System zarządzania zgodny ze standardem BRC

Jak słusznie zauważa Tetty Havinga [2006, s. 517], produkcja żywności jest tym obszarem działalności gospodarczej, w której regulacje publiczne są silnie uzupełniane regulacjami komercyjnymi. Autorami tych drugich są organizacje gospodarcze lub ich zrzeszenia związane z sektorem spożywczym. Aktywny udział wymienionych organizacji w tworzeniu regulacji dla bezpieczeństwa żywności jest wyrazem koncepcji samoregulacji (ang. self-regulations), według której organizacje stają się „aktorami” określającymi formalne ramy własnych zachowań oraz zachowań swoich członków.

Jednym z przykładów aktywności przedstawicieli życia gospodarczego w sfe-rze stanowienia reguł zarządzania bezpieczeństwem żywności są standardy BRC. Autorem standardów jest British Retail Consortium – stowarzyszenie reprezentujące interesy większych i mniejszych detalistów. Pierwowzorem współczesnych standardów BRC jest powstały w 1998 roku BRC Food Technical Standard. Standard ten dotyczył pierwotnie wyłącznie detalistów i producentów żywności pochodzących z Wielkiej Brytanii. Wszechobecne zjawisko globalizacji nie ominęło również producentów żywności i w następstwie dyfuzji standardu do firm spoza Wielkiej Brytanii stał się on standardem globalnym [Havinga, 2006, s. 522].

W związku z tym w 2003 roku British Retail Consortium wprowadziło nową nazwę BRC Global Standard – Food. Podstawowym celem standardu stała się pomoc detalistom w wypełnianiu nałożonych na nich wymagań prawnych oraz ochrona interesu konsumentów. Drugą funkcją standardu stało się zapewnienie odniesienia (bazy) dla auditu firm dostarczających produkty żywnościowe.

W następstwie prowadzonych prac, obok standardów dotyczących bez-pośrednio bezpieczeństwa żywności, British Retail Consortium opracowało i opublikowało jeszcze trzy inne rodzaje standardów: Global Standards for Consumer Products, Global Standards for Packaging and Packaging Materials, Global Standards for Storage and Distribution.

Od 1998 roku standard BRC był czterokrotnie zmieniany. Aktualnie obowią-zuje wersja opublikowana w styczniu 2008 roku – Global Standard for Food Safety, w. 5 – 2008.

Danuta Kołożyn-Krajewska i Tadeusz Sikora [2010, s. 203] zadają ważne pytanie, czy przedsiębiorcom opłaca się spełniać wymaganie standardu BRC.

Próbują również na to pytanie odpowiedzieć, sugerując słusznie, że rodzaj odpowiedzi zależy od indywidualnego rachunku kosztów i korzyści każdego z przedsiębiorstw z osobna.

Niezależnie od tak sformułowanego poglądu można wskazać wiele argu-mentów uzasadniających sens stosowania standardu BRC. Pierwszy z nich

2.2. System zarządzania zgodny ze standardem BRC

39

nawiązuje do stosunku przedsiębiorstw wobec obowiązującego ich prawa.

Przedsiębiorstwa mogą tu przybrać trzy zasadnicze typy postaw (uzależnione od kultury organizacyjnej i przyjętej filozofii zarządzania): aktywnych uczest-ników, ekonomicznych aktorów, organizacji niekompetentnych. W każdym z wymienionych przypadków niespełnienie wymagań prawnych skutkuje per-turbacjami w działalności wskutek nałożonych kar i sankcji. Wprowadzenie standardu BRC istotnie ogranicza poziom ryzyka związanego z niespełnieniem wymagań prawnych.

Wprowadzenie standardu BRC przynosi ponadto następujące korzyści:

uwiarygodnienie producenta w oczach odbiorców, –

ulepszenie dotychczasowych, własnych praktyk zarządzania bezpieczeń-–

stwem żywności,

możliwość zademonstrowania odpowiedzialności za bezpieczeństwo –

żywności,

zwiększenie zaufania konsumentów do produktów oraz ich bezpieczeń-–

stwa,

redukcję wymagań w procesach auditów dostawców (tak zwanych audi-–

tów drugiej strony).

Nie bez znaczenia jest też bardzo pragmatyczny argument odwołujący się do praktyki postępowania hipermarketów, które od pewnego czasu wymagają od własnych dostawców żywności stosowania standardu BRC [Kołożyn-Krajewska, Sikora, 2010, s. 203].

Można wskazać jeszcze inne, specyficzne korzyści wprowadzenia standardu BRC. Są to:

zainicjowanie całościowego i wszechstronnego podejścia do jakości, bez-–

pieczeństwa i higieny żywności, przydatnego w celu spełnienia wymagań analiz due diligence,

zapewnienie własnej organizacji statusu kwalifikowanego dostawcy, –

zastosowanie wymagań standardu w celu zapewnienia bezpieczeństwa –

żywności wszystkich ogniw łańcucha dostaw,

wsparcie koncepcji ciągłego doskonalenia takimi narzędziami, jak prze-–

glądy i działania korygujące.

Bardzo interesującego uzasadnienia dla standardów BRC dowodzi Louise Manning [2007, s. 501–504]. Punktem wyjścia tej badaczki jest trafne spo-strzeżenie, że w zakresie sektora spożywczego coraz częściej mamy do czy-nienia z separacją wytwarzania i własności marki. Innymi słowy właściciele marek spożywczych coraz częściej ogniskują swoją aktywność na zarządzaniu tymi markami, powierzając proces wytwarzania innym przedsiębiorstwom.

W takiej sytuacji standard BRC może być traktowany jako jedno z narzędzi ochrony wartości marki handlowej. Zaprezentowany sposób myślenia wpisuje się w założenia tak zwanego stakeholders approach, według którego rynkowy sukces organizacji zależy od jej relacji ze stronami zainteresowanymi. W

wypad-2. Znormalizowane systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną żywności

40

ku właściciela marki handlowej w sektorze spożywczym problem ten zyskuje następujące wymiary [Manning, 2007, s. 503]:

konieczność respektowania wymagań prawnych, –

zainteresowanie mediów, –

percepcja marki przez konsumentów, –

wpływ jakości produktów, doskonalenia i innowacji na konkurencyjność –

marki,

potrzeba realizacji wymagań właścicieli, –

możliwości zmian w poziomie zaufania konsumentów do marki, –

możliwości zmian w wyborach dokonywanych przez konsumentów, –

potrzeba akceptacji marki przez detalistów.

–

Standard BRC może więc być uważany jako jedno z narzędzi kształtowania relacji ze stronami zainteresowanymi, takimi jak: konsumenci, społeczeństwo, rząd, konkurenci, media, partnerzy handlowi, dostawcy, pracownicy, kadra kierownicza.

Obowiązująca od 2008 roku wersja standardu BRC jest swego rodzaju połą-czeniem wymagań normy ISO 9001, HACCP oraz GMP i GHP. Standard defi-niuje wymagania, jakie powinny być spełnione, aby nie tylko zagwarantować bezpieczeństwo żywności, ale również zapewnić powtarzalny poziom jakości wyrobu gotowego oraz uwzględnić wymagania prawne.

W strukturze wymagań standardu BRC widać wyraźnie uwzględnienie per-spektywy organizacji prowadzącej audity. Wymagania te są ujęte w czterech rozdziałach (tabela 14).

TABELA 14. Ramowa struktura wymagań standardu BRC (Global Standard for Food Safety) I. Wprowadzenie

II. Wymagania

1. Zaangażowanie najwyższego kierownictwa 2. Plan HACCP (oparty na Codex Alimentarius) 3. System zarządzania jakością

4. Zakład i środowisko produkcji 5. Kontrola wyrobu

6. Kontrola procesu 7. Personel

III. Informacje, jak uzyskać certyfi kat

IV. Informator dotyczący globalnych norm BRC Źródło: opracowanie własne.

Części spośród wymagań standardu nadano status fundamentalnych, a ich niespełnienie uniemożliwia uzyskanie lub utrzymanie certyfikatu. Są to wyma-gania ujęte w punktach:

1. Zaangażowanie najwyższego kierownictwa, –

2. Plan HACCP, –

3.5. Audity wewnętrzne, –

2.2. System zarządzania zgodny ze standardem BRC

41

3.8. Działania korygujące i zapobiegawcze, –

3.9. Identyfikowalność, –

4.3.1. Plan zakładu, przepływ produktu i segregacja, –

4.9. Utrzymanie porządku i higieny, –

5.2. Wymagania dotyczące materiałów specjalnych, –

5.6. Kontrola operacji, –

7.1. Szkolenie.

–

Porównując aktualne wydanie standardu BRC ze standardem poprzednim, można wskazać następujące zasadnicze zmiany:

nadanie większego znaczenia zaangażowaniu kierownictwa, –

doprecyzowanie części wymagań związanych z HACCP, –

rozbudowanie części wymagań o szczególnym znaczeniu dla sektora –

spożywczego (wpływ alergenów, bezpieczeństwo zakładu),

bardziej restrykcyjny system auditów dostosowany do wyników działania, –

dobrowolne i niezapowiedziane audity.

–

Z punktu widzenia zarządzania ryzykiem działalności organizacji sektora spożywczego system zarządzania oparty na standardzie BRC może być wykorzy-stywany w zarządzaniu incydentami bezpieczeństwa żywności. Louise Manning [2007, s. 506, 507] na podstawie przeglądu wielu przykładów takich incyden-tów stwierdza, że najważniejsza w odbiorze zewnętrznym wydaje się sprawność organizacji w wycofywaniu z rynku produktów niebezpiecznych dla zdrowia i życia konsumentów. Powodzenie takiego przedsięwzięcia zależy zarówno od efektywności procesów wewnętrznych, jak i relacji organizacji z otoczeniem.

Ta sama autorka zauważa, że proces zarządzania incydentami bezpieczeństwa żywności jest szczególnym przypadkiem zarządzania kryzysowego i może podlegać podobnym regułom jak zarządzanie innymi rodzajami kryzysów.

Można zatem wyróżnić następujące fazy kryzysu związanego z incydentem bezpieczeństwa żywności [Fink, 1986]:

faza 1 – zwiastunów incydentu: pojawiają się wówczas sygnały ostrze-–

gawcze o mogących wystąpić problemach,

faza 2 – zaostrzenia sytuacji: w tej fazie organizacja może podjąć działania –

wyłącznie w celu minimalizacji zaistniałych negatywnych następstw, faza 3 – przedłużającej się sytuacji kryzysowej: jej wystąpienie jest wyni-–

kiem dysfunkcji w fazie 1 i 2,

faza 4 – rozwiązania problemu: główna przyczyna incydentu musi być –

określona i organizacja musi podjąć skuteczne działania korygujące.

We wszystkich wymienionych fazach krytyczne znaczenie ma efektywna komunikacja organizacji z różnymi stronami zainteresowanymi.

T. Havinga [2006, s. 528] wskazuje na następujące problemy efektywnego wykorzystania standardu BRC w supermarketach:

deficyt zatrudnionych, którzy byliby kompetentni w zakresie zarządzania –

jakością oraz bezpieczeństwa żywności,

2. Znormalizowane systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną żywności

42

występujący niejednokrotnie w negocjacjach handlowych prymat kry-–

terium ceny obniżający znaczenie wymagań w zakresie bezpieczeństwa żywności,

wątpliwości związane z powierzeniem kontroli bezpieczeństwa żywności –

wyłącznie niepublicznym jednostkom certyfikacyjnym,

ograniczona liczba jednostek świadczących usługi certyfikacji systemów –

zarządzania opartych na standardzie BRC.

2.3. SYSTEM ZARZĄDZANIA ZGODNY