ROZDZIAŁ IV. PROBLEMATYKA BADAŃ WŁASNYCH
1. Rola i stopień wykorzystania fotografii w edukacji historii
1.2. Stopień wykorzystania i rola fotografii w edukacji historii
danych dotyczących odpowiedzi na pyt. 3 drugiej części kwestionariusza, mianowicie wskazania podręcznika, zawierającego, zdaniem uczniów, najwięcej fotografii. Rozkład odpowiedzi ilustruje tabela nr 2.
Tabela 2. Liczba fotografii w podręcznikach szkolnych w opinii uczniów
Badani
Typ podręcznika
Plastyka Język polski Historia Chemia Geografia Inne
N* % N % N % N % N % N %
dziewczęta 15 16,0 17 18,1 48 51,1 1 1,1 33 35,1 8 6,1 chłopcy 7 5,7 4 5,7 34 48,6 1 1,4 19 27,1 9 12,1
ogółem 22 13,4 21 12,8 82 50,0 2 1,2 52 31,1 17 8,01
* Liczba wyborów, Procenty obliczono w odniesieniu do ogólnej liczby wyborów dokonanych przez dziewczęta (122) i chłopców (74).
Źródło: badania własne250 250
W przypadku odpowiedzi na pięć pytań kwestionariusza dopuszczano możliwość wyboru kilku odpowiedzi. Stąd też dane zawarte w tabelach nr 2, 4, 5, 6 i 11 nie ukazują liczby ogółu badanych (164), ale liczbę dokonanych wyborów.
Dane dotyczące ilości fotografii znajdujących się w podręcznikach szkolnych przedstawione w tabeli 2 zaprezentowano na wykresie nr 2.
Wykres nr 2. Liczba fotografii w podręcznikach szkolnych w opinii uczniów
Źródło: badania własne
Jak wynika z przedstawionych w tabeli 2 danych, najwięcej fotografii, zdaniem uczniów, znajduje się w podręczniku historii i kolejno, (wg liczby wskazań) w podręczniku geografii. Pozostałe podręczniki w opinii uczniów zawierają zbliżona liczbę fotografii.
W celu sprawdzenia, czy dziewczęta i chłopcy tak samo często wybierają poszczególne kategorie, czy występują w tym względzie jakieś istotne różnice między płciami zastosowano testy dokładnego prawdopodobieństwa dla dwóch prób niezależnych
Fishera. Test wykazał, że jedynie w przypadku podręcznika do nauki języka polskiego płeć stanowi czynnik różnicujący, gdyż dziewczęta p=0,015 częściej wybierały tę kategorię, wynik niższy niż założony poziom α równy 0.05. Wyniki ilustruje tabela 2.1.
Tabela 2.1. Test dokładny Fishera. Czy dziewczęta i chłopcy tak samo często wybierają poszczególne kategorie podręczników?
Podręcznik Wynik testu Wniosek
plastyka p=0,191 brak związku między zmiennymi
język polski p=0,015 dziewczęta częściej niż chłopcy wybierają tę kategorię
historia p=0,473 brak związku między zmiennymi
chemia p=0,673 brak związku między zmiennymi
geografia p=0,180 brak związku między zmiennymi
inne p=0,258 brak związku między zmiennymi
Źródło: badania własne
Dalsza analiza dotyczy danych odnoszących się do odpowiedzi na pyt. 4 drugiej części kwestionariusza związanych z obecnością fotografii w podręczniku historii oraz ich liczby. Rozkład odpowiedzi na to pytanie ujęto w tabeli 3.
Tabela 3. Ocena liczby fotografii w podręczniku historii
Badani Rodzaj odpowiedzi
Bardzo dużo Dużo Niewiele Zbyt mało Ogółem
N % N % N % N % N* %
dziewczęta 5 5,3 65 69,1 22 23,4 2 2,1 94 100,0
chłopcy 12 17,1 51 72,9 6 8,6 1 1,4 70 100,0
ogółem 17 10,4 116 70,7 28 17,1 3 1,8 164 100,0
* Liczba badanych uczniów
Zdecydowana większość badanych uczniów (81%) uznaje, że ich podręczniki do nauki historii zawierają dużą lub bardzo dużą liczbę fotografii. Dane zawarte w tabeli 3 przedstawiono na wykresie nr 3.
Wykres nr 3. Ocena liczby fotografii w podręczniku historii
Źródło: badania własne
W celu sprawdzenia czy dziewczęta i chłopcy tak samo oceniają liczbę fotografii w podręczniku do nauki historii zastosowano test Manna-Whitney’a. Uzyskane wyniki z=-3,194; p=0,001 wskazują, że istotność dla statystyki testowej jest niższa od założonego poziomu istotności α równego 0.05, a zatem można przyjąć, że dziewczęta i chłopcy różnią się w ocenie liczby fotografii w podręczniku do historii. W porównaniu z dziewczętami chłopcy uznają, że jest ich więcej. Wyniki przedstawiono w tabeli 3.1.
Tabela 3.1. Test Manna-Whitney’a. Czy w twoim podręczniku do nauki historii są fotografie, a jeżeli tak to jak dużo?
Statystyki testu Czy w twoim podręczniku do nauki historii są fotografie, a jeżeli tak, to jak dużo?
(p) z -3,194
Istotność asymptotyczna
(dwustronna) ,001
Źródło: badania własne
Liczba fotografii w podręczniku historii w opinii uczniów (w %) 0 10 20 30 40 50 60 70 80
Bardzo duża Duża Niewielka Zbyt mała %
Dziewczęta Chłopcy
Kolejne pytanie kwestionariusza (pyt. nr 5) dotyczyło rodzaju fotografii zawartych w wykorzystywanych przez nich podręcznikach historii. Zdaniem uczniów, większość zdjęć stanowią w kolejności od najczęściej wymienianych: fotografie sławnych ludzi (władców), fotografie architektury oraz scenki rodzajowe. Badani wskazują także, iż te właśnie rodzaje fotografii są najistotniejsze i powinny (chociaż w większej liczbie) być umieszczane w podręcznikach historii. W dziesięciu przypadkach uczniowie wskazują na potrzebę umieszczania innych fotografii, takich jak fotografie przedmiotów – wynalazków, sprzętu wojennego, karykatur z wydarzeń historycznych. Dokładne dane na ten temat ilustrują tabele 4 i 5.
Tabela 4. Rodzaje fotografii obecne w podręczniku historii w opinii uczniów.
Badani Rodzaje fotografii Portrety sławnych ludzi Portrety innych osób Sceny rodzajowe Archi-
tektura Pejzaże Dzieła
sztuki Inne Ogółem
N* % N % N % N % N % N % N % N dziewczęta 86 91,5 10 10,6 49 52,1 66 70,2 18 19,1 20 21,3 5 5,3 254
chłopcy 49 70,0 15 21,4 31 44,3 43 61,4 18 25,7 18 25,7 1 1,4 175
ogółem 135 82,3 25 15,2 80 48,8 109 66,5 36 22,0 38 23,2 6 3,7 429 * Liczba dokonanych wyborów
Źródło: badania własne
Wykres nr 4. Rodzaje fotografii obecne w podręczniku historii w opinii uczniów
Źródło: badania własne
Aby sprawdzić, czy dziewczęta i chłopcy tak samo często wybierają poszczególne kategorie spośród zaprezentowanych zastosowano test dokładnego prawdopodobieństwa dla dwóch prób niezależnych Fishera. Wyniki testu wskazują na istotną różnicę w dwóch wymienionych kategoriach: w obu przypadkach wynik jest niższy od założonego poziomu α równego 0.05, dziewczęta częściej p<0,001 niż chłopcy wskazywały na portrety sławnych ludzi, natomiast chłopcy częściej p=0,047 niż dziewczęta wybierali portrety innych ludzi. Wyniki testu ilustruje poniższa tabela 4.1.
Tabela 4.1. Test dokładny Fishera. Rodzaje fotografii obecne w podręczniku historii w opinii uczniów
Podręcznik Wynik testu Wniosek
portrety sławnych ludzi p<0,001 dziewczęta częściej niż chłopcy wybierają tę kategorię portrety innych osób p=0,047 chłopcy częściej niż dziewczęta wybierają tę kategorię
sceny rodzajowe p=0,202 brak związku między zmiennymi architektura p=0,156 brak związku między zmiennymi pejzaże p=0,207 brak związku między zmiennymi dzieła sztuki p=0,315 brak związku między zmiennymi inne p=0,189 brak związku między zmiennymi
Źródło: badania własne
W dalszej części kwestionariusza (pyt. nr 6) poproszono badanych o zaznaczenie, tych rodzajów fotografii, które ich zdaniem są najważniejsze i powinny znajdować się w podręcznikach do nauki historii. Rozkład otrzymanych odpowiedzi ilustruje tabela 5, oraz wykres nr 5.
Tabela 5. Rodzaje fotografii pożądane w podręczniku historii w opinii uczniów
Badani Rodzaje fotografii Portrety sławnych ludzi Portrety innych osób Sceny rodzajowe Archi-
tektura Pejzaże Fotografie
artystyczne Inne Ogółem
N* % N % N % N % N % N % N % N dziewczęta 65 69,1 7 7,4 57 60,6 58 61,7 5 5,3 19 20,2 4 4,3 215
chłopcy 43 61,4 12 17,1 38 54,3 40 57,1 13 18,6 15 21,4 6 8,6 167
ogółem 108 65,9 19 11,6 95 57,9 98 59,8 18 11,0 34 20,7 10 6,1 382
* Liczba dokonanych wyborów
Wykres nr 5. Rodzaje fotografii pożądane w podręczniku historii w opinii uczniów
Źródło: badania własne
Podobnie jak w przypadku poprzedniego pytania wykorzystano test dokładnego prawdopodobieństwa Fishera, aby sprawdzić, czy dziewczęta i chłopcy tak samo często wybierają poszczególne kategorie. Przyjmując założony poziom α 0.05 wyniki w odróżnieniu od preferencji zaznaczających się przy wyborze kategorii zastanych w podręcznikach nie wskazują istotnej różnicy między płciami w odniesieniu do portretów sławnych ludzi p=0,193, natomiast potwierdzają zaobserwowaną wcześniej tendencję chłopców do częstszych niż u dziewcząt wyborów kategorii: portrety innych ludzi p=0,048. Również w przypadku fotografii pejzażowej zaznaczyła się istotna różnica, gdyż ten rodzaj był częściej preferowany przez chłopców p=0,008.
Tabela 5.1. Test dokładny Fishera. Rodzaje fotografii pożądane w podręczniku historii w opinii uczniów
Podręcznik Wynik testu Wniosek
portrety sławnych ludzi p=0,193 brak związku między zmiennymi portrety innych osób p=0,048 chłopcy częściej niż dziewczęta
wybierają tę kategorię sceny rodzajowe p=0,256 brak związku między zmiennymi
architektura p=0,334 brak związku między zmiennymi pejzaże p=0,008 chłopcy częściej niż dziewczęta wybierają tę
kategorię
estetyczne p=0,500 brak związku między zmiennymi inne p=0,207 brak związku między zmiennymi
Źródło: badania własne
W odpowiedzi na pyt. nr 7 badani uczniowie przyznali, że obecność fotografii w podręczniku historii pomaga im w lepszym zapamiętywaniu tekstu. Większość badanych (57,3%) uznaje, że zamieszczanie fotografii w podręczniku pomaga im w uczeniu się. Odpowiedzi „zdecydowanie tak” udzieliło 23,2% badanych (większość dziewcząt), argumentujących swą odpowiedź, że są „wzrokowcami”. Odpowiedzi „tak” udzieliło 34,1% badanych. Dokładne dane zaprezentowano w tabeli 6.
Tabela 6. Przydatność fotografii w podręczniku historii w zapamiętywaniu tekstu
Badani
Rodzaj odpowiedzi Zdecydowanie
tak Tak Czasami Nie wiem Nie Ogółem
N % N % N % N % N % N* %
dziewczęta 24 25,5 27 28,7 30 31,9 4 4,3 9 9,6 94 100,0 chłopcy 14 20,0 29 41,4 19 27,1 3 4,3 5 7,1 70 100,0 ogółem 38 23,2 56 34,1 49 29,9 7 4,3 14 8,5 164 100,0
* Liczba badanych uczniów
Rozkład otrzymanych odpowiedzi przedstawiono graficznie na wykresie nr 6.
Wykres nr 6. Przydatność fotografii w podręczniku historii w zapamiętywaniu tekstu
Przydatność fotografii w podręczniku historii w zapamiętywaniu tekstu (w %) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Zdecydowanie tak
Tak Czasami Nie wiem Nie
%
Dziewczęta Chłopcy
Źródło: badania własne
Aby sprawdzić, czy dziewczęta i chłopcy tak samo oceniają pomoc fotografii w zapamiętywaniu tekstu zastosowano test Manna-Whitney’a. Wynik testu z=-0,290; p=0,772 przy założonym poziomie α równym 0.05 nie wskazuje istotnej różnicy między dziewczętami i chłopcami, w ich ocenie pomocy fotografii w zapamiętywaniu tekstu. Odpowiedź „nie wiem” została potraktowana jako brak danych. Dane ilustrują tabele 6.1 i 6.2.
Tabela 6.1. Test Mana-Whitney’a. Przydatność fotografii w podręczniku historii w zapamiętywaniu tekstu
Płeć Liczebność Średnia ranga
dziewczęta 90 79,87
chłopcy 67 77,84
ogółem 157
Tabela 6.2. Test Mana-Whitney’a. Przydatność fotografii w podręczniku historii w zapamiętywaniu tekstu
Statystyki testu Czy obecność fotografii w podręczniku historii pomaga Ci w zapamiętywaniu tekstu?
(p) z -,290
Istotność asymptotyczna
(dwustronna) ,772
Źródło: badania własne
Interesujące są różnice miedzy dziewczętami i chłopcami odnoszące się do rodzaju fotografii, które pomagają im najbardziej w lepszym zapamiętywaniu tekstu (pyt. nr 8). W przypadku dziewcząt jako zdecydowanie najbardziej pomocne w zapamiętywaniu materiału uznane zostały sceny rodzajowe (47,9%), następnie fotografie architektury (36,2%), a także sceny bitewne (31,9%). Chłopcom natomiast w przyswajaniu materiału pomocne są w pierwszej kolejności sceny bitewne (38,6%) - co znajduje odbicie w informacjach o najbardziej zapamiętanej fotografii z podręcznika - a na drugim miejscu sceny rodzajowe (35,7%) oraz fotografie architektury (32,9%). Rozkład odpowiedzi na to pytanie zaprezentowano tabeli 7.
Tabela 7. Rodzaje fotografii pomagające w zapamiętywaniu tekstu
Badani Rodzaje fotografii Portrety władców Sceny bitewne Sceny rodzajowe Archi-
tektura Pejzaże Inne Ogółem
N* % N % N % N % N % N % N dziewczęta 25 26,6 30 31,9 45 47,9 34 36,2 3 3,2 3 3,2 140
chłopcy 19 27,1 27 38,6 25 35,7 23 32,9 4 5,7 2 2,9 100 ogółem 44 26,8 57 34,8 70 42,7 57 34,8 7 4,3 5 3,0 240
* Liczba dokonanych wyborów
Wykres nr 7. Rodzaje fotografii pomagające w zapamiętywaniu tekstu
Źródło: badania własne
Interesujące są odpowiedzi na pytanie 9 dotyczące cech fotografii, które zdaniem uczniów sprzyjają lepszemu zapamiętaniu tekstu. Okazuje się, że zdecydowana większość badanych jako najważniejszą kategorię wymienia treść fotografii - jej adekwatność do omawianych zagadnień jako najważniejszą cechę zwiększającą skuteczność uczenia się („fotografie w książkach powinny nawiązywać do ich treści, obrazować je”). Szczególnie dla chłopców (94,3%) jest to najważniejszy czynnik pomagający w ich opinii w przyswajaniu materiału; również dla dziewcząt (61,9%) treść fotografii ma największe znaczenie. Na drugim miejscu znajduje się kolor – czynnik ważny dla 31,4% chłopców i 26,6% dziewcząt, a dopiero na trzecim wielkość fotografii, istotny dla 17,1% chłopców
i 21,3% dziewcząt. W przypadku kategorii „inne” tylko jedna z dziewcząt wskazała na jakość umieszczonej w podręczniku fotografii, jako na najistotniejszą cechę sprzyjającą zapamiętywaniu tekstu.
Rozkład odpowiedzi na to pytanie przedstawiono w tabeli 8 oraz w formie graficznej na wykresie nr 8.
Tabela 8. Cechy fotografii pomocne w zapamiętywaniu tekstu
Badani Cechy fotografii
Kolor Wielkość Treść Inne Ogółem
N % N % N % N % N*
dziewczęta 25 26,6 20 21,3 65 61,9 1 1,1 111
chłopcy 22 31,4 12 17,1 66 94,3 0 0,0 100
ogółem 47 28,7 32 20,8 131 79,9 1 0,6 211
* Liczba dokonanych wyborów
Wykres nr 8. Cechy fotografii pomocne w zapamiętywaniu tekstu
Źródło: badania własne
W celu sprawdzenia, czy istnieje istotna statystycznie różnica między płciami w przy wyborze określonych kategorii zastosowano test dokładnego prawdopodobieństwa Fishera. Wyniki testu p<0,001 przy założonym poziomie α równym 0.05 potwierdzają, że w badanej próbie treść fotografii jest czynnikiem ważniejszym dla chłopców niż dziewcząt, w przypadku pozostałych kategorii nie zaobserwowano takiej różnicy. Wyniki testu ilustruje tabela 8.1.
Tabela 8.1. Test dokładny Fishera. Cechy fotografii pomocne w zapamiętywaniu tekstu
Podręcznik Wynik testu Wniosek
kolor p=0,307 brak związku między zmiennymi wielkość p=0,324 brak związku między zmiennymi
treść p<0,001 chłopcy częściej niż dziewczęta wymieniają tę kategorię
inne p=0,573 brak związku między zmiennymi
Źródło: badania własne
Na pytanie 10 dotyczące stopnia wiarygodności fotografii większość badanych (60,9%) odpowiedziała twierdząco, chociaż należące do tej grupy dziewczęta (62,7%) częściej skłonne są wierzyć temu, co przedstawiają fotografie: zdecydowanie wierzy fotografiom 10,6% badanych dziewcząt, natomiast 52,1% wybrało odpowiedź „tak”. Wśród chłopców (58,5%) w pełni wierzy fotografiom 7,1% badanych, a odpowiedz „tak” zaznaczyło 51,4%. Tylko 3,7% badanych wybrało odpowiedź „nie wiem”, żadna z badanych osób nie zadeklarowała zdecydowanego braku wiary w przekaz fotografii. Rozkład odpowiedzi na to pytanie ujęto poniżej w tabeli 9 oraz w postaci graficznej na wykresie nr 9.
Tabela 9. Stopień wiarygodności fotografii w opinii uczniów
Badani
Rodzaj odpowiedzi
Bardzo duży Duży Średni Nie wiem Ogółem
N % N % N % N % N* %
dziewczęta 10 10,6 49 52,1 32 34,0 3 3,2 94 100,0 chłopcy 5 7,1 36 51,4 26 37,1 3 4,3 70 100,0
ogółem 15 9,1 85 51,8 58 35,4 6 3,7 164 100,0
* Liczba badanych uczniów
Wykres nr 9. Stopień wiarygodności fotografii w opinii uczniów
Wiarygodność fotografii w podręczniku historii w opinii uczniów (w %) 0 10 20 30 40 50 60
Bardzo duży Duży Średni Nie wiem
%
Dziewczęta Chłopcy
Źródło: badania własne
Aby sprawdzić, czy dziewczęta i chłopcy są zgodni, w ocenianiu wiarygodności fotografii, czy istnieje w tym względzie różnica między płciami zastosowano test Manna-Whitney’a. Wynik testu z=-0,665; p=0,506 przy założonym poziomie α równym 0.05 wskazuje, że dziewczęta i chłopcy nie różnią się w ocenie wiarygodności fotografii. Odpowiedź „nie wiem” została potraktowana jako brak danych. Otrzymane wyniki ilustrują tabele 9.1 i 9.2.
Tabela 9.1. Test Manna-Whitney’a. Czy wierzysz temu, co przekazują fotografie?
Płeć Liczebność Średnia ranga
dziewczęta 91 77,65
chłopcy 67 82,01
ogółem 158
Tabela 9.2. Test Manna-Whitney’a. Czy wierzysz temu, co przekazują fotografie?
Statystyki testu Czy wierzysz temu, co przekazują fotografie?
(p) z -,665
Istotność asymptotyczna (dwustronna) ,506
Źródło: badania własne
Analiza odpowiedzi na pytanie 10 wykazała, ze zdecydowana większość badanych (60,9%) - chociaż w różnym stopniu - uznaje fotografię za źródło wiedzy. Odpowiedzi określających pomoc fotografii - źródła wiedzy, jako umiarkowaną, udzieliło 35,4% badanych. Tylko 7,3% uczniów zdecydowanie uznała, że fotografia nie stanowi dla nich źródła wiedzy.
Dane dotyczące roli fotografii jako źródła wiedzy historycznej przedstawiono w tabeli 10 i w postaci graficznej na wykresie nr 10.
Tabela 10. Zakres oddziaływania fotografii w podręczniku historii jako źródła wiedzy
Badani
Rodzaj odpowiedzi
Zdecydowanie
duży Duży Umiarkowany Brak zdania Nie Ogółem
N % N % N % N % N % N* %
dziewczęta 10 10,6 30 52,1 44 34,0 2 3,2 8 8,5 94 100,0
chłopcy 8 7,1 28 51,4 29 37,1 2 4,3 3 4,3 70 100,0 Ogółem 18 9,1 58 51,8 73 35,4 4 3,7 11 7,3 164 100,0
* Liczba badanych uczniów
Wykres nr 10. Zakres oddziaływania fotografii w podręczniku historii jako źródła wiedzy
Oddziaływanie fotografii w podręczniku historii jako źródła wiedzy (w % ) 0 10 20 30 40 50 60 Zdecydowanie duże
Duże Umiarkowane Nie wiem Nie %
Dziewczęta Chłopcy
Źródło: badania własne
W celu sprawdzenia, czy dziewczęta i chłopcy tak samo oceniają przydatność fotografii jako źródła wiedzy zastosowano test Manna-Whitney’a. Wynik testu z=-1,216; p=0,224 przy założonym poziomie α równym 0.05 wskazuje, że między płciami nie występuje różnica w uznaniu fotografii za źródło wiedzy. Odpowiedź „nie wiem” została potraktowana jako brak danych. Otrzymane wyniki ilustrują tabele 10.1 i 10.2.
Tabela 10.1. Test Manna-Whitney’a. Fotografie jako źródło wiedzy
Płeć Liczebność Średnia ranga
dziewczęta 92 84,04
chłopcy 68 75,71
ogółem 160
Tabela 10.2. Test Manna-Whitney’a. Fotografie jako źródło wiedzy
Statystyki testu Fotografie jako źródło wiedzy
(p) z -1,216
Istotność asymptotyczna (dwustronna) ,224
Źródło: badania własne
Niektórzy badani wskazali, jakiego rodzaju informacji dostarczają zamieszczone w podręczniku historii fotografie. Dotyczą one generalnej kategorii: „realiów przeszłości” a mianowicie wyglądu osób (ich ubioru, warunków życia, jakie prowadzili), miejsc związanych z ważnymi (i nie tylko) wydarzeniami, obyczajów, stylów architektonicznych. Interesujących informacji, dotyczących znaczenia fotografii w uczeniu się historii, ujawniła analiza danych na temat szczególnie zapamiętanej przez uczniów fotografii z podręcznika historii. Na ogólną liczbę badanych (160 osób) jedynie 69 udzieliło odpowiedzi w tym 40 dziewcząt i 29 chłopców. Badani uczniowie obu płci jako najczęściej zapamiętali fotografie przedstawiające portrety władców i przywódców. Są to zwłaszcza fotograficzne reprodukcje sztychów i obrazów. Jedna z badanych pisze np. „pamiętam portrety władców ze względu na odległy dla naszych czasów styl ubierania się, wygląd”. Wśród tej kategorii dziewczęta zapamiętały: portret Anny Jagiellonki, Elżbiety I Tudor („ze względu na kołnierz”), Ottona III, Henryka VIII („bo był brzydki”), „ścięcie Króla Ludwika XVI, ponieważ fotografia była adekwatna do treści i bardzo realistyczna”. W przypadku portretów stricte fotograficznych zapamiętano m. in. fotografię Lecha Wałęsy (w 4 przypadkach), Stalina („bardzo dużo”). Chłopcy zapamiętali natomiast fotograficzne reprodukcje obrazów przedstawiające Jana III Sobieskiego (w 3 przypadkach – istotna była „kolorystyka i kształt”), Dymitra Samozwańca, Henryka VIII, Bolesława Krzywoustego („dziwna mimika twarzy”), Ludwika XVI („ścięcie na gilotynie”). Jeśli chodzi o portrety fotograficzne uczniowie zapamiętali przede wszystkim portret Stalina (w 2 przypadkach) oraz Nikity Chruszczowa. Kolejne zapamiętane przez badanych fotografie dotyczyły kategorii „sceny bitewne” („wywołują emocje”), chociaż w przypadku dziewcząt wiązały się one najczęściej z reprodukcją obrazu „Hołd Pruski” Jana Matejki (w 4 przypadkach). U chłopców były to sceny bitewne (wymienione przez 8 osób), dotyczące przede wszystkim fotografii przedstawiającej reprodukcję obrazu bitwy
pod Grunwaldem (jeden z badanych zaznaczył, że „jest specyficzna, pokazuje walkę w tamtych czasach”, drugi podkreślił, że „dużo w niej ekspresji i koloru”, a trzeci, że „zawiera ona wiele cennych informacji na temat tego zdarzenia, ułatwia zgłębienie wiedzy”); w 5 przypadkach badani zapamiętali fotografie z okresu II wojny światowej. Dziewczęta wymieniały też fotografie map (3 osoby) i obrazujące odkrycia geograficzne (2 osoby), fotografie architektury (kolumna Zygmunta, Parlament w Budapeszcie, Łazienki w Warszawie), a także zdjęcia z obozu zagłady w Auschwitz („przerażają mnie obozy zagłady, ponieważ przeraża mnie to, że człowiek może zrobić coś takiego drugiemu”). W trzech przypadkach wspomniano o reprodukcji karykatury z czasów wojen (w tym jedna dotyczyła rewolucji francuskiej z czasów Napoleona), a także fotografie hełmu Wikingów, waz greckich, wynalazków (Zeppelin).
W niektórych przypadkach badani argumentowali powody zapamiętania wymienionych fotografii. Dotyczyły one: 1) koloru i wielkości zdjęcia (było kolorowe i duże), 2) charakterystycznych cech portretów władców i przywódców (np. wspomniane powyżej: tusza Anny Jagiellonki, brzydota Henryka VIII, styl ubierania się – duży kołnierz Elżbiety I Tudor), 3) adekwatności do treści i realizm, 4) waga historycznego wydarzenia, 5) wywoływanie emocji. Rozkład otrzymanych odpowiedzi ilustruje tabela 11 oraz wykres nr 11.
Zdaniem autorki pracy wymienione przez uczniów przyczyny zapamiętania wyróżnionych fotografii wydają się potwierdzać wcześniej zaprezentowane dane dotyczące istotnych cech fotografii sprzyjających zapamiętaniu tekstu (tabela i wykres nr 8), wśród których uczniowie wymienili przede wszystkim kolorystykę i adekwatny dobór fotografii do omawianych treści. Potwierdza to istotność tych cech fotografii dla procesu zapamiętywania materiału.
Tabela 11. Rodzaje zapamiętanych przez uczniów fotografii z podręcznika historii Badani Rodzaje fotografii Portrety władców i przywód-ców Sceny bitewne Karykatury wojenne Archi- tektura Odkrycia geograficz-ne II wojna światowa Wyna-lazki Wazy greckie Ogółem N % N % N % N % N % N % N % N % N* dziewczęta 20 21,3 7 7,4 1 1,1 7 7,4 3 3,2 2 2,1 0 0,0 0 0,0 40 chłopcy 10 14,3 11 15,7 2 2,9 2 2,9 0 0,0 1 1,4 1 1,4 2 2,9 20 ogółem 30 18,3 18 11,0 3 1,8 9 5,5 3 1,8 3 1,8 1 0,6 2 1,2 69 * Liczba badanych, którzy udzielili informacji
Źródło: badania własne
Wykres nr 11. Rodzaje zapamiętanych przez uczniów fotografii z podręcznika historii
Aby sprawdzić, czy w zależności od płci istnieją preferencje zapamiętywania określonych rodzajów fotografii zastosowano testy dokładnego prawdopodobieństwa Fishera, które przy przyjętym poziomie α równym 0.05 nie wykazały istotnej różnicy statystycznej. Wyniki testu dowiodły, że w badanej grupie płeć nie wpływa na wybór fotografii, gdyż dziewczęta i chłopcy tak samo często wybierają poszczególne kategorie. Wyniki testu ilustruje tabela 11.1.
Tabela 11.1. Test dokładny Fishera. Rodzaje zapamiętanych przez uczniów fotografii z podręcznika historii
Podręcznik Wynik testu Wniosek
portrety władców p=0,174 brak związku między zmiennymi
sceny bitewne p=0,078 brak związku między zmiennymi
karykatury wojenne p=0,390 brak związku między zmiennymi
architektura p=0,178 brak związku między zmiennymi
odkrycia geograficzne p=0,168 brak związku między zmiennymi
II wojna światowa p=0,610 brak związku między zmiennymi
wynalazki p=0,427 brak związku między zmiennymi
wazy greckie p=0,181 brak związku między zmiennymi
Źródło: badania własne
Przeprowadzona analiza wyników badań ujawniła, że:
1. Sposób rozumienia pojęcia fotografii i jej rodzajów odznacza się dużym stopniem zróżnicowania, a zakres ogólnej wiedzy uczniów o historii fotografii jest niewielki. 2. Uczniowie przypisują istotną rolę fotografii w przyswajaniu (zapamiętywaniu) tekstu,
przyznając, że ułatwia im ona uczenie się historii. Przyznają też w większości, że fotografie w podręczniku historii stanowią dla nich źródło wiedzy historycznej i dostarczają im informacji o przeszłości. Trzeba jednak zaznaczyć, że pojęciem fotografia uczniowie określają zarówno reprodukcję dzieł malarskich, sztychów, rysunków i map, jak i reprodukcje autentycznych fotografii przedstawiające miejsca, budynki, czy realnie istniejące osoby. Fotograficzna reprodukcja obrazu
przedstawiającego Elżbietę I Tudor i reprodukcja zdjęcia Stalina są przez uczniów zaliczane do tej samej kategorii.
3. Przeprowadzona analiza statystyczna ujawniła nieliczne różnice w odpowiedziach ze względu na płeć świadczące o tym, że płeć w sposób bezpośredni nie różnicuje badanych kwestii. Dotyczą one: oceny liczby fotografii w podręcznikach j. polskiego (w opinii dziewcząt jest ich więcej) i historii (w tym przypadku chłopcy uznają, że jest ich więcej), rodzaju fotografii znajdujących się i takich, które powinien zawierać podręcznik historii oraz uznania treści fotografii jako najistotniejszej jej cechy zwiększającej skuteczność uczenia się. Dziewczęta częściej wskazują na fotografie sławnych ludzi (władców) jako na najliczniej prezentowany w podręczniku historii rodzaj fotografii, podczas gdy chłopcy częściej wymieniają portrety innych osób, która