Motywacja, jaka przyświeca autorowi wybierającemu ten fragment, jest podwójna. Po pierwsze z naukowego punktu widzenia, kryje on w sobie wiele kwestii, które wciąż jeszcze nie doczekały się szczegółowego opracowania. Niewątpliwie perykopa ta zasługuje na wnikliwe studium literacko-teologiczne, które wzięłoby pod uwagę jej główny temat – misję ad gentes. Łukasz Ewangelista opisuje w Dz 10,1-48 kluczowy dla historii zbawienia moment, w którym do Kościoła oficjalnie wprowadzeni zostają poganie. Jaką rolę odegrał w tym fakcie św. Piotr? W jaki sposób, Bóg przygotował go, a wraz z nim młodą wspólnotę chrześcijańską, do podjęcia tak ważnego kroku? Kim byli poganie, którzy jako pierwsi przyjmowali orędzie ewangeliczne? Czy doświadczenie to swymi korzeniami tkwi w jakikolwiek sposób w myśli Starego Testamentu, czy praktykach misyjnych judaizmu?
1 Jan Paweł II, Ecclesia in Europa. Adhortacja apostolska (Kraków 2003) pkt 9.
2 J. KUDASIEWICZ, „Nowa ewangelizacja według Ecclesia in Europa”, Kieleckie Studia
Zadając sobie te pytania, dotykamy drugiej motywacji, która przyświeca autorowi, wybierającemu badania nad Dz 10,1-48. Jest nią waga i aktualność tematu misji ad gentes w naszych czasach. Patrząc na Kościół apostolski, nie możemy zapomnieć, jak wiele trudu włożył on w to, aby właściwie rozeznać wolę Bożą i pójść za nią. Jego doświadczenia mogą być światłem dla nas, którzy żyjemy w świecie, w którym coraz pilniejszym staje się imperatyw misji ad gentes. Piotr posłuszny głosowi Ducha może stać się modelem dla wszystkich głoszących dziś Ewangelię. Jego historia pokazuje także, że inicjatorem i siłą napędową misji jest nie tyle gorliwość i talenty ewangelizatorów, co Duch, który przygotowuje sobie ludzkie narzędzia i cierpliwie prowadzi je, aby Dobra Nowina miała szansę dotrzeć na krańce świata.
W niniejszej dysertacji nasza uwaga, jak to już zostało wspomniane, ogniskuje się na dziesiątym rozdziale Dziejów Apostolskich. W literaturze polskiej brak monografii, która zajęłaby się tym tekstem w aspekcie całościowym, włączając w to także analizę osoby Piotra. Jako jeden z przyczynków do zgłębienia interesującego nas tematu można wspomnieć artykuł „Droga św. Piotra i Kościoła ku uniwersalizmowi zbawienia w świetle Dz 10,1-11,18” Stanisława Haręzgi opublikowany w pracy zbiorowej „Nowy Testament a religie” pod redakcją Ireneusza Ledwonia. Już w tytule widzimy, że zakres rozważań autora obejmuje tu też część rozdziału jedenastego, z konieczności pozostając przy pobieżnej tylko analizie Dz 10,1-483. W innym opracowaniu „Cezarejska decyzja Piotra” Hubert Ordon koncentruje się na zagadnieniach literacko – teologicznych, zasadniczo pomijając jednak analizę postaci Piotra4. W innych pracach
3 S. HARĘZGA, „Droga św. Piotra i Kościoła ku uniwersalizmowi zbawienia w świetle Dz 10,1-11,18.”, Nowy Testament a religie (red. I. LEDWOŃ) (Biblioteka teologii religii; Lublin 2011) 379-396.
4H. ORDON, „Cezarejska decyzja Piotra. Rozważania literacko - teologiczne nad perykopą o chrzcie Korneliusza (Dz 10,1-11,18)”, Summarium 7(27) (1978) 51-62.
polskojęzycznych dotyczących dziesiątego rozdziału Dziejów Apostolskich autorzy poruszają tematy takie jak (1) kerygmat Piotra do pogan5, (2) sprawa zachowywania czystości rytualnej przez judeochrześcijan6, (3) rola Ducha Świętego w ewangelizacji7, (4) osoba Piotra8, czy znaczenie świadectwa apostolskiego (5) w Kościele9.
Spośród opracowań obcojęzycznych poświęconych Dz 10,1-48 na uwagę zasługuje Peter Spitaler, który dogłębnie wniknął w zwrot μηδὲν διακρινόμενος (Dz 10,20)10. Pomogło to ujrzeć w głębszym świetle osobę Piotra przeżywającego moment życia ważny dla niego samego, jak i dla całego Kościoła. Także inni autorzy obcojęzyczni badali omawiany fragment Dz 10,1-48 w kluczu wybranych zagadnień takich jak (1) Kościół i jego
5M. RUSECKI, „Orędzie św. Piotra o zmartwychwstaniu Jezusa”, In Persona Christi. Księga na 80-lecie Księdza Profesora Czesława Bartnika. Tom 1 (red. K. GÓŹDŹ) (Lublin 2009) 349-361; W. CYRAN, „Główne tematy mowy Piotra w Dz 10,34-43”, CzST 19-20 (1991-1992) 23-36; H. ORDON, „Cezarejska katecheza Piotra (Dz 10,34-43)”, RTK 33/1 (1986) 101-115; ; Z. ROSTKOWSKI, „Kontekst historyczny cezarejskiej mowy Piotra (Dz 10, 34-43)”, StTBł 16 (1998) 23-41; J. NAWROT, „Najstarsze katechezy w Dziejach”, Księga Dziejów Apostolskich (red. J. KANTY PYTEL) (Szczecin 1999) 156-226; P. CIEŚLIK, „Pareneza kazań misyjnych w świetle Dz 10,43”, Szczecińskie Studia Kościelne 1 (1991) 53-58; A. ODZIMEK, „Łukaszowy kerygmat o Jezusie Męczenniku”, RBL 33/2 (1980) 68-79.
6 B. SEREMET, „«Nieczyste», które już nie może być za takie uważane”, TST 23 (2004) 53-64;
7 F. MICKIEWICZ, „Namaszczenie Jezusa Duchem Świętym na proroka według Łk 3,21-22; 4,18; Dz 10,38”, CTh 77/1 (2007) 69-88; W. CYRAN, „Rola Ducha Świętego w dziele ewangelizacji (na podstawie Dz 10,44-48)”, CzST 21/22 (1993-1994) 15-36; N. SKURAS, „Posłannictwa trynitarne źródłem misji Kościoła (Dz 10)”, Studia Redemptorystowskie 14 (2016) 229-239.
8 HARĘZGA, „Droga św. Piotra i Kościoła ku uniwersalizmowi zbawienia w świetle Dz 10,1-11,18.”, 379-396.
9 Z. ROSTKOWSKI, „Znaczenie apostolskiego świadectwa w dziele ewangelizacji (na przykładzie Dz 10,34-43)”, StTBł 16 (1998) 43-65.
10 P. SPITALER, „Διακρíνεσθαι in Mt. 21. 21, Mk. 11:23, Acts 10:20, Rom. 4:20, 14:23, Jas. 1:6, and Jude 22—the “Semantic Shift” That Went Unnoticed by Patristic Authors”, Novum
struktury11, (2) temat misji12, (3) osoba Piotra13, (4) postać Korneliusza14, (5) przepisy czystości rytualnej15, (6) czy zagadnienia literackie omawianego fragmentu16.
Same Dzieje Apostolskie doczekały się wielu opracowań i komentarzy, które wykorzystane zostaną w niniejszej pracy, a których nie ma tu potrzeby wymieniać. Istnieją także liczne pozycje, które dotykają ważkich tematów Dziejów Apostolskich, takich jak: osoba Korneliusza, modlitwa Kościoła, czy kerygmat pierwotnego Kościoła17. Także sprawa ewangelizacji pogan opisana w Dziejach Apostolskich doczekała się opracowań ze strony różnych autorów18. Należy jednak zauważyć, że postacią, na której najczęściej
11 E. HAULOTTE, „Fondation d'une communauté de type universel: Actes 10, 1-11, 18. Étude critique sur la rédaction, la "structure" et la tradition du récit”, RSR 58 (1970) 39-61; M. DIBELIUS, „Die Bekehrung des Cornelius”, CNT 11 (1947) 50-65; B.J. FLESSEN, An Exemplary Man Cornelius
and Characterization in Acts 10 (Eugene, OR 2011); K. LÖNING, „Die Korneliustradition”, BZ NF 18 (1974) 1-19; P. SCHOONHEIM, „De centurio Cornelius”, NedTTs 18 (1963) 435-475;; J. SCOTT, „The Cornelius Incident in the Light of its Jewish Setting”, JETS 34/4 (1991) 475-484.
12 J. ZMIJEWSKI, „Die Aufnahme der ersten Heiden in die Kirche nach Apg 10,1-11,18. Eine Interpretationsstudie”, Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt. Geschichte un Kultur Roms
im Spiegel der neueren Forschung. (red. W. HAASE) (Berlin 1995) 1554-1601.
13 A. MONASTERIO, Pedro en la Iglesia primitiva (Navarra 1991); R. WALL, „Peter, `Son' Of Jonah: The Conversion of Cornelius In the Context Of Canon”, JSNT 29 (1987) 79-90;
14 G. BOTTINI, „Il centurione Cornelio (At 10,1 - 11,18)”, Atti degli apostoli (red. M. CRIMELLA) (Padova 2013) 162-175; T. VAN NGUYEN, Peter and Cornelius. A Story of Conversion and Mission. (Eugene, OR 2012).
15 W. CLINTON, „Peter's Vision and Conflicting Definitions of Purity” 51.4 (2005) 505-518; J. KILGALLEN, „Clean, Acceptable, Saved: Acts 10”, ET 109.12 (1998) 301-302; L. SUTTER
REHMANN, „What Happened in Caesarea ?: symphagein as Bonding Experience (Acts 10-11,18)”,
Decisive Meals. Table Politics in Biblical Literature (red. L. SUTTER REHMANN – N. MACDONALD) (New York 2012) 99-113.
16 W. WILSON, „Urban Legends: Acts 10:1-11:18 and the Strategies of Greco-Roman Foundation Narratives”, JBL 120 (2002) 77-99.
17 F. BRUCE, „Cornelius”, The New Bible Dictionary (red. J. DOUGLAS) (Grand Rapids MI 1962) 258; W. BURDA, „Modlitwa Kościoła w Dziejach Apostolskich”, VV 22 (2012) 111-135; R.J. CASSIDY, Four Times Peter. Portrayals of Peter in the Four Gospels and at Philippi (Collegeville, MN 2007); J. CHMIEL, „Pojęcie i rola kerygmatu w pierwotnym Kościele”, RBL 33/2 (1980) 58-68; S. DYK, „Teologia Ducha Świętego według Dz 2,1-47”, Kieleckie Studia Teologiczne 1/1 (2002) 76-95; R. GŁUCHOWSKI, Nawrócenie dworzanina królowej etiopskiej typem
ewangelizacji bez granic. Społeczno-geograficzny wymiar Łukaszowego uniwersalizmu zbawczego
w Dz 8,25-40 (Lublin 2010); Z. IZYDORCZYK, „«Dzieje Piotra Apostoła i Szymona»”, WST 16 (2003) 101-150.
18 S. WILSON, The Gentiles and the Gentile Mission in Luke-Acts (Cambridge 1973); R. VORHOLT, „Die Mission unter den Heiden Der Durchbruch mit Petrus (Apg 10 -12)”, Der Weg des
koncentrują się badacze, jest święty Paweł. Z powodu jego aktywności misyjnej tradycja Kościoła nadała mu tytuł Apostoła Pogan. Usuwa on jakby w cień osobę Piotra, rybak ludzi ustępuje miejsca wielkiemu ewangelizatorowi – Pawłowi. W niniejszej dysertacji pragniemy przyczynić się do uzupełnienia pewnej luki w spojrzeniu na Piotra i jego miejsca w ewangelizacji pogan.