Może kto ręką sławy dostać w boju, Może wymową i rządem w pokoju;
Lecz jeśli żona męża nie ozdobi, Mąż próżno robi.
K to z gospodarstwa, a kto zaś z wysługi Zbierze pieniądze, i z kupiectwa drugi;
Jeśli się żona nie przyłoży k’temu, Zginąć wszystkiemu.
Żona uczciwa ozdoba mężów!
I najpewniejsza podpora dom owi;
Na niej rząd wszystek; swego męża ona Głowy korona.
Ona mężowym kłopotom zabiega I jego czasu na wszystkiem przestrzega;
Ona wybawić troskę umie z głowy, Słodkiemi słowy.
Ona dziateczki ojcow i podobne Rodzi, skąd rosną pociechy osobne, Ani już spadków upatrują krewni.
Dziedzica pewni.
Trzykroć szczęśliwy, któremu T y zdarzysz Ten związek Panie! — Ale zły towarzysz Odejmie wszystko, że troski w pół wieka
Zgryzą człowieka.
/ . Kochanowski.
Bawełna-W ojna dzisiejsza pozbawiła ludzkość w wysokiej mierze przy
odziewku, a ceny wszelkich tkanin doszły do tak niebywałej wysoko
ści, że niejeden z nas nieraz myślał o tych dobrych czasach, kiedy to
— 103 —
! inożna się było odziać od stóp do głów za marnych kilkanaście zło
tych. Przedwojenną taniość tkanin zawdzięczamy niewątpliwie dosko- 1 nałości przemysłu, ale w większej jeszcze mierze troskliwości matki- przyrody, która dostarczała obficie materyału na wszelki przyodzie- J wek w niepozornym krzaku bawełny.
: Przemysł Polski jest przeważnie przemysłem włóknistym, a w tej I .znowu gałęzi przodujące miejsce zajmuje przerabianie bawełny. Dlate- L g o też praca fabryk naszych polskich zależy w znacznej mierze od tego, j 'ile i kiedy otrzymamy bawełny surowej. Z tego powodu zaciekawić nas powinno, które kraje i w jakich ilościach wydają bawełnę, oraz jak.się przedstawia w liczbach przemysł bawełniany świata.
Krzak, który odziewa i ogrzewa ciało ludzkie, jest dzieckiem
k r a jó w słonecznych, ciepłych. Niewielki krzaczek o liściach kształtu -dłoni, zakwita wielkimi kwiatami o różnej barwie: od białej różowatej przebiega całą skalę odcieni aż do żółtej. Po okwitnięciu na miejscu
‘ kwiatu tworzy się pąk, który powiększa się stopniowo i wreszcie pęka, pokazując kiść jedwabistych włókien, rozwijających się niby pasmo włosów śnieżystej białości.
Wielkie plantacye posługują się pługami mechanicznymi, wyoru- jącymi skiby w odległości V/2 metra mniej więcej jedną od drugiej;
soecyalne siewniki wysiewają nasienie bawełny w ten sposób, aby ro
ślina od rośliny oddaloną była o dziesięć centymetrów. Jeśli pogoda jest ciepła, to posiew zaczyna wschodzić po 10 dniach. Listki wscho
dzącej bawełny podobne są do fasoli. Bawełna rozwija się szybko, osią
ga wysokość od 60 centymetrów do 1 metra i kwitnie w czerwcu.
Po zbiorze surowa bawełna przechodzi przez długi szereg mani- pulacyi, zanim stanie się wreszcie tkaniną. Dla oddzielenia puszystych kiści od jej torebki, suszy się bawełnę zebraną na słońcu, poczem prze
pędza się ją między dwoma wałkami drewnianymi. Bawełnę surową wysyła się w pakach po 250 kg i większych. Po nadejściu do przę
dzalni lawełna bywa suszona ponownie i przy pomocy maszyn zostaje oczyszczana, czesana, układana w długie taśmy, a wreszcie przędzona.
Z kilogiama surowca otrzymuje się, zależnie od cieńkości nici, aż do 1,800.00 metrów przędzy. Numer przędzy oznacza jej grubość; im yryżsrr numer, tem cieńsza przędza. Przędza nr. 30 n. p., to przero
biony kilogram bawełny surowej na nić długości 60.000 metrów. Co do tkanin, to oprócz czysto bawełnianych, mamy całą masę kombina- cyi bawełny ze lnem, wełną, jedwabiem.
Używanie bawełny do wyrobu tkanin jest stare jak świat. Pliniusz Starszy, rzymski przyrodnik, poucza nas, że roślina ta była uprawia
na w Górnym Egipcie. Arabowie wprowadzili uprswę bawełny w Afry
ce północnej w X III. stuleciu; tkaniny Fern zwane były powszechnie. • Z Afryki bawełna przedostała się do Hiszpanii. Maurowie pozakła- | daii jej plantacye w Walencyi, a przędzalnie i tkalnie w Kordowie, | Sewilli i Granadzie. W tym samym czasie rozpowszechniła się upra- ! wa bawełny w Chinach, gdzie przędzono ją z kądzieli, eo na długo zapewniło wyższość tkanin chińskich, t. zw. n a n k i n u, nad innemi. 1 W sto lat później, gdy Europejczycy odkryli Amerykę, to mogli stwierdzić, że przemysł bawełniany jest tam znany w Meksyku na Kubie, w Peru, na Antyllach i w Brazylii.
Obecnie pierwsze miejsce co do hodowli bawełny zajmują Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. Za niemi idą Indye Angielskie'i ■! i.gipt ze znacznie mniejszą produkcyą. Ogółem roczny zbiór bawełny 1 we wszystkich uprawiających ją krajach przenosi dzisiaj 5 miliardów 100 milionów kilogramów, co licząc średnio po 1 franku 60 ctm. za kilogram, daje sumę 8 miliardów 800 milionów franków! Test to 3 l/2 * krotna wartość złota, wydobywanego rocznie na całej ziemi (2.400 mi- I lionow franków).
Od czasu, jak woda i para zastępują pracę rąk ludzkich, rozwój przemysłu bawełnianego poczynił olbrzymie postęny. Jeszcze w roku 1760. Anglia produkowała tkanin bawełnfanych zaledwie za 5 milio- now franków rocznie, obecnie zaś tasama Anglia wyrabia przędzy ! i tkanin bawełnianych za przeszło 3 miliardy franków rocznie. We Francyi przemysł bawełniany zapoczątkowano w X V III. stuleciu, a miasto Amiens stało się głównem miastem przemysłowem. Dzisiaj jest na świecie 2,400.000 warsztatów, tkających wvroby bawełniane-
^ tego na Anglię przypada 725.000, na Francy? 110.000 warsztatów.
. L,czba robotników, pracujących obecnie w przędzalniach i tkal
niach bawełny, wynosi 1,500.000. Jeśli się uwzględni liczbę robotni
ków, pracujących w przemyśle, który zupełnie jest zależny od fabry- kacyi bawełny, to otrzymamy ogromną liczbę 20 milionów robotników, utrzymujących się z przemysłu bawełnianego.
Ocepia się na jakie 25 miliardów franków roczną produkcyę ma
teriałów bawełnianych, czystych i mieszanych, oraz wyrobów, do któ
rych uzvwa się bawełny. Test to podwójna wartość wszystkiego innego przemysłu włóknistego. Wątły krzaczek bawełny powołał więc do ży
cia najpotężniejszą gałąź przemysłu całego świata.
Produkcyą surowca bawełny przedstawia się następująco: Stany Zjednoczone produkują rocznie 3 miliardy 262 milionów kilogram ów ndye Angielskie 1 miliard 137 milionów kg; Egipt 360 milionów kg ’;
— 104
—-Chiny 360 milionów kg; Rosya 262 milionów k g; Meksyk 66 milionów kg; Brazylia 50 milionów kg; Turcya 34 miliony kg; Peruwia 25 milio
nów kilogramów.
Tak powinno się nagradzać pas karzy .
D obre myśli.
Porządek iest najlepszym sposobem utrzymania niezawisłości i znakiem wznioślejszej duszy, bo człowiek rachuje się z sobą, aby nie był zmuszony rachować się komu innemu.
Szanuj zaufanie, nie strzelaj do ptaszka siedzącego na ziemi.
* « *
Wiele jest wad i zbrodni, którym religia zapobiedz nie może, ale któż poznał te, które ona niewidzialnie wytępia?
Jak igła magnesowa na północ, tak umysł zawsze się do ojczy
zny zwraca.
* #
Ćma chciała świecę zgasić, a spaliła skrzydełko.
Mówić mało i źle jest nieszczęściem prostaków; mówić wiele i źle jest zuchwalstwem głupców; mówić wiele i dobrze jest szczęściem dowcipnych; mówić mało i dobrze jest roztropnością mądrych.
* * *
Żyjąc ze złymi, stajemy się ich ofiarami albo uczniami; przeci
wnie przestając z dobrymi, kształcimy się na ich wzór, a przynajmniej coraz więcej wad naszych się pozbywamy.
— 107 —
K to ścina drzewo przez ojca sadzone, ten sprzeda dom, wysta
wiony przez niego, ten zdolny jest pozbyć się wreszcie wziętości, jaką winien rodzicom.
* * *
Głupi nie słucha rady przyjaciół, rozumny korzysta z obmowy nieprzyjaciół.
* * *
W kościele łask wszystko jest wielkie, wyjąwszy bramę, przez przez którą trzeba chyłkiem przechodzić.