Unikatowe walory przyrody

Karkonoski Park Narodowy

Karkonosze są najwyższym pasmem Sudetów, a ich największa kulminacja Śnieżka, wznosi się na 1602 m n.p.m. Polską część Karkonoszy uzupełnia Pogórze Karkonoskie. Jest to wyraźne obniżenie wykształcone przy udziale czynników

tek-tonicznych, składające się z szeregu śródgórskich kotlin i dolin. Ciągną się one na linii od Karpacza na wschodzie po Szklarską Porębę na zachodzie⁹³.

Leżący w południowo-zachodniej części Polski na granicy dwóch krajów: Polski i Czech, Karkonoski Park Narodowy rozpoczął swoją historię 16 stycznia 1959 roku.

Obejmuje obszar od Przełęczy Okraj (1046 m n.p.m.) na wschodzie do Mumlawskie-go Wierchu (1219 m n.p.m.) na zachodzie. Powstał z terenów nadleśnictwa Sobie-szów, którego obszar obejmował wszystkie lasy leżące od Janowic Wielkich i Gryfowa na północy i od Przełęczy Kowarskiej do Zdroju na południu wzdłuż granicy z Czechami. Powierzchnia parku wynosi 5575 ha, w tym lasy zajmują około 70% powierzchni, tj. 3829 ha. Ścisłą ochroną objęto całe piętra subalpejskie i alpejskie o powierzchni 1717 ha (około 30%). Na pozostałym terenie obowiązuje ochrona czę-ściowa, której celem jest odtworzenie zniszczonych lub uszkodzonych elementów środowiska przyrodniczego oraz utrzymywanie określonych elementów ekosyste-mów w równowadze ekologicznej. Wokół parku utworzono otulinę obejmującą powierzchnię 11 266 ha⁹⁴. Powierzchnia parku narodowego na terenie gminy Szklar-ska Poręba: 1035,3647 ha, z czego w użytkowaniu wieczystym Karkonoskiego Parku Narodowego 1033,3381 ha. Długość szlaków turystycznych na terenie gminy Szklar-ska Poręba wynosi 17,03 km. Park narodowy jest najwyższą formą ochrony przyro-dy w Polsce. Dotychczas utworzono na terenie Polski 23 parki narodowe o łącznej powierzchni ponad 300 tys. ha, co stanowi zaledwie 1% powierzchni kraju. Chronią one najcenniejsze obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodni-czymi, kulturowymi, naukowymi i społecznymi. Dlatego też powinny być trakto-wane na równi z innymi dziedzinami powszechnie uznawanymi za „narodowe”⁹⁵.

Według informacji dyrektora Karkonoskiego Parku Narodowego A. Raja dostęp-ność Parków Narodowych dla celów turystycznych, rekreacyjnych i sportowych wy-nika z ustaw prawnych o ochronie przyrody. Karkonoski Park Narodowy posiada nowoczesną infrastrukturę sportowo-rekreacyjną i największą gęstość szlaków tury-stycznych (21 m/ha szlaku turystycznego) ze wszystkich Parków Narodowych w Pol-sce. Funkcjonowanie Karkonoskiego Parku Narodowego zapewnia ochronę środowiska naturalnego przed agresywnymi formami turystycznego zagospodarowania terenu⁹⁶.

Karkonoski Park Narodowy sąsiaduje wzdłuż granicy państwa z Krkonošskim narodnim parkiem utworzonym w 1963 roku (jego powierzchnia łącznie z otuliną wynosi ponad 55 000 ha)⁹⁷.

93 T. Steć, Sudety Zachodnie…, op. cit., s. 125–126.

94 A. Raj, Karkonoski Park…, op. cit., s. 11.

95 Informator Karkonoskiego Parku Narodowego, 2012.

96 Opracowanie na podstawie wywiadu oraz dokumentów będących w dyspozycji A. Raja.

97 A. Raj, Karkonoski Park…, op. cit., s. 11.

Fot. 1. Karkonosze zimą

Fot. 2. Końskie Łby

0 5 10 15 20 25

Ryc. 1. Gęstość szlaków turystycznych w Parkach Narodowych (m/ha) Źródło: Dane pochodzące z wywiadu z A. Rajem

Karkonosze po polskiej stronie zajmują około 20 000 ha, natomiast Karkonoski Park Narodowy 5500 ha, pozostałość to otulina parku, która nie jest w gestii dyrek-tora parku. Po czeskiej stronie park obejmuje powierzchnie 36 000 ha oraz 16 000 ha otuliny. Znaczna część Szklarskiej Poręby znajduje się w Górach Izerskich poza otu-liną Karkonoskiego Parku Narodowego. Rzeka Kamienna jest granicą Gór Izerskich i Karkonoszy⁹⁸.

Karkonosze i Park Narodowy nie są parkiem rozrywki. Są to wysokie góry o klimacie zbliżonym do Tatr czy Alp. Na obszarze Karkonoszy i Parku Narodowe-go jest znaczna liczba tras pieszych i rowerowych. Nowością są ścieżki konne mające swój początek w Szklarskiej Porębie⁹⁹.

W Karkonoskim Narodowym Parku znajduje się 10 schronisk. Odległości pomię-dzy schroniskami nie są zbyt znaczne. Turysta wychodząc w góry na turystyczne szla-ki, powinien być świadomy podejmowanego wysiłku (odpowiedni ubiór, woda, pod-stawowy posiłek w plecaku). Dyrektor Karkonoskiego Parku Narodowego promuje zasadę: „to, co wnosi turysta do parku powinien też wynieść” (plastiki, opakowania, puszki). Dlatego celowo nie stawia się zbyt gęsto pojemników na odpady. Motywem

98 Opracowanie na podstawie wywiadu oraz dokumentów będących w dyspozycji A. Raja.

99 Ibidem.

przyjazdu latem jest chęć wędrówek, spokój, cisza, przyroda. W całym obszarze Kar-konoszy i Parku Narodowego jest znaczna liczba tras pieszych, rowerowych oraz no-wość – konnych, mających swój początek w Szklarskiej Porębie. Karkonoski Park Na-rodowy po polskiej stronie odwiedza corocznie około dwóch milionów turystów. Jest to największy wskaźnik w przeliczeniu na jednostkę przestrzenną¹⁰⁰.

Ryc. 2. Intensywność ruchu turystycznego. Udział procentowy w poszczególnych miesiącach Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych będących w dyspozycji Karkonoskiego Parku Narodowego.

Istnienie i działalność Karkonoskiego Parku Narodowego reguluje rozporządze-nie Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 roku i określa główne cele, dla których park utworzono, między innymi dla ochrony przyrody, udostępniania parku do badań naukowych, działalności edukacyjnej, jak również udostępniania turystom do zwiedzania¹⁰¹.

Działalność edukacyjna KPN opiera się na Programie Edukacji Ekologicznej Karkonoskiego Parku Narodowego opracowanego na podstawie Planu Ochrony Parku. Program ten jest sukcesywnie modyfikowany i uzupełniany. Obecnie dzia-łalność edukacyjna Karkonoskiego Parku Narodowego obejmuje:

‒ Karkonoskie Centrum Edukacji Ekologicznej Karkonoskiego Parku Narodo-wego w Szklarskiej Porębie,

‒ Ośrodek Informacyjno-Edukacyjny „Domek Myśliwski” w Karpaczu,

‒ Centrum Informacyjne KPN w Karpaczu,

‒ oraz Ośrodek Edukacyjny „Chojnik” w siedzibie Dyrekcji Parku w Jeleniej Gó-rze-Sobieszowie.

100 Ibidem.

101 Ibidem.

Funkcje edukacyjne pełni także Karkonoski Bank Genów w Jagniątkowie, a tere-nową bazę edukacyjną stanowi 11 ścieżek dydaktycznych wyposażonych w od-powiednią infrastrukturę w postaci pulpitów i tablic¹⁰².

Wodospad Szklarki

Jest wodospadem znajdującym się na granicy Piechowic i Szklarskiej Poręby Dolnej często odwiedzanym przez turystów, gdzie można śledzić skutki procesów rzecznych oddziałujących na podłoże skalne. Pod wodospadem istnieje zagłębienie powstałe w wyniku ruchu wirowego wody i tarcia elementów rumowiska na litą skałę. Jest rezerwatem ścisłym, dolny odcinek biegu rzeki Szklarki płynie w skali-stym wąwozie o długości 400 metrów. Wąwóz o skalistych zboczach porasta stary las, drzewostan obejmuje buki i najgrubsze w Karkonoszach jodły. Kaskada wodo-spadu ma 13 metrów wysokości. Wąski strumień wpada do wyrzeźbionego przez wodę koła eworsyjnego, leżącego u podnóża wodospadu. To jedno z najpiękniej-szych miejsc w Karkonoszach.. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą już z okresu średniowiecza. A w drugiej połowie XVIII wieku zbudowano specjalną ścieżkę wzdłuż prawego brzegu rzeki Kamiennej, umożliwiającej dojście do wodospadu.

Obok znajduje się schronisko PTTK „Kochanówka”¹⁰³.

Fot. 3. Wodospad Szklarki

102 Opracowanie na podstawie wywiadu oraz dokumentów będących w dyspozycji S. Tabaki.

103 M. Szarf, J. Tropiło (red.), 100 cudów natury w Polsce, Wyd. Publicat, Poznań 2006, s. 78.

Wodospad Kamieńczyka

Fot. 4. Wodospad Kamieńczyka

To najwyższy, 27-metrowy wodospad po polskiej stronie Karkonoszy, z pozio-mem górnej krawędzi 846 m n.p.m. Powstał w wyniku dźwignięć mas skalnych w ostatniej orogenezie (alpejskiej). Poniżej wodospadu znajduje się 100-metrowy skalisty wąwóz o pionowych granitowych ścianach. Wodospad wypływa z Hali Szrenickiej, a jego źródła znajdują się w rezerwacie ścisłym Karkonoskiego Parku Narodowego¹⁰⁴. Trzy kaskady spadają z górnego progu do Wąwozu Kamieńczyka.

Za środkową kaskadą Kamieńczyka znajduje się Złota Jaskinia, zwana Złotą Dziurą, która została częściowo pogłębiona w XV wieku przez walońskich poszukiwaczy

104 M. Maj (red.), Polskie Góry: Sudety, Karpaty, Góry Świętokrzyskie, Wyd. PASCAL, Bielsko-Biała 2010, s. 8.

złota, skarbów, minerałów i kamieni szlachetnych¹⁰⁵. Największe bogactwo, jakie tu znaleźli to złoża różnych minerałów, miedzi, żelaza, piasków kwarcytu oraz półszla-chetnych kamieni¹⁰⁶. Po tragicznym wypadku w 1973 roku, gdy spadający głaz zabił turystę, przeprowadzono prace zabezpieczające i ograniczono zejście do wodospa-du. Obecnie zwiedzanie wiąże się z koniecznością włożenia kasku¹⁰⁷.

Droga Sudecka – Zakręt Śmierci (775 m n.p.m.)

Jest to zakręt na drodze okrążającej zbocza Czarnej Góry (965 m n.p.m.)¹⁰⁸ mię-dzy Szklarską Porębą a Świeradowem-Zdrój. Droga zatacza tu łuk niemal 180°, bar-dzo ostry i niebezpieczny. Nazwa ta związana jest z licznymi wypadkami samocho-dowymi, szczególnie w okresie zimowym spowodowanymi nieostrożnością kierowców. Miejsce stanowi wspaniały punkt widokowy z panoramą Karkonoszy i Kotliny Jeleniogórskiej¹⁰⁹.

Fot. 5. Zakręt śmierci

105 M. Szarf, J. Tropiło (red.), 100 cudów..., op. cit., s. 77.

106 W. Lechowicz, Poznaj Szklarską Porębę…, op. cit., s. 7.

107 A. Plenzler, 100 cudów natury, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań 2004, s. 77.

108 K. Marcinek, Przewodnik..., op. cit., s. 194.

109 A. Walenciak, J. Kasprzak-Sieradzka, Przewodnik turystyczny – Polska nie tylko na narty, Daunpol, Warszawa 2012, s. 113.

Śnieżne Kotły

Polodowcowe kotły podcinają północną krawędź głównego grzbietu Karkono-szy między Wielkim Szyszakiem na wschodzie i Łabskim Szczytem na zachodzie.

Latem dno kotłów porastają płaty kosodrzewiny, trawy oraz wiele rzadkich i chronionych roślin alpejskich jak skalnica śnieżna. Trzy niewielkie płytkie Śnieżne Stawki – dwa w Wielkim Śnieżnym Kotle, jeden na przedpolu Małego rozlewają się między zalegającymi tu głazami. W XVIII wieku żyły tu niedźwiedzie i rysie. Dziś można znaleźć wiele endemicznych i reliktowych roślin oraz reliktowego ślimaka epoki lodowcowej o nazwie Pupea arctica¹¹⁰.

Chybotek

Granitowy głaz który swym wyglądem przypomina cukiernicę w XIX wieku ze względu na swoje właściwości stał się jedną z największych atrakcji tury-stycznych Szklarskiej Poręby. Ze względu na dość regularny kształt najwyższego z bloków był też zwany „Kamieniem Siedmiokątnym”. Znajduje się na wysokości 565 m n.p.m. przy niebieskim szlaku turystycznym. Ma około 4 metrów wysokości i składa się z kilku spłaszczonych bloków skalnych. Kulminację skałki stanowi siedmiokątny blok w zarysie odwróconego stożka o średnicy około 4 metrów.

Chybotek powstał w wyniku procesu wietrzenia polodowcowej formy skalnej, zachodzącego już po powstaniu twardego trzonu granitowego z otuliny zwietrze-linowej. Uważany był za miejsce, z którego Walonowie po odbyciu stosownych obrzędów rozpoczynali swoje wyprawy. Według dawnych legend głaz ten miał zamykać dostęp do ukrytych skarbów, a tajemny korytarz prowadzi z Chybotka aż na Zamek Wieczorny, gdzie miały się znajdować skarby, złoto i wielkie ilości kamieni szlachetnych. Skała Chybotka miała być według legendy ułożona przez diabła, który przygotował tu sobie kryjówkę. Chybotek został uznany za pomnik przyrody nieożywionej w 1933 roku i pozostał jedynym tego typu obiektem znaj-dującym się po polskiej stronie Karkonoszy i Gór Izerskich, nie tracąc swojej ory-ginalności i naturalnej równowagi¹¹¹.

110 M. Szarf, J. Tropiło (red.), 100 cudów…, op. cit., s. 76.

111 I. Łaborewicz, P. Wiater, Szklarska Poręba…, op. cit., s. 378–380.

Fot. 6. Chybotek

Białe skały

Białe Skały położone są około 2 km na północ od Szklarskiej Poręby. Znajdują się we wschodniej części Gór Izerskich. To niewielka grupa skalna położona blisko cen-trum przy czerwonym szlaku prowadzącym ze Szklarskiej Poręby na Wysoki Ka-mień. Granitowy masyw skalny usytuowany jest tuż nad stacją kolejową na zboczu Hutniczej Górki. Białe Skały są wyodrębnionymi w procesie wietrzenia skałkami na stoku górskim. Znajduje się tu popularny i łatwo dostępny punkt widokowy na Szklarską Porębę i Karkonosze¹¹².