą r z a d k im p łó t n e m . D e s z c z r y c h ł o n a s t ą p i, g d y p i j a w k a p o d s a m w ie r z c h w o d y w y p ł y n i e . W c z a s ie s ło t y p r z e b y w a s t a le w s z y jc e s ło ik a . N a w i a t r y ś m ig a s ię ( p ł y w a ) n ie u s t a n n ie w w o d z ie , a n a b u r z ę w y c h o d z i n a b r z e g , g d z ie w i j e s ię n ie s p o k o jn ie . N a p o g o d ę i m r ó z le ż y s p o k o jn ie w k łę b e k z w i n ię t a n a d n ie n a c z y n ia . N a ś n ie g t a k s a m o z w o d y w y p ł y w a , j a k n a d e s z c z . W o d a r z e c z n a je s t d l a n i e j le p s z ą o d s t u d z ie n n e j, k t ó r ą w le c ie c o o ś m d n i z m ie n ia ć n a le ż y , a w z im ie r z a d z i ć j “ .
Dr. Bell-Taylor, c z ło n e k t o w a r z y s t w a le k a r s k ie g o w L o n d y n ie , m i a ł t a m ż e w o b e c b a r d z o li c z n ie z e b r a n y c h le k a r z y o d c z y t o w ś c ie k li ź n ie , k t ó r y j a k o d l a n a s b a r d z o w a ż n y w d o s ło w n y m t ł ó m a c z e n iu p r z y t a c z a m y .
„ D a w n i e j w id z ie ć m o ż n a b y ło p s a w ś c ie k łe g o t a k r z a d k o j a k ła b ę d z ia c z a r n e g o . S t a r e p o d a n ie m ó w i, ż e ś m y w A n g l i i c a łe j n i g d y w ię c e j, n a d je d n e g o p s a w ś c ie k łe g o n ie m i e l i r ó w n o c z e ś n ie , a m i j a ł y la t a , ż e ś m y o ż a d n y m n ie s ły s z e li. Mr. Pavitt, d o z o r c a s c h r o n is k a d l a p s ó w , w c ią g u l a t 1 7 n ie w i d z i a ł a n i je d n e g o . D z i ś z a ś p o d w p ły w e m w r z e k o m o c u d o w n e g o o d k r y c i a P a s t e u r a i h a ła s ó w , j a k i e o t y m r o b ią d z i e n n i k i , w ś c ie k li z n a s t a ła s ię t a k z w y c z a j n ą j a k o s p a , g d y ż k a ż d a w ie ś w y k a z u je c o r o c z n ie je d e n ln b d w a w y p a d k i , a k a ż d y p o s ia d a c z p s a p a t r z y n a s w e g o p u d l a n ie d o w ie r z a ją c o , a ż a l i o n j u t r o n i e b ę d z ie w ś c ie k ł y m . W k r ó t k i m s t o s u n k o w o c z a s ie z a b i t o w L o n d y n ie 6 0 .0 0 0 p s ó w . P r a w i e k a ż d e g o d n ia z a b it o k i l k a p s ó w n a u lic a c h , g d y ż m ia n o j e z a w ś c ie k łe , a li c z b a z a b i t y c h b y ł a t a k w i e l k ą , ż e n ie w ie d z ia n o in n e g o s p o s o b u u p r z ą t n i ę c ia t r u p ó w , j a k p a le n ie . S ie d in t y s i ę c y f u n t ó w s z t e r lin g ó w p r z e p a d ło p o d a t k u o d p s ó w , a w a r t o ś ć z n is z c z o n y c h p s ó w - w y n o s i t a k ż e z n a c z n ą s u m ę . T y m c z a s e m , p o ś r ó d t e g o m o r d o w a n ia , k o m i s y ja o d w ś c ie k li z n y n ie d a ła z n a k u ż y c ia A d la c z e g o ? B o n i e m o g ł a d o s t a ć a n i je d n e g o p s a w ś c ie k łe g o d o e x p e r y m e n t u !
C ó ż j e s t w ś c ie k li z n a ? G d y z a p y t a m m o ic h u c z o n y c h p r z y j a c i ó ł , c o j e s t w ś c ie k li z n a , o d p o w ia d a ją m i : „ j e s t t o w ś c ie k li z n a 11;
a g d y d l a b liż s z e g o o b z n a jo m ie n ia się-, p r z e w r a c a m o d n o ś n e p is m a , n ie z n a c h o d z ę n i c p r ó c z s a m y c h w ą t p l i w o ś c i , n ie p e w n o ś c i i s p r z e c z n o ś c i. I t a k Dr. Banham, a u t o r z n a k o m it e g o a r t y k u ł u o t y m p r z e d m io c ie w Q u a in ’ a s ł o w n i k u d l a m e d y c y n y , p o w ia d a :
„ W ściek lizn a u p s a jest to choroba bez f e b r y , która objawia. się pew n ym i, n erw o w ym i sy m p to m a ta m i, szy b k im schudnięciem i śm iercią w kilku d n i a c h M a y h e w , z n a k o m it y w e t e r y n a r z , k t ó r e g o d z ie ło o p s ie z a le c a m w a s z e j u w a d z e i k t ó r e g o z d a n ie p o d z ie la t a k ż e p r o f e s o r Youat i S ir Thomas Watson, m ó w i : „ W śc ie k lizn a jest to (horoba fe b ry c zn a , p s a rze czy w iście tr a w i febra. K a ż d a n itk a yeyo c ia ła jest za p a lo n ą , a o czy, które w p ie rw szy m sta d y ju m jego cho- roby św iec ą ja k węgle ża rzą c e , sta ją się zielone i k rw ią p o d e s z łe , w ystęp u ją z ja m , a ż śm ierć skończy tę okropn ość.11 Dr. Słockwell,
z n a k o m it o ś ć d o ś w ia d c z o n a , p o w ia d a n a m , ż e ,,p r a w d z iw a tcście- k lizn a okazu je się w ie lo r a k im i i ro zm a ity m i objaw am i, z których ani jeden nie jest je d n a k o w y m '• a skonstatow anie j ł j jest naw et n a jb a r
d z ie j dośw ia d czo n em u b a r d z o tru d n e . I rze czy w iście , je j rozw inięcie się, jćj sym p to m a ta i je j zew n ętrzn e objaw y są t.ok błędne, zw o d n i
cze, że p o w sta je kw est y ja sporn a, czy ta kow a wogóle ja k o osobna choroba istnieje. P sia c horoba. ból zębów, ból uszów , r a k , choroba jelit, choroba żo łą d k a , fe b fa , choi oba s z y i i p łu c , ep ilep syja ,
menin-g itis i c a ły szeremenin-g cierpień nerw ow ych, którym p s y p o d le menin-g a ją , zaw sze b yw a ją z n ią p rzem ien ian e. Co się m nie d o ty c zy — d o d a je t e n ż e
— to w ciągu m ojej 30-letniej p ra k ty k i jako lekarz, jako p o sia d a c z psóio i b a d a c z. nie n a tra fiłem an i n a jeden rze c zy w is ty w y p a d e k w ścieklizn y, a co się ty c z y takich kilku psoto, k tó ry ch ' m i jak o b y w ściekłe (dostarczono, to skon statow ałem , że w szystkie one c ie r p ia ły na inne, stosunkowo tiaw et n ieszkodliw e choroby. R zeczyw iście nie m a żadn ych pew n ych oznak, an i z a ży cia , ani p o śm ierci, p o których- by wściekliznę z pew nością p o zn a ć m ógł, a to n aw et b a rd zo d o św ia d czo n y le k a rz lub w e te ry n a rz. “
S ą d z ę , ż e n a p o d s t a w ie t a k ic h o r z e c z e ń i p r a w d ł a t w o m o ż e m y w n io s k o w a ć , ż e p r a w d z i w a w ś c ie k li z n a , j a k ą n a m
Mayhew o p is u je , d z iś t a k j e s t r z a d k ą , j a k i d a w n ie j, le c z ż e m y d z iś _ d y ja g n o z ę z e n a d t o r o z s z e r z a m y i ż e w e d łu g id e i m o d n y c h d z is ie js z y c h le k a r z y , k a ż d y p ie s e k s c e n t r y c z n y , d r a ż l i w y , g r y - ź l i w y , z a w ś c ie k łe g o b y w a u z n a w a n y . R o z u m ie s ię , ż e w w y p a d k a c h w ą t p l i w y c h n a le ż y z a r z ą d z ić ś r o d k i o s t r o ż n o ś c i, a le c o d o k w e s t y i n a u k o w e j n ie m o g ą t a k ie - ś w ia d e c t w a m ie ć ż a d n e j w a r t o ś c i, g d y n ie o p ie r a ją s ię n a ś c iś le js z y m b a d a n iu p o ś m ie r c i i t o n ie g w a łt o w n e j, a k t ó r e n a d t o p r z e z k o m p e t e n t n ą k o m i s y ją z b a d a n e i p o t w ie r d z o n e b y ć m u s z ą .
W o d o s t r ę t u lu d z i, t y l k o j a k o s y m p t o m a t i n a jr z a d s z y z c h o r ó b , w y d a r z a s ię t a k r z a d k o , ż e t r u d n o j e s t z n a le ś ć l e k a r z a , k t ó r y b y t a k i w y p a d e k w i d z i a ł ; t a k r z a d k ą je s t, t a c h o r o b a , ż e n a s z e w i e l k i e s z p it a le p o p r o w in c y j a c h p r z e z 2 0 a n a w e t 3 0 l a t , ż a d n e g o p o d o b n e g o w y p a d k u n ie m i a ł y ; — t a k r z a d k ą , ż e w e d łu g w s z e lk ie g o p r a w d o p o d o b ie ń s t w a , c z ło w ie k w ię c e j j e s t n a r a ż o n y m n a ś m ie r ć p o d k o p y t e m k o ń s k im , j a k p r z e z u k ą > z e - n ie p s a , — p r ę d z e j p a ś ć m o ż e z r ę k i m o r d e r c y , n iż n a w o d o - w s t r ę t ; — t a k r z a d k ą , ż e p . Holmes Coote w c z a s ie s w e j 3 5 - le t n ie j p r a k t y k i w i d z i a ł t y l k o d w a w y p a d k i w o l b r z y m im s z p i t a l u s w . B a r t ł o m i e j a ; t a k r z a d k ą , ż e n a m i l i j o n w y p a d k ó w ś m ie r c i, t y l k o je d e n p r z y p is a n y b y ć m ó g ł w ś c ie k liź n ie i t o je s z c z e w ą t p l i w i e .
J a k i e ż n ie b e z p ie c z e ń s t w o z a g r a ż a c z ło w ie k o w i, k t ó r y p r z e z p s a r z e c z y w iś c ie w ś c ie k łe g o z o s t a ł u k ą s z o n y ? N ie b e z p ie c z e ń s t w o t o j e s t o w ie l e m n ie js z e , a b y ś m y s ię g o t a k b a r d z o o b a w ia ć m ie li. W y d a w c a „M edical Tim es an d G a zet/e“ z 3 1 . p a ź d z i e r n i k a 1 8 8 6 m ó w i : „ 9 5 n a 1 0 0 p o k ą s a n y c h p r z e z p s y 'w ś c ie k łe , z o s t a je z d r o w y c h " . A V d e p a r t a m e n c ie S e k w a n y w r o k u 1 8 8 1 , 1 8 8 2 i 1 8 8 3 b y ło 2 6 8 o s ó b p o k ą s a n y c h p r z e z p s y w ś c ie k łe , a z t y c h u m a r ło 3 4 n a w o d o s t r ę t . John Hunter m ó w i : , z 2 8 p o k ą s a n y c h p r z e z z w i e r z ę t a w ś c ie k łe , z a c h o r o w a ł t v l k o je d e n " , a p r o f , Dick, d y r e k t o r e d y n b u r s k ie j s z k o ły w e t e r y n a r y j n e j , u z n a je w o d o w s t r ę t z a c ie r p ie n ie n e r w o w e , s p o w o d o w a n e p r z e s t r a c h e m . O n s a m b y ł c z ę s to p o k ą s a n y p r z e z p s y w ś c ie k łe , k t ó r e m i a ł o b s e r w o w a ć i n ie o b a w ia ł s ię te g o w c a le , a b y z n o w u t y le ż r a z y n ie b y ł u k ą s z o n y m . Profesor Youat b y ł s ie d m r a z y u k ą s z o n y p r z e z p s y w ś c ie k łe p o d je g o d o z o r e m b ę d ą c e , a n ie d o z n a ł ż a d n y c h z ły c h
s k u t k ó w . W z a k ł a d z ie s ły n n e g o w e t e r y n a r z a Bourrela b y ło 11 o s ó b p o k ą s a n y c h p r z e z p s y , w s z y s t k ie z o s t a ły z d r o w e , c h o c ia ż p s y p o u m ie r a ły n a w ś c ie k li z n ę . R ó w n ie ż t w i e r d z i Dr. Stockwell, ż e 9 8 p r o c e n t lu d z i p o z o s t a je z d r o w y c h . A m e r y k a n i n Stephens n ie z a n ie d b u je ż a d n e j s p o s o b n o ś c i, a b y b y ć p r z e z p s a w ś c ie k łe g o u k ą s z o n y m , c h c ą c u d o w o d n ić , ż e w ś c ie k li z n a is t n i e j e t y l k o w w y o b r a ź n i lu d z i. O n s a m b y ł j u ż 4 7 r a z y , a je g o u c z e ń Fischer 1 9 r a z y u k ą s z o n y . O g r o m n a w ię k s z o ś ć p o k ą s a n y c h lu d z i p o z o s t a ła z d r o w ą , a n ie d o t y c z y t o t y l k o lu d z i, o k t ó r y c h w yn o s ić m o ż n a , ż e p r z e d s i ę b r a li r ó ż n e ś r o d k i z a p o b ie g a w c z e , j a k w y m y c ie , w y s s a n ie i ż n is z c z e n ie ja d u , — le c z z w i e r z ą t , k t ó r e t a k i c h ś r o d k ó w n ie u ż y w a ły . T o d o w o d z i, ż e j a d u w ś c ie k li z n y n ie m a . S ły n n y p a t o lo g H artvig m i a ł p u d la , k t ó r y 9 r a z y b y ł p o k ą s a n y p r z e z p s y w ś c ie k łe , a n a d t o z a s z c z e p io n o m u j a d w ś c ie k li z n y . C z y n i ł o n w s z y s t k o , a b y u p u d la w ś c ie k li z n ę w y - w o ła ć , le c z w s z y s t k o n a p r ó ż n o . D r. Stockwell m ó w i, ż e w z a k ł a d a c h w e t e r y n a r y j n y c h d a w a n o p s y p o 3 d o 11 r a z y p s o m w ś c ie k ł y m d o p o k ą s a n ia a p r z e c ie ż s ię n ie p o w ś c ie k a ły . Growe t w i e r - d z i, ż e n a 2 0 p s ó w p o k ą s a n y c h p r z e z p s y w 'ś c ie k łe , z a le d w ie je d e n s ię w ś c ie k ł. John H u n te r m ó w d , ż e : 1 n a 2 1 ; Hamilton 1 n a 2 5 ; Niemann 1 n a 3 5 , a Fahr n a p o d s t a w ie s w o ic h b a r d z o r o z le g ły c h b a d a ń o r z e k ł, ż e t y l k o 3 1 n a 8 0 2 p s ó w p o k ą s a n y c h s ię w ś c ie k a . T u le ż y w ła ś n i e t a je m n i c a w i e l k i e j o d p o r n o ś c i, k t ó r ą Pasteur p r z e z s w o je s z a c h r a js k ie s z c z e p ie n ie w y z y s k u je . "