O wyborze miejsca wypoczynku decyduje atrakcyjność jego terenu58. Atrak-cyjność turystyczna jest określoną cechą charakterystyczną przyciągająca turystów w pewne tereny dzięki walorom: krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także kultury ludowej oraz obiektów zagospodarowania turystycznego59. O atrakcyjności turystycznej wybranego terenu oraz o rozwoju ruchu turystyczne-go na nim decydują trzy czynniki: ranga walorów turystycznych60, dostępność komunikacyjna61 oraz zdolność obsługowa urządzeń turystycznych62.
Cechą walorów turystycznych jest ich występowanie na określonych obsza-rach o specyficznych cechach klimatycznych i zasobach wód mineralnych, na okre-ślonych wysokościach nad poziomem morza, w miejscach historycznych, także centrach kultu religijnego63.
Jak podaje O. Rogalewski, ruch turystyczny nie rozkłada się równomiernie na obszarze całego kraju, a skupia się w określonych miejscach czy terenach. O tej koncentracji decydują przede wszystkim walory turystyczne, tj. wyjątkowe ele-menty i cechy środowiska geograficznego lub specyficzne przejawy działalności człowieka. Wśród walorów turystycznych ze względu na pochodzenie wyróżnia się naturalne, które stworzyła przyroda – natura i te, w które ingeruje człowiek64.
58 G. Bieńczyk, Krajoznawstwo i jego związki z turystyką, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2003, s. 153.
59 Z. Kruczek, S. Sacha, Geografia atrakcji turystycznych Polski, Wyd. Ostoja, Kraków 1995.
60 Ibidem.
61 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia Turystyki Polski, PWE, Warszawa 1998.
62 O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1974.
63 G. Gołembski (red.), Kompendium wiedzy..., op. cit.
64 O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne..., op. cit.
W. Gaworecki do walorów środowiska naturalnego zalicza rzeźbę terenu, ja-kość powietrza, pokrywę śnieżną, rzeki, potoki, zbiorniki wodne, źródła mineral-ne, malowniczą panoramę gór, szatę roślinna, świat zwierzęcy (ryby, ptaki, chro-nione gatunki fauny, zwierzyna łowna).
Natomiast produkty pracy ludzkiej zalicza się do walorów środowiska antro-pogenicznego, jak zbiory muzealne, miejsca kultu religijnego, obiekty przemysło-we, dzieła techniki komunikacyjnej, tj. wyciągi narciarskie, stanowiska archeolo-giczne, interesujące obiekty przemysłowe, centra handlowe i ośrodki kulturowo-rozrywkowe65. Roman Peretiatkowicz, wyróżnia walory o charakterze material-nym, jak góry, lasy, jeziora, i niematerialmaterial-nym, jak możliwość rozrywki, uprzejmość i życzliwość mieszkańców, legendy, pieśni ludowe66.
Łazarek komplementarnie traktuje świadczone dobra i usługi turystyczne, ma-jąc na uwadze komunikację, drogi, bazę noclegową, gastronomię, wyposażenie recepcyjne regionu, możliwość bezpiecznego szybkiego dojazdu67. Walory tury-styczne między innymi spełniają funkcje wypoczynkowe, które stanowią podsta-wę rozwoju funkcji wypoczynkowych i pozostają w ścisłej zależności od warun-ków środowiska przyrodniczego. Dotyczą terenów ciekawych krajobrazowo, o niskim stopniu urbanizacji, sprzyjającym klimacie, zapewniające łatwy kontakt z dobrami natury68. Walory wypoczynkowe posiada większość miejscowości uzdrowiskowych.
T. Lijewski, B. Mikułowski i J. Wyrzykowski wyróżniają zespół cech niezbęd-nych, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku, oraz zespół cech korzystnych, podnoszących wartości wypoczynkowe terenu. Do cech niezbędnych zaliczają czyste powietrze, ciszę, walory krajobrazowe, a do cech korzystnych zaliczają walory widokowe, warunki do uprawiania czynnego wypo-czynku, wędrówek pieszych, rowerowych, wodnych, możliwość kąpieli, a w okre-sie zimy przydatność terenów do aktywności w sportach zimowych i wędrówkach narciarskich69. Cechy i elementy środowiska przyrodniczego umożliwiają upra-wianie różnych rodzajów turystyki kwalifikowanej: kajakowej, rowerowej, gór-skiej, speleologicznej oraz turystyki specjalistycznej: wędkargór-skiej, myśliwgór-skiej, uzdrowiskowej70.
65 W.W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2002.
66 R. Peretiatkowicz, Przestrzenne powiązania turystyczne woj. Krośnieńskiego, [w:] Walory rekreacyjno-uzdrowiskowe terenów górskich woj. krośnieńskiego, TNOiK, Kraków 1976.
67 R. Łazarek, Ekonomika turystyki, WSE, Warszawa 1999.
68 Z. Kruczek, S. Sacha, Geografia atrakcji…, op. cit.,
69 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki…, op. cit.
70 Ibidem.
Walory turystyczne to osobliwości przyrody, głównie regionalne, klimat, tem-peratura, opady śniegu i deszczu, naturalna rzeźba terenu, szczyty i urwiska, lo-dowce i tereny skaliste, strefy wulkaniczne, morza, jeziora, stawy i rzeki, lasy i uprawy charakterystyczne, rozległe krajobrazy, panorama gór, fauna i flora, także źródła lecznicze i groty71.
A. Nowakowska atrakcje turystyczne traktuje jako walory turystyczne, o któ-rych atrakcyjności decyduje unikatowość, niezwykłość i niepowtarzalność. Łączy je również z infrastrukturą turystyczną. Według Gołembskiego atrakcja turystycz-na to wszystkie walory turystyczne występujące w stanie turystycz-naturalnym lub przysto-sowane do użytkowania przez turystów, które mogą stanowić przedmiot ich zain-teresowania72.
R. Dawidson wyróżnia rodzaje atrakcji turystycznych, w tym walory natural-ne, transport i przejazdy, rozrywki, urządzenia sportowe, kompleksy rekreacyjno-handlowe oraz historię i kulturę73. J. Majewski uwzględnia atrakcje główne takie, które mają zasadniczy wpływ na decyzje klienta o wyborze docelowego miejsca podróży oraz atrakcje dodatkowe – drugorzędne, które podwyższają wartość do-świadczeń turystów ale nie stanowią czynnika wpływającego na wybór docelowe-go miejsca74.
Kolejnym elementem atrakcyjności turystycznej jest dostępność komunikacyj-na jako możliwość bezpiecznego dojazdu do celu i możliwość poruszania się po terenie docelowym, wybranym regionie. O stopniu dostępności decyduje organi-zacja ruchu komunikacyjnego oraz stan zaplecza techniczno-usługowego75. Na atrakcyjność turystyczną ma wpływ stan urządzeń turystycznych stanowiących bazę materialną turystyki, czyli baza komunikacyjna zapewniająca dostęp do miejsc docelowych, noclegowa umożliwiająca turystom przebywanie poza miej-scem stałego zamieszkania dłużej niż jeden dzień, zapewniająca zakwaterowanie o określonym standardzie, żywieniowa zapewniająca turystom możliwość wyży-wienia w miejscowościach i na szlakach turystycznych oraz baza towarzysząca umożliwiająca turystom korzystanie z walorów turystycznych danego terenu, zabezpieczająca potrzeby rozrywkowe oraz ułatwiająca uprawianie turystyki, jak wypożyczanie sprzętu turystycznego czy sportowego76. Zadaniem bazy material-nej jest zaspokojenie potrzeb ruchu turystycznego, zapewnienie dojazdu do
71 R. Łazarek, Ekonomika turystyki…, op. cit.
72 G. Gołembski (red.), Kompendium wiedzy..., op. cit.
73 R. Davidson, Turystyka, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa 1996.
74 J. Majewski, B. Lane, Turystyka wiejska i rozwój lokalny, Fundacja Fundusz Współpracy, Poznań 2001.
75 O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne…, op. cit.
76 T. Lijewski, B. Mikułowski, J. Wyrzykowski, Geografia turystyki…, op. cit.
sca docelowego, umożliwienie turystom zakwaterowania i wyżywienia w miej-scowościach i na szlakach turystycznych, przystosowanie walorów turystycznych dla potrzeb turystów: wyznaczenie miejsca do plażowania, wytyczanie szlaków pieszych i rowerowych, przystosowanie infrastruktury narciarskiej dla turystów o różnych umiejętnościach, przygotowanie bezpiecznych tras narciarskich, rowe-rowych z zapleczem socjalnym.
A. Nowakowska dokonała podziału walorów regionalnych na walory przy-rodnicze, kulturowe i współczesnych osiągnięć człowieka77.
D. Zaręba pisze o formie symbiozy między człowiekiem a środowiskiem przy-rodniczym, polegającej na tym, że przyroda daje człowiekowi-turyście radość, w zamian za co otrzymuje od niego ochronę przed zagładą. Turystyka zwiększa świadomość ekologiczną turystów, jak i lokalnych mieszkańców, buduje poparcie społeczne dla obszarów chronionych78. Sprzyjające warunki atmosferyczne, słońce, brak opadów, cisza, możliwość podziwiania krajobrazów, obcowania z przyrodą, wytworami tradycyjnej kultury narodowej, przejawy folkloru, podziwianie zabyt-ków architektury to walory świadczące o atrakcyjności środowiska. Satysfakcja, duchowe przeżycia w miejscach kultu religijnego, leczenie, atrakcje turystyczne, usługi i dobra umożliwiające zaspokojenie podstawowych potrzeb turysty świad-czą o jakości oferowanej usługi79.
W literaturze występuje wiele podziałów walorów stanowiących o atrakcji tu-rystycznej regionów.