Przepisy wstępne
50 osób uprawnionych do udziału w wyborach poinformuje na piśmie rektora uczelni prowadzącej dom studencki, lub uczelni z którą inny
pod-miot zawarł umowę o prowadzenie domu studenckiego, o zamiarze prze-bywania w domu studenckim w dniu głosowania.
§ 8. Przepisu § 7 nie stosuje się w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz w wyborach wójta.
§ 9. Rada gminy, w drodze uchwały, na wniosek wójta zgłoszony po uzyskaniu zgody rektora uczelni, tworzy obwody głosowania, o których mowa w § 7.
§ 10. Utworzenie odrębnych obwodów głosowania następuje najpóźniej w 35 dniu przed dniem wyborów.
§ 11. Rada gminy, tworząc obwody głosowania, ustala ich numery, gra-nice oraz siedziby obwodowych komisji wyborczych.
§ 12. Uchwałę rady gminy o utworzeniu obwodów głosowania ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wia-domości w sposób zwyczajowo przyjęty. Po jednym egzemplarzu uchwały przekazuje się niezwłocznie wojewodzie i komisarzowi wyborczemu.
§ 13. Na uchwały rady gminy, o których mowa w § 2, 4 i 9, wyborcom w liczbie co najmniej 15 przysługuje prawo wniesienia skargi do komisa-rza wyborczego, w terminie 5 dni od daty podania ich do publicznej wia-domości. Komisarz wyborczy rozpoznaje sprawę w ciągu 5 dni i wydaje postanowienie; od postanowienia nie przysługuje środek prawny.
Obwód głosowania to obszar (miejsce), w ramach którego swój głos w wy‑
borach uprawniona jest oddać określona liczba wyborców. W obwodzie gło‑
sowania działa jedna obwodowa komisja wyborcza, przeprowadzająca głoso‑
wanie w jednym lokalu wyborczym.
Kodeks wyborczy utrzymał – znany pod rządem poprzednio obowiązują‑
cych przepisów – podział na dwa rodzaje obwodów głosowania: stałe i od‑
rębne. Przyjęta przez Kodeks wyborczy nomenklatura językowa nawiązuje do art. 30 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (t.j. Dz.U. 2010, nr 176, poz. 1190). Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że w innych aktach z zakresu prawa wyborcze‑
go, obowiązujących do czasu wejścia w życie Kodeksu wyborczego, obwody stałe były nazywane „terytorialnymi”, a obwody odrębne – „specjalnymi”.
Obwody stałe – tak jak pod rządem poprzednio obowiązujących przepisów – charakteryzują trzy cechy:
1) są one tworzone przez radę gminy, w drodze uchwały, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta);
2) obejmują od 500 do 3 000 mieszkańców, chyba że warunki miejscowe uza‑
sadniają stworzenie obwodu mniejszego;
3) nie mogą przecinać granic gminy (miasta na prawach powiatu).
Kodeks wyborczy określa w sposób wyczerpujący przypadki (miejsca), w których mogą być utworzone odrębne obwody głosowania dla osób prze‑
bywających w tych miejscach w dniu wyborów. Ustawodawca kieruje się tym, że takie osoby nie mogą z różnych powodów opuszczać miejsca pobytu (np.
szpital, zakład karny) bądź ma jedynie na uwadze ułatwienie im oddania głosu (np. dom studencki).
Komentowany przepis przewiduje dwie procedury tworzenia obwodów odrębnych:
1) w zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładzie kar‑
nym i areszcie śledczym oraz w oddziale zewnętrznym takiego zakładu i aresztu;
2) w domu studenckim lub zespołach domów studenckich prowadzonych przez uczelnie lub inne podmioty na podstawie umów zawartych z uczel‑
niami.
Utworzenie odrębnego obwodu głosowania w zakładzie opieki zdrowot‑
nej, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym oraz w oddziale zewnętrznym takiego zakładu i aresztu jest domeną rady gminy, która decyduje o tym w drodze uchwały, podjętej na wniosek wójta (burmi‑
strza, prezydenta miasta).
Utworzenie takiego obwodu jest obowiązkowe, jeżeli w dniu wyborów będzie w nim przebywać co najmniej 15 wyborców (w wyborach do orga‑
nów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz w wyborach wój‑
ta – co najmniej 15 wyborców ujętych w rejestrze wyborców prowadzonym w gminie, na terenie której położona jest dana jednostka). Niezrealizowanie wzmiankowanego obowiązku jest możliwe wyłącznie w uzasadnionych przy‑
padkach, na wniosek osoby kierującej daną jednostką.
Utworzenie omawianego obwodu odrębnego będzie natomiast fakultatyw‑
ne, jeżeli w dniu wyborów w zakładzie opieki zdrowotnej, domu pomocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym oraz w oddziale zewnętrz‑
nym takiego zakładu i aresztu będzie przebywać mniej niż 15 wyborców.
W takim przypadku konieczne jest zasięgnięcie opinii osoby kierującej daną jednostką.
Utworzenie odrębnego obwodu głosowania w domu studenckim lub ze‑
społach domów studenckich prowadzonych przez uczelnie lub inne podmioty na podstawie umów zawartych z uczelniami jest domeną rady gminy, która decyduje o tym w drodze uchwały, podjętej na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta), złożony po uzyskaniu zgody właściwego rektora.
Utworzenie takiego obwodu odrębnego jest zawsze fakultatywne, a moż‑
liwość taka otwiera się:
1) wyłącznie w przypadku wyborów ogólnokrajowych (obwodu takiego nie można zatem utworzyć w wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz w wyborach wójta);
2) jeżeli co najmniej 50 osób uprawnionych do udziału w wyborach poinfor‑
muje na piśmie rektora uczelni prowadzącej dom studencki lub uczelni, z którą inny podmiot zawarł umowę o prowadzenie domu studenckiego, o zamiarze przebywania w domu studenckim w dniu głosowania.
Rada gminy, tworząc obwody głosowania, ustala ich numery, granice oraz siedziby obwodowych komisji wyborczych. Uchwałę rady gminy o utworze‑
niu obwodów głosowania ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty. Po jednym egzemplarzu uchwały przekazuje się niezwłocznie wojewodzie i ko‑
misarzowi wyborczemu.
Na uchwałę rady gminy w kwestii:
1) podziału gminy na stałe obwody głosowania;
2) utworzenia obwodu odrębnego w zakładzie opieki zdrowotnej, domu po‑
mocy społecznej, zakładzie karnym i areszcie śledczym oraz w oddziale zewnętrznym takiego zakładu i aresztu;
3) utworzenia obwodu odrębnego w domu studenckim lub zespołach domów studenckich prowadzonych przez uczelnie lub inne podmioty na podstawie umów zawartych z uczelniami
wyborcom w liczbie co najmniej 15 przysługuje prawo wniesienia skargi do komisarza wyborczego, w terminie 5 dni od daty podania ich do publicznej wiadomości; komisarz wyborczy rozpoznaje sprawę w ciągu 5 dni i wydaje postanowienie; od postanowienia nie przysługuje środek prawny.
Zarzuty dotyczące wadliwego podziału gminy (miasta) na obwody głosowa‑
nia nie mieszczą się w zakresie przedmiotowym protestu przeciwko ważności wyborów (postanowienie SN – Izba Pracy z dnia 1 lipca 2014 r., III SW 30/14).
Art. 12a.
Obwodowe komisje wyborcze, które mają siedziby w lokalach dosto-sowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, są komisjami właści-wymi dla celów głosowania korespondencyjnego w kraju.
Komentowany przepis należy interpretować w nawiązaniu do art. 186
§ 1 k.w., w świetle którego lokale obwodowych komisji wyborczych dosto‑
sowane do potrzeb wyborców niepełnosprawnych zapewnia wójt, z tym że w każdej gminie co najmniej 1/2 lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.
Warunki techniczne, jakim powinien odpowiadać lokal obwodowej komisji wyborczej, tak aby został dostosowany do potrzeb wyborców niepełnospraw‑
nych, określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r.
w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz.U. 2011, nr 158, poz. 938), wydane na pod‑
stawie art. 186 § 2 k.w.
Na mocy komentowanego przepisu, obwodowe komisje wyborcze, które mają siedziby w lokalach dostosowanych do potrzeb wyborców niepełno‑
sprawnych, są komisjami właściwymi dla celów głosowania korespondencyj‑
nego w kraju.
Art. 13.
§ 1. Wójt przedkłada radzie gminy wnioski w sprawie zmian w po-dziale na stałe obwody głosowania, jeżeli konieczność taka wynika ze zmian granic gminy, zmiany liczby mieszkańców w gminie lub w obwo-dzie głosowania.
§ 2. Zmian w podziale na stałe obwody głosowania dokonuje się naj-później w 45 dniu przed dniem wyborów.
§ 3. Do zmian w podziale na stałe obwody głosowania przepisy art. 12
§ 11–13 stosuje się odpowiednio.
Komentowany przepis określa numerus clausus przesłanek, których zaist‑
nienie może implikować konieczność dokonania zmian w podziale gminy na stałe obwody głosowania. Wspomniana konieczność może zostać spowodowa‑
na wystąpieniem co najmniej jednej z trzech następujących sytuacji:
1) zmianą granic gminy;
2) zmianą liczby mieszkańców w gminie;
3) zmianą liczby mieszkańców w obwodzie głosowania.
W żadnym innym przypadku wprowadzanie zmian w istniejącym podziale gminy na stałe obwody głosowania nie jest dopuszczalne (wyrok NSA z dnia 17 października 2008 r., I OSK 523/08. Lex nr 511451).
Zmiany, o których mowa w komentowanym przepisie, muszą sprawić, że w nowych okolicznościach (tj. po zmianie granic gminy albo po zmianie licz‑
by mieszkańców w całej gminie lub jedynie w określonym obwodzie głoso‑
wania) dotychczasowy podział na obwody głosowania nie spełniałby obowią‑
zujących w tym zakresie wymagań określonych przez Kodeks wyborczy. Nie każda zatem i nie sama zmiana granic gminy czy zmiana liczby mieszkańców może uzasadniać podjęcie uchwały o zmianie w podziale gminy na stałe ob‑
wody głosowania.
Zmiana w podziale gminy na stałe obwody głosowania nie może być dokonana później niż w 45. dniu przed dniem wyborów. Przez dokonanie zmiany należy rozumieć wejście w życie uchwały podjętej w tej sprawie.
Uchwała rady gminy o zmianie granic obwodów głosowania wymaga ogło‑
szenia i podania do publicznej wiadomości na zasadach odnoszących się do uchwały o podziale gminy na obwody głosowania. Może być też zaskarżona do komisarza wyborczego przez grupę co najmniej 15 wyborców.
Zmiany w podziale gminy na obwody głosowania dokonuje się w analo‑
gicznym trybie do procedury dokonywania podziału gminy na stałe obwody
głosowania, określonej w art. 12 § 11–13 k.w. Konieczny jest więc uzasad‑
niony wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) i uchwała rady gminy o dokonaniu zmian.
Art. 13a.
§ 1. Wójt może przedłożyć radzie gminy wnioski w sprawie zmian sie-dzib obwodowych komisji wyborczych.
§ 2. Zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych dokonuje się naj-później w 45 dniu przed dniem wyborów.
§ 2a. Jeżeli po terminie, o którym mowa w § 2, wskutek nadzwyczajnych wydarzeń głosowanie w ustalonej przez radę gminy siedzibie obwodowej komisji wyborczej byłoby niemożliwe, wójt może zarządzić, na czas określo-nych wyborów, zmianę siedziby obwodowej komisji wyborczej. Zarządzenie w sprawie zmiany siedziby obwodowej komisji wyborczej wójt wydaje po uzyskaniu zgody właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.
§ 3. Do zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych przepisy art. 12
§ 11–13 stosuje się odpowiednio, przy czym w przypadku, o którym mowa w § 2a, nie stosuje się przepisu art. 12 § 13.
§ 4. Propozycje zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych, w tym siedzib znajdujących się w lokalach, o których mowa w art. 16 § 1 pkt 3, zainteresowani mogą przedkładać wójtowi na piśmie na co najmniej 55 dni przed dniem wyborów. Przedłożone propozycje zmian siedzib ob-wodowych komisji wyborczych wójt niezwłocznie umieszcza w Biulety-nie Informacji Publicznej, o którym mowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1764).
Komentowany przepis otwiera możliwość dokonywania zmian siedzib ob‑
wodowych komisji wyborczych. Zmiany takie mogą być oczywistą konsek‑
wencją uchwały rady gminy, wprowadzającej zmiany w podziale gminy na stałe obwody głosowania. Nie podlega jednak dyskusji, że mogą one nastąpić także z innych przyczyn, które rada gminy uzna za uzasadnione.
Zmiany siedzib obwodowych komisji wyborczych dokonuje rada gminy, w drodze uchwały podjętej na wniosek wójta. Ten ostatni może złożyć wnio‑
sek o dokonanie zmian:
1) z własnej inicjatywy;
2) w odpowiedzi na propozycję mieszkańców, złożoną wójtowi na piśmie na co najmniej 55 dni przed dniem wyborów i umieszczoną w „Biuletynie Informacji Publicznej”.
Zmiana siedzib obwodowych komisji wyborczych może być dokonana najpóźniej w 45. dniu przed dniem wyborów. Uchwała rady gminy w tym przedmiocie wymaga ogłoszenia i podania do publicznej wiadomości w spo‑
sób wymagany dla uchwały o utworzeniu obwodów głosowania. Podlega też
zaskarżeniu w trybie przewidzianym dla zaskarżenia uchwał o utworzeniu obwodów głosowania (skarga do komisarza wyborczego).
Jeżeli: 1) do dnia wyborów pozostało mniej niż 45 dni, a 2) wskutek nad‑
zwyczajnych wydarzeń głosowanie w ustalonej przez radę gminy siedzibie obwodowej komisji wyborczej byłoby niemożliwe, wójt może zarządzić, na czas określonych wyborów, zmianę siedziby obwodowej komisji wyborczej.
Zarządzenie w sprawie zmiany siedziby obwodowej komisji wyborczej wójt wydaje po uzyskaniu zgody właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.
Zarządzenie takie nie podlega zaskarżeniu w trybie przewidzianym dla za‑
skarżenia uchwał o utworzeniu obwodów głosowania (skarga do komisarza wyborczego).
Art. 14.
§ 1. W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu i do Senatu, wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej oraz wyborów do Parlamentu Europejskie-go w Rzeczypospolitej Polskiej tworzy się obwody głosowania dla obywa-teli polskich przebywających za granicą, jeżeli na terenie obwodu prze-bywa co najmniej 15 wyborców i jeżeli istnieje możliwość przekazania właściwej komisji wyborczej wyników głosowania niezwłocznie po jego zakończeniu.
§ 2. Obwody głosowania, o których mowa w § 1, tworzy, w drodze roz-porządzenia, minister właściwy do spraw zagranicznych, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, określając ich liczbę oraz siedzi-by obwodowych komisji wyborczych. W rozporządzeniu tym wskazuje się ponadto co najmniej jedną obwodową komisję wyborczą na obszarze właściwości terytorialnej każdego konsula właściwą dla celów głosowania korespondencyjnego.
§ 3. Obwody głosowania, o których mowa w § 1, wchodzą w skład okrę-gu wyborczego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.
Komentowany przepis implikuje obowiązek tworzenia obwodów gło‑
sowania dla obywateli polskich przebywających za granicą. Z oczywistych względów obwody takie można tworzyć wyłącznie w przypadku wyborów ogólnokrajowych, w których nie obowiązuje przesłanka domicylu (zamieszka‑
nia), niepozwalająca na głosowanie w obwodzie usytuowanym poza obszarem stałego zamieszkania wyborcy. W grę wchodzą zatem wybory do Sejmu i do Senatu, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej oraz wybory do Parlamentu Eu‑
ropejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej.
Utworzenie obwodu głosowania dla obywateli polskich przebywających w określonym państwie obcym uzależnione jest od spełnienia dwóch prze‑
słanek:
1) prawdopodobieństwa, że na terenie obwodu będzie przebywać co najmniej 15 wyborców;
2) istnienia możliwości przekazania właściwej komisji wyborczej wyników głosowania niezwłocznie po jego zakończeniu.
Obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą tworzy, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw zagranicz‑
nych, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, określając ich liczbę oraz siedziby obwodowych komisji wyborczych. W rozporządzeniu tym wskazuje się ponadto co najmniej jedną obwodową komisję wyborczą na obszarze właściwości terytorialnej każdego konsula właściwą dla celów głosowania korespondencyjnego. Wyborca przebywający za granicą może bo‑
wiem głosować również korespondencyjnie, o czym przesądza art. 62 k.w.
Do oddania głosu w obwodzie głosowania utworzonym za granicą upraw‑
niony jest obywatel polski, legitymujący się ważnym polskim paszportem, co wynika z art. 35 § 1 k.w. Nie ma znaczenia, czy wyborca ten przebywa za gra‑
nicą stale, czy jedynie czasowo, albo czy jego pobyt na terytorium obcego pań‑
stwa ma charakter legalny, czy też nielegalny. W stałym obwodzie głosowania utworzonym dla obywateli polskich przebywających za granicą mogą również głosować w wyborach do Parlamentu Europejskiego obywatele Unii Europej‑
skiej niebędący obywatelami polskimi, którzy mają prawo do wybierania do Parlamentu Europejskiego w Polsce (stale zamieszkują na terytorium Polski).
Obwody głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą zostały przypisane do konkretnego okręgu wyborczego na obszarze Rze‑
czypospolitej Polskiej. Postanowiono mianowicie, że takie obwody wchodzą w skład okręgu wyborczego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.
Art. 15.
§ 1. W celu przeprowadzenia wyborów do Sejmu i do Senatu, wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej oraz wyborów do Parlamentu Europejskie-go w Rzeczypospolitej Polskiej tworzy się obwody głosowania dla wy-borców przebywających na polskich statkach morskich, które znajdują się w podróży w okresie obejmującym dzień wyborów, jeżeli przebywa na nich co najmniej 15 wyborców i jeżeli istnieje możliwość przekazania właściwej komisji wyborczej wyników głosowania niezwłocznie po jego zakończeniu.
§ 2. W rozumieniu kodeksu polskim statkiem morskim jest statek pod-noszący polską banderę i dowodzony przez polskiego kapitana.
§ 3. Obwody głosowania, o których mowa w § 1, tworzy, w drodze roz-porządzenia, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, po za-sięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, na wniosek kapitana statku zgłoszony najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów.
§ 4. Obwody głosowania, o których mowa w § 1, wchodzą w skład okręgu wyborczego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecz-nego Warszawy.
Komentowany przepis implikuje obowiązek tworzenia odrębnych obwo‑
dów głosowania na polskich (tj. podnoszących polską banderę i dowodzonych przez polskich kapitanów) statkach morskich. Ów obowiązek podlega wyko‑
naniu w razie zaistnienia następujących przesłanek:
1) w grę wchodzą wybory ogólnokrajowe, tj. wybory do Sejmu i do Senatu, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej oraz wybory do Parlamentu Europej‑
skiego w Rzeczypospolitej Polskiej;
2) statek znajduje się w podróży w okresie obejmującym dzień wyborów;
3) na statku przebywa co najmniej 15 wyborców;
4) istnieje możliwość przekazania właściwej komisji wyborczej wyników gło‑
sowania niezwłocznie po jego zakończeniu.
Odrębne obwody głosowania na polskich statkach morskich tworzy, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, na wniosek kapitana statku zgłoszony najpóźniej w 30. dniu przed dniem wyborów.
Odrębne obwody głosowania na polskich statkach morskich wchodzą w skład okręgu wyborczego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.
Art. 16.
§ 1. Wójt podaje, w formie obwieszczenia, do wiadomości wyborców najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów informację o: