Stanowisko TSUE

TSUE zajął jednak w swym wyroku odmienne stanowisko i orzekł o swej wła-ściwości do wydania w tej sprawie orzeczenia. Stwierdził, że przedmiotowa kwestia znajdowała się w zakresie zastosowania Karty w rozumieniu jej art. 51 ust. 1. Trybunał postanowił bezpośrednio wpisać się w prezentowaną przez siebie wcześniej linię orzeczniczą, i kwestię zastosowania Karty oraz zawar-tych w niej unijnych praw podstawowych potraktować szeroko. Potwierdził znaną sprzed uzyskania przez Kartę mocy prawnej zasadę, że unijne prawa podstawowe znajdują zastosowanie do państw członkowskich, gdy działają

215 Ibidem, pkt 61. 216 Ibidem, pkt 62.

one w zakresie zastosowania prawa unijnego i stosowanie prawa unijnego, o którym mowa w art. 51 ust. 1 Karty, tak właśnie należy rozumieć.

W wyroku w sprawie Åkerberg Fransson TSUE przypomniał wyrażane przez siebie wcześniej wielokrotnie stanowisko i podkreślił:

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika bowiem co do zasady, że prawa pod-stawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami. Z tego względu Trybunał przypomniał już, że nie jest władny oceniać zgodności z Kartą przepisów krajowych, które nie mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Natomiast jeżeli przepisy takie wchodzą w zakres zastosowania tego prawa, Trybunał, rozpa-trując pytanie prejudycjalne, powinien udzielić wszelkich wyjaśnień interpretacyj-nych konieczinterpretacyj-nych do oceny przez sąd krajowy zgodności tych przepisów z prawami podstawowymi, których ochronę zapewnia […]218.

Trybunał, podkreślając ciągłość podejścia prezentowanego w przyjętej przezeń linii orzeczniczej, przypomniał także przytoczone wcześniej Wyja-śnienia dotyczące Karty w zakresie, jakim dotyczą one art. 51 ust. 1 Karty219, i stwierdził, że:

Poszanowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty jest […] konieczne w sytuacji, gdy przepisy krajowe mieszczą się w zakresie zastosowania prawa Unii. Nie mogą więc występować sytuacje podlegające prawu Unii, w których wspomnia-ne prawa podstawowe nie miałyby zastosowania. Stosowanie prawa Unii oznacza więc jednoczesne zastosowanie praw podstawowych chronionych na mocy karty220. W dalszej części wyroku Trybunał skonstatował, że: „W niniejszej sprawie należy na wstępie zauważyć, że dodatkowe zobowiązania podatkowe nałożone na H. Åkerberga Franssona i wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne są po części związane z niedopełnieniem przez niego obowiązku przekazania prawidłowych informacji dotyczących podatku VAT”221. Po stwierdzeniu tego faktu Trybunał podkreślił, że:

Jak zaś wynika z art. 2, art. 250 ust. 1 i art. 273 dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (…), które przejmują sformułowanie między innymi art. 2 i art. 22 ust. 4 i 8 szóstej dyrek-tywy, w brzmieniu wynikającym z jej art. 28h, a także z art. 4 ust. 3 TUE, w dziedzi-218 TSUE, Åklagaren p. Åkerberg Hans Fransson, TSUE, C-617/10, wyrok z 26 lutego 2013, pkt 19.

219 Ibidem, pkt 20. 220 Ibidem, pkt 21. 221 Ibidem, pkt 24.

nie podatku VAT każde państwo członkowskie jest zobowiązane podjąć wszelkie działania ustawodawcze i administracyjne niezbędne do zapewnienia na jego tery-torium poboru w pełnej wysokości należnego podatku VAT i zwalczania przestęp-czości podatkowej […]222.

Prawo unijne zobowiązuje więc państwa do zapewniania skuteczności po-borowi podatku VAT, nie określa jednak, jakie środki miałoby państwo w tym celu zastosować.

Ponadto, jak przypomniał Trybunał, art. 325 TFUE zobowiązuje państwa członkowskie do zwalczania nielegalnych działań naruszających interesy fi-nansowe Unii poprzez stosowanie środków odstraszających podobnych do tych, które państwa stosują przy zwalczaniu działań naruszających ich interesy. Zasobami własnymi Unii są zaś […] dochody wynikające z zastosowania jednoli-tej stawki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania podatkiem VAT określo-nej zgodnie z normami Unii. Istnieje zatem bezpośredni związek między poborem zgodnie z obowiązującym prawem Unii należności z tytułu podatku VAT a wpłatą do budżetu Unii odpowiednich środków pochodzących z tego podatku, ponieważ wszelkie braki w poborze owych należności mogą powodować uszczuplenie wska-zanych środków budżetowych […]223.

O ile więc regulacje szwedzkie wprowadzające sankcje za niedopełnie-nie obowiązków związanych z odprowadzaniedopełnie-niem podatku VAT niedopełnie-nie wynikały z prawa Unii, o tyle służyły interesowi Unii, a także związane były z ogólnym zobowiązaniem państw członkowskich do zwalczania nielegalnych działań naruszających interesy finansowe Unii.

W związku z tym Trybunał doszedł do wniosku, że:

dodatkowe zobowiązania podatkowe i postępowanie karnoskarbowe, a więc tego rodzaju środki, jak stosowane wobec oskarżonego w sprawie głównej z powodu nieprawdziwych informacji podanych przez niego w odniesieniu do podatku VAT, stanowią wykonanie (…) [wspomnianych zobowiązań wynikających z prawa UE], a zatem akt stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty224.

Trybunał skonkludował w odniesieniu do stanu faktycznego i prawnego w tej sprawie, że:

Okoliczność, że przepisy krajowe służące za podstawę tych zobowiązań podatko-wych i postępowania karnego nie zostały wydane w celu transpozycji dyrektywy […], 222 Ibidem, pkt 25.

223 Ibidem, pkt 26. 224 Ibidem, pkt 27.

nie podważa powyższego wniosku, ponieważ ich zastosowanie stanowi sankcję za naruszenie przepisów owej dyrektywy, ma więc na celu wypełnienie nałożonego na państwa członkowskie w traktatach obowiązku skutecznego sankcjonowania działań mogących naruszać interesy finansowe Unii225.

Wydaje się, że w obliczu przedstawionej przez trybunał luksemburski argumentacji oraz na podstawie zaprezentowanego wcześniej orzecznictwa, dotyczącego stosowania unijnych praw podstawowych do państw członkow-skich, stwierdzenie możliwości zastosowania Karty w tej sprawie, a tym samym właściwości Trybunału, nie powinno zostać uznane za zaskakujące. Wpisuje się ono w linię orzeczniczą budowaną przez Trybunał jeszcze przed wejściem w życie Karty, a więc, że państwa członkowskie są związane unijnymi prawami podstawowymi wtedy, gdy „działają w zakresie zastosowania prawa unijne-go”226, a więc gdy stosują je w szerokim tego słowa znaczeniu, nie tylko poprzez bezpośrednie wykonywanie zobowiązań wynikających z prawa unijnego, ale poprzez działania, które związane są z prawem unijnym i poprzez wpływ na jego efektywność.

W obliczu tych ustaleń co do zakresu związania państw członkowskich unijnymi prawami podstawowymi pamiętać należy jednak o wspomnianej dwuwątkowości pytań skierowanych do TSUE przez sąd szwedzki. Ustaliw-szy swoją właściwość do orzekania w tej sprawie w związku z objęciem sprawy zakresem art. 51 ust. 1 KPP, w sentencji wyroku w sprawie Åkerberg Fransson TSUE orzekł także co do meritum, a więc co do wykładni zasady ne bis in idem w prawie Unii, czyli ustanowił standard ochrony wynikającego z tej zasady prawa, jaki gwarantuje Karta.

Zasada ne bis in idem ujęta w art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przez państwo członkowskie kolejno sankcji po-datkowej i sankcji karnej za ten sam czyn polegający na niedopełnieniu obowiązku przekazania prawidłowych informacji dotyczących podatku od wartości dodanej, pod warunkiem, że pierwsza z tych sankcji nie ma charakteru karnego, co ustalić winien sąd krajowy227.

W tym wymiarze tej sprawy TSUE wpisał się więc w klasyczny podział ról między sądem Unii a sądem krajowym, gdzie ten pierwszy dokonał wykładni unijnej gwarancji praw człowieka, odnoszącej się jednocześnie zgodnie z wy-nikającymi z Karty zobowiązaniami do standardu strasburskiego, ten drugi zaś

225 Ibidem, pkt 28.

226 Por.: N. Półtorak, Zakres związania…, s. 21.

227 TSUE, Åklagaren p. Hans Åkerberg Fransson, TSUE, C-617/10, wyrok z 26 lutego 2013, pkt 50.

ma ją stosować w swych rozstrzygnięciach, o ile sprawa mieści się w zakresie prawa UE, do stwierdzenia czego kryteria wypracował i uszczegóławia stop-niowo TSUE.

Za pomocą wyroku w tej sprawie odnośnie do kwestii stosowania unij-nych praw podstawowych do państw członkowskich, TSUE dość jednoznacznie wybrał drogę kontynuacji swego wcześniejszego podejścia. Wyrok w tej spra-wie rozwiał więc istotne wątpliwości co do ewentualnej modyfikacji podejścia Trybunału, którego podstawą miałoby stać się wejście w życie Karty. Jak ujęli to obrazowo Bas van Bockel i Peter Wattel, orzeczenie w sprawie Åkerberg Fransson było jak napełnienie starych bukłaków nowym winem228. W pew-nym sensie jednak Karta, przynajmniej w kwestii stosowania unijnych praw podstawowych do państw członkowskich, stała się nowym bukłakiem, a więc ubraniem w nową treść normatywną, dla starego wina, jakim była dawno za-rysowana przez Trybunał linia orzecznicza odnośnie do stosowania unijnych praw podstawowych względem państw członkowskich.

W kontekście tym pamiętać należy, że przełom, jakim było ostateczne nadanie Karcie bezdyskusyjnej mocy prawnej, a więc rok 2009, wcale nie po-krywał się z przyjęciem Karty, które przecież nastąpiło znacznie wcześniej229. Rozwijając swe orzecznictwo przynajmniej od 2000 r., kiedy to Karta została przyjęta, Trybunał zdawał sobie więc sprawę, że kiedyś może uzyskać ona sta-tus prawny w znanym brzmieniu. Dlatego też pewnie, chociaż nie przyznawał tego wprost, był przygotowany na takie kształtowanie orzecznictwa w przed-miocie zastosowania unijnych praw podstawowych do państw członkowskich, które będzie mogło być później kontynuowane już pod rządami Karty. Co wię-cej, w kontekście materialnego znaczenia Karty, część doktryny twierdzi na-wet, że Karta nie wnosi żadnego novum normatywnego, a jedynie krystalizuje i umacnia istniejące wcześniej prawa, nie dodając niczego nowego230. Podobnie

228 B. van Bockel, P. Wattel, New Wine….

229 Kartę uchwalono i podpisano 7 grudnia 2000 podczas szczytu Rady Europejskiej w Ni-cei w imieniu trzech organów UE: Parlamentu, Rady UE oraz Komisji, powtórnie, z pewnymi poprawkami, została podpisana przez przewodniczących tych samych organów Unii podczas szczytu w Lizbonie 12 grudnia 2007. Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez TL podpisany 13 grudnia 2007, który wszedł w życie 1 grudnia 2009.

230 Por. np.: X. Groussot, L. Pech, Fundamental Rights Protection in the European Union post

Lisbon Treaty, Robert Schuman Fondation Policy Paper, „European Issue” nr 173 z 14 czerwca

2010, [online] <http://www.robert-schuman.eu/en/doc/questions-d-europe/qe-173-en.pdf> [dostęp: 28.12.2018]. Wielu badaczy uważa, że Karta rozszerzyła jednak katalog praw pod-stawowych chronionych przez prawo Unii. Jak twierdzą Tomasz Tadeusz Koncewicz i Anna Podolska: „Lektura Karty pozwala postawić tezę, że Karta jest dokumentem kompromisowym. Dominuje w nim element delimitacji i gwarancji obecnego status quo, a nie niekontrolowa-nej ekspansji i narzucania. Karta ma węższy zakres regulacji ratione materiae w porównaniu

miałaby nie wnosić niczego nowego do zakresu jej zastosowania względem państw członkowskich. Wydaje się jednak, że trudno Kartę traktować jako

su-perfluum prawodawcze, niczego niezmieniające w zakresie unijnej ochrony

praw podstawowych. Nawet więc jeśli nie pójdziemy w ocenie Karty aż tak da-leko, jak chcieliby tego niektórzy, jako dokumentu jedynie wyrażającego unijną ochronę praw człowieka, w zakresie, w jakim i tak ona obowiązywała już przed nadaniem jej mocy prawnej, to w zakresie, w jakim została wypowiedziana, a więc odnośnie do art. 51 ust. 1 KPP, konstatacja taka nie powinna zaskakiwać, co potwierdzi orzecznictwo TSUE, które będzie przedmiotem analizy w tym rozdziale. Przynajmniej w zakresie podejścia do kwestii stosowania Karty do państw członkowskich jej obowiązywanie nie doprowadziło do żadnej rewolu-cji. Tym niemniej, jak okaże się w dalszej części tego rozdziału, w orzecznictwie już po wydaniu wyroku w sprawie Åkerberg Fransson, Trybunał będzie wpro-wadzał lekkie modyfikacje do swego wcześniejszego orzecznictwa, cechujące się pewną powściągliwością.

6.3.3. Niektóre inne konsekwencje wyroku w sprawie Åkerberg Fransson