Sprawy typu Wachauf

Podstawową sytuacją, w której państwa członkowskie podlegają unijnym pra-wom podstawowym jest dokonywanie przez nie wąsko rozumianej implemen-tacji prawa wspólnotowego, które nie może być stosowane bezpośrednio i wy-maga transpozycji lub innego wprowadzenia do systemu krajowego dla swojej skuteczności. Co do tego, że w takim przypadku państwa członkowskie stosu-ją prawo UE, nie było przed wejściem Karty w życie, przynajmniej po stronie TSUE, większych wątpliwości. Do tej „kategorii spraw należą te, w których pań-stwa członkowskie działają jako »organy« Unii w znaczeniu funkcjonalnym albo wdrażając dyrektywy, albo »operacjonalizując« rozporządzenia, albo wykonując prawo UE”77.

75 P.C. Villalón, ‘All the guidance’, ERT and Wachauf, [w:] M.P. Maduro, L. Azoulai (red.), The

Past and Future of EU Law: The Classics of EU Law Revisited on the 50th Anniversary of the Rome Tre-aty, Oxford–Portland 2010, s. 163.

76 A. Wróbel, Art. 51…, s. 1309. 77 Ibidem, s. 1341.

Po raz pierwszy w pełni otwarcie78 Trybunał stwierdził to w wyroku w spra-wie Wachauf79, a później podtrzymał takie stanowisko w wielu orzeczeniach80. Sprawa Wachauf dotyczyła Huberta Wachauf, który prowadził przedsiębiorstwo mleczne w wydzierżawionym gospodarstwie. To on jednak zapewnił niezbędny do jego funkcjonowania żywy inwentarz i maszyny. Po wygaśnięciu dzierżawy pojawiło się pytanie, czy kwoty mleczne lub odszkodowanie za powstrzymy-wanie się od produkcji powinny powrócić do właściciela, a nie pozostać przy dzierżawcy, co nie w pełni przejrzyście uregulowane było w przepisach pra-wa wspólnotowego. Prawo niemieckie zezpra-walało jedynie na to, by dzierżawca zachowywał kwoty, jednakże za zgodą właściciela wyrażoną na piśmie, której to zgody Hubert Wachauf nie uzyskał. Trybunał doszedł do wniosku, że takie rozwiązanie stoi w sprzeczności z prawami podstawowymi chronionymi we wspólnotowym porządku prawnym, jako że pozbawiają dzierżawcę owoców jego pracy i nakładów bez żadnej rekompensaty. Stwierdził ponadto, że te gwarancje są wiążące również dla państw członkowskich, kiedy implemen-78 Można wskazać różne przykłady orzeczeń wcześniejszych, w których wspólnotowe prawa podstawowe bywały jeszcze przed wyrokiem w sprawie Wachauf stosowane odnośnie do państw członkowskich, jednakże bez tak jednoznacznego uwidocznienia tej kwestii w sa-mym wyroku. Np. Joseph Weiler (J.H. H. Weiler, Fundamental Rights and Fundamental

Bounda-ries: on the Conflict of Standards and Values in the Protection of Human Rights in the European Legal Space, [w:] J.H. H. Weiler (red.), The Constitution of Europe, Cambridge 1999, s. 199) wskazuje

w tym kontekście sprawy takie, jak: TSUE, Roland Rutili p. Ministre de l’intérieur, 36–75, wyrok z 28 października 1975, pkt 36–75; TSUE, Cinéthèque SA and others p. Fédération nationale des cinémas français, C-60 i 61/84, wyrok z 11 lipca 1985, przed. pkt 26; TSUE, Marthe Klensch i inni p. Secrétaire d’État a l’Agriculture et a la Viticulture, C-201/85 i C-202/85, wyrok z 25 listopada 1986, przed. pkt 9–11; Andrzej Wróbel (A. Wróbel, Art. 51…, s. 1341) wskazuje: TSUE, SpA Eri-dania – Zuccherifici nazionali i SpA Societa italiana per l’industria degli zuccheri p. Ministro per l’agricoltura e le foreste, Ministro per l’industria, il commercio e l’artigianato i SpA Zuc-cherifici meridionali, 230/78, wyrok z 27 września 1978, pkt 31; TSUE, Zuckerfabrik Franken GmbH p. Republice Federalnej Niemiec, 77/81, wyrok z 18 lutego 1982, pkt 22–27; TSUE, Marthe Klensch i inni p. Secrétaire d’État a l’Agriculture et a la Viticulture, C-201/85 i C-202/85, wyrok z 25 listopada 1986, pkt 10–11.

79 TSUE, Hubert Wachauf p. Republika Federalna Niemiec, C-5/88, wyrok z 13 lipca 1989, pkt 19.

80 Np.: TSUE, The Queen p. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, ex parte Dennis Clifford Bostock, C-2/92, wyrok z 24 marca 1994, pkt 16; TSUE, Booker Aquacultur Ltd i Hydro Seafood GSP Ltd p. The Scottish Ministers, C-20/00 i C-64/00, wyrok z 10 lipca 2003, pkt 88– 93; więcej na temat dziedzictwa sprawy Wachauf i jego znaczenia dla rozwoju prawa wspól-notowego patrz np.: F.G. Jacobs, Wachauf and the Protection of Fundamental Rights in EC Law, [w:] M.P. Maduro, L. Azoulai (red.), The Past and Future of EU Law: The Classics of EU Law Revisited on

the 50th Anniversary of the Rome Treaty, Oxford–Portland 2010; Z. Kühn, Wachauf and ERT: On the Road from the Centralised to the Decentralised System of Judicial Review, [w:] M.P. Maduro, L.

Azo-ulai (red.), The Past and Future of EU Law: The Classics of EU Law Revisited on the 50th Anniversary

tują one prawo wspólnotowe i w związku z tym muszą, na ile to jest możliwe, dokonywać implementacji również w zgodzie z tymi gwarancjami81. Trybunał stwierdził, że możliwa była interpretacja przepisów dyrektywy dotyczących uprawnień dzierżawcy, która nie stałaby w sprzeczności z przysługującymi mu prawami podstawowymi i regulacja taka, jaka została przyjęta w prawie nie-mieckim, nie wynikała w sposób konieczny z przepisów dyrektywy. Trybunał skonkludował, że państwa członkowskie, cieszące się marginesem swobody w zakresie implementacji prawa unijnego, są ograniczone do wybrania takich środków implementacyjnych, które również nie stałyby w sprzeczności z unij-nymi prawami fundamentalunij-nymi82.

Grupa orzeczeń typu Wachauf obejmuje sytuacje, w których państwa członkowskie działają w istocie rzeczy jako agent (agency) Unii83, czy też jako władza wykonawcza Unii84, a więc gdy na przykład wydają przepisy wykonaw-cze do unijnych rozporządzeń czy implementują unijne dyrektywy. Jak wynika wyraźnie z późniejszego orzecznictwa TSUE, nie ma tu większego znaczenia to, czy korzystają przy tym z dużej swobody i dyskrecjonalności, a więc czy jest im pozostawiona daleko idąca swoboda doboru środków zmierzających do implementacji.

Jak stwierdził TSUE, w przypadku, gdy przepisy dyrektyw „są stosunkowo ogólne […]. A zatem logicznie zawierają one zasady, które pozostawiają pań-stwom członkowskim niezbędny zakres swobodnego uznania przy określeniu środków mających na celu ich transpozycję, tak by można je było dostosować do różnych możliwych sytuacji […]”85, to

na państwach członkowskich spoczywa obowiązek oparcia się na takiej wykładni tych dyrektyw, która pozwoli na zapewnienie odpowiedniej równowagi między po-szczególnymi prawami podstawowymi chronionymi przez wspólnotowy porządek prawny. Następnie przy przyjmowaniu środków mających na celu transpozycję tych dyrektyw, władze i sądy państw członkowskich są zobowiązane nie tylko dokonywać wykładni ich prawa krajowego w sposób zgodny ze wspomnianymi dyrektywami, lecz również nie opierać się na takiej wykładni tych dyrektyw, która pozostawałaby w konflikcie z wspomnianymi prawami podstawowymi86.

81 TSUE, Hubert Wachauf p. Republika Federalna Niemiec, C-5/88, wyrok z 13 lipca 1989, pkt 19.

82 Ibidem, pkt 20–23.

83 Termin ten do określenia tego rodzaju relacji między Unią a państwami członkowskimi spopularyzował Joseph Weiler (J.H.H. Weiler (red.), The Constitution…, s. 120 i nast.).

84 J.H.H. Weiler, N.J. S. Lockhart, “Taking rights seriously” Seriously: The European Court and

its Fundamental Rights Jurisprudence – part I, „Common Market Law Review” 1995, nr 32 (1), s. 64.

85 TSUE, Productores de Música de España (Promusicae) p. Telefónica de España SAU, C-275/06, wyrok z 29 stycznia 2008, pkt 67.

Dla obowiązku państw członkowskich odnośnie do unijnych praw pod-stawowych, gdy implementują one prawo unijne, znaczenia nie ma również to, czy harmonizacja prawa ma kompleksowy i szeroki, czy też jedynie minimal-ny charakter87. Kiedy państwa członkowskie dokonują implementacji prawa unijnego, zawsze podlegają unijnym prawom podstawowym i nie mogą dzia-łać w sposób, który prowadziłby do naruszenia unijnych praw podstawowych. Takie podejście TSUE, wedle którego państwa członkowskie związane były unijnymi prawami podstawowymi nawet w zakresie, w jakim prawo unij-ne pozostawiało im swobodę doboru przez nie środków implementacji, bu-dziło pewne kontrowersje w doktrynie, ostatecznie jednak należy uznać je za uzasadnione. Swoboda implementacyjna nie jest bowiem przyznawana pań-stwom po to, aby naruszały one prawa podstawowe, ani nie może być do tego wykorzystywana88.