3. Część badawcza
3.2. Synteza 1,2,5-tripodstawionych piroli
S S S
S
+ H N R
H CuCl
110 oC, 48h S
S N
S S R
R =
H21C10O
N C
H3 O O
CH3
N
Schemat 64. Ogólny schemat syntezy 1,2,5-tripodstawionych piroli na drodze reakcji hydroaminowania 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu aminą pierwszorzędową
Otrzymany w wyniku sprzęgania 5-jodo-2,2’-bitiofenu z gazowym diacetylenem 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diyn posłużył do otrzymania, na drodze reakcji hydroaminowania za pomocą pierwszorzędowej aminy, siedmiu nieopisanych dotąd tripodstawionych pochodnych pirolu, zawierających w pozycjach 2 oraz 5 grupy bitiofen-5-ylowe (schemat 64).
Syntezy 1,2,5-tripodstawionych piroli realizowano wg opisanej w literaturze [46] procedury, tj. bez rozpuszczalnika, stosując 10-krotny (molowo) nadmiar aminy, w temperaturze 110 C i atmosferze gazu obojętnego przez 48 godz., w obecności świeżo strąconego chlorku miedzi(I) jako katalizatora. Rolę substratu aminowego pełniły handlowo dostępne aminoareny: anilina, N-etylo-3-aminokarbazol, 2-aminonaftalen, p-aminobenzoesan metylu, alliloamina oraz zsyntezowane w ramach pracy: 1-amino-4-karbazol-9-ylobenzen i p-decyloksyanilina (schemat 64).
Produkty reakcji dihydroaminowania wydzielono z mieszaniny poreakcyjnej na drodze chromatografii kolumnowej na silikażelu, stosując jako eluent mieszaninę heksanu z chlorkiem metylenu w stosunku objętościowym 5 : 1 lub 5 : 2 (w przypadku
syntezy z użyciem p-aminobenzoesanu metylu jako aminy). Dodatkowo koniecznym było wcześniejsze rozpuszczenie zawartości kolby reakcyjnej w chloroformie i kilkukrotne przemycie powstałego w ten sposób roztworu 0,5-molowym roztworem NaCN, celem usunięcia pozostałości katalizatora miedziowego, który, pozostając w analicie, skutecznie uniemożliwiał rejestrację oraz analizę widm NMR, a tym samym budowy chemicznej produktu końcowego.
Początkowo, przy oczyszczaniu pochodnej z podstawnikiem N-etylokarbazol-3-ylowym, do eluentu dodawano trietyloaminę w ilości 3 % objętościowych, ponieważ wcześniejsze badania (prowadzone w zespole, w którym realizowano niniejszą pracę) wykazały, iż niektóre pochodne karbazolu zaadsorbowane na kwaśnym żelu krzemionkowym ulegają reakcji rozkładu katalizowanej dodatkowo przez światło słoneczne. Późniejsze próby wykazały jednak, iż zabieg ten jest zbędny, 2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)-1-(N-etylokarbazol-3-ylo)pirol jest trwały na powietrzu i nie ulega rozkładowi podczas chromatografii kolumnowej.
W przypadku syntezy N-[p-(karbazol-9-ylo)fenylo]-2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirolu koniecznym było rozpuszczenie gęstego, syropowatego, trudnego do odważenia p-aminokarbazol-9-ylobenzenu w znanej ilości organicznego, wysokowrzącego rozpuszczalnika (wybrano ksylen) i pobranie objętości (zawierającej 10 równoważników molowych aminy w stosunku do diynu) powstałego roztworu.
Wprowadzenie rozpuszczalnika w ilości 3 cm3 nie wpłynęło jednak negatywnie na przebieg reakcji – pożądany produkt otrzymano z wydajnością 25%.
Fotografia 3. Roztwór N-(p-decyloksyfenylo)-2,5-bis(2,2'-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu po wzbudzeniu promieniowaniem o długości fali 366 nm
Niezbędną do opisanej powyżej syntezy 4-(karbazol-9-ylo)anilinę otrzymano z kolei według procedury opisanej w [113]: karbazol wpierw poddano reakcji z p-fluoronitrobenzenem w obecności fluorku cezu (DMSO, 150 C, 24 godz.), a następnie powstały na tej drodze N-(p-nitrofenylo)karbazol poddano reakcji redukcji grupy
nitrowej we wrzącym etanolu, w obecności hydrazyny jako źródła wodoru i Pd/C jako
Schemat 65. Dwuetapowa synteza p-aminokarbazol-9-ylobenzenu
W ramach niniejszej pracy postawiono sobie za cel otrzymanie 4,4’-bis[2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirol-1-ylo]-2,2’-bipirydyny (strukturę której przedstawiono na rysunku 30) na drodze reakcji addycji 4,4’-diamino-2,2’-bipirydyny do 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu katalizowanej chlorkiem miedzi(I). Pochodna ta miałaby, w ramach innej pracy doktorskiej realizowanej w zakładzie, a także w ramach współpracy z Zakładem Krystalografii Instytutu Chemii UŚ, posłużyć jako ciekawy ligand do syntezy różnorakich kompleksów metali przejściowych. Jednak, z racji tego, iż synteza 4,4’-diamino-2,2’-bipirydyny jest reakcją czasochłonną (trzy etapy: otrzymanie ditlenku bipirydyny, nitrowanie, redukcja) i stosunkowo niebezpieczną (konieczność użycia oleum i stężonego kwasu azotowego(V) do reakcji nitrowania tlenku oraz możliwość wybuchowego przebiegu reakcji realizowanej w skali przekraczającej 10 g ditlenku pirydyny) [114, 115], wpierw postanowiono przeprowadzić modelową reakcję addycji 4-aminopirydyny do 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu w standardowych warunkach, tj. w temperaturze 110 C, w obecności CuCl, w czasie 48 godz.
N N Niepowodzenie opisywanej reakcji hydroaminowania wynikało najprawdopodobniej ze znanej powszechnie zdolności kompleksowania związków miedzi(I) przez pochodne pirydyny wiążącej się w tym przypadku z konsumpcją katalizatora. W związku z tym postanowiono zablokować wolną parę elektronową zlokalizowaną na atomie azotu pirydyny i tym samym uniemożliwić jej kompleksowanie katalizatora. W tym celu 4-aminopirydynę poddano reakcji
czwartorzędowania za pomocą bromku decylu według procedury opisanej w [116].
Powstały z wydajnością 31% bromek 4-amino-1-decylopirydyniowy użyto następnie jako substrat w reakcji hydroaminowania bitiofenowej pochodnej buta-1,3-diynu.
Niestety i w tym przypadku nie udało się otrzymać pożądanej pochodnej pirolu zawierającej motyw pirydynowy. Swoiste problemy napotkano bowiem podczas oczyszczania produktu końcowego na kolumnie chromatograficznej, który to najprawdopodobniej został nieodwracalnie zaadsorbowany na fazie stacjonarnej i pozostał niewzruszony na wymywanie dichlorometanem a nawet rozpuszczalnikami o tak dużej sile elucji jak metanol czy octan etylu.
Po konsultacjach z członkami zakładu posiadającymi pewne doświadczenie w syntezie czwartorzędowych pochodnych bipirydyny podjęto próbę wyizolowania omawianego produktu reakcji hydroaminowania poprzez wytrącenie go z chloroformowego roztworu za pomocą alkoholu metylowego. Niestety i to podejście nie przyniosło oczekiwanych rezultatów – pochodna pirolu pozostała w roztworze, zaś wytraceniu uległa jedynie niewielka ilość zanieczyszczeń.
Ze względu na opisywane powyżej trudności zarzucono pomysł syntezy pochodnej pirolu z podstawnikiem pirydynowym w pozycji pierwszej oraz 4,4’-bis[2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirol-1-ylo]-2,2’-bipirydyny. Podczas pracy nad niniejszą dysertacją nasunął mi się jednak jeszcze jeden pomysł na wydzielenie omawianej pochodnej polegający na zastosowaniu kolumny pseudo-jonowymiennej (silikażel zamiast jonitu) w układzie trójfazowym: rozpuszczalnik organiczny, np.
aceton, acetonitryl, woda, nasycony roztwór soli nieorganicznej, np. KNO3. Taka chromatografia okazała się idealnym (i jedynym) rozwiązaniem dla oczyszczania strukturalnie podobnej pochodnej dikwatu zawierającej podstawniki bitienylowe, którą to zajmowałam się podczas realizacji pracy magisterskiej (rysunek 31) [117].
N+ N+ S
S
S S 2 PF6
-Rysunek 31. Struktura pochodnej dikwatu oczyszczanej na kolumnie chromatograficznej w układzie trójfazowym: acetonitryl, woda, nasycony roztwór KNO3
Niepowodzeniem zakończyły się również próby syntezy pochodnych pirolu o strukturach przedstawionych na poniższym rysunku. Związki te próbowano
otrzymać w wyniku addycji odpowiednio: 2-amino-3-(etoksykarbonylo)tiofenu i 2,5-diamino-3-bis(etoksykarbonylo)tiofenu do 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu w obecności CuCl, w temperaturze 110 C. Brak sukcesu w syntezie tych związków może wynikać z zawady sterycznej jaką stanowi grupa COOEt.
N
Rysunek 32. Struktura: N-[(3-etoksykarbonylo)tiofen-2-ylo]-2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirolu oraz 1,4-bis[2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirol-1-ylo]-3,4-bis(etoksykarbonylo)tiofenu
W ramach niniejszej pracy podjęto próby przeprowadzenia reakcji hydroaminowania w reaktorze mikrofalowym (zamiast standardowego ogrzewania na łaźni olejowej), celem skrócenia czasu jej prowadzenia. Przeprowadzono trzy próby (przy stałej mocy reaktora: 80 W) - zmieniano temperaturę oraz czas prowadzenia reakcji modelowej, tj. addycji p-decyloksyaniliny do 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu. Wykonane próby: 120 C przez 10 min., 120 C przez 20 min. oraz 150 C przez 10 min. jednoznacznie wykazały, iż zastosowanie ogrzewania mikrofalowego z jednej strony pozwala skrócić czas prowadzenia reakcji, z drugiej zaś otrzymać pożądany produkt z nieco wyższą wydajnością (po wydzieleniu) niż przy standardowym ogrzewaniu (27% - reaktor mikrofalowy, 21% - łaźnia olejowa).
Przeprowadzone próby wykazały również, iż temperatura 120 C i czas 10 min.
są idealnymi parametrami prowadzenia badanej reakcji addycji, bowiem ani wydłużenie czasu prowadzenia reakcji, ani wzrost temperatury (końcowy produkt, po wydzieleniu na kolumnie, otrzymano w ilości 4 mg, wychodząc z 100 mg diynu) nie wpływają pozytywnie na wydajność reakcji hydroaminowania. Równocześnie oba czynniki, a zwłaszcza wyższa temperatura w bardzo dużym stopniu utrudniają wydzielenie pożądanego związku chemicznego z mieszaniny poreakcyjnej, gdyż obecne są w niej trudne do oddzielenia, bliżej niezidentyfikowane zanieczyszczenia.
W ramach niniejszej pracy przeprowadzono również reakcję addycji p-decyloksyaniliny do 1,4-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)buta-1,3-diynu w obecności
zmielonego chlorku miedzi(I) w reaktorze mikrofalowym (80 W, 120 C, 10 min.), celem zbadania, czy postać (stopień rozdrobnienia) stosowanego katalizatora miedziowego ma wpływ na przebieg i wydajność reakcji. Przeprowadzona próba wykazała jednoznacznie, iż CuCl przygotowany w sposób opisany poniżej wykazuje zdolność katalizowania badanej reakcji hydroaminowania, jednak wydajność, z jaką otrzymuje się pożądany produkt jest bardzo niska (otrzymano około 2 mg N-(p-decyloksyfenylo)-2,5-bis(2,2’-bitiofen-5-ylo)pirolu, wychodząc ze 100 mg butadiynu).
Chlorek miedzi(I), który poddano mieleniu, przygotowano w sposób standardowy, opisany w części eksperymentalnej niniejszej pracy, tj. w wyniku redukcji jonów Cu(II). Mielenia dokonano w Zakładzie Biomateriałów Instytutu Nauki o Materiałach UŚ, stosując młynek kulowy (średnica kulek 1,6 mm) wykonany z węgliku wolframu. Zastosowano metodę mielenia na mokro, tzn. substancja poddana operacji mielenia zwilżona została toluenem, przy częstotliwości obrotów młynka wynoszącej 600 obrotów na minutę (czas efektywnego mielenia 3 godz.). Wartym uwagi jest fakt, iż otrzymany po mieleniu proszek CuCl nie jest, jak świeżo strącony, śnieżnobiały, lecz ciemnokremowy, zaś na kulkach obserwuje się ślady metalicznej miedzi. Co ciekawe, gdy mielenia dokonano w naczyniu stalowym, stosując propan-2-ol w miejsce tpropan-2-oluenu, proszek CuCl miał barwę metalicznej miedzi, a kulki pokryte zostały grubą warstwą miedzi – zdjęcia poniżej.
Fotografia 4. Kulki z WC (węgliku wolframu) pokryte warstwą metalicznej miedzi
3.3. Reakcja N-alkilowania karbazolu: synteza N-decylokarbazolu oraz