antykryzysowe
Zarządzanie antykryzysowe nie uchroniło jednak przedsiębiorstwa X przed kryzysem. Pierwszy kryzys związany był ze zmianą zarządu w 2009 roku oraz zmianą prezesa ds. handlu (w 2011 roku). Na wystąpienie tego kryzysu wpływ miały głównie przyczyny wewnętrzne. Powodem zmiany kadry najwyższego szczebla było niewłaściwe zarządzanie finansami, co przyczyniło się do ograniczenia sprawności działań w pozostałych obszarach funkcjonowania przedsiębiorstwa. Nowe kierownictwo wprowadziło zupełnie inny sposób zarządzania. Zdefiniowano nową wizję funkcjonowania spółdzielni. Zapoczątkowało to cały cykl dalszych, ewolucyjnych działań. Zostały wprowadzone procedury postępowania z
179
dostawcami. Pozwoliło to na zabezpieczenie się spółdzielni przed nagłymi zmianami dostawców oraz zapobiegało uzależnieniu się tylko od jednego.
W formie ukrytej drugi kryzys (rysunek 32) można było zauważyć już w roku 2011, ale kryzys jawny przebiegał w roku 2012. Prognozy dotyczące zakończenia działań antykryzysowych wskazują na rok 2015.
Źródło: opracowanie własne
Pierwszymi symptomami świadczącymi o pogarszającej się sytuacji przedsiębiorstwa był spadek wartości sprzedaży. Wynikał on przede wszystkim ze zmiany zachowań konsumentów, którzy ograniczyli liczbę zakupywanych produktów oraz wybierali produkty tańsze - wykres 14.
Wykres 14. Postrzeganie cen towarów i usług przez Polaków
Źródło: http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=4741 z dnia 07.03.2014
wyjście z kryzysu I ; faza ukryta kryzysu II czas 2015 2012 2011 2009 2013-2014 kryzys związany ze zmianą kierownictwa zakończenie kryzysu kryzys jawny faza reakcji
na kryzys
180
Badania przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Społecznej na zlecenie Akademii Leona Koźmińskiego przeprowadzone w październiku 2012 roku na liczącej 1007 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski również przedstawiają pesymistyczne nastawienie społeczeństwa związane z cenami oraz dokonywanymi zakupami. „Z deklaracji badanych wynika, że ogromna większość Polaków nie tylko zauważa ich znaczący wzrost, ale także obawia się, że w związku z dalszymi podwyżkami, a także potencjalnym pogorszeniem własnej sytuacji finansowej, będą musieli w przyszłym roku ograniczyć zakupy podstawowych produktów” [Centrum Badania Opinii Społecznej z dnia 07.03.2014].
Bezpośrednim efektem spadku wartości sprzedaży w przedsiębiorstwie X był spadek rentowności sprzedaży. Przedsiębiorstwu przy rosnących kosztach stałych nie udało się zrekompensować powstałej straty rosnącymi przychodami ze sprzedaży. Spadek rentowności sprzedaży znajdował się w przedziale od 0 do 3 %. Spadek wartości sprzedaży oraz rentowności sprzedaży został przedstawiony na wykresie 15.
Wykres 15. Wartość spadku sprzedaży oraz rentowności Przedsiębiorstwa X w
latach 2011-2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych finansowych
Spadek wartości sprzedaży oraz rentowności sprzedaży miał wpływ na inne symptomy kryzysu jakimi były pogorszający się wynik finansowego netto, pogorszający się poziom wskaźników płynności finansowej a także zwiększenie przeterminowanych zobowiązań. Terminy zobowiązań wydłużyły się o ok. 14 - 21 dni.
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 01-06.2011 07-12.2011 01.06.2012 07-12.2012 01-06.2013
spadek wartości sprzedaży spadek rentowności sprzedaży
181
Ostatnim wymienionym symptomem kryzysu w przedsiębiorstwie X była restrukturyzacja i towarzysząca temu redukcja zatrudnienia. Przejawiło się to zamknięciem trzech (spośród 60) najmniej rentownych sklepów.
Celem identyfikacji przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych kryzysu przeprowadzono postępowanie badawcze składające się z trzech etapów:
1. etap - określono listę przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych kryzysu w
przedsiębiorstwie,
2. etap - dokonano oceny siły wpływu każdego z czynników na wystąpienie
kryzysu w skali 0-2, gdzie:
• 0 - brak wpływu,
• 1 - słaby wpływ,
• 2 - silny wpływ,
3. etap - dla każdego z czynników określono średnią arytmetyczną obliczoną na podstawie przeprowadzonych ankiet z kadrą zarządzającą.
Wykres 16 przedstawia średnią arytmetyczną dla siły wpływu przyczyn zewnętrznych na wystąpienie kryzysu w przedsiębiorstwie X.
182
Wykres 16. Zewnętrzne przyczyny kryzysu w przedsiębiorstwie X
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Do najistotniejszych zewnętrznych przyczyn kryzysu zaliczyć można obniżenie popytu (średnia arytmetyczna siły wpływu wyniosła 2), zmianę modelu konsumpcji (1,8) oraz niekorzystne zmiany koniunkturalne, z taką samą wartością średniej siły wpływu. Kolejnym istotnym czynnikiem wpływającym na powstanie kryzysu był wzrost presji konkurencji (średnia arytmetyczna wyniosła 1,7) oraz wzrost kosztów pracy (1,6). O umiarkowanej sile wpływu można mówić w przypadku nagłych zmian cen regulowanych przez rząd (w tym paliw i energii) – 1,4, wzrostu bezrobocia (1,3), wahań kursów walut oraz zmian technologicznych, gdzie średnia siła wpływu wyniosła 1,2. Najsłabsze oddziaływanie na wystąpienie kryzysu posiadały zmiany podatków i ceł (1) oraz pojawienie się substytutów (0,4).
Zauważyć można również oddziaływanie przyczyn wewnętrznych na wystąpienie kryzysu – wykres 17. 0 0,4 1 1,2 1,2 1,3 1,4 1,6 1,7 1,8 1,8 2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 inne pojawienie się substytutów zmiany podatków oraz ceł zmiany technologiczne wahania kursów walut wzrost bezrobocia nagłe zmiany cen towarów regulowanych przez
rząd np. energia, gaz, paliwa
wzrost kosztów pracy wzrost presji konkurencji niekorzystne zmiany koniunkturalne zmiana modelu konsumpcji obniżenie popytu
183
Wykres 17. Wewnętrzne przyczyny kryzysu w przedsiębiorstwie X
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Najsilniejsze oddziaływanie na wystąpienie kryzysu w przedsiębiorstwie X posiadała niewłaściwa strategia oraz błędne zarządzanie finansami (średnia arytmetyczna siła wpływu obu czynników wyniosła 2). Silnie oddziaływały na kryzys także takie czynniki wewnętrzne jak: niesystematyczny i niepełny monitoring zmian w otoczeniu (1,8), brak kapitału (1,7), niska rentowność produktów (1,7), niedostosowanie kultury organizacyjnej do warunków wewnętrznych i zewnętrznych (1,5) oraz niewystarczające umiejętności menedżerów (1,5). Umiarkowane oddziaływanie na wystąpienie kryzysu posiadały częste zmiany kadrowe (1,4). Słabe oddziaływanie można było zauważyć w przypadku częstych konfliktów personalnych (średnia arytmetyczna wyniosła 1), niewłaściwie skonstruowanego systemu motywacyjnego (0,8) oraz braku strategii (0,7). Najmniejszy wpływ na wystąpienie kryzysu posiadał krótki cykl życia produktu (0,3).
0 0,3 0,7 0,8 1 1,4 1,5 1,5 1,7 1,7 1,8 2 2 0 0,5 1 1,5 2 2,5 inne krótki cykl życia produktów brak strategii niewłaściwie ułożony system motywacyjny częste konflikty personalne częste zmiany kadrowe niedostosowanie kultury organizacyjnej do
warunków wewnętrznych i zewnętrznych niewystarczające umiejętności menedżerów
niska nierentowność produktów brak kapitału niesystematyczny i niepełny monitoring zmian w
otoczeniu
niewłaściwa strategia błędne zarządzanie finansami skutkujące utratą
184
Zaistniała sytuacja wymagała podjęcia przez przedsiębiorstwo przedsięwzięć antykryzysowych o charakterze inwestycyjnym i konsolidacyjnym. Przedsiębiorstwo X było zmuszone do redukcji zatrudnienia i zamknięcie trzech najmniej rentownych sklepów, wprowadzenia strategii kosztowej oraz wdrożenia dodatkowych zasad kontroli finansowej. W ramach strategii konsolidacyjnej podjęto również działania polegające na redefiniowaniu misji i wizji, które uwzględniały większe nastawienie na pracowników, elastyczność struktur oraz orientację na wykorzystywanie okazji na rynku. Przedsiębiorstwo wdrożyło także systemy zarządzania jakością. W ramach strategii inwestycyjnej przedsiębiorstwo skoncentrowało się na dywersyfikacji działalności. Dla przedsiębiorstwa X kryzys stał się szansą na rozwój i doskonalenie. Skupiono się na podniesieniu rentowności placówek, inwestycje w nowe sklepy oraz modernizację już istniejących.
Dodatkowo podjęto działania związane ze zmianą polityki cenowej
Wiceprezes ds. handlu ocenia obecną sytuację przedsiębiorstwa X jako dobrą (lepszą niż
przed kryzysem), stabilną (nie pogarszającą się i nie zagrażającą funkcjonowaniu
przedsiębiorstwa) ale wymagającą kontynuacji podjętych zmian i usprawnień.