projektów
Trafność to jedno z podstawowych kryteriów ewaluacyjnych. Na potrzeby niniejszego badania została zdefiniowana jako stopień, w jakim zrealizowane cele projektu odpowiadają potrzebom szkolnictwa zawodowego. Potrzeby te zostały zdiagnozowane na podstawie danych zebranych w badaniu, jak również na podstawie przeglądu literatury związanej z tematem.
Aby możliwa była ocena każdej interwencji uprzednio powinna zostać zrobiona diagnoza definiująca potrzeby i obszary, w których potrzebne jest wsparcie. W analizowanych 22 studiach przypadków projektów z Działania 9.2 w żadnej szkole objętej wsparciem nie została przeprowadzona diagnoza mająca na celu zdefiniowanie potrzeb szkoły, ściśle pod kątem projektu. Oczywiście placówki są świadome swoich braków i znają swoje potrzeby, jednak warto zaznaczyć, iż - zgodnie z tym, co mówili respondenci - rzadko kiedy projekt był tworzony jako odpowiedź na konkretne potrzeby ze strony szkoły. Częściej miały miejsce sytuacje, gdy szkoły korzystały już z gotowego, napisanego projektu, a więc decyzja szkoły o udziale w projekcie zapadała już po jego stworzeniu.
W związku z tym, że szkoły korzystające z dofinansowania w ramach Działania 9.2 najczęściej nie definiowały wprost swoich potrzeb pod kątem tego projektu, trudno jest jednoznacznie ocenić jego trafność z perspektywy konkretnych szkół. Można natomiast ocenić trafność w szerszym kontekście całego szkolnictwa zawodowego. W tym celu spróbowano odtworzyć główne obszary i potrzeby szkolnictwa zawodowego w zakresie współpracy z przedsiębiorcami, które miały szanse zostać zaspokojone w ramach Działania 9.2. Wyróżniono zatem następujące główne problemy szkolnictwa zawodowego (KOWEZiU, 2013a):
a) Braki w wyposażeniu szkolnych pracowni i warsztatów do praktycznej nauki zawodu, przestarzały sprzęt, stare technologie (Agrotec, 2011);
b) Brak wystarczających środków finansowych na zakup materiałów potrzebnych do nauki zawodu dla uczniów;
c) Słaba preorientacja zawodowa uczniów w czasie kształcenia w szkole – uczniowie nie zawsze świadomie wybierają kierunek kształcenia;
d) Brak środków finansowych na wynagrodzenie dla przedsiębiorców pełniących funkcję opiekuna praktyk; niechęć firm do pracy za darmo;
e) Mało dostępnych miejsc pracy w wyuczonym zawodzie dla absolwentów szkół, wysoki wskaźnik bezrobocia wśród młodych;
106 f) Niewielkie doświadczenie uczniów w zakresie pracy w rzeczywistych warunkach (praktyki, staże u przedsiębiorców);
g) Zbyt mała liczba zajęć praktycznych w stosunku do zajęć teoretycznych;
h) Brak funduszy na organizowanie zajęć dodatkowych mających na celu podniesienie odsetka uczniów przystępujących do egzaminu zawodowego/maturalnego oraz poprawę uzyskiwanych wyników;
i) Brak środków na organizowanie zajęć dodatkowych dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych wyrównujących ich szanse, np. na egzaminach zawodowych; j) Zbyt mała liczba przedsiębiorstw współpracujących ze szkołą w ramach praktycznego kształcenia uczniów (staże, praktyki).
W niniejszej ewaluacji koncentrujemy się wyłącznie na tym aspekcie projektów finansowanych z Działania 9.2, które dotyczyły współpracy szkół zawodowych przedsiębiorcami. W związku z tym pod uwagę będą brane jedynie te potrzeby szkół, które mieszczą się we wskazanym zakresie i z ich perspektywy zostanie dokonana ocena trafności działań projektowych.
11.1. Ocena trafności wsparcia
Główny i najważniejszy obszar wymagający poprawy odnosi się do sieci przedsiębiorstw, które współpracują ze szkołą, przyjmując uczniów na praktyki i staże. W większości przypadków zaznaczano, że szkoła ma trudności ze znalezieniem odpowiedniej liczby miejsc dla praktykantów w przedsiębiorstwach na rynku pracy. Badane projekty realizowane w ramach Działania 9.2 polegały na organizowaniu staży, praktyk lub innych form współpracy szkół zawodowych z rynkiem pracy. Tymczasem, jak wynika z badania, w większości analizowanych przypadków do udziału w projekcie szkoły zapraszały przedsiębiorstwa, z którymi łączyła ich wcześniejsza współpraca. Zatem projekty nie przyczyniały się (poza kilkoma przypadkami) do nawiązywania nowych relacji na linii szkoła zawodowa – przedsiębiorcy70.
Kolejnym ważnym obszarem wymagającym poprawy jest wyposażenie szkolnych pracowni i warsztatów. Respondenci zgodnie podkreślali, iż projekt umożliwił zakupienie nowego sprzętu do szkół co jest cenną wartością dodaną, gdyż szkoła będzie z niego korzystać jeszcze długo po zakończeniu projektu. Można ocenić, iż z tej perspektywy projekty finansowane z Działania 9.2 odznaczały się wysoką trafnością.
70 Aczkolwiek głównym celem Działania 9.2 (wg. SzOP PO KL) było: „Wzmocnienie atrakcyjności i podniesienie jakości oferty edukacyjnej szkół i placówek oświatowych prowadzących kształcenie zawodowe służące podniesieniu zdolności uczniów do przyszłego zatrudnienia.”, a nie generowanie nowych sieci powiązań pomiędzy szkołami a przedsiębiorstwami. Tym bardziej przypadki, gdzie projekt przyczynił się do powstawania nowych powiązań pomiędzy szkołami a przedsiębiorcami należy ocenić pozytywnie – jako niezakładany wprost rezultat Działania 9.2.
107 B: A proszę mi powiedzieć, jak to się stało, że Wy, jako szkoła, przystąpiliście do realizacji tego projektu w ramach tego 9.2?
O: Tak jak mówię, potrzebowaliśmy doposażenia, potrzebowaliśmy uatrakcyjnienia kształcenia zawodowego, żeby pozyskać większą ilość uczniów. Powzięliśmy informację, że takie projekty są realizowane i stwierdziliśmy, że będzie to świetna okazja do… i promocji placówki, i doposażenia placówki, i uatrakcyjnienia szkolnictwa zawodowego.
Kier.projektu_ZSZ (szkoła specjalna)_średni powiat_reg.wschodni_praktyki,inne
Realizowane projekty oparte o współpracę szkół zawodowych i przedsiębiorców dawały uczniom możliwość szerszej niż w szkole preorientacji zawodowej oraz poznania realiów swojego przyszłego zawodu w rzeczywistych warunkach. Było to zgodne z potrzebami uczniów i doceniane przez nich w projektach.
Co daje taka praktyka na zewnątrz? Spotkanie po prostu z klientami. To jest właśnie spotkanie z klientami, to jest właśnie to, że klient przychodzi i jest ten czas, czas, który jest najważniejszy. Wiadomo klienci, rozmowy, jest wprowadzenie właśnie do tego salonu. Po prostu człowiek żyje tym salonem wtedy. To nie jest to samo co w pracowni, ale wiadomo pracownia się stara, żeby jak najbardziej przybliżyć nam ten salon fryzjerski, żebyśmy się czuły tak, jak byśmy stały naprawdę przy normalnym stanowisku i mogły dawać daną usługę.
Uczeń_ZSZ_średni powiat,miasto_reg.południowo-zachodni_praktyki,inne
Co najważniejsze, udział w projektach dawał uczniom możliwość nabycia nowych, praktycznych umiejętności, zdobycie doświadczenia, często potwierdzonego certyfikatami lub uzyskanie dodatkowych uprawnień. Wszystko to łącznie miało pozytywny wpływ na sytuację na rynku pracy i podnosiło szanse na przyszłe zatrudnienie. Niektórzy uczniowie mówili w wywiadach, iż znaleźli pracę po zakończeniu nauki, między innymi dzięki odbytym wcześniej praktykom – wzbogacili swoje CV o doświadczenie w zawodzie lub zostali zatrudnieni w zakładzie, gdzie odbywali praktyki/staże.
B: Czy uczestnictwo w zajęciach jakby w ramach projektu jakkolwiek pomogło odnaleźć się na rynku pracy? Nie wiem, znaleźć pracę, czy raczej nie miało z tym związku?
O: Powiem panu, że generalnie to pomagało to… z czym tam, gdybym szukał pracy. Przyznam się, że się tam rozglądałem, to naprawdę pomagało. Wiedziałem jak się zachować, gdzie iść, jak szukać (…).
Uczeń_ZSZ_średni powiat_reg.centralny_praktyki,inne
Kolejnym zdiagnozowanym problemem jest brak środków finansowych, które można by przeznaczyć dla przedsiębiorcy za udział w projekcie. Jedynie w części projektów przewidziano wynagrodzenie dla pracowników firm za opiekę nad uczniem w czasie praktyk/staży. W tej kwestii projekty nie do końca trafnie odpowiadały na potrzeby podmiotów biorących w nich udział.
108 Omawiane projekty charakteryzowały się także dużą trafnością w przypadku szkół specjalnych i ich uczniów. Zdobyte praktyczne doświadczenie ułatwiło kilku z nich znalezienie pracy po zakończeniu nauki. Ponadto, kontakt z rzeczywistym światem przedsiębiorców był dla tych uczniów bardzo cennym doświadczeniem, nie tylko edukacyjnym, ale i społecznym.
11.2. Obszary wymagające poprawy
Przedsiębiorcy biorący udział w badaniu postulowali zwiększenie wymiaru czasowego odbywanych praktyk, a jak podkreślano, tylko w ten sposób uczeń ma szanse zdobyć praktyczne umiejętności związane ze swoim zawodem. Ich zdaniem, praktyki odbywane w zakładzie pracy w wymiarze kilku godzin tygodniowo nie są wystarczające. Co więcej, taki przedsiębiorca nie ma wówczas realnej pomocy ze strony praktykanta, gdyż nie ma kiedy przyuczyć go do wykonywania zawodu. Sugerowano zatem wydłużenie praktyk tak, aby obie strony mogły czerpać z nich jak najwięcej korzyści.
Obszarem wymagającym poprawy wydaje się być także kwestia finansowa – na poziomie zwrotu kosztów lub dodatkowego wynagrodzenia dla pracodawców za udział w projekcie. Przedsiębiorcy często wspominali w wywiadach, że oczekują rekompensaty finansowej za poświęcony uczniowi czas, co nieraz budziło sprzeciw przedstawicieli szkoły.
Jeśli pracodawca nie jest w stanie zaoferować czegoś nieodpłatnie, jeśli nie jest w stanie kalkulować pewnych spraw, jeśli nie chce ponieść trudu wykształcenia tego młodego człowieka to nie ma rozmowy. Zatem to, o czym już mówiłem, pracodawco, jeśli chcesz mieć wykształconych pracowników, jeśli chcesz żeby byli związani z twoim zakładem pracy przez dłuższy okres czasu, to musisz w nich zainwestować, oni sami nie przyjdą, ani nikt ich nie przyniesie. I jeśli taka świadomość będzie, mówimy tutaj o zakładzie pracy, ale tak naprawdę mówimy o tych, którzy zarządzają zakładem pracy albo o komórce, która jest powołana w zakładzie pracy do tych spraw kadrowych, to się w tej chwili jakoś specyficznie nazywam – inwestowania w kapitał ludzki czy tworzenia kapitału ludzkiego.
Kier.praktyk_technikum,ZSZ_duży powiat,miasto_reg.południowo-zachodni,praktyki,inne
Nie mniej ważną jest kwestia diagnozy potrzeb przeprowadzonej przed projektem. Jak wspomniano, w badanych projektach nie była realizowana diagnoza definiująca, jakie dokładnie potrzeby związane z Działaniem 9.2 mają poszczególne grupy beneficjentów. Diagnozy, nawet jeśli były prowadzone, to nie celowo pod kątem projektu z Działania 9.2. Szkoła zapewne zna potrzeby swoich uczniów, jednak brak systemowego sprawdzenia, jakie są oczekiwania wszystkich stron sprawia, że możliwości związane z projektami mogły zostać nie w pełni wykorzystane.
109