Andrzej Jankowski, Adam Wegner, Marek Skalski, Jarosław Wojsa, Marian Dójczyński
Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Wojsk i Zdrowia Publicznego Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie;
kierownik: ppłk dr n. med. Marek Skalski
Streszczenie. Zasadniczą rolę w udzielaniu pomocy medycznej i czynnościach leczniczych odgrywa segregacja medyczna.
Jest ona najważniejszym czynnikiem w systemie zabezpieczania medycznego działań bojowych wojsk, warunkującym szybki i możliwy powrót do zdrowia i do szeregów walczących wojsk.
Słowa kluczowe: ewakuacja medyczna, segregacja medyczna, system zabezpieczenia medycznego
Abstract. Triage plays a key role in the provision of medical care and treatment. It is the most important factor of military medical support system determining fast recovery and return to military duties.
Key words: medical evacuation, medical support system, triage Nadesłano: 10.02.2012. Przyjęto do druku: 5.09.2012
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Lek. Wojsk., 2012; 90 (4): 388–390 Copyright by Wojskowy Instytut Medyczny
Adres do korespondencji: ppłk dr n. med. Andrzej Jankowski Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia Wojsk i Zdrowia Publicznego WIM
al. 1 Maja 90, 90-973 Łódź 39, skr. poczt. 14, tel. +48 42 750 42 75,
e-mail oozw@wim.mil.pl, oozw@interia.pl
Segregacja medyczna – podstawa funkcjonowania systemu zabezpieczenia medycznego działań bojowych 389 Obecne pojęcie segregacji medycznej oznacza rozdzielenie rannych i chorych na grupy wymagające jednorodnych zabiegów leczniczych i profilaktycznych, określenie sposobu ewakuacji zgodnie ze wskazaniami lekarskimi oraz rodzajem i zakresem pomocy medycz-nej, której można udzielić na danym etapie ewakuacji medycznej w istniejących warunkach taktyczno‑me-dycznych [4].
Służba zdrowia Wojska Polskiego rozróżnia segre-gację diagnostyczną, transportowo‑ewakuacyjną, we-wnątrzpunktową i prognostyczną [1].
Segregacja diagnostyczna ma na celu wyłonienie grup rannych i chorych o zbliżonym rozpoznaniu i okre-ślenie, w jakim zakresie i w jakiej kolejności należy udzie-lić pomocy na danym etapie ewakuacji medycznej.
Cel segregacji transportowo‑ewakuacyjnej stanowi ustalenie grup rannych wymagających jednakowych wa-runków ewakuacji. W jej wyniku określa się wymagany rodzaj środka transportowego, pozycję rannego oraz ko-lejność ewakuacji.
Segregację wewnątrzpunktową prowadzi się w celu wyłonienia spośród napływających do punktu ewakua‑
cji medycznej rannych i chorych, poszczególnych grup i kierowaniu ich do odpowiednich elementów funk-cjonalnych etapu.
Segregacja prognostyczna ustala grupy rannych i chorych odpowiednio, co do przewidywanego dalszego postępowania (np. okresu przypuszczalnego leczenia).
Do podstawowych rodzajów segregacji medycznej należy segregacja diagnostyczna i prognostyczna.
Segregację medyczną przeprowadza się na każdym etapie ewakuacji medycznej i w każdym jego elemencie funkcjonalnym. Jej znaczenie wzrosło szczególnie w prze-widywanych warunkach współczesnej wojny, charakte-ryzującej się masowym napływem rannych na poszcze-gólne etapy ewakuacji medycznej. Dynamika i zmien-ność sytuacji bojowej wpływają na zakres pomocy me-dycznej udzielanej na poszczególnych etapach ewakuacji medycznej i zmuszają do jej ograniczenia, a nawet odro-czenia całego procesu czynności leczniczo‑profilaktycz-nych na późniejszy okres. Ze względu na ważność pro-blemu, segregacje medyczną w Brygadowym Punkcie Opatrunkowym (BPO), Dywizyjnym Punkcie Opatrunko-wym (DPO) czy szpitalu, winien zawsze przeprowadzać bardzo doświadczony lekarz.
W praktyce w celu przyśpieszenia i uproszczenia pro-cesu segregacji w warunkach bojowych, co przekłada się na czas udzielenia niezbędnej pomocy medycznej ran-ni i chorzy dzieleran-ni są na kategorie, zgodran-nie ze wskaza-niami klinicznymi, co do pilności ich leczenia, wyróżnia-jąc następuwyróżnia-jące grupy konieczności w zakresie udziela-nia pomocy medycznej [5‑7]:
n grupa T1 – obejmuje rannych wymagających udziele-nia im natychmiastowej pomocy chirurgicznej w celu ratowania życia lub kończyn;
naczelnego lekarza armii napoleońskiej Francji. Na owe czasy nowoczesne podejście do sposobu i zakresu udzie-lania pomocy medycznej rannym na polu bitwy wyzna-czyło zasadnicze aspekty w zakresie prowadzenia zabez-pieczenia medycznego [2]. Do czasu wojen napoleoń‑
skich udzielanie pomocy medycznej rannym i chorym miało charakter wyrywkowy, chaotyczny i mało zorga-nizowany. W zasadzie nastawione było na odzyskanie re-kruta zdolnego do dalszej walki na polu bitwy, a w pierw-szej kolejności udzielano pomocy medycznej oficerom.
W większości przypadków bitew pierwszej połowy XIX w.
pomocy medycznej udzielano po czasie, na polu bitwy i nie wszystkim rannym i chorym. Jaskrawym przykła-dem takiego postępowania była bitwa pod Solferino w 1856 r., gdzie przegrane wojska austriackie porzuciły swoich rannych, a zwycięskie francuskie w ogóle nie za-jęły się nimi. Wstrząsający obraz tego pobojowiska po-budził do działania H. Dunanta [3] i w następstwie za-inicjował on powstanie Czerwonego Krzyża oraz na dal-szym etapie prawa humanitarnego. Pionierskie zasługi w zakresie określania zasad i form segregacji medycznej należą do N. Pirogowa, który organizując i prowadząc za-bezpieczenie medyczne armii rosyjskiej w czasie wojny krymskiej, zetknął się z problemem ogromnej liczby ran-nych i chorych w jednym czasie i niewydolnością służ-by zdrowia pod względem udzielenia im skutecznej po-mocy medycznej. Zaproponował i zastosował procedurę podziału rannych i chorych na grupy w zależności od pil-ności udzielenia im pomocy medycznej w celu urato-wania życia [2]. Procedury podziału rannych ze względu na pilność udzielenia pomocy medycznej, a także wpro-wadzenie zespołów medycznych w pobliże pola wal-ki zastosowali lekarze wojskowi Charles Tripler i Jona-than Letterman w czasie wojny secesyjnej w Ameryce Północnej w latach 1861–1865. Zwiększająca się skala oddziaływania różnych rodzajów broni na uczestników walki i związane z tym narastanie strat sanitarnych wy-musiło upowszechnienie stosowania zasad segregacji medycznej na polu walki i na etapach ewakuacji medycz-nej. W czasie I wojny światowej walczące armie w zasa-dzie powszechnie stosowały system zabezpieczenia me-dycznego polegający na udzielaniu pomocy medycznej, leczeniu i ewakua cji bazujących na punktach opatrun-kowych i szpitalach polowych, a w ramach ich czynno-ści segregacja medyczna stanowiła podstawę limitującą wydolność i skuteczność udzielanej pomocy medycznej [2]. Okres międzywojenny oraz II wojna światowa, a tak-że lata następne to dalsze doskonalenie zasad zabezpie-czenia medycznego pola walki, a w tym zasad i stoso-wania w praktyce segregacji medycznej. Współcześnie tryb prowadzenia segregacji medycznej na różnych po-ziomach pomocy medycznej w zasadzie jest uniwersal-ny, modyfikowany jednak indywidualnie, co do charakte-ru narodowej wojskowej służby zdrowia poszczególnych państw w odniesieniu do sił i środków do jej realizacji.
n grupa T2 – są to ranni, u których można odroczyć udzielenie pomocy chirurgicznej. Życie rannego nie jest narażone na niebezpieczeństwo, a negatywne skutki odroczenia pomocy można ograniczyć po-przez zastosowanie np. antybiotykoterapii;
n grupa T3 – są to lekko ranni, wystarczająca jest po-moc niższego personelu medycznego;
n grupa T4 – do tej grupy zalicza się rannych z poważ-nymi, wielonarządowymi urazami i niekorzystnym ro-kowaniem co do przeżycia. Opieka medyczna ogra-nicza się jedynie do pomocy paliatywnej do czasu opanowania sytuacji zwiększonego napływu rannych [1].
Standardy postępowania medycznego określone dla poszczególnych grup rannych nie będą omawiane w ni-niejszym artykule.
Reasumując, segregacja medyczna na teatrze działań wojennych (TDW) jest „sztuką wyboru” oraz czyn nikiem wiodącym, zapewniającym efektywność obowiązujące-go systemu leczniczo‑ewakuacyjneobowiązujące-go na współczesnym polu walki.
Piśmiennictwo
1. Skalski M., Wegner A., Jankowski A. Walczewski K.: Segregacja medy-czna w ramach państw NATO. Valetudinaria. Post. Med. Klin. Wojsk. Supl., Bydgoszcz, 2001; 37–39
2. Wojtkowiak S., Talar J., Majewski W., Piotrowski F.: Zarys dziejów wojskowej służby zdrowia. Warszawa, Wydaw. MON 1974: 101–231
3. Abramowicz J., Jankowski A., Skalski M.: Henri Dunant – twórca Międzynarodowego Prawa Humanitarnego i neutralności personelu medy-cznego. Lek. Wojsk., 2011; 89: 60–66
4. Trybusz A., Krężel J., Magier S., Kapusta H.: Ogólna charakterystyka systemu leczenia etapowego z ewakuacją wg wskazań. Lek. Wojsk., 1996; 1: 21–24 5. AD 85–8 – ACE Medical Support Principles and Polices. Policies and Planning
Parameters. October 1993: 5
6. Trzos A., Lipska E.: Segregacja medyczna ofiar ataku terrorystycznego.
Lek. Wojsk., 2008; 86: 57–60
7. AJMEDP-1 – Allied Joint Medical Planning Doctrine. November 2009: 3
Wsparcie medyczne działań bojowych – inne wykorzystanie batalionu wzmocnienia medycznego 391 Batalion wzmocnienia medycznego (BWMed) jest
samo-dzielną, ruchomą jednostką służby zdrowia, przeznaczo-ną do zabezpieczenia medycznego działań bojowych wojsk w różnych rodzajach walki oraz częściowo w okre-sach miedzy działaniami bojowymi.
Batalion wzmocnienia medycznego przeznaczony jest do wzmocnienia służby zdrowia oddziałów i związków taktycznych, wzmocnienia służby zdrowia, związków tak-tycznych i oddziałów tworzących odwód naczelnego do-wództwa lub sił szybkiego reagowania, do zabezpiecze-nia ognisk masowych strat sanitarnych [1,2].
Ponadto dowództwo batalionu wzmocnienia me-dycznego może koordynować, zgodnie z decyzją przeło-żonego, zabezpieczenie medyczne wydzielonego kierun-ku ewakierun-kuacji medycznej.
Wyposażenie batalionu umożliwia działalność w różno‑
rodnych warunkach terenowych i atmosferycznych.
Skład batalionu wzmocnienia medycznego obrazu-je rycina 1 [1,2].
BWMed realizuje zasadnicze zadania, do których należy:
n wzmacnianie swoimi siłami i środkami służby zdro-wia oddziałów wojskowych i związków taktycznych, zwłaszcza pierwszego rzutu lub wykonujących zada-nia samodzielnie;
n prowadzenie kwalifikowanej i specjalistycznej segre-gacji medycznej;
n udzielanie rannym i chorym pomocy medycznej od pierwszej do kwalifikowanej pomocy medycznej;
n zapewnienie czasowej hospitalizacji rannym i chorym nienadającym się do ewakuacji do szpitali;
n ewakuowanie rannych i chorych z punktów opatrun-kowych 2 poziomu pomocy medycznej lub z ognisk masowych strat sanitarnych;