W
numerze 1/2017 czasopisma naukowego „Szkoła Spe-cjalna” zamieszczony jest artykuł Kornelii Czerwińskiej i Angeliki Bajkiewicz Metoda ośrodków pracy w edukacji dzieci niewidomych w Ruandzie [s. 5-16].Autorki znalazły się w szkole dla niewidomych w Ruandzie w ramach projektu szkoleniowego Ministerstwa Spraw Zagra-nicznych i Fundacji Usłyszeć Afrykę. W artykule opisują krótko sytuację niewidomych w Ruandzie, referują sposób adaptowa-nia metody ośrodków pracy do sytuacji społeczeństwa ruan-dyjskiego, sposób przygotowywania miejscowych nauczycieli do nauczania tą metodą, oraz przydatność metody w nauczeniu dzieci niewidomych:
„Zastosowanie metody ośrodków pracy w Ośrodku dla Niewidomych w Kibeho
Kształcenie uczniów z dysfunkcją wzroku w Ośrodku dla Niewidomych w Kibeho opiera się na dorobku polskiej tyflodydaktyki. Metoda ośrodków pracy została przyjęta jako metoda wiodąca w pierwszym etapie edukacyjnym. Program nauczania dostosowano zarówno do teoretycznych założeń tej metody, jak i specyfiki kraju afrykańskiego. Został on napi-sany przez polską tyflopedagożkę pełniącą funkcję dyrektora ośrodka i zaakceptowany przez Ministerstwo Szkolnictwa w Ruandzie. Ma on dość ubogą formę i jest napisany z uży-ciem prostych słów i zwrotów, dzięki czemu mogą go
zro-zumieć nauczyciele słabiej władający językiem angielskim.
Program nauczania jest doskonale dostosowany w zakre-sie treści do warunków kulturowych, geograficznych, spo-łecznych Ruandy. Pojawiają się w nim ośrodki tematyczne związane z obchodami świąt ruandyjskich, lokalnymi zwy-czajami, tamtejszymi problemami, chorobami i sposobami zapobiegania im, poznawaniem najbliższego środowiska.
Przygotowanie takiego programu wymagało dużej pracy nad poznaniem i zrozumieniem lokalnych zwyczajów, kultury, geografii, języka. Przykładowymi dostosowaniami programu w wymienionych aspektach jest uwzględnienie w nim takich zagadnień, jak: i rozwojowi, takie jak np.: bieda, korupcja, brak sprawiedli-wości, morderstwa, kolonizacja; bezpieczeństwo, edukacja, pomoc medyczna, elektryczność, transport;
• obrona przed drobnoustrojami;
• najczęstsze choroby: AIDS, malaria;
• problem zanieczyszczanej wody;
• znaczenie higieny, sposoby zapobiegania chorobom (Bajkiewicz, 2013)”.
Założeniem metody ośrodków pracy jest realizacja mate-riału począwszy od treści bliższych uczniom, a skończywszy na odleglejszych, trudniejszych zagadnieniach. W Ośrodku dla Niewidomych w Kibeho najpierw omawiane są treści najbliż-sze uczniowi (szkoła), następnie środowisko rodzinne (niestety dla wielu dzieci nie jest ono najbliższym środowiskiem), potem zagadnienia dotyczące flory i fauny, aż po wstęp do zagadnień społecznych. Koncentryczny układ treści zakłada rozszerzanie omawianych zagadnień w każdym roku pracy. Tak więc w kla-sie III układ treści rozpoczyna się od rodziny, poprzez tematy obejmujące sektor, do którego należy Kibeho, aż do najbardziej odległej tematyki, jaką jest dla uczniów ruandyjskich market w mieście (miejsce, w którym najczęściej mieli okazję być po raz pierwszy z wycieczką szkolną).
Wiadomości o metodzie ośrodków pracy nauczyciele kibe-howskiej szkoły otrzymali w czasie wstępnego szkolenia zorga-nizowanego przez dyrekcję ośrodka. W celu poszerzenia wiedzy teoretycznej i dydaktycznej na temat tej metody, a także zwięk-szenia kompetencji tyflopedagogicznych nauczycieli, w 2012 r.
zrealizowany został projekt Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Fundacji Usłyszeć Afrykę Wspieranie rozwoju szkolnictwa scjalnego w Ruandzie poprzez realizację cyklu szkoleń dla kadry pe-dagogicznej ośrodka dla Niewidomych w Kibeho. Analiza stosowa-nia metody ośrodków pracy w placówce wykazała, iż nauczyciele posługiwali się głównie metodami podającymi i koncentrowali się na pamięciowym opanowaniu przez uczniów podawanych informacji, nie wykorzystywali wielu pomocy dydaktycznych, w sztywny sposób odtwarzali zalecenia metodyczne zawarte
w materiale szkoleniowym opracowanym przez dyrekcję ośrod-ka”. [s. 11–12].
* * *
Autorki nie wymieniają imienia s. Rafaeli Nałęcz, ale my wiemy, że to Ona przejęła metodę ośrodków pracy od prof. Marii Gerzegorzewskiej i twórczo zastosowała w prowadzonej w Ru-andzie szkole. Od samego początku istnienia placówki aż do końca swojego twórczego życia była jej dyrektorem. Siostra Jana Maria Ściga, która przez kilka lat współpracowała z siostrą Rafa-elą, wspomina: „Siostra Rafaela od początku pracowała metodą Ośrodków Pracy. Ja dużo się uczyłam z konspektów prowadzo-nych przez s. Julię FSK. Kiedy zaczęłyśmy tworzyć programy do naszej szkoły, w oparciu o podstawę programową przeznaczoną dla szkół powszechnych, kupowałyśmy podręczniki w czarnym druku i na ich kanwie tworzyłyśmy program realizowany metodą ośrodków pracy, dostosowaną do afrykańskiej rzeczywistości kulturowej, społecznej oraz tamtejszej flory i fauny. Ja pisałam programy, a s. Rafaela je sprawdzała, poprawiała i zatwierdzała.
Programy wysyłałyśmy też do Ministerstwa Edukacji oraz do Dy-rektora Departamentu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Kon-spekty do prowadzenia zajęć powstawały w języku angielskim, ale tłumaczyliśmy je na kinyarwanda, ponieważ lekcje w młodszych klasach bazowały na tym języku, a język angielski wprowadzany był stopniowo. Osobiście hospitowałam zajęcia na wszystkich etapach edukacji wczesnoszkolnej. S. Rafaela bardzo starała się o pomoce szkolne, a wiele z nich wykonała własnoręcznie. Była w tym bardzo twórcza i mimo licznych obowiązków poświęca-ła wiele godzin na ich przygotowanie. Zwpoświęca-łaszcza gdy chodziło o pomoce do matematyki czy geografii. Jeździłyśmy również po gotowe pomoce dla niewidomych do sąsiedniej Ugandy”.
To uzupełnienie jest ważne zarówno pod względem meryto-rycznym jak i formalnym. Gdyby nie Zgromadzenie Sióstr
Fran-ciszkanek Służebnic Krzyża z Lasek i „spiritus movens” placówki w Kibeho – siostra Rafaela Nałęcz, która wykorzystała i rozwinęła tam swój talent i swoje długoletnie doświadczenie pedagogiczne, wówczas trudno byłoby mówić o tym wszystkim, o czym pi-szą – skądinąd interesująco – autorki artykułu, zamieszczonego w „Szkole Specjalnej”.
Niezależnie od bieżących informacji z działalności Dzieła Matki Czackiej od czasu do czasu sięgniemy do archiwalnych materiałów, w myśl założeń, że najstarsze źródła są niewątpli-wie cenną informacją o czasach minionych, ale także mogą być inspiracją dla lepszego zrozumienia obecnych zjawisk i proble-mów.
Poniżej drukujemy tekst z roku 1947 – a więc mija już 70 lat od daty jego powstania. Materiał został wydrukowany w 25 nu-merze pisma CARITAS – poświęconemu zagadnieniom katolic-kiej akcji dobroczynnej w Polsce. Mimo upływu czasu, innego języka i być może odmiennego stawiania problemów, istota sprawy niewidomych i troska o jak najlepsze sposoby przysto-sowania osób z dysfunkcją wzroku do życia pozostaje wciąż ta sama.
Redakcja