Rozdział 2. Zarządzanie strategiczne rozwojem społeczno-gospodarczym – ujęcie
2.3. System zarządzania strategicznego w Polsce
Zgodnie z wytycznymi koncepcji New Public Management, która opiera się na założeniu,
że w sektorze publicznym można wdrażać proefektywnościowe rozwiązania z zakresu
organizacji i zarządzania właściwe dla sektora prywatnego, zarządzanie strategiczne stało się
jednym z narzędzi szeroko wykorzystywanych zarówno na poziomie państwa jak
i w samorządzie terytorialnym
110.
Przedsięwzięcia na rzecz popularyzacji strategicznego zarządzania rozwojem jednostek
samorządu terytorialnego podejmowano w Europie pod koniec lat 90. Dobrym przykładem
ilustrującym te działania jest Program The Cities of Change zainicjowany przez Bank
Światowy we współpracy z Bertelsmann Foundation. Utworzono wówczas klaster lokalnego
rozwoju ekonomicznego (LED), grupujący miasta krajów Europy Środkowej, Wschodniej,
krajów bałtyckich i bałkańskich, celem opracowania zindywidualizowanych
długookresowych koncepcji rozwoju ich terytoriów.
Program The Cities of Change miał nie tylko zachęcić miasta uczestniczące do
przygotowania własnych koncepcji rozwoju, ale przede wszystkim nauczyć włodarzy
lokalnych właściwego wykorzystania techniki zarządzania strategicznego. Głównym
zadaniem programu było dostarczenie praktycznej wiedzy na temat rozwiązań, które mogą
być wykorzystywane przez samorządy i społeczności lokalne, aby zrozumieć, zaprojektować i
110
Antony J., Fryer K., Ogden S., Performance management in the public sector, International Journal of Public Sector Management, Vol. 22(6), 2009.
62
wdrożyć zintegrowany system strategicznego zarządzania rozwojem
111. Również w Polsce
w ramach specjalistycznych programów pomocowych realizowano działania na rzecz
implementacji zarządzania strategicznego w sektorze publicznym (jako przykład wskazać
warto Program Phare RAPID, czy Program Rozwoju Instytucjonalnego lub Poakcesyjny
Program Wsparcia Obszarów Wiejskich). Implementacja zarządzania strategicznego
w kierowaniu rozwojem lokalnym, regionalnym i krajowym poprzez opracowanie
długookresowych strategii (programowanie) przynosi następujące korzyści:
• Programowanie to element mechanizmu interwencyjnego. Program jest
zapowiedzią aktywnej postawy odpowiednich podmiotów względem rozwoju
danej jednostki samorządu terytorialnego.
• Programowanie to integralna część polityki. Program to swego rodzaju zapis
sposób porządkowania procedury prowadzenia polityki.
• W sytuacjach, gdy polityka pomija programowanie mamy do czynienia z postawą
reaktywną wobec pojawiających się problemów. Programowanie jest warunkiem
koniecznym aktywnego podejścia do realizacji polityk publicznych
112.
Polska wprowadziła system zarządzania rozwojem, który ma usprawnić kierowanie
polityką rozwoju państwa. Polityka rozwoju państwa pozwala określać cele rozwojowe
kraju i planować, w jaki sposób zostaną zrealizowane na poziomie rządowym
i samorządowym. Podstawą podejmowanych działań prorozwojowych jest Ustawa z
dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz szczegółowy
dokument - Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski, który Rada Ministrów
przyjęła 27 kwietnia 2009 r. Prace nad systemem zarządzania rozwojem oznaczały nie
tylko przygotowanie nowych strategii, ale też przegląd i uporządkowanie
obowiązujących dokumentów oraz uchylenie tych, które były nieaktualne. Przyjęty
przez rząd w 2009 roku Plan uporządkowania strategii rozwoju, przewidywał
ograniczenie liczby strategii rozwoju do 9 strategii zintegrowanych, które realizują
długo- i średniookresową strategię rozwoju kraju. W efekcie liczba strategii
111 G. Swinburn, Murphy F, Local Economic Development Strategic Planning And Practice Casebook with cases from the Humber Region, United Kingdom Zenica Municipality, Bosnia & Herzegovina Vushtrri Municipality, Kosovo Smolyan Municipality, Bulgaria City Of Rezekne, Latvia City Of Poprad, Slovak
Republic, [online]
http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTURBANDEVELOPMENT/EXTLED/0,,content MDK:20276638~menuPK:402646~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:341139~isCURL:Y~isCURL:Y,0 0.html
112
T. Kudłacz, Programowanie rozwoju regionalnego i lokalnego, [w:] Z. Strzelecki (red.), Gospodarka regionalna i lokalna, Wydawnictwo PWN, Warszawa, 2008, s. 125
63
i programów rządowych zmniejszyła się z 406 w 2007 r. do około 90.
113W systemie
zarządzania rozwojem do głównych dokumentów strategicznych zaliczyć należy zatem
9 strategii zintegrowanych, dotyczących istotnych obszarów funkcjonowania państwa:
Tabela 21.
Zintegrowane strategie krajowe
Strategia krajowa Podmiot odpowiedzialny za koordynację
Strategia innowacyjności i efektywności
gospodarki Ministerstwo Gospodarki
Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Strategia rozwoju transportu Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa Strategia Bezpieczeństwo energetyczne i
środowisko Ministerstwo Energii
Strategia Sprawne Państwo Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
Strategia rozwoju kapitału społecznego Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Krajowa strategia rozwoju regionalnego –
Regiony Miasta Obszary wiejskie Ministerstwo Rozwoju Strategia zrównoważonego rozwoju wsi,
rolnictwa i rybactwa Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa
narodowego Ministerstwo Obrony Narodowej Źródło: opracowanie własne.
Określenie strategie zintegrowane oznacza, iż dokumenty te łączą planowanie
społeczne, gospodarcze i przestrzenne. W swych zapisach uwzględniają także
powiązania pomiędzy różnymi dziedzinami i obszarami rozwoju, co ma prowadzić do
lepszej koordynacji i zwiększać skuteczność działania. W obowiązującym w Polsce
systemie wszystkie rządowe i samorządowe programy rozwoju powinny być zgodne
z zapisami strategii zintegrowanych.
Trzonem utworzonego systemu jest Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju,
w oparciu o którą Rada Ministrów podejmuje decyzje dotyczące rozwoju kraju.
113 Przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 24 listopada 2009 r. dokument Plan uporządkowania strategii rozwoju wprowadził działania porządkujące w obszarze obowiązujących dokumentów strategicznych i ograniczył liczbę strategii z 42 do 9 nowych strategii rozwoju (tzw. strategii zintegrowanych).
64
Rysunek 10.
System zarządzania rozwojem społeczno-gospodarczym kraju
Źródło: opracowanie własne.
STRATEGIA NA RZECZ ODPOWIEDZIALNEGO ROZWOJU
POZ IOM KR A J O WY
STRATEGIA INNOWACYJNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI GOSPODARKI STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO
STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU
STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I ŚRODOWISKO STRATEGIA SPRAWNE PAŃSTWO
STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU WSI, ROLNICTWA I
RYBACTWA
STRATEGIA ROZWOJU SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO – REGIONY
MIASTA OBSZARY WIEJSKIE
KRAJOWA POLITYKA MIEJSKA
UMOWA
P
ARTNERS
TW
A
KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU
P ROG RAMY OPE RACY JN E
STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POLSKI WSCHODNIEJ DO ROKU 2020
POZ IOM PON A D R E GIO N A L N Y
STRATEGIA ROZWOJU POLSKI POŁUDNIOWEJ DO ROKU 2020 STRATEGIA ROZWOJU POLSKI ZACHODNIEJ DO ROKU 2020
STRATEGIA ROZWOJU POLSKI CENTRALNEJ DO ROKU 2020 Z PERSPEKTYWĄ DO 2030
STRATEGIE ROZWOJU WOJEWÓDZTW WOJEWÓDZKIE STRATEGIE POLITYKI SPOŁECZNEJ POZ IOM R E GIO N A L N Y KO NTRAK T Y TE RYTORIA LNE
PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA REGIONALNE PROGRAMY OPERACYJNE
POZIOM LOKALNY STRATEGIE ROZWOJU GMIN I POWIATÓW STRATEGIE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPDOAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY STRATEGIE ROZWOJU ZWIĄZKÓW
METROPOLITALNYCH
POZIOM METROPOLITALNY
MIEJSKIE OBSZARY FUNKCJONALNE
65
Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do
2030 r.; SOR)
114została przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 r. Jest to
aktualizacja funkcjonującej wcześniej średniookresowej strategii rozwoju kraju,
(Strategii Rozwoju Kraju 2020). SOR to kluczowy dokument o zasięgu ogólnopolskim,
stanowiący wytyczne dla średnio- i długofalowej polityki gospodarczej. Strategia ma
odpowiadać na kluczowe wyzwania rozwojowe Polski, tzw. pułapki rozwojowe, do
których zaliczono: średni dochód, brak równowagi, przeciętny produkt, demografię oraz
słabość instytucjonalną. Poza powyższymi pułapkami jako bariery rozwojowe kraju
wskazano: rozwarstwienie społeczne i utrzymujące się zróżnicowania przestrzenne
w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.
W strategii określono podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju
w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym w perspektywie
roku 2020 i 2030. Przyjęty w niej model rozwoju, to rozwój odpowiedzialny oraz
społecznie i terytorialnie zrównoważony. Priorytetem w tej koncepcji rozwojowej
jest innowacyjność oraz koncentracja wsparcia na sektorach strategicznych,
potencjalnych siłach napędowych polskiej gospodarki. Istotnym założeniem SOR jest
dążenie do zwiększenia odpowiedzialności instytucji państwa za kształtowanie
procesów gospodarczych, społecznych i terytorialnych.
Głównym celem SOR jest „Tworzenie warunków dla wzrostu dochodów
mieszkańców Polski przy jednoczesnym wzroście spójności w wymiarze
społecznym, ekonomicznym, środowiskowym i terytorialnym”. Oczekiwanym
efektem realizacji Strategii ma być wzrost zamożności Polaków oraz inkluzja społeczna.
Strategia zakłada zwiększenie przeciętnego dochodu gospodarstw domowych do
76-80% średniej UE do 2020 r., a do 2030 r. zbliżenie do poziomu średniej UE, przy
jednoczesnym dążeniu do zmniejszania dysproporcji w dochodach między
poszczególnymi regionami.
Strategiami odnoszącymi się do regionów są Krajowa strategia rozwoju regionalnego
oraz strategie ponadregionalne. Na poziomie województw system zarządzania
rozwojem kraju tworzą strategie rozwoju województw. Określają one uwarunkowania,
cele i kierunki rozwoju regionalnego, politykę regionalną, zasady oraz mechanizmy
współpracy oraz koordynacji działań podejmowanych przez Radę Ministrów na
114
Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju, [online] https://www.mr.gov.pl/strony/strategia-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju/informacje-o-strategii/