W tey wstępnem wyiaśnieniu wyło-żone zostanie główne oney wyobra-żenie, duch, zamiar, i rozciągłość, tu-dzież podział na Policyą – i umieięt-ność Policyi – daley na umieiętumieięt-ność ogólney państwa czyli Kraju Policyi i na umieiętność szczególney czyli mieyscowey Policyi.
Umieiętność ogólney Państwa Po-licyi, wyłuszczy zasady, nayprzód ogólnego, a nastęnie i prywatnego bezpieczeństwa.
Ogólne bezpieczeństwo wskaże po-trzebę obrony samego państwa iego formy Rządu i ogólnych urządzeń – szczególności zaś urządzeń
przeciw buntom, rozruchom – daley przeciw rozbojom i bandom rozbóy-ników – na koniec przeciw naduży-ciu i złemu porządkowi publicznych ustanowień, wymiaru sprawiedliwo-ści i sameyże Policyi – a mianowicie nayprzód pod względem prawodaw-stwa, następnie zaś pod względem wykonania praw tak w ogólności, iak i pod względem osadzenia publicz-nych urzędów.
Za obroną Państwa idzie obrona i bezpieczeństwo osoby Rządzcy iego familii, tudzież mieysca ich pobytu; w którey wyiaśnieniu przytoczone zostaną ustawy i ich powody surow-szego na zbrodnie przeciw Władzy Naywyższey popełnioniane rygoru.
W wykładzie umieiętności Policyi prywatnego bezpieczeństwa wyłożo-ne zostaną traktaty tyczące bezpie-czeństwa osobistego, bezpiebezpie-czeństwa własności czyli maiątków, oraz bez-pieczeństwa domowego. W traktacie bezpieczeństwa osobistego pierw-sze mieysce zaymie bezpieczeństwo życia, czyli Policya lekarska, którey przedmiot iakkolwiek w Wydziale Lekarskim osobny kurs stanowi tu iednak pod względem ustanowień rządowych wykładaną bydź musi. Tę wypada podzielić na ogólną poli-cyą zdrowia i na urządzenia medycz-ne ratunkowi zdrowia poświęcomedycz-ne. Pierwsza wyiaśni starania publiczne o zdrowie, tak żyć zaczynaiących /:
dzących się:/ iak iuż żyjących, – względnie tych o zapobieganiu nie-zdrowości mieysc mieszkalnych i sa-mychże mieszkań – o zaradzeniu nie-zdrowiu z wiktuałów i innych potrzeb życia wyniknąć mogącemu – daley o usunięciu szczególnych przypad-kowych niebezpieczeństw życia – i o ustanowieniu ratunku dla uległych takowom niebezpieczeństwom.
Druga obeymie wyiaśnienie zakła-dów medycznych i ich urządzenia w ogólności – w szczegolności zaś traktować będzie o kreowaniu medy- ków–Chirurgów–Akuszerek–Apteka-rzy–i.t.p. – o publicznych zakładach lekarskich, iako to o
tach i urządzeniach obowiązkowe-go odwiedzania ubogich chorych w prywatnych domach przez me-dyków do tego przeznaczonych: – o szczególnych szpitalach dla po-łożnic, ubogich, obłąkanych i szalo-nych – o urządzeniach kąpieli i źró-deł mineralnych, – na koniec urzą-dzenia przeciw powietrzu, moro-wi epidemii – tudzież przeciw ospie i chorobom sifilitycznym traktat ta-kowy zakończą.
Następne wyiaśnienie zasad policyi-nych względnie bezpieczeństwa ho-noru i wolności obeymie wykład obrony tak osobistey iak i obywatel-skiey wolności, daley zaś obrony ho-noru i
brego imienia z czem połączy się traktat o poiedynkach.
Drugi podział Policyi bezpieczeń-stwo własności czyli maiątku maiący na celu, wyłuszczy potrzebę obrony maiątku przeciw wzaiemnem między obywatelami naruszeniom, a miano-wicie przeciw kradzieży – oszustwu i.t.p. daley przeciw lichwiarstwu, w którego opisaniu namieni się o prawach przeciw lichwie, oznacze-niu prawnego procentu – oraz o pub-licznych kredytowych zakładach. – Daley wyszczególni się potrzebę obrony maiątku przeciw nieszczęś-ciom i niebezpieczeństwom z
tury i z przypadku wynikaiącem iako to: przeciw pożarom, wylewom wody, burzom, trzęsieniu ziemi w dawnych czasach i u Nas trafiaią-cemu się i.t.p. – W oznaczeniu obro-ny przeciw pożarom, czyli w tak zwa-ney Policyi ogniowey wyrażone będą potrzeba i sposoby uchronienia się, odkrycia i rozgłoszenia wybuchu po-żarowego – gaszenie i tłumienie og-nia czyli w ogólności ratunku w nie-bezpieczeństwach przez pożar zrzą-dzonych na koniec opisane zostaną zakłady których działanie po poża-rach początek biorą, to iest pomoc poszkodowanym niosą, ia
kiemi są Towarzystwa i Assekuracyie ogniowe. – Szkody i niebezpieczeń-stwa iakie wylewy wód zrządzaią, wy-magaiąc zakładów i urządzeń dla ich odwrócenia, są zarazem i przedmio-tem urządzeń Policyinych w których wykładzie wyiaśni się iak dalece mieć należy dozór nad rzekami, i inne-mi wodainne-mi, iak budowy w tym celu prowadzone bydź muszą, – iakie-mi sposobaiakie-mi szkód wylewaiakie-mi wód zrządzanych uniknąć można – a iak w wydarzonym wypadku wylewu ra-tunek dawany bydź winien.
Podobnież wyiaśnienie sposobów unikania i zapobiegania szkodom z burz i trzęsień ziemi
i tem podobnych wypadków, obey-mie wykład urządzeń policyinych. Na koniec szkody woyną zrządzone – podział i wynadgrodzenie onych w ogólności, w szczególności zaś, szkody i ciężary woienne z kwate-runków, liwekwate-runków, kontrybucyi, zakończą wykład Policyi bezpieczeń-stwa własności na celu maiącey. Policya bezpieczeństwa domowego obeymie granice teyże i wyobrażenie pokoju domowego w szczegółach zaś, właściwą policyą familiyną pod względem karności domowey zay-mie się daley obeyzay-mie policyą służą-cych i Policyą
spodarstwa domowego w ogólności, a mianowicie pod względem zarob-kowania, pod względem wydatków i pod względem lekkomyślnego dłu-żenia się.
Policya oświecenia wyłoży nayprzód traktat o ludności, następnie zaś przepisy właściwey Policyi oświece-nia w znaczeniu sciśleyszem.
W Traktacie o ludności wyłożoną zostanie wiadomość o sposobach za-chowania ludności i o spisach teyże, w szczegółach zaś o obrachowaniu ludu podług Ksiąg zeyścia, urodzin i małżeństw. – Daley wyłuszczone zo-staną urządzenia pomnożenie ludno-ści na celu maiące, a w tym porząd-ku mówić się będzie o braporząd-ku
dności, o przeszkodach pomnażania oney, iakimi są bezżenność, wypro-wadzanie się z Kraju /:emigracyi:/ i.t.p. – następnie wykazane będą spo-soby powiększania ludności w ogóle – wszczególe zaś o małżeństwach, im-migracyi, zakładaniu kolonii i dawa-nia przytułku żydom: – to nastręczy znowu przedmiot wykładu o prze-ludnieniu i sposobach zaradczych. W traktacie właściwey Policyi oświe-cenia w znaczeniu ściśleyszym wyło-ży się w ogólności iey zakres w szcze-gólności zaś obeymie się wykład o właściwey Policyi Naukowey – póź-niey zaś o Policyi
czey czyli o przemysłowem wykształ-ceniu Narodu.
Pierwszy wykład wyrazi udział Rzą-du nad oświeceniem i wychowaniem młodzieży, następnie obeymie pub-liczne zakłady naukowe, a mianowi-cie:
a/ Szkoły i Policyą szkolną, rodza-je szkół i urządzenie szkolnego do-zoru.
b/ Akademiie szczegółowe iako to: Kameralne, leśnicze, rolnicze, górnicze,weterynaryi – daley Akade-miie Sztuk mianowicie, malarstwa, rzezbiarstwa, budownictwa, muzyki i szkoły teatralne.
c/ Uniwersytety w ogólności – a w szczególności ich urządzenia we-wnętrzne – następnie Towarzystwa Naukowe, umieiętności i sztuk, zbio-ry, gabinety dla umieiętności i sztu-ki, bibliotesztu-ki, muzea, i.t.d.: na koniec oświecenie przez książki czyli poli-cyą Książek i Litteratury, a mianowi-cie o wolności i ograniczeniach dru-ku: – co się zaś tycze samego czyta-nia zwróci się uwaga iaki dozór mieć należy nad gazetami i.t.p. pismami. Do oddziału Policyi nad oświece-niem publicznem czuwaiącey, nale-ży także i
cya obyczayności, czyli moralnego ukształcenia.
Tu naypierwsze miejsce należy Reli-gii – zasady Rządu pod tem wzglę-dem stanowiąc część Policyi religii-ną zwaney – wyłuszczą nayprzód wo-gólności stosunki Kościoła z Rzą-dem, po których, a szczegółowo na-uki o tolerancyi wyiaśnieniu, wykład innych tu należących stosunków na-stąpi.
Oddzielny ustęp, zaymie, pod wzglę-dem oświecenia, zabaw publicznych, a szczególniey teatrów i urządzeń stosownych, wyobrażenie.
Policya rękodzielnicza i nad przemy-słowem wykształceniem Narodu czu-waiąca obeymie nayprzód ogólne oney zasady, mianowicie o prawdzi-wey rękodzieł dążności i o wpływie Rządu do rękodzieł, a w szczególno-ści iakie są pod tym względem Rzą-du powinności, tak co do przepisów rękodzielniczych i oznaczenia dla pewnych rękodzieł mieysc stosow-nych z względu na niebezpieczeń-stwo lub nieprzyiemność z wykony-waniem onych połączone: – daley co do monopoliów i przywileiów, iak pod względem zapomożeń pienięż-nych regalizowania
niektórych rękodzieł, własnych Rzą-du przedsiębiorstw w tychże, i dozo-ru nad niemi; – co? Rząd może czy-nić w celu usunięcia prawdziwych przeszkód przemysłu, i iak? czynnie dla przemysłu działać obowiązany w kształceniu onego przez towarzy-stwa przemysłowe, szkoły rzemieślni-cze, nagrody i patenta.
W wykładzie usunięcia przeszkód przemysłu, a mianowicie ubóstwa, drogości, niedostatku środków kom-munikacyinych i dróg; – poprzedzi nayprzód wyiaśnienie zasad Policyi ubustwu i żebractwu zapobiegaią-cey, do
których opieka nad ubogiemi a wszczególności nad zakładami do tego zmierzaiącemi iako to nad do-mami pracy i mieysc dobroczynne-go schronienia dla obywateli pod-upadłych – daley opieka nad wdowa-mi podrzutkawdowa-mi i sierotawdowa-mi należy. Usunięcie drogości nastręczy spo-sobność mówienia o staraniach uła-twiaiących wolność handlu zbożowe-go zakładów magazynowych i.t.p. – Na koniec przeszoda iaką brak kom-munikacyi i dróg handlowych zrzą-dza, dozwoli wyłożyć potrzebę trosk-liwości Rządowey o
drogi, mosty, kanały, spławność rzek i.t.p. a z tego wypłynie materya o środkach kommunikacyinych, ia-kiemi są: urządzenia poczt, furma-nów i posłańców.
Szczegółowa Policya nad przemysła-mi czuwaiąca a przemysła-mianowicie nad Go-spodarstwem Ziemiańskiem, kiero-waniem onego z strony Rządu przez ustawy i urządzenia policyi gospo-darczey, iuż w usunięciu przeszkód i wad uprawy roli w ogóle, niesto-sowności nieuprawney do uprawney części gruntu – ograniczonego za-robku,
siadania i oznacznoney obszerno-ści posiadanych dóbr, iuż w zaradze-niu poiedynczem przeszkodom, pod względem poddaństwa i ciężarów, naymu do usług, czyńszów i dziesię-cin, iuż pod względem braku paszy, robotników i czeladzi – wyiaśni tak niedogodności iak sposoby zaradze-nia onym. –
Następnie wykaże się iak Rząd dzia-łać winien w zachęceniu i wspiera-niu rolnictwa, przez asekuracye i za-prowadzenie pobocznych gospodar-skich zatrudnień, które wolny od prac zwyczaynych czas zaymuiąc, tem samem lenistwu szczególniey w chwilach zimowych
zapobiega. Urządzenia policyine pod względem poiedynczych gałęzi gospodarstwa wieyskiego rozciągną się do uprawy pól, ogrodów i sadów – do chodowania bydła, koni i owiec – do starania o lasy i polowania. Daley wyłożone zostaną zasady go-spodarstwa górniczego i policyi gór-niczey – poczem nastąpi wykład po-licyi handlowey i fabryczney w ogól-ności – tudzież szczegółowo, o ce-chach, giełdach i ich usunięciu, o poprawie stanu rzemiosł, przez za-prowadzenie stosownych naukowych zakładów, tudzież
ustanowienia nadzoru do ocenienia wyrobów i dobroci ich poświadcza-nia obowiązanego – o magazynach dla ubogich robotników i innych tego rodzaju pomocach. –
Traktat ogólney Państwa Policyi za-kończy w ogólności wyobrażenie handlu, iego wpływu na pomyślność Narodu i wyraża przeszkody usu-nięciu ulegaiące; daley wykaże zasa-dy Rządu co do handlu a mianowi-cie iego bezpieczeństwa pod każdym względem, szczególniey pod wzglę-dem kredytu, stosunków wexlowych, układów handlowych, iarmarków, targów i handlowych
kompanii. –
Umieiętność szczegółowey czyli mieyscowey Policyi na policyą miey-ską i wieymiey-ską podzielaiąca się obey-mie w ogólności wiadomość o mia-stach ich celach, rządzie i urządze-niach policyinych, tudzież o szcze-gółowych mieyskich urządzeniach policyinych, tyczących bezpieczeń-stwa zdrowia i przyiemności dla mieszkańców.
W Policyi zaś wieyskiey oprócz od-wołania się do zasad w ogólności powyżey wymienionych, uczyni się nadto wzmianka o sposobie zakłada-nia wsi, który tak we
dzie lepszego zarządu iak i bezpie-czeństwa od ognia, doświadczenie wskazało. –
Po zakończeniu w porządku dopie-ro wyrażonym wykładu umieiętno-ści Policyi, ostatnia Umieiętnoumieiętno-ści Ekonomii polityczney a wszczegó-le Ekonomii Rządowey część druga to iest: –
Finansya
czyli umieiętność o dochodach i wy-datkach państwa do osiągnienia celu iego potrzebnych, do wykładu pozo-staiąca da poznać w wstępie dążność i główną iey zasadę:
Następnie zaś po nadmienieniu o iey litteraturze wyłoży traktaty nay-przód o wydatkach, daley o docho-dach państwa.
W wykładzie wydatków rządowych, ogólne ich wyobrażenie poprzedzi szczegółowy następny opis wydat-ków na utrzymanie Rządzcy Pań-stwa czyli wydatków dworu panuią-cego tudzież wydatków na utrzyma-nie właściwego Państwa czyli Rządu potrzebnych które albo się tyczą ze-wnętrznych albo weze-wnętrznych Kra-ju stosunków; – do pierwszych poli-czone zostaną wydatki woyskowe, tu-dzież wydatki dyplomatyczne; – na-stępnie wyłuszczenie właściwych, we-wnętrznych Rządu wydatków, prze-znaczonych na utrzymanie tak admi-nistracyi Kraju, iak i wymiaru
spra-długów publicznych zakończy naukę o wydatkach. W traktacie o docho-dach Państwa, wykazane będą ich za-sady i przeznaczenie w ogólności – daley rozróżnienie dochodów pań-stwa, od dochodów panuiącego. Poczem nastąpi wykład zwyczaynych dochodów Państwa, w którym mowa będzie nayprzód o właściwym Pań-stwa, a mianowicie o dobrach tak zwanych koronnych, kameralnych i o regaliach – następnie zaś o podat-kach: – pierwszych początku, uży-teczności i rodzajów w ogólności wy-łożenie, poprzedzi wykład o ich uży-ciu, w którem wykładzie rozróżnione zostaną
ściwe dobra, od należących pod ten oddział lasów, kopalni, źródeł i żup solnych, i wód publicznych; – sposo-by użytkowania z dóbr, iuż przez wy-dzierżawienie na czas pewny, przez puszczanie w dzierżawy wieczyste, w całości lub podzielnie – przez własny państwa dobrami takowemi zarząd, puszczaniu na połowe korzy-ści i przedaż onych.
Co do lasów, kopalni i.t.p. wykaże się iak w zarządzaniu temi i ciągnie-niu z nich użytku naykorzystniey sam Rząd przez własną onych admi-nistracyą wychodzić może unikaiąc szkód iakie prywatny zarząd za sobą pociąga. –
W wykładzie o regaliach wyrażą się korzyści i szkody iakie z podciągnie-nia pod tego rodzaiu dochody wielu źródeł korzyści wynikały – następnie wymieni się które są istotne i praw-dziwe regalia, że do tych iedynie gor-nictwo i bicie monety należy, któ-rych szczegółowe wyiaśnienie i po-działy traktat zakończą.–
Do Drugiego oddziału zwyczainych dochodów Państwa podług powy-żey nadmienionego podziału, poli-czą się podatki, w wykładzie traktatu o tychże wyiaśni się nayprzód ich początek i rożne rodzaje w ogólnoś-ci, daley zasady podatkowania i roz-biór różnych rodzajów
datków podług tychże zasad, w szcze-gólności podatku osobistego i prze-mysłowego, podatku maiątkowego, podatku od dochodów i podatku konsumpcyinego.
Co do podatku osobistego wyszcze-gólni się iaka iego zasada bydź win-na, a następnie wykazanem zostanie czyli tenże iako od głowy /:skąd na-zwisko pogłównego:/ składany, może bydź względnie wszystkich równy iak to po dziś dzień iest w Turcyi czy i o ile wzgląd na maiątek i przemysł kontrybucentów miany bydź winien, oraz czy niedobór z powodu niedo-statku uboższych na bogatszych roz-kładanym bydź może iak to dawniey we Francyi bywało.
Co do podatku od maiątku rozróż-ni się podatek gruntowy od kapita-łowego, ten zaś podzieli się na po-datek od bydła, od ruchomości, do którego podatek na zbytkowe przed-mioty nakładany policzony będzie – na podatek od spadków i na po-datek lotteryiny – na koniec policzy się do tego oddziału, podatki wy-wozowe: – każdego z tych rodzajów podatku ocenienie i wykazanie sto-sowności lub niestosto-sowności onego rzecz wyiaśni. –
Co do podatku od dochodów, wy-każe się iego zasada lecz zarazem i trudności w dokładnem wymiarze w ogólności, w szczegółach zaś udo-
wodni się że gdy w rozkładzie tego podatku na liczne trudności, niepew-ność i samowłasniepew-ność natrafić moż-na, przeto tenże iedynie iako poda-tek nadzwyczayny da się usprawied-liwić.
Co do podatku konsumpcyinego wykaże się w ogóle iego korzyści i niedogodności, w wyszczególnie-niu zaś poiedynczych tego rodzaju podatków traktować się będzie o ak-cyzach i ich naylepszem urządzeniu – o cłach i o stęplach wszelkiego ro-dzaju.–
Traktat o podatkach zakończy wy-szczególnienie podatków w Kraju Rzeczypospolitey Krakowskiey i Kró-lestwie Polskim pobieranych, ich
natury oraz początku.
Po wyiasnieniu zwyczaynych źródeł dochodu krajowego nastąpi wyiaś-nienie źródeł dochodów nadzwyczay-nych do tych należy nayprzód Skarb publiczny, którego zbieranie w cza-sach pomyślnych z żadnem prawie obywateli wysileniem następuie, a za-spokojenie z niego potrzeb publicz-nych w nadzwyczaypublicz-nych przypad-kach dogodnością się staie w tym wykładzie wyiaśni się początek tako-wych skarbów – daley sposoby gro-madzenia onych, na koniec o niedo-godnościach z zbieraniem takowem połączonych, oraz czy iest
koniecznie potrzebne.
Po wtóre pożyczki publiczne czy-li zaciąganie długów narodowych, w razach gdy brak Skarbu publicz-nego lub podwyższone podatki zwy-czayne i rozpisane nadzwyzwy-czayne, niedostateczność potrzebnego fun-duszu, do zaspokojenia nadzwyczay-nych wydatków wykażą – czy i o ile z dobrem Kraju się łączą.
Po trzecie ukryte czyli raczey po-zorne pożyczki iakimi są przedbory dochodów zwyczaynych, pożyczki przez lotteryie, wypłaty dożywotnie, tontyny – puszczanie w obieg obli-gacyi i wexlów wykupu na terminie z procentem zapewnione
go, wstrzymywanie wypłaty pensyi lub innych krajowych wydatków, na koniec ściągnienie za zapewnioną za-płatą zbytniego złota i srebra od Oby-wateli – czy i które z tych środków dochody nadzwyczayne zapewniaią-cych są stosowne – czy i o ile wię-cey korzyści niż szkody niezrządzaią, oraz iakie są inne środki ratowania w razach potrzeby państwa – wy-kład o dochodach nadzwyczaynych zakończy. Ostatni traktat Finansyi, obejmie wykład o zarządzie finanso-wym, szczególniey zaś o urządzeniu Kass i rachunkowości. –