Wstęp
Dużo miejsca poświęca się obecnie psychologicznym badaniom spor towców, gdyż zaczynają one odgrywać większą rolę zarówno w całym procesie szkolenia zawodników, jak też w uzyskiwanych przez nich wynikach. Próbuje się na tej podstawie wyciągnąć pewne wnioski, charakteryzować od strony psychologicznej specyfikę poszczególnych dyscyplin sportowych, konkurencji, a także zawodników.
Wpływ czynników psychologicznych na osiągnięcia sportowców jest bezdyskusyjny. Obserwacje przebiegu walki sportowej wskazują często, że przy podobnym przygotowaniu fizycznym, technicznym i taktycznym zwyciężają ci zawodnicy, którzy wykazują większą od przeciwników wolę walki i mają lepiej rozwinięte cechy moralno-wolicjonalne (Gagajewa 1973). Wysokie zaangażowanie emocjonalne i ogromna chęć zwycięstwa mogą doprowadzić do pokonania silniejszego przeciwnika, przystępują cego do walki bez wystarczającej mobilizacji. Okazuje się, że im bardziej „odpowiedzialne” zawody i im bardziej zacięta walka sportowa, tym większe znaczenie ma stan psychiczny zawodników (Rudnik 1961).
Szczególnie ważne znaczenie w grze w piłkę nożną mają czynniki psychologiczne. Gra ta obfituje w wiele sytuacji budzących silne emocje. Szybko zmieniające się warunki gry, odpowiedzialność każdego zawod nika za przebieg walki, przeplatanie się sukcesów i niepowodzeń druży ny, obecność dużej liczby widzów — wszystko to sprzyja wywołaniu intensywnych doznań emocjonalnych. Nieoczekiwane wyniki spotkań piłkarskich, podczas których zwycięzcą okazuje się słabsza drużyna, należy wyjaśnić właśnie działaniem czynników psychologicznych. Charakter i właściwości stanów emocjonalnych doznawanych j>rzez pił karzy wpływają na jakość wykonywanych działań sportowych i na ich skuteczność. Emocje są nierozerwalnie związane z procesami działalności życiowej organizmu, ze zmianami jego podstawowych funkcji, a w zwią zku z tym — ze zdolnością do wykonywania pracy.
176 Henryk Duda
Praca jest efektywniejsza przy istnieniu aktywnych emocji i mniej wydajna podczas występowania emocji pasywnych — astenicznych (Rey- kowski 1974). Stany emocjonalne są ściśle związane z działalnością ludzką, szczególnie uwidacznia się to w sporcie, a więc i tym samym w grze w piłkę nożną. Według danych zawartych w literaturze (Gagaje wa 1973), Gmoch 1976, Mickiewicz 1976), emocje odgrywają ogromną rolę w poczynaniach zawodnika na boisku: wpływ tych czynników jest przyczyną zarówno sukcesów, jak i porażek drużyn piłkarskich.
Biorąc pod uwagę te fakty wydaje się, że strona psychologiczna rozgrywanych meczów jest dość znacząca, dlatego też temu problemowi trenerzy prowadzący drużyny piłkarskie powinni poświęcać wiek uwagi.
Cel, metody i sposób prowadzenia badań
Badania psychologiczne sportowców odgrywają ważną rolę w przygo towaniu zawodników do działalności sportowej. Niniejsza praca stanowi próbę zastosowania niektórych stosunkowo prostych /metod badania psychologicznego i określenia ich przydatności dla celów psychicznego przygotowania sportowców do zawodów. Zsadniczym celem pracy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: W jakim stopniu napięcie przed- meczowe wpływa na efektywność gry? Założono, iż zbyt wysoki lub wyraźnie obniżony poziom napięcia przedmeczowego będzie istotnie wpływał na występ zawodnika w czasie gry. Założenie takie wypływa z praw Yerkesa-Dodsona, potwierdzonych w wielu badaniach psycho logicznych (Reykowski 1974, Grylewska 1966, Gracz 1980) z których wynika, że lepszy poziom wykonania osiągają osoby w średnim lub niewiele podwyższonym poziomie napięcia, natomiast silne napięcie lub znaczne obniżenie (prowadzące nawet do apatii) wpływa dezorganizująco na tok wykonywanych czynności.
W badaniach własnych autor niniejszej pracy posłużył się kwes tionariuszem stanów prze ^meczowych, wypełnionym przez zawodników tuż przed wyjściem na mecz, oraz obserwacją zawodników w czasie rozgrzewki. Na tej podstawie zaszergowano zawodników do odpowied niej grupy stanów emocji (apatii startowej, stanu gotowości bojowej oraz gorączki startowej).
Ponieważ piłka nożna jest dyscypliną, której wynik końcowy uzależ niony jest od aktywności poszczególnych zawodników, ocena indywidua lna piłkarza jest niezmiernie trudna. Za najbardziej obiektywną miarę poziomu gry uznano średnią arytmetyczną ocen zawodników, trenerów i kierownika drużyny.
rowadzono z grupą juniorów i seniorów ligi międzywojewódzkiej oddzielnie w 5 spotkaniach rozgrywek o mistrzostwo ligi w rundzie wiosennej 1985/86. W badaniach posłużono się kwestionariuszem, który miał określić stopień napięcia psychicznego przed meczem. Kwestionariusz został skon struowany na podstawie badań B. Karolczak-Biemackiej (1967), którym prowadzono badania nad stanami emocjonalnymi u sportowców.
Kwestionariusz składa się z 18 twierdzeń: 14 z nich opisuje doznania psychiczne, a 4 — objawy fizjologiczne jakie można zaobserwować u zawodników w czasie oczekiwania na mecz.
Nasilenie objawów i doznań zaznaczał badany osobiście na arkuszu kwestionariusza, wybierając jedną z czterech możliwości w myśl instruk cji: ...„Poniżej znajdują się określenia szeregu stanów, które występują u zawodników w okresie poprzedzającym udział w meczu. Być może niektóre z nich występują także u ciebie — poprzez zakreślenie jednej z czterech możliwości:
T — tak
RT — raczej tak RN — raczej nie N — nie
Zaznacz w jakim nasileniu stany te występują u ciebie.
Ponieważ badania te mają na celu opracowanie skutecznej metody psychologicznego przygotowania zawodników do udziału w zawodach, prosimy o szczere odpowiedzi:
1. Jestem pewny siebie, ufam w swoje siły: T, RT, RN, N.
2. Nie mogę usiedzieć ani ustać w miejscu, ciągle się kręcę:T, RT, RN, N.
3. Obecność innch osób przed meczem nie przeszkadza mi, ale wolę być sam: T, RT, RN, N.
4. Przewiduję wynik, rozmawiam o wartości przeciwnika: T, RT, RN, N.
5. Przed meczem jestem zamyślony i małomówny: T, RT, RN, N. 6. Mam dreszcze, częściej oddaję mocz: T, RT, RN, N.
7. Myślę dużo o meczu, lecz nie jestem nim zdenerwowany: T, RT, RN, N.
8. W szatni żartuję, jestem przesadnie wesoły: T, RT, RN ,N. 9. Jestem pewny, że wygramy mecz bez względu na formę przeciw nika: T, RT, RN, N.
10. Rozmawiam o banalnych sprawach omijając temat meczu: T, RT, RN, N.
11. Kilkakrotnie sprawdzam pobrany sprzęt, mimo że uczyniłem to już wcześniej: T, RT, RN, N.
178 Henryk Duda
13. Przeżycia przedmeczowe odczuwam jako przyjemne: T, RT, RN, N.
14. To dziwne, lecz przed meczem sprzeczam się z kolegami: T, RT, RN, N.
15. Zdarza się, że przed meczem jestem zobojętniały, nie docierają do mnie uwagi trenera, ogarnia mnie senność: T, RT, RN, N.
16. W szatni okazuję zniecierpliwienie, chcę już grać: T, RT, RN, N. 17. Przed meczem często obawiam się czy dobrze wypadniemy: T, RT, RN, N.
18. Rozmowa o zbliżającym się meczu nie działa na mnie ujemnie: T, RT, RN, N.
Dobór twierdzeń przy opracowywaniu kwestionariusza polegał na wy braniu i zmodyfikowaniu zadań otrzymanych z 14 klas zachowania się zawodników w czasie oczekiwania na rozpoczęcie meczu, które uzyskano z sondażu przeprowadzonego wśród 30 trenerów piłki nożnej.
Odpowiedziom osób badanych przyporządkowano wartości liczbowe od 0-3 pkt według następującego klucza:
Twierdzenia: 1, 3, 4, 7, 13, 18. — Tak — 0 pkt — Raczej Tak — 1 pkt — Raczej Nie — 2 pkt — Nie — 3 pkt Twierdzenia: 2, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17. — Tak — 3 pkt — Raczej Tak — 2 pkt — Raczej Nie 1 pkt — Nie — 0 pkt
Po ocenie każdej odpowiedzi wartości zsumowano, a otrzymany wynik podzielono przez liczbę twierdzeń diagnostycznych.
Uzyskany tą drogą wskaźnik wskazywał napięcie przedmeczowe od- powaiadające stanom:
— apatii startowej (0 — 0.99) — gotowości bojowej (1 — 1.99) — gorączki startowej (2 — 3)
Aby w pełni zobrazować stan napięcia przedmeczowego, dokonano obserwacji zawodników w czasie rozgrzewki. Z sondażu przeprowadzo nego wśród trenerów drużyn piłkarskich wynika, że emocje przedstar- towe mają nie tylko swoje odzwierciedlenie w późniejszej grze zawod ników, ale ich wpływ można również zaobserwować w czasie rozgrzewki. Na podstawie zachowań zawodników przyporządkowano im odpowie dnie wskaźniki stanów: apatii startowej, gotowości bojowej oraz gorączki startowej.
I Apatia startowa (0 — 0.99)
Brak aktywności przy rozgrzewce:
— wolne, „niemrawe” bieganie (jakby z przymusu),
— niechęć do stosowania ćwiczeń rozciągających, ćwiczeń dynamicz nych,
— spóźniona reakcja przy rozgrzewce (przy ćwiczeniach z piłką — brak czucia piłki,
— unikanie strzałów do bramki, strzały niepewne.
II Stan gotowości bojowej (1 — 1.99)
Regularny, uporządkowany sposób przeprowadzania rozgrzewki:
— umiarkowany, spokojny sposób biegania, sprężystość ruchów, zachowanie koordynacji,
— systematyka w stosowaniu ćwiczeń rozciągających (przechodzenie kolejno od mniejczych do większych grup mięśniowych),
— spokój przy ćwiczeniach z piłką (dobre opanowanie, dokładne zagranie do partnera, oddawanie do bramki strzałów czystych, przeważ nie celnych).
III Stan gorączki startowej (2 — 3)
Duża aktywność przy rozgrzewce:
— szybkie bieganie, wykonywanie szybkich, chaotycznych ruchów, — chaotyczny sposób (nisystematycznie) wykonywanie ćwiczeń roz ciągających, np: bieg, zatrzymanie i szybki skłon,
— brak spokoju przy ćwiczeniach rozciągających — dużo ćwiczeń dynamicznych.
Następnie dokonano efektywności gry za pomocą arkusza poziomu gry, którego instrukcja brzmiała: „Oceń siebie i swoich kolegów w skali 1 — 10 pkt za grę w dzisiejszym meczu”
Poniżej znajdowały się nazwiska zawodników biorących udział w grze. Wskaźnikiem poziomu była średnia arytmetyczna wszystkich ocen zawodników (każdego z osobna). Ocena dokonywana przez osoby obserwujące dotyczyła czterech elementów gry, którym była przyporząd kowana skala ocen od 0 — 2,5 pkt (4x2, 5 pkt= lOpkt) — czyli łącznie również w skali 10-stopniowej.
180
Henryk DudaI Stosunek do gry (0 — 2,5 pkt)
1. Gra aktywna
a) dobre gospodarowanie siłami b) złe gospodarowanie siłami 2. Gra pasywna
a) unikanie gry b) mała ruchliwość
II Panowanie nad sytuacją w czasie gry (0 — 2,5 pkt)
1. Dobry przegląd gry a) gra zespołowa
b) racjonalna i skuteczna gra indywidualna
HI Technika gry (0 — 2,5 pkt)
1. Prowadzenie piłki (szybkość, zmiana rytmu)
liczba przyjętych dobrze .. , przyjęcia piłek —r—--- :--- r—77--- PlleK
liczba przyjętych zle 2. Wskaźnik
3. Wskaźnik dokładności 77—r----:---:---r strzałówliczba celnych liczba niecelnych
4. Wskaźnik trafności 7:—7--- 7=--- 7" strzałówliczba oddanych liczba trafionych
5. Wskaźnik skuteczności 77—7--- ; pojedynkówliczba wygranych liczba przegranych
IV Taktyka gry (0 — 2,5 pkt)
1. Wywiązanie się z powierzonych zadań w czasie gry
Charakterystyka badanych grup
Badano czołowe zespoły juniorów i seniorów ligi międzywojewódz kiej. Zestawienie badanych grup przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Charakterystyka badanych grup Charakterystyka ^\badanych grup grupa sportowa X. Liczba badanych Kategoria wiekowa Liga rozgrywek Miejsce w tabeli przed roz grywkami Średnia wieku Średnia stażu zawodni czego J 13 juniorzy Między wojewódzka 5 17.5 8 s 13 seniorzy Między-wojwódzka 6 23.5 14 Wyniki i dyskusja
Poniżej zaprezentowano wyniki obserwacji tylko niektórych meczów, natomiast ich interpretacji dokonano na podstawie wszystkich przep rowadzonych badań. Analizując wyniki obserwacji rozegranych meczów należy stwierdzić, że w większości przypadków można uzyskać odpowie dzi twierdzące na pytania stawiane w niniejszej pracy. Potwierdzają się przypuszczenia, że emocje przedstartowe mają związek z efektywnością gry w czasie meczu. W największym stopniu sprawdzała się zależność
pomiędzy nadpobudliwością a efektywnością gry (około 80%).
Zarówno juniorzy, jak i seniorzy, którzy odznaczali się wysokim wskaźnikiem napięcia przedmeczowego oraz w czasie rozgrzewki, uzys kali słabszą efektywność gry — ich noty za mecz kształtowały się poniżej średniej. W nieco mniejszym stopniu, sprawdzała się zależność optymal nego pobudzenia emocjonalnego i efektywności gry (około 68%).
Zawodnicy wykazujący średni stopień emocjonalności uzyskiwali naj wyższe noty w punktacji za efektywność gry. Zawodnicy, którzy uzys kiwali niski wskaźnik pobudzenia otrzymywali niskie noty (około 65%), niemniej jednak w grupie tej występowali też zawodnicy, którzy osiągali wysokie noty za mecz (np. zawodnicy nr: 1, 2, 6, 10, 15, 16, 21) — około 23% badanych. Cechą charakterystyczną było to, że pomimo niskiego wskaźnika napięcia przedmeczowego, mierzonego za pomocą kwestionariusza stanów przedmeczowych zawodnicy podczas rozgrzewki wykazywali spokój i duże zaangażowanie w ćwiczeniach — stąd też wyższe wskaźniki. Próbując rozwiązać ten problem wzięto pod uwagę czynniki, które w dużym stopniu mogą mieć związek z tym stanem, a mianowicie: wyszkolenie, doświadczenie, rutynę oraz gatunek i charak ter meczu.
Zawodnicy bardzo dobrze wyszkoleni technicznie, z dużym stażem i rutyną, w większości przed meczem wykazują spokój i opanowanie — wierzą w swoje siły. Odmiennie przedstawia się to u zawodników
182 Henryk Duda
mniej doświadczonych i ze słabszym wyszkoleniem techniczno-taktycz- nym (Gagajewa 1973). Analizując charakterystykę zawodników powy ższej grupy należy stwierdzić, iż rzeczywiście byli piłkarzami o dużym doświadczeniu i należeli do wybijających się w zespole.
Następny czynnik, to gatunek i charakter meczu. Jeżeli drużyna rozgrywa spotkanie piłkarskie ze znacznie silniejszym przeciwnikiem, ma nikłe szanse na uzyskanie pozytywnego wyniku, to zawodnicy doświad czeni i dobrze wyszkoleni technicznie realnie oceniają swoje szanse i bardziej spokojnie przystępują do gry. Przy takim podejściu zapewne łatwiej im się realizuje zadania meczowe, a odnoszone powodzenia w czasie gry dodatkowo ich mobilizują do walki.
Przykładem mogą służyć tu dane uzyskane w meczu wyjazdowym badanej drużyny — S z liderem w lidze (tabela 2).
Tabela 2. Stan napięcia przedstartowego oraz efektywności gry zawodników zespołu — S z liderem tabeli (4:1) Lp. Stan przedmeczowy Efektywność gry Samoobserwacja Wsk. napięcia Obserwacja w czasie rozgrzewki Wsk. naęięcia 15 0.7 0.8 7 16 1.1 1.3 8 17 0.9 1.5 8 18 19 1.8 1.9 8 20 2.4 1.8 5 21 0.2 1.5 8 22 0.9 1.1 7 23 0.7 1.0 7 24 1.7 1.7 5 25 2.2 2.3 4 26 2.3 2.3 3 średnia — 5.9
W meczu tym lider tabeli był stuprocentowym faworytem, od dawna samotnie przewodził w lidze oraz grał na własnym boisku. W ostatnim okresie nie miał równorzędnego przeciwnika, a pomimo tego mecz przegrał w stosunku 1:4.
Badany zespół skazany bał na przegraną, z czym liczyli się jego piłkarze (wynikało to z opinii zawodników przed meczem).
Około 50% zawodników w badaniach przedmeczowych uzyskało niski wskaźnik pobudzenia, natomiast po meczu większość z nich otrzy mała wysokie noty za efektywność w grze. Realna i spokojna ocena była
Tabela 3. Stan napięcia przedstartowego oraz efektywność gry zawodników zespoh. — J w meczu z liderem tabeli (1:0)
Lp. Stan przedmeczowy Efektywność gry Samoobserwacja Wsk. napięcia Obserwacja w czasie rozgrzewki Wsk. naęięcia 1 1.3 1.5 7 2 0.8 1.0 6 3 1.8 1.9 6 4 1.8 1.8 7 5 1.9 2.1 3 6 0.9 1.0 9 7 1.8 1.9 7 8 1.9 1.9 6 9 1.5 1.4 7 10 1.5 1.4 7 11 1.4 1.5 9 12 2.1 2.1 5 średnia — 6.7
tu niewątpliwie głównym czynnikiem przyczyniającym się do zwycięst wa. Początkowa niepewność (i raczej skazanie na przegraną) zmuszało zawodników do gry bardziej ostrożnej i konsekwentnej w swych założe niach. Takie podejście do meczu było bardzo pomocne, a dochodzące do tego pierwsze udane interwencje dodatkowo mobilizowały i przyczyniły się do dalszego powodzenia w grze.
Dokonując pięciokrotnie pomiarów napięcia przedmeczowego bada nych drużyn w kolejnych rozegranych meczach należy stwierdzić, iż wskaźnik napięcia oraz efektywność gry zawodników ulegały zmianie.
Analizując te wyniki można przypuszczać, że zależne to było od nastawienia psychicznego zawodników w rozgrywanych meczach.
W zależności od przeciwnika, jego pozycji w tabeli oraz gatunku meczu (ważny, mniej ważny, prestiżowy), stopień pobudzenia emoc jonalnego gry zawodników może być większy lub mniejszy, również efektywność gry zawodników może być różna (Gagajewa 1973). Przy kładem mogą tu być rozegrane mecze badanej grupy juniorów z druży nami czołówki tabeli oraz mecze badanej grupy seniorów z drużynami końca tabeli (tabele 3 i 4).
W pierwszym przypadku badane drużyny rozgrywały mecze z moc nymi przeciwnikami rywalizującymi w tabeli, stąd też większa mobiliza cja i efektywność gry zawodników. Natomiast w meczach z drużynami z końca tabeli wyniki badań były nieco inne. Zaobserwowano niski stopień pobudzenia u niektórych piłkarzy, spowodowany zapewne
roz-184 Henryk Duda
Tabela 4. Stan napięcia przedstartowego oraz efektywność gry zawodników zespołu — S w meczu z ostatnią drużyną tabeli (1:0)
Lp. Stan przedmeczowy Efektywność gry Samoobserwacja Wsk. napięcia Obserwacja w czasie rozgrzewki Wsk. napięcia 15 1.4 1.5 9 16 0.8 0.8 5 17 0.9 1.0 4 18 1.2 1.3 6 19 1.8 1.9 7 20 21 0.4 0.9 4 22 0.7 0.9 4 23 1.9 2.0 4 24 0.8 0.9 4 25 1.9 2.1 3 26 2.3 2.3 3 średnia — 4.9
lużnieniem i lekceważeniem przeciwnika, co zapewne przyczyniło się do niższej efektywności w grze.
Analizując wyniki badań stanów przedmeczowych — głównie wskaź niki napięć, należy zauważyć, że wskaźniki mierzone w czasie rozgrzewki były wyższe od wskaźników mierzonych kwestionariuszem. Fakt ten można tłumaczyć tym, iż wraz ze zbliżaniem się rozpoczęcia meczu pobudzenie emocjonalne wzrasta (Gagajewa 1973).
Analizując stan napięcia przedmeczowego badanych grup juniorów i seniorów można zauważyć, że średni wskaźnik napięcia mierzony u juniorów był nieco wyższy (1,7 — juniorzy, 1,2 — seniorzy). Ist niejącą różnicę można tłumaczyć tym, iż juniorzy to piłkarze młodsi od seniorów, posiadający mniejsze doświadczenie i rutynę w grze. Zawod nicy starsi bardziej spokojnie podchodzą do meczu, czasami nawet w sposób wyrachowany i bez większego pobudzenia emocjonalnego. O tym, że zawodnicy młodsi bardziej emocjonalnie angażują się w grze świadczy fakt, iż w zespole badanych seniorów występowali piłkarze młodsi (juniorzy), których wskaźniki poobudzenia emocjonalnego były najwyższe.
W dalszej kolejności analizując wyniki badań należy nieco uwagi poświęcić pomiarom napięcia przedmeczowego u bramkarzy. Wskaźniki napięcia przedmeczowego osiągane przez nich są wyższe od wskaźników charakteryzujących zawodników grających w polu (wskaźnik napięcia 1,9 - 2,0).
Wiąże się to z większą odpowiedzialnością jaką ponosi bramkarz w grze, a co za tym idzie — zwiększeniem obciążenia psychicznego, dlatego też wyniki te należy nieco inaczej analizować i rozpatrywać niż pozostałych graczy.
Kończąc omawianie poruszanych problemów należy stwierdzić, iż większość wyników badań była zgodna z badaniami jakie przeprowadza no i omawiano w literaturze (Gagajewa 1973, Mickiewicz 1976, Karol- czak-Biemacka 1973) — świadczy to, iż przedstawione tu metody mogą mieć skuteczne zastosowanie w praktyce sportowej.
Wnioski
1) Stany emocjonalne towarzyszące grze w piłkę nożną wpływają w dużym stopniu na jej przebieg.
2) Wielkość występowania emocji jest zależna od cech osobniczych, samopoczucia oraz charakteru i okoliczności wykonywania działań.
3) Najefektywniejsze działanie odbywa się przy średnim stanie pobu dzenia emocjonalnego. Niski stan oraz wysoki obniżają sprawność dzia łania.
4) Stan pobudzenia emocjonalnego piłkarzy nasila się do momentu rozpoczęcia meczu oraz w pierwszych minutach gry.
5) Pierwsze udane kontakty z piłką przyczyniają się do większej mobilizacji i zwiększenia efektywności gry — powodując jednocześnie obniżenie stopnia pobudzenia emocjonalnego.
6) Niepowodzenia spowodowane przez graczy, popełniane błędy, wywołują intensywne emocje o charakterze negatywnym.
7) Największy wskaźnik pobudzenia emocjonalnego występuje u bra mkarzy, co jest związane z zajmowaniem przez nich odpowiedzialnej pozycji w drużynie.
Tak więc analizując ogólnie przedstawione problemy potwierdzamy tezę, że pobudzenie emocjonalne odgrywa decydujące znaczenie w dzia łalności sportowej, jego obecność ma ścisły związek z osiąganym wyni kiem. W sporcie wyczynowym problem ten odgrywa znaczącą rolę, dlatego też zajmuje wiele uwagi szkoleniowcom i trenerom, których zadaniem będzie dobieranie takich metod i środków treningowych, aby wzmacniać, trenować i sterować sferami psychicznymi zawodników. Poznanymi środkami doprowadzać do zwiększania i zmniejszania pobu dzenia emocjonalnego, do osiągnięcia pewnego optymalnego stanu pobu dzenia emocjonalnego zapewniającego najsprawniejsze funkcjonowanie organizmu i osiągnięcie nalepszego wyniku sportowego.
186 Henryk Duda
dzając w ten sposób badania z zawodnikami można dokonać ich charak terystyki, podejścia do meczu oraz wstępnie zbadać ich formę psychicz ną przed meczem.
Dysponując wynikami badań przed meczem można bardziej trafnie ingerować w sferę psychiczną poszczególnych zawodników poprzez uspokajanie, bądź też dodatkowe pobudzanie emocjonalne i nastawianie do walki sportowej.
Na podstawie wyników badań można łatwiej ocenić rozegrany mecz, w którym sukces bądź porażka może tkwić w sferze psychicznej zawod ników. Mając takie informacje trener ma możliwość w miarę trafnie dobrać zawodników pod względem ich formy psychofizycznej i ustalić skład najbardziej optymalny na konkretny mecz.
Autor zdaje sobie sprawę, że omawiane metody dalekie są od dosko nałości by wiernie i dokładnie zbadać poruszane problemy, niemniej jednak mogą się okazać dużą pomocą dla trenera budującego i ze spalającego drużynę piłkarską.
Piśmiennictwo
Czernikowa O. A. 1976 Psychologiame właidwoia emocji sportowych. Warszawa. Gmoch J. 1976. Alchemia futbolu. Warszawa.
Gagajewa G. M. 1973. Psychologia gry w pilkf nożną. Wiruwi.
Gracz J. 1980. Emocje przedstartowe oraz ich związek z aspiracjami sportowców. Monografia nr
123, AWF, Poznań.
Grylewska B. 1966. Z badań nad stanami przedstartowymi. Sport Wyczynowy, nr X Karolczak-Biernacka B. 1973. Zachowanie zawodnika w sytuacjach trudnych. Z badań nad
stresem psychologicznym w sporcie. Wychowanie Fizyczne i Sport, nr 1. Mickiewicz A. 1976. O nastawieniu psychicznym. Piłka Nożna, nr 14. Mickiewicz A. 1976. Stres zawodów i emocje. Piłka Nożna, nr 15. Mickiewicz A. 1976. O ch(d do gry. Piłka Nożna, nr 17. Piątek L. 1967. Stres w piłce nożnej. Piłka Nożna, nr 7.
Reykowski J. 1974. Eksperymentalna psychologia emocji. Warszawa.
Reykowski J. 1966. Funkcjonowanie osobowołd w warunkach stresu psychologiamego. Warszawa. Rudnik P. 1961. Psychologia sportu. Warszawa.
Zdebski J., Dracz B., Blecharz J. 1983. Przewodnik do ćwiczeń z psychologii. Wyd. Skryptowe Nr 60, AWF, Kraków.
Emotional Conditions and Effectiveness in Playing Football
Summa ry
This paper takes up the subjects connected with football com- petitors’ emotional stimulation during the football matches and the influence of these conditions upon the players’ psychophysical efficiency in the gamę.
The examination of emotional conditions (start aparhy, fightinf readiness, start fever) have been madę in groups of junior and senior football players by means of pre-match emotional conditions ąuestion- naire and the observations of five separate matches.