KodeKs wyborczy
Komentarz tom 1
Komentarz do artykułów 1–151
KodeKs wyborczy
Komentarz tom 1
Komentarz do artykułów 1–151
redaktor Artur Biłgorajski
autorzy Artur Biłgorajski Artur Ławniczak Tomasz Strzałkowski
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2017
Andrzej Matan
Rezenzenci Krystian Complak
Rafał Tkacz
Stan prawny na dzień 31 sierpnia 2017 r.
Redaktor: Barbara Todos ‑Burny Projektant okładki: Magdalena Starzyk Redaktor techniczny: Barbara Arenhövel
Łamanie: Alicja Załęcka
Copyright © 2017 by Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone
IssN 0208-6336 ISBN 978-83-226-3186-7
(wersja drukowana) ISBN 978-83-226-3187-4
(wersja elektroniczna)
Wydawca
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego ul. Bankowa 12B, 40 -007 Katowice
www. wydawnictwo.us.edu.pl e ‑mail: wydawus@us.edu.pl
Wydanie I. Ark. druk. 18,0. Ark. wyd. 20,5. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 34 zł (+ VAT)
Druk i oprawa:
„TOTEM.COM.PL Sp z o.o.” Sp.K.
ul. Jacewska 89, 88‑100 Inowrocław
Artur Biłgorajski
doktor nauk prawnych, Uniwersytet Śląski w Katowicach, radca prawny Komentarz do art. 1–53
Artur Ławniczak
doktor habilitowany nauk prawnych, Uniwersytet Wrocławski Komentarz do art. 104–151
Tomasz Strzałkowski
doktor nauk prawnych, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Komentarz do art. 53a–103
Uwagi wprowadzające (Artur Biłgorajski) Wykaz ważniejszych skrótów
KODEKS WyBORCZy DZIAŁ I. Przepisy wstępne
Rozdział 1. Przepisy ogólne (art. 1–9) Rozdział 2. Prawa wyborcze (art. 10–11) Rozdział 3. Obwody głosowania (art. 12–17) Rozdział 4. Rejestr wyborców (art. 18–25) Rozdział 5. Spis wyborców (art. 26–37)
Rozdział 5a. Przekazywanie informacji o wyborach wyborcom (art. 37a–37d) Rozdział 6. Przepisy wspólne dla głosowania (art. 38–53)
Rozdział 6a Głosowanie korespondencyjne (art. 53a–53l) Rozdział 7. Głosowanie przez pełnomocnika (art. 54–61)
Rozdział 7a. Głosowanie korespondencyjne przez wyborców niepełnospraw- nych (art. 61a–61j), (uchylony)
Rozdział 8. (uchylony), (art. 62–68)
Rozdział 9. Ustalanie wyników głosowania w obwodzie (art. 69–81) Rozdział 10. Protesty wyborcze (art. 82–83)
Rozdział 11. Komitety wyborcze (art. 84–103) Rozdział 12. Kampania wyborcza (art. 104–115)
Rozdział 13. Kampania wyborcza w programach nadawców radiowych i tele‑
wizyjnych (art. 116–122)
Rozdział 14. Finansowanie wyborów z budżetu państwa (art. 123–124) Rozdział 15. Finansowanie kampanii wyborczej (art. 125–151)
Bibliografia Publikacje Orzecznictwo Akty normatywne Inne dokumenty Netografia
11 19
25 2537 7182 10892
132152
166170 190171 196231
244247 250 281 284281 285286 288 113
Introductory remarks (Artur Biłgorajski) Abbreviations
ELECTION CODE PART I. Introductory regulations
Chapter 1. General regulations (Art. 1–9) Chapter 2. Voting rights (Art. 10–11) Chapter 3. Polling districts (Art. 12–17) Chapter 4. Register of voters (Art. 18–25) Chapter 5. List of voters (Art. 26–37)
Chapter 5a. Providing information about the elections to voters (Art. 37a–37d) Chapter 6. Common election‑related regulations (Art. 38–53)
Chapter 6a. Postal voting (Art. 53a–53l) Chapter 7. Voting by proxy (Art. 54–61)
Chapter 7a. Voting by post by disabled voters (Art. 61a–61j), (revoked) Chapter 8. (revoked), (Art. 62–68)
Chapter 9. The establishment of the results of the vote in the polling district (Art. 69–81)
Chapter 10. Electoral protests (Art. 82–83) Chapter 11. Electoral committees (Art. 84–103) Chapter 12. Electoral campaign (Art. 104–115)
Chapter 13. The electoral campaign in the programmes of radio and television broadcasters (Art. 116–122)
Chapter 14. Financing the elections from the state budget (Art. 123–124) Chapter 15. Financing the electoral campaign (Art. 125–151)
Bibliography Publications Judicial decisions Regulatory acts Other documents
A bibliography of internet texts
11 19
25 2537 7182 10892 113132 152166 170 190171 196231
244247 250 281 284281 285286 288
Vorbemerkungen (Artur Biłgorajski) Verzeichnis von wichtigsten Abkürzungen
WAhLORDNUNG TEIL I. Einleitende Bestimmungen
Kap. 1. Allgemeine Bestimmungen (Art. 1–9) Kap. 2. Wahlrechte (Art. 10–11)
Kap. 3. Wahlkreise (Art. 12–17) Kap. 4. Wählerverzeichnis (Art. 18–25) Kap. 5. Wählerliste (Art. 26–37)
Kap. 5a. Aufklärung der Wähler über Wahlen (Art. 37a–37d) Kap. 6. Gemeinsame Abstimmungsbestimmungen (Art. 38–53) Kap. 6a. Briefwahl (Art. 53a–53l)
Kap. 7. Abstimmung durch einen Bevollmächtigten (Art. 54–61) Kap. 7a. Briefwahl von behinderten Wählern (Art. 61a–61j), (aufgehoben) Kap. 8. (aufgehoben), (Art. 62–68)
Kap. 9. Festlegung von Wahlergebnissen im Wahlkreis (Art. 69–81) Kap. 10. Wahlproteste (Art. 82–83)
Kap. 11. Wahlkomitees (Art. 84–103) Kap. 12. Wahlkampagne (Art. 104–115)
Kap. 13. Wahlkampagne in Rundfunk‑ u. Fernsehprogrammen (Art. 116–122) Kap. 14. haushaltsfinanzierung der Wahlen (Art. 123–124)
Kap. 15. Finanzierung der Wahlkampagne (Art. 125–151) Bibliografie
Publikationen Judikatur
Juristische Gesetze Andere Urkunden
Bibliografie von Internettexten
11 19
25 2537 7182 10892 132113 152166 170171 190196 244231 250247
281 284281 285286 288
Введение (Артур Билгорайски) Перечень важнейших сокращений
ИзбИрательный кодекс Часть I. Введение
Глава 1. общие положения (ст. 1–9) Глава 2. Избирательные права (ст. 10–11) Глава 3. Избирательные округи (ст. 12–17) Глава 4. реестр избирателей (ст. 18–25) Глава 5. список избирателей (ст. 26–37)
Глава 5a. Передача информации о выборах избирателям (ст. 37a–37д) Глава 6. общие положения для голосования (ст. 38–53)
Глава 6a. дистанционное голосование (ст. 53a–53л)
Глава 7. Голосование с помощью уполномоченного лица (ст. 54–61)
Глава 7a. Дистанционное голосование избирателями с ограниченными физи- ческими возможностями (ст. 61a–61й), (изъято)
Глава 8. (изъято), (ст. 62–68)
Глава 9. Установление результатов голосования в округе (ст. 69–81) Глава 10. Избирательные протесты (ст. 82–83)
Глава 11. Избирательные комитеты (ст. 84–103) Глава 12. Избирательная кампания (ст. 104–115)
Глава 13. Избирательная кампания в программах теле‑ и радиовещания (ст. 116–122)
Глава 14. Финансирование выборов из государственного бюджета (ст. 123–124) Глава 15. Финансирование избирательной кампании (ст. 125–151)
библиография Публикации судебные решения нормативные акты другие документы Интернет‑источники
11 19
25 2537 7182 10892 113132 152 166170 190171 196231
244247 250 281 284281 285286 288
Można wyróżnić dwa modele ustawowej regulacji prawa wyborczego – skoncentrowany i rozproszony. Pierwszy polega na daleko idącym ujednoliceniu reguł przeprowadzania wyborów w państwie, co osiąga się dzięki uchwaleniu jednej ustawy wyborczej, zwanej zazwyczaj kodeksem wyborczym, regulującej sposób przeprowadzenia wyborów do różnych organów. Drugi model polega natomiast na uchwaleniu osobnych ustaw normujących sposób przeprowadze‑
nia wyborów do poszczególnych organów (zob. M. Jagielski: Prawo wyborcze.
W: Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym. Red. R.M. Małajny. Warszawa 2013, s. 253).
W Rzeczypospolitej Polskiej przez długi czas funkcjonował drugi z tych modeli. Jego emanację stanowiło obowiązywanie pięciu różnych ustaw, z któ‑
rych każda regulowała inny rodzaj wyborów. Były to:
1) ustawa z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz.U. 2010, nr 72, poz. 467 ze zm.;
2) ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, t.j. Dz.U. 2010, nr 176, poz. 1190;
3) ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rze‑
czypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 2007, nr 190, poz. 1360 ze zm.;
4) ustawa z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmi‑
strza i prezydenta miasta, t.j. Dz.U. 2010, nr 176, poz. 1191;
5) ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. – Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego, t.j. Dz.U. 2004, nr 25, poz. 219 ze zm.
Wymienione akty korespondowały co prawda ze standardami demokra‑
tycznymi, jednak korzystanie z nich w praktyce przysparzało wiele proble‑
mów, zarówno samym wyborcom, jak i organom przeprowadzającym wybory.
Jako przykład można wskazać, że w każdej z wymienionych ustaw wybor‑
czych znajdowały się przepisy dotyczące analogicznych spraw, np.: kwestii zasad bądź przepisów ogólnych, organów przeprowadzających wybory, spi‑
sów wyborców, trybu zgłaszania kandydatów, głosowania, ustalania wyników wyborów i ich ważności, prowadzenia kampanii wyborczej, finansowania wy‑
borów, a także przepisy karne. W części regulacje te się różniły (np. różne go‑
dziny głosowania w poszczególnych rodzajach wyborów, zróżnicowane proce‑
dury wnoszenia protestów wyborczych), co nie znajdowało usprawiedliwienia w specyfice poszczególnych wyborów. Były jednak i takie regulacje, które stanowiły dosłowne powtórzenie określonych unormowań, co z kolei było symptomem inflacji prawa wyborczego. Ponadto, ustawy te nie były w pełni autonomiczne i częstokroć wzajemnie odwoływały się do siebie. Sytuacji nie sanowały częste nowelizacje omawianych ustaw, przy czym na szczególną dezaprobatę zasługiwały zmiany dokonywane bezpośrednio w obliczu zbliża‑
jących się wyborów i dyktowane bieżącymi potrzebami politycznymi różnych partii, mających swą reprezentację w parlamencie.
Zarysowany stan rzeczy powodował, że:
1) nie tylko wyborcy, ale i organy przeprowadzające wybory musiały „rekon‑
struować” swoje uprawnienia i obowiązki wyborcze na podstawie wielu różnych ustaw, co zwłaszcza dla tych pierwszych – jako podmiotów niepro‑
fesjonalnych – stanowiło ogromną trudność i w mniejszym lub większym stopniu ograniczało im możliwość korzystania z przysługujących praw wy‑
borczych;
2) wyborcy nie nabywali nawyków mających bezpośredni wpływ na reali‑
zację ich praw wyborczych, a nieraz sami byli zniechęceni i zagubieni z uwagi na niezrozumiałe różnice w ustawach regulujących poszczególne rodzaje wyborów.
W zaistniałej sytuacji coraz większą rzeszę zwolenników zyskiwał postu‑
lat przyjęcia modelu pierwszego – jednolitego aktu wyborczego. Popierali go nie tylko przedstawiciele nauki prawa konstytucyjnego (zob. np.: W. Skrzy-
dło: O potrzebie i walorach kodyfikacji prawa wyborczego. „Studia Wybor‑
cze” 2006, T. 1, s. 9–21; A. ŻukowSki: System wyborczy do Sejmu i Sena- tu RP. Warszawa 2004, s. 191; K. Skotnicki: Zasada powszechności w prawie wyborczym. Zagadnienia teorii i praktyki. Łódź 2000, s. 84; J. BuczkowSki: Podstawowe zasady prawa wyborczego III Rzeczypospolitej Polskiej. Lublin 1998, s. 362; A. Patrzałek, W. Skrzydło: Cele i zasady kodyfikacji prawa wyborczego w Polsce. „Przegląd Sejmowy” 1997, nr 2, s. 10–11; S. Bachry-
nowSki: Ujednolicenie ordynacji wyborczych do Parlamentu Europejskiego.
„Państwo i Prawo” 2010, z. 3, s. 53–61), ale także praktycy, w tym członkowie Państwowej Komisji Wyborczej (zob.: K.W. czaPlicki: O potrzebie stabilności prawa wyborczego. Wybrane problemy. Toruń 2009, s. 28; F. ryMarz: O wyż- szy poziom legislacji i stabilizację polskiego prawa wyborczego. W: „Iudices electionis custodes” (Sędziowie kustoszami wyborów). Red. F. ryMarz. War‑
szawa 2007, s. 153–154), oraz politycy. Podnosili oni m.in., że kodyfikacja prawa wyborczego:
1) będzie czynnikiem służącym kształtowaniu kultury politycznej i prawnej społeczeństwa, umacniającym wymiernie sferę praw politycznych oby‑
wateli, jak również mechanizm wyłaniania organów wybieralnych (zob.
W. Skrzydło: O potrzebie i walorach kodyfikacji…, s. 19–20);
2) korzystnie wpłynie na proces ułatwiania obywatelom udziału w wyborach, a także sprawniejsze funkcjonowanie organów wyborczych (zob. W. Skrzy-
dło: O potrzebie i walorach kodyfikacji…, s. 20);
3) będzie okazją do ustanowienia nowych rozwiązań, korespondujących ze zmieniającą się rzeczywistością, w tym zwłaszcza takich, jak alternatywne sposoby głosowania (zob. K. Skotnicki: Przebieg prac nad kodeksem wy- borczym. W: Kodeks wyborczy. Wstępna ocena. Red. K. Skotnicki. War‑
szawa 2011, s. 12);
4) zapewni trwałość regulacji prawnych, czego gwarancją będą m.in. odręb‑
ności trybu ustawodawczego w przypadku kodeksów (zob. K. Skotnic-
ki: Przebieg prac…, s. 12; A. Patrzałek, w. Skrzydło: Cele i zasady…, s. 11);
5) będzie sprzyjała dalszej demokratyzacji procesów wyborczych (zob.
W. Skrzydło: O potrzebie i walorach kodyfikacji…, s. 21).
Założenia, które winny przyświecać ustawodawcy podczas prac nad jed‑
nolitym aktem wyborczym, zebrali i uporządkowali w trzy kategorie Alek‑
sander Patrzałek i Wiesław Skrzydło. Według powołanych autorów, „Po pierwsze, prawo wyborcze jest stosunkowo rozległą dziedziną prawa. Określa ono warunki nabycia i wykonywania ważnego prawa politycznego obywate‑
li, jakim jest udział w kształtowaniu składu personalnego organów państwa.
Zawiera też gwarancje prawne i instytucjonalne tego prawa podmiotowego oraz ustala mechanizmy ustanawiania reprezentacji na różnych szczeblach struktury podziału terytorialnego państwa i podejmowania przez obywateli decyzji w drodze referendum. Określa wreszcie uprawnienia organów pań‑
stwowych w zakresie organizacji i przeprowadzania wyborów, rozstrzygania sporów wyborczych itp. kwestii. Po drugie, problematyka ujęta w ustawie wyborczej musi być potraktowana kompleksowo, a więc winna regulować wszystkie kwestie związane z realizacją prawa wyborczego przez obywate‑
li i z funkcjonowaniem mechanizmu weryfikacji wyboru różnych organów na różnych szczeblach struktury państwa, obejmując ogół norm prawa ma‑
terialnego i procedur w tej dziedzinie. Winna to być regulacja kompletna, niepozostawiająca poza kodeksem jakichkolwiek zagadnień z zakresu prawa wyborczego. Po trzecie, kodeks wyborczy to taka forma regulacji prawnej, która zapewnia trwałość postanowień na przyszłość i nie jest przeznaczona do celów doraźnych, do przeprowadzenia tylko konkretnych wyborów” (A. Pa-
trzałek, w. Skrzydło: Cele i zasady…, s. 11).
Pierwszy projekt kodeksu wyborczego został opracowany już w 1996 r., z inicjatywy ówczesnego Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. Ten ostatni nie uczynił jednak wspomnianego projektu przedmiotem formalnej inicjatywy ustawodawczej; nie zainspirował również szerszej dyskusji nad tym projektem (zob. K. Skotnicki: Przebieg prac…, s. 12–13; W. Skrzydło: O potrzebie i walorach kodyfikacji…, s. 20–21).
W kolejnych latach idea uchwalenia kodeksu wyborczego była żywo dys‑
kutowana, nie tylko w kręgu konstytucjonalistów, ale także w środowiskach administracji wyborczej i polityków. Dopiero jednak w dniu 24 czerwca 2008 r. grupa 18 posłów, wywodzących się z Klubu Poselskiego Lewicy i De‑
mokratów, formalnie zainicjowała uchwalenie ustawy – Kodeks wyborczy (zob. K. Skotnicki: Przebieg prac…, s. 13).
Wskazanym przez inicjatorów celem projektu było zebranie w jednym akcie normatywnym przepisów prawa regulujących wszystkie procedury wyborcze w Polsce. Akcentowali oni, że istniejący stan prawny, w którym obowiązuje wiele ustaw wyborczych uchwalonych w różnym czasie, a przy tym często nowelizowanych bezpośrednio przed konkretnymi wyborami, powoduje nie‑
spójność prawa, trudną do wytłumaczenia rozbieżność regulacji i nie sprzyja pożądanej stabilności prawa. Inicjatorzy wychodzili przy tym z założenia, że kodeks wyborczy nie powinien dokonywać przełomowych zmian w treści prawa wyborczego i powodować konieczności dokonania zmian w konstytu‑
cji. Miał stanowić jedynie kompilację dotychczasowych regulacji prawnych dotyczących prawa wyborczego (zob. Druk sejmowy nr 1568; szerzej na te‑
mat przebiegu prac nad kodeksem wyborczym zob. K. Skotnicki: Przebieg prac…, s. 13–33).
Ostatecznie, po wielu latach pracy, 5 stycznia 2011 r. Sejm uchwalił usta‑
wę – Kodeks wyborczy, która weszła w życie dnia 1 sierpnia 2011 r. Jest to akt prawny określający zasady i tryb zgłaszania kandydatów oraz przeprowa‑
dzania wyborów: do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej; Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej; do organów stanowiących jednostki samorządu terytorialnego; wój‑
tów, burmistrzów i prezydentów miast; a także zawierający przepisy o wa‑
runkach ich ważności i przepisy karne za przestępstwa popełnione przeciwko wyborom (zob. W. Skrzydło: Kodyfikacja prawa wyborczego w Polsce – za- kres i znaczenie. „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2011, nr 3(7)).
Kodeks wyborczy nie jest aktem, który jedynie ujednolica przepisy do‑
tychczas obowiązujących ustaw wyborczych. Wprowadza bowiem wiele no‑
wych, nieznanych dotąd rozwiązań, jak np.:
– jednomandatowe okręgi wyborcze do Senatu;
– parytety na listach wyborczych;
– rejestry wpłat i kredytów na rzecz komitetów wyborczych;
– ujednolicenie godzin głosowania we wszystkich rodzajach wyborów;
– możliwość głosowania korespondencyjnego za granicą.
Co interesujące i niepokojące zarazem, Kodeks wyborczy – jeszcze przed wejściem w życie – został aż sześciokrotnie znowelizowany (ustawą z dnia 3 lutego 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2011, nr 26, poz. 134; ustawą z dnia 1 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej oraz ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2011, nr 94, poz. 550; ustawą z dnia 15 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2011, nr 102, poz. 588; ustawą z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2011, nr 134, poz. 777; ustawą z dnia 27 maja 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2011, nr 147, poz. 881; ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o zasadach ewiden‑
cji i identyfikacji podatników i płatników oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.
2011, nr 171, poz. 1016). Zmiany te dotyczyły m.in. podziału na okręgi wy‑
borcze, które ustalono błędnie w pierwotnym tekście Kodeksu. Wprowadzono również obowiązek przekazywania informacji o wyborach wyborcom niepeł‑
nosprawnym oraz umożliwiono tej grupie wyborców skorzystanie z opcji gło‑
sowania korespondencyjnego oraz z opcji głosowania osobistego za pomocą nakładek do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille’a. Przyjęto tym samym rozwiązania, które w toku prac nad Kodeksem zostały odrzucone (zob. K. Skotnicki: Przebieg prac…, s. 35).
Ponadto, jeszcze przed wejściem w życie, Kodeks wyborczy został zaskar‑
żony (przez posłów Prawa i Sprawiedliwości) do Trybunału Konstytucyjne‑
go, pod zarzutem sprzeczności z ustawą zasadniczą wielu jego rozwiązań.
W ogłoszonym w dniu 20 lipca 2011 r. wyroku Trybunał Konstytucyjny uznał za sprzeczne z ustawą zasadniczą te postanowienia Kodeksu wyborczego, które dotyczyły:
– możliwości zarządzenia dwudniowego głosowania w wyborach: do Sejmu i do Senatu RP oraz Prezydenta RP;
– ograniczeń w prowadzeniu kampanii wyborczej na bilbordach oraz poprzez rozpowszechnianie spotów wyborczych (zob. wyrok TK z dnia 20 lipca 2011 r., K 9/11, OTK ZU 2011/6A/61; zob. także K. Skotnicki: Przebieg prac…, s. 35).
Już po wejściu w życie (do chwili obecnej, tj. do dnia 31 sierpnia 2017 r.) Kodeks wyborczy został znowelizowany jeszcze kilkunastokrotnie (ustawą z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektó‑
rych innych ustaw, Dz.U. 2011, nr 217, poz. 1281; ustawą z dnia 13 lipca 2012 r.
o zmianie ustawy o działach administracji rządowej oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2012, poz. 951; ustawą z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo poczto‑
we, Dz.U. 2012, poz. 1529; ustawą z dnia 10 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2012, poz. 179; ustawą z dnia 10 stycznia 2014 r.
o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2014, poz. 180; ustawą z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2014, poz. 1072; ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie usta‑
wy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2015, poz. 1043; ustawą z dnia 10 lipca 2015 r.
o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2015, poz. 1044; ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektó‑
rych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 1045; ustawą z dnia 25 września 2015 r.
o zmianie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 1923; ustawą z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o działach administracji rządowej oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 2281; ustawą z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach au‑
dytorskich oraz nadzorze publicznym, Dz.U. 2017, poz. 1089). Kodeks wybor‑
czy doczekał się również tekstu jednolitego (obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 listopada 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks wyborczy, Dz.U. 2017, poz. 15).
Na treść Kodeksu wyborczego miały także wpływ kolejne wyroki Trybu‑
nału Konstytucyjnego, m.in. orzeczenie wydane dnia 18 lipca 2012 r. W wer‑
dykcie tym Trybunał Konstytucyjny uznał za sprzeczne z ustawą zasadniczą te postanowienia Kodeksu wyborczego, które przewidywały brak możliwości zaskarżenia postanowienia Państwowej Komisji Wyborczej do sądu w za‑
kresie biernego prawa wyborczego (zob. wyrok TK z dnia 18 lipca 2012 r., K 14/12, OTK ZU 2012/7A/82).
Częstotliwość nowelizacji Kodeksu wyborczego niewątpliwie pomniejsza znaczenie tego aktu i nie pozwala określić go mianem gwaranta stabilności prawa wyborczego w Polsce.
Należy podkreślić, że choć Kodeks wyborczy jest obecnie głównym źró‑
dłem prawa wyborczego w Polsce, to nie jest on jedynym źródłem tego prawa.
Normy prawa wyborczego odnajdziemy także m.in. w:
– Konstytucji RP (np. art.: 62, 96, 97, 99, 100, 101, 127, 128, 129 czy art. 169 ust. 2 i 3);
– umowach międzynarodowych ratyfikowanych w trybie kwalifikowanym (np.: art. 25 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich (osobistych) i politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167; art. 3 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Dz.U. 1995, nr 36, poz. 175 z późn. zm.; art. 20 ust. 2 lit. b i art. 22 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE C 83/50 z 30.03.2010 r.);
– innych niż Kodeks wyborczy ustawach (np. w ustawie z dnia 27 czerw‑
ca 1997 r. o partiach politycznych, t.j. Dz.U. 2011, nr 155, poz. 924 czy w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, t.j. Dz.U. 2016, poz. 446 ze zm.);
– rozporządzeniach (np. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dosto‑
sowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, Dz.U. 2011, nr 158, poz. 938; rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 grudnia 2014 r. w sprawie spisu wyborców, Dz.U. 2015, poz. 5);
– aktach o charakterze wewnętrznie wiążącym, wydawanych przez Pań‑
stwową Komisję Wyborczą, w całości poświęconych problematyce wy‑
borczej (jak: uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 12 sierpnia 2013 r. w sprawie powołania komisarzy wyborczych na kadencję w latach 2013–2018, M.P. 2013, poz. 722; komunikat Państwowej Komisji Wybor‑
czej z dnia 5 sierpnia 2013 r. w sprawie sprawozdań finansowych komite‑
tów wyborczych uczestniczących w wyborach uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych w dniu 21 kwietnia 2013 r., M.P. 2013, poz. 753).
Biorąc pod uwagę powyższe, katalog źródeł prawa wyborczego w Polsce należy uznać za niezwykle szeroki. Składają się nań bowiem normy o zróżni‑
cowanym charakterze, różnej mocy prawnej i zasięgu terytorialnym, pocho‑
dzące w dodatku od różnych – krajowych, europejskich i międzynarodowych – ośrodków decyzyjnych.
Szczegółowa analiza najważniejszego aktu prawa wyborczego w Polsce, jakim jest niewątpliwie Kodeks wyborczy, zasługuje na uwagę, i to co naj‑
mniej z dwóch powodów. Pierwszym jest stała potrzeba przybliżania szero‑
kiemu gronu czytelników problematyki wyborczej oraz uzmysławiania wagi i znaczenia wyborów dla demokratycznego porządku politycznego. Drugim powodem jest aspekt dydaktyczny, związany z chęcią wyjaśnienia zawiłości proceduralnych i technicznych procesu wyborczego oraz upowszechniania wiedzy na ten temat wśród decydentów politycznych, praktyków zajmują‑
cych się wyborami na co dzień, specjalistów oraz badaczy zainteresowanych tą tematyką, wreszcie studentów takich kierunków, jak prawo, administracja, politologia.
Do tej pory na rynku wydawniczym w Polsce ukazały się dwa komen‑
tarze do Kodeksu wyborczego – pierwszy zbiorowego autorstwa członków i sekretarza poprzedniego składu Państwowej Komisji Wyborczej, drugi na‑
tomiast autorstwa prof. dr. hab. Bogusława Banaszaka. Co jednak ważne, oba te komentarze oraz niniejszy dość istotnie różnią się od siebie, zarówno pod względem podejścia do tematu, jak i spojrzenia na omawiane zagadnienia.
Do atutów niniejszej publikacji należy zaliczyć:
– aktualność (książka uwzględnia stan prawny obowiązujący na dzień 31 sierpnia 2017 r.);
– uwzględnienie aktualnego dorobku nauki prawa oraz orzecznictwa organów krajowych i międzynarodowych;
– łączenie zagadnień teoretycznych z elementami praktyki;
– zastosowanie tabel, pozwalających lepiej i szybciej odczytać objaśniane przepisy.
Niniejszą pracę można niejako podzielić na trzy „części”, przyjmując za kryterium autorów komentarzy i sposób narracji. Pierwsze dwie zostały ujęte w sposób typowy, znany z innych komentarzy do aktów prawnych. Zawarte są w nich szersze omówienia przepisów, będące ich swoistą wykładnią, uzu‑
pełnioną przywołaniem aktów prawnych wykonawczych oraz wytycznymi
i wyjaśnieniami Państwowej Komisji Wyborczej. Znajdujemy w nich również omówienia tematycznych orzeczeń trybunałów i sądów oraz aktów prawa międzynarodowego i europejskiego. Na pewno te „części” są w większym stopniu dedykowane studentom i tym osobom, które będą poszukiwać w ni‑
niejszej publikacji wiedzy praktycznej. Natomiast składające się na „część”
trzecią art. 104–151 zostały skomentowane w całkowicie odmienny sposób.
Otóż jej autor, komentując wskazane przepisy, w większym stopniu koncen‑
truje się na ich ocenie, dokonywanej w wielu płaszczyznach. Choć można dyskutować na temat niektórych, być może zbyt radykalnych czy rewolucyj‑
nych wręcz opinii oraz propozycji rozwiązań, to jednak styl przyjęty przez autora sprawia, że komentarze do przepisów stają się niemalże odrębnymi glosami zawierającymi ich krytyczną analizę, broniąc takich zapisów. Rezy‑
gnacja z przyjęcia jednolitego sposobu wykładni była świadomym zabiegiem autorów niniejszego Komentarza.
Artur Biłgorajski
Akty normatywne
EKPC – Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzu‑
pełniona Protokołem nr 2, Dz.U. 1993, nr 61, poz. 284 ze zm.
k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, t.j.
Dz.U. 2017, poz. 459 ze zm.
k.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, t.j. Dz.U.
2017, poz. 665 ze zm.
k.k.w. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wyko‑
nawczy, t.j. Dz.U. 2017, poz. 665 ze zm.
Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997, nr 78, poz. 483 ze zm.
k.p. – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, t.j.
Dz.U. 2016, poz. 1666 ze zm.
k.p.a. – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, t.j. Dz.U. 2017, poz. 1257
k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, t.j. Dz.U. 2016, poz. 1822 ze zm.
k.p.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz.U. 2016, poz. 1749 ze zm.
KPP UE – Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE 2012/C 326/02
k.r.o. – ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opie‑
kuńczy, t.j. Dz.U. 2017, poz. 682
k.w. – ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy, t.j.
Dz.U. 2017, poz. 15 ze zm.
MPPOiP – Międzynarodowy pakt praw obywatelskich (osobistych) i po‑
litycznych, Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167
uTS – ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, tj. DZ.U.
2016, poz. 2050
Organy i instytucje
ETPC – Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu RPO – Rzecznik Praw Obywatelskich
SA – Sąd Apelacyjny SN – Sąd Najwyższy
TK – Trybunał Konstytucyjny
TS UE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w Luksemburgu
Publikatory i czasopisma Biul. SN – „Biuletyn Sądu Najwyższego”
Dz.U. – „Dziennik Ustaw”
Dz.Urz. UE – „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej”
KZS – „Krakowskie Zeszyty Sądowe”
M.P. – „Monitor Polski”
NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
ONSA – „Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego”
OSA – „Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych”
OSNAPiUS – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych”
OSNC – „Orzecznictwo Izby Cywilnej Sądu Najwyższego”
OSNCP – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna/Pracy”
OSNK – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Karna”
OSNKW – „Orzecznictwo Izby Karnej i Wojskowej Sądu Najwyższego”
OSNP – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych”
OSNwSK – „Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych”
OSP – „Orzecznictwo Sądów Polskich”
OTK ZU – „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy”
PiP – „Państwo i Prawo”
PS – „Przegląd Sejmowy”
RPEiS – „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”
ZNSA – „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego”
Inne skróty art. – artykuł
cyt. – cytowany ( ‑a, ‑e) dot. – dotyczy
ed. – editor et al. – et altera etc. – et cetera itp. – i tym podobne jw. – jak wyżej lit. – litera
n. – następny ( ‑a, ‑e) niepubl. – niepublikowany ( ‑a, ‑e) np. – na przykład
nr – numer pkt – punkt por. – porównaj poz. – pozycja r. – rok
red. – redakcja, redaktor s. – strona
T. – tom tj. – to jest tzn. – to znaczy
tzw. – tak zwany ( ‑a, ‑e) ust. – ustęp
w zw. – w związku wg – według wyd. – wydanie zd. – zdanie
z późn. zm. – z późniejszymi zmianami zob. – zobacz
KodeKs wyborczy
ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r., t.j. Dz.U. 2017, poz. 15, 1089
Przepisy wstępne
Rozdział 1 Przepisy ogólne Art. 1.
Kodeks wyborczy określa zasady i tryb zgłaszania kandydatów, prze- prowadzania oraz warunki ważności wyborów:
1) do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Pol- skiej;
2) Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
3) do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej;
4) do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
5) wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.
Komentowany przepis określa przedmiot regulacji kodeksowej. Składają się nań trzy zasadnicze kwestie:
1) określenie zasad i trybu zgłaszania kandydatów w wyborach: do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej; Prezyden‑
ta Rzeczypospolitej Polskiej; do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypo‑
spolitej Polskiej; do organów stanowiących jednostek samorządu terytorial‑
nego; wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (zob. szerzej G. krzySzeń: Selekcja i zgłaszanie kandydatów w wyborach parlamentarnych w świetle standardów wyborów demokratycznych. „Studia Wyborcze” 2006, T. 2, s. 7–25);
2) określenie zasad i trybu przeprowadzania wymienionych wyborów;
3) warunki ważności wymienionych wyborów.
Przedmiot normowania, a więc i zastosowania Kodeksu wyborczego, jest zatem bardzo szeroki (wg W. Skrzydły, „o ile dawniej, czy to w okresie II Rze‑
czypospolitej, czy w latach Polski Ludowej, wybory kojarzyły się z wyłania‑
niem parlamentu jako reprezentacji Narodu, a od 1954 r. także z tworzeniem rad narodowych różnych szczebli, to liczba tego rodzaju kampanii wzrosła nie‑
pomiernie w III Rzeczypospolitej”; zob. W. Skrzydło: O potrzebie i walorach kodyfikacji prawa wyborczego. „Studia Wyborcze” 2006, T. 1, s. 9). Z wyborów
(powszechnych i bezpośrednich) pochodzą nie tylko posłowie i senatorowie, członkowie organów stanowiących samorządu terytorialnego, ale także Prezy‑
dent RP, posłowie do Parlamentu Europejskiego oraz organy wykonawcze sa‑
morządu te rytorialnego gmin (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast).
Szerokie ujęcie przedmiotu Kodeksu wyborczego jest wyrazem koncepcji, że uprawnienia kreacyjne suwerena nie muszą wyczerpywać się w powoły‑
waniu parlamentu. Mogą bowiem obejmować organy o różnym charakterze i zróżnicowanym usytuowaniu w strukturze aparatu państwowego. Dzięki temu suweren – poprzez akt wyborczy – może oddziaływać nie tylko na polityczny i osobowy skład organów państwowych, ale – w ograniczonym co prawda stopniu – wywierać wpływ na kierunki jego działalności(zob.
E. zwierzchowSki: Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych. Katowice 1992, s. 15).
Z faktu, że wymienione kwestie (zasady i tryb zgłaszania kandydatów, przeprowadzania wyborów oraz warunki ich ważności) zostały uregulowane w jednym akcie nie należy jednak wyciągać wniosku, że zostały one uregu‑
lowane jednakowo w odniesieniu do wszystkich rodzajów wyborów przepro‑
wadzanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Niemniej jednak zasługą Kodeksu jest nie tylko ujednolicenie, ale wręcz ujęcie łącznie wielu kwestii, w rodzaju przepisów jakby wyjętych przed nawias, poprzedzających uregulo‑
wania szczegółowe, wynikające ze specyfiki konkretnych wyborów.
Przed wejściem w życie Kodeksu wyborczego, co nastąpiło w dniu 1 sierpnia 2011 r., wymienione kwestie były regulowane oddzielnie dla każdego rodzaju wyborów przeprowadzanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pięć różnych ustaw:
1) z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Pol‑
skiej, t.j. Dz.U. 2010, nr 72, poz. 467 ze zm.;
2) z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, t.j. Dz.U. 2010, nr 176, poz. 1190;
3) z dnia 12 kwietnia 2001 r. – Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospo‑
litej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, t.j. Dz.U. 2007, nr 190, poz. 1360 ze zm.;
4) z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezy‑
denta miasta, t.j. Dz.U. 2010, nr 176, poz. 1191;
5) z dnia 23 stycznia 2004 r. – Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europej‑
skiego, Dz.U. 2004, nr 25, poz. 219 ze zm.
Wymienione akty korespondowały co prawda ze standardami demokra‑
tycznymi, jednak korzystanie z nich w praktyce powodowało wiele kompli‑
kacji, nie tylko dla samych wyborców, ale i dla organów przeprowadzających wybory (zob. szerzej Uwagi wprowadzające do niniejszego Komentarza).
Wraz z wejściem w życie Kodeksu wyborczego wzmiankowane ustawy przestały obowiązywać.
Przedmiot regulacji kodeksowej objęty jest prawem Unii Europejskiej.
Kodeks, zgodnie z przypisem do tytułu ustawy, wdraża postanowienia dy‑
rektywy Rady 93/109/WE z dnia 6 grudnia 1993 r. ustanawiającej szczegó‑
łowe warunki wykonywania prawa głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego przez obywateli Unii mających miejsce za‑
mieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (DzUrz.
WE L 329 z 30.12.1993 r., s. 34; Dz.Urz. UE, Polskie wydanie specjalne, rozdz. 20, T. 1, s. 12), oraz dyrektywy Rady 94/80/WE z dnia 19 grudnia 1994 r. ustanawiającej szczegółowe warunki wykonywania prawa głosowa‑
nia i kandydowania w wyborach lokalnych przez obywateli Unii mających miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami (DzUrz. WE nr L 368 z 31.12.1994 r., s. 38 ze zm.; Dz.Urz. UE, Polskie wy‑
danie specjalne, rozdz. 20, T. 1, s. 12).
Poza przedmiotem regulacji kodeksowej pozostają natomiast kwestie:
1) określenia zasad i trybu przeprowadzania referendum ogólnokrajowe‑
go, o którym mowa w art. 125 (fakultatywne referendum ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa) i w art. 90 ust. 3 (fa‑
kultatywne referendum ogólnokrajowe wyrażające zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, na mocy której Rzeczpospolita Polska przekaże organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompeten‑
cje organów władzy państwowej w niektórych sprawach) oraz w art. 235 ust. 6 (fakultatywne referendum ogólnokrajowe zatwierdzające zmianę ustawy zasadniczej) Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) określenia zasad i trybu przeprowadzenia referendum lokalnego.
Pierwsza z wymienionych kwestii jest regulowana ustawą z dnia 14 mar‑
ca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym (t.j. Dz.U. 2015, poz. 318 ze zm.), druga natomiast ustawą z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (t.j. Dz.U. 2016, poz. 400 ze zm.).
Polskie prawo referendalne nie ma jednak charakteru autonomicznego, co wynika z faktu, że jego regulacja jest w dużej mierze sprzężona z prawem wyborczym. Obydwie ustawy referendalne – o referendum ogólnokrajowym (art. 92 ust. 1) i o referendum lokalnym (art. 1 ust. 2) – postanawiają, że w sprawach w nich nieuregulowanych stosuje się Kodeks wyborczy. Wypada zgodzić się z Mariuszem Jagielskim, że rozwiązanie takie należy uznać za właściwe, tak z ustrojowego, jak funkcjonalnego punktu widzenia. Co do tego pierwszego, to powołany autor podkreśla, że zarówno wybory, jak i referen‑
dum stanowią sposób wyrażenia woli przez Naród ‑Suwerena (zob. A. Bisz-
tyga: Geneza i charakter prawny instytucji referendum. „humanistyczne Zeszyty Naukowe” [Katowice] 1993, nr 8, s. 23–38; idem: O referendum jako elemencie procesu tworzenia prawa. W: Konstytucjonalizm a doktryny polityczno -prawne. Najnowsze kierunki badań. Red. R.M. Małajny. Katowi‑
ce 2008, s. 227–246; A.K. PiaSecki: Demokracja bezpośrednia w Polsce po
1989 roku. „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 1(72), s. 9–27). W aspekcie podmio‑
towym Konstytucja reguluje obydwa te typy głosowania wspólnie (art. 62).
Adekwatność obowiązujących w obydwu przypadkach procedur jest więc o tyle uzasadniona, że muszą one spełniać te same konstytucyjne standardy.
Poważniejsze odmienności, np. co do zakresu podmiotowego itd., mogłyby powodować wątpliwości co do prawidłowości wyrażenia woli przez naród.
Nie mniej ważna – w ocenie M. Jagielskiego – jest kwestia funkcjonalnoś‑
ci. Mamy tu wszak do czynienia z dwoma typami tej samej instytucji praw‑
nej – głosowania powszechnego. Korelacja regulacji ułatwia i obniża koszty przygotowania aparatu wykonawczego, a jednocześnie pozwala uniknąć pro‑
blemów organizacyjnych w przypadku jednoczesnego zarządzenia wyborów i referendum.
M. Jagielski podkreśla przy tym, że zbieżność rozwiązań ustrojowych w zakresie przeprowadzania wyborów i referendum nie jest zupełna. Istnieją w tym względzie pewne – czasem uzasadnione, a czasem niezrozumiałe – rozbieżności (zob. M. Jagielski: Referendum. W: Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym. Red. R.M. Małajny. Warszawa 2013, s. 312).
Art. 2.
W wyborach głosować można tylko osobiście, chyba że kodeks stanowi inaczej.
Komentowany przepis proklamuje zasadę głosowania osobistego, stano‑
wiącą – obok zasady głosowania imiennego – integralną komponentę zasady bezpośredniości prawa wyborczego (na temat zasady bezpośredniości zob.
szerzej np. M. Jagielski: Prawo wyborcze. W: Polskie prawo konstytucyjne…, s. 267–269; M. chMaj, W. Skrzydło: System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej. Kraków 2005, s. 55–58).
Wymóg głosowania osobistego podyktowany jest ściśle osobistym cha‑
rakterem praw politycznych, do której to kategorii zaliczane jest prawo wy‑
bierania (czynne prawo wyborcze). Nie ma on jednak charakteru bezwzględ‑
nego, gdyż Kodeks wyborczy przewiduje od niego wyjątek, a mianowicie możliwość ustanowienia pełnomocnika wyborczego przez wyborcę niepeł‑
nosprawnego o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. 2016, poz.
2046 ze zm.) oraz wyborcę, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 75 lat (art. 54 § 1 i 3 k.w.).
Artykuł 38 § 2 k.w. przewiduje, że głosowaniem osobistym jest głosowanie korespondencyjne. Z możliwości głosowania korespondencyjnego można sko‑
rzystać we wszystkich wyborach, z wyjątkiem wyborów do organów stano‑
wiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wyborów wójta (art. 53a § 1
i 2 k.w.). Wyjątek ten nie dotyczy wyborcy niepełnosprawnego o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, co wynika z art. 53a § 3 k.w.
Kodeks wyborczy przewiduje również specjalne udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, ułatwiające im osobiste oddanie głosu w wyborach (art. 37b § 2, art. 40a, art. 53b § 7, art. 53g § 1 pkt 5 k.w.). Mogą one m.in.
głosować przy użyciu nakładek na karty do głosowania sporządzonych w al‑
fabecie Braille’a, co przewiduje art. 40a k.w. Ten ostatni przepis można zatem uznać za gwarancję zasady głosowania osobistego.
Art. 3.
W tych samych wyborach głosować można tylko jeden raz.
Komentowany przepis określa aspekt formalny zasady równości prawa wyborczego, którego sens – w największym uproszczeniu – oddaje formuła
„jeden wyborca – jeden głos”.
Zasada równości prawa wyborczego w sensie formalnym ma charakter bezwzględny, gdyż przepisy Kodeksu wyborczego nie przewidują od niej ja‑
kichkolwiek wyjątków. W konsekwencji:
1) znajduje ona zastosowanie do wszystkich rodzajów wyborów, które regu‑
luje Kodeks wyborczy;
2) we wszystkich rodzajach wyborów, przeprowadzanych według przepisów Kodeksu wyborczego, obowiązuje ona w tym samym kształcie: każdy wy‑
borca dysponuje jednym głosem.
Przed wejściem w życie Kodeksu wyborczego istniały wątpliwości co do respektowania zasady równości w znaczeniu formalnym w przypadku wy‑
borów do Senatu. Chodziło o to, że w wyborach tych występowały okręgi wielomandatowe różnej wielkości (dwu ‑, trzy ‑ i czteromandatowe) i wyborca mógł oddać tyle głosów, ile mandatów przypadało na dany okręg. Wprawdzie wyborcy z jednego okręgu posiadali tyle samo głosów, jednak w skali kraju liczba ta była różna.
Ostatecznie w Kodeksie wyborczym odstąpiono od zasady wyborów do Senatu w okręgach wielomandatowych, zastępując je okręgami jednomanda‑
towymi. W ten sposób zasada „jeden wyborca – jeden głos” zaczęła obowią‑
zywać także w przypadku wyborów senackich.
Nierówność prawa wyborczego w znaczeniu formalnym może przyjmo‑
wać dwie zasadnicze formy:
1) systemu głosów wielokrotnych (tzw. głosowania pluralnego);
2) systemu kurialnego.
Oba wspomniane systemy, ze względu na swoją sprzeczność ze standar‑
dami demokratycznych wyborów, mają obecnie znaczenie jedynie historyczne
(na temat wzmiankowanych systemów zob. szerzej np. M. Jagielski: Prawo wyborcze…, s. 264; M. chMaj, w. Skrzydło: System wyborczy…, s. 50).
Art. 4.
§ 1. Wybory odbywają się w dniu wolnym od pracy.
§ 2. (utracił moc).
§ 3. Jeżeli głosowanie w wyborach przeprowadza się w ciągu dwóch dni termin głosowania określa się na dzień wolny od pracy oraz dzień go poprzedzający.
Komentowany przepis przewiduje jedną z podstawowych gwarancji pra‑
wa wybierania (czynnego prawa wyborczego), jaką jest nakaz zarządzania wyborów na dzień wolny od pracy. Uregulowanie to ma umożliwić oddanie głosu w wyborach jak największej liczbie wyborców, a więc sprzyjać reali‑
zacji zasady powszechności prawa wyborczego (zob. K. Skotnicki: Zasada powszechności w prawie wyborczym. Zagadnienia teorii i praktyki. Łódź 2000). Korespondują z nim przepisy Kodeksu wyborczego, określające ramy czasowe, w których otwarte są lokale wyborcze (art. 39 § 2 i 3).
Wykładni terminu „dzień wolny od pracy” dokonał Trybunał Konsty‑
tucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca 2011 r. (K 9/11, OTK ZU 2011/6A/61, teza III.3.3). Ze względu na jej wyczerpujący charakter wypada w tym miejscu odwołać się do ustaleń Trybunału. Zgodnie z nimi, chodzi o dzień wolny, co do zasady, dla wszystkich pracowników, aby mogli oni bez przeszkód dokonać aktu głosowania. Jak zauważa Trybunał, taki charak‑
ter mają tylko „określone w ustawie dni wolne od pracy”, o których mowa w art. 66 ust. 2 zdaniu pierwszym Konstytucji RP. Określa je enumeratywnie ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz.U. 2015, poz. 90). Potwierdza to art. 1519 § 1 ustawy – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. 2016, poz. 1666 ze zm.), zgodnie z którym: „Dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy”.
W myśl ustaleń TK, takiego charakteru nie mają dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, którymi z reguły (lecz nie zawsze) są soboty. Trybunał powołał się w tym względzie na pogląd Sądu Najwyższego, który po wieloletnich wahaniach i kilkakrotnych zmia‑
nach stanowiska w tej sprawie uznał ostatecznie w uchwale 7 sędziów z dnia 25 kwietnia 2003 r., sygn. akt III CZP 8/03, wpisanej do księgi zasad praw‑
nych, że sobota nie jest dniem wolnym od pracy w rozumieniu art. 115 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. 2017, poz. 459 ze zm.) w zw. z art. 165 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowa‑
nia cywilnego (t.j. Dz.U. 2016, poz. 1822 ze zm.; OSNC 2004, z. 1, poz. 1;
zob. też postanowienie SN z dnia 24 maja 2007 r., sygn. akt V CZ 43/07. Lex nr 611447).
Trybunał przywołał uzasadnienie wzmiankowanej uchwały, w którym podniesiono, że o tym, czy dany dzień jest ustawowo określonym dniem wolnym od pracy, decyduje po pierwsze, uznanie go za dzień wolny od pra‑
cy przez przepis rangi ustawowej, a po drugie, ma to być dzień powszechnie wolny od pracy, a nie tylko dla pracowników określonych zakładów pracy lub oznaczonych grup pracowników. Tymczasem – jak zauważa Trybunał – o tym, który dzień jest drugim, oprócz niedzieli, dniem wolnym od pracy w tygodniu, z tytułu pięciodniowego (przeciętnie) tygodnia pracy, decydu‑
je nie ustawa (lub inny akt rangi ustawowej), lecz układ zbiorowy pracy, regulamin pracy, umowa stron stosunku pracy lub jednostronne zarządze‑
nie prawodawcy w odniesieniu do poszczególnych zakładów pracy lub grup pracowników, a nawet konkretnego pracownika. Może to być dowolny dzień tygodnia, inny w różnych tygodniach, a także może wystąpić różna licz‑
ba tych „dodatkowych” dni wolnych w innych tygodniach, jako że tydzień pracy jest przeciętnie pięciodniowy w okresie rozliczeniowym (art. 129
§ 1 k.p.).
Paragraf 2 komentowanego artykułu, który brzmiał: „Organ zarządzający wybory może postanowić, że głosowanie w wyborach przeprowadzone zo‑
stanie w ciągu dwóch dni”, na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2011 r. (K 9/11. OTK ZU 2011/6A/61) został uchylony. Wy‑
kładnia językowa powołanego przepisu prowadziłaby bowiem do wniosku, że organ zarządzający wybory może – kierując się swobodnym uznaniem – postanowić, że głosowanie w dowolnych wyborach przeprowadzone zostanie w ciągu dwóch dni (tzw. głosowanie dwudniowe).
Tymczasem we wzmiankowanym werdykcie Trybunał uznał, że:
1) przepisy Kodeksu wyborczego (w tym art. 4 § 2) dopuszczające głosowanie dwudniowe są niezgodne z art. 98 ust. 2 i 5 oraz art. 128 ust. 2 Konstytucji RP (zob. tezy III.3.1–III.3.3 uzasadnienia powołanego wyroku);
2) przyznanie organowi zarządzającemu wybory pełnej swobody decyzji o przeprowadzeniu głosowania dwudniowego jest sprzeczne z zasadą pew‑
ności prawa (bezpieczeństwa prawnego), wynikającą z art. 2 Konstytucji RP (zob. tezę III.4 uzasadnienia powołanego wyroku).
W związku z powyższym:
1) głosowanie dwudniowe – zgodnie z Konstytucją RP – może odnosić się tylko do trzech z pięciu rodzajów wyborów przeprowadzanych na teryto‑
rium Rzeczypospolitej Polskiej, a mianowicie do:
– wyborów do Parlamentu Europejskiego,
– wyborów do organów stanowiących samorządu terytorialnego, – wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast;
2) to, czy głosowanie w wymienionych w pkt. 1 rodzajach wyborów ma być przeprowadzone w ciągu jednego dnia czy dwóch dni powinno wynikać z ustawy, a nie być wynikiem decyzji organu władzy wykonawczej. Nie
może zatem decydować o tym – na zasadzie swobodnego uznania – organ zarządzający wybory.
Do czasu nowelizacji przepisów Kodeksu wyborczego, która określi przesłanki zarządzenia głosowania dwudniowego w sposób korespondujący z zasadą pewności prawa (bezpieczeństwa prawnego), nie ma możliwości za‑
rządzenia tego rodzaju głosowania. Dlatego też § 3 komentowanego artykułu – przewidujący, że w przypadku zarządzenia głosowania dwudniowego termin głosowania określa się na dzień wolny od pracy i dzień go poprzedzający – pozostaje na chwilę obecną martwą literą prawa.
Art. 5.
Ilekroć w kodeksie jest mowa o:
1) wyborach – należy przez to rozumieć wybory do Sejmu i do Senatu, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, wybory do Parlamentu Europej- skiego w Rzeczypospolitej Polskiej, wybory do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast;
2) referendach – należy przez to rozumieć referenda ogólnokrajowe i re- ferenda lokalne;
3) organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego – należy przez to rozumieć, odpowiednio, rady gmin, rady powiatów i sejmiki województw;
4) radzie gminy – należy przez to rozumieć także radę miasta na prawach powiatu;
5) radzie – należy przez to rozumieć także sejmik województwa;
6) wójcie – należy przez to rozumieć także burmistrza i prezydenta miasta;
7) zakładzie opieki zdrowotnej – należy przez to rozumieć szpital, zakład opiekuńczo -leczniczy, zakład pielęgnacyjno -opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, hospicjum stacjonarne oraz inny zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świad- czeń zdrowotnych, o których mowa w ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r.
o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. poz. 89, z późn. zm.);
8) domu pomocy społecznej – należy przez to rozumieć także placówkę zapewniającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewle- kle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2016 r., poz. 930 i 1583);
9) stałym zamieszkaniu – należy przez to rozumieć zamieszkanie w okreś- lonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego po- bytu;
10) numerze ewidencyjnym PESEL – należy przez to rozumieć, w od- niesieniu do obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami
polskimi, numer paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość;
11) wyborcy niepełnosprawnym – należy przez to rozumieć wyborcę o ograniczonej sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej lub w za- kresie zmysłów, która utrudnia mu wzięcie udziału w wyborach.
Komentowany przepis przedstawia desygnaty następujących terminów:
„wybory”, „referenda”, „organy stanowiące jednostek samorządu terytorial‑
nego”, „rada gminy”, „rada”, „wójt”, „zakład opieki zdrowotnej”, „dom pomo‑
cy społecznej”, „stałe zamieszkanie”, „numer ewidencyjny PESEL, „wyborca niepełnosprawny”.
Zgodnie z komentowanym przepisem:
1) pod pojęciem „wybory” należy rozumieć: wybory do Sejmu i do Senatu, wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, wybory do Parlamentu Europejskie‑
go w Rzeczypospolitej Polskiej, wybory do organów stanowiących jedno‑
stek samorządu terytorialnego oraz wybory wójtów, burmistrzów i pre‑
zydentów miast, a więc wszelkie wybory przeprowadzane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i podlegające regulacji Kodeksu wyborczego;
2) przez „referenda” należy rozumieć: referenda ogólnokrajowe i referenda lokalne;
3) „organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego” należy rozumieć, odpowiednio, jako rady gmin, rady powiatów i sejmiki województw;
4) przez „radę gminy” należy rozumieć także radę miasta na prawach powiatu;
5) pod pojęciem „rada” należy rozumieć także sejmik województwa;
6) pojęcie „wójt” oznacza także burmistrza i prezydenta miasta;
7) przez „dom pomocy społecznej” należy rozumieć także placówkę zapew‑
niającą całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. 2016, poz. 930 ze zm.);
8) przez „stałe zamieszkanie” należy rozumieć zamieszkanie w określonej miejscowości, pod oznaczonym adresem, z zamiarem stałego pobytu;
9) przez „numer ewidencyjny PESEL” należy rozumieć, w odniesieniu do obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi, numer paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość;
10) pod pojęciem „wyborca niepełnosprawny” należy rozumieć wyborcę o ograniczonej sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej lub w za‑
kresie zmysłów, która utrudnia mu wzięcie udziału w wyborach (co istot‑
ne, Kodeks wyborczy posługuje się również kwalifikowanym pojęciem
„wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu nie‑
pełnosprawności w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o reha‑
bilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnospraw‑
nych, t.j. 2016, poz. 2046 ze zm.).
Termin „zakład opieki zdrowotnej”, na skutek utraty mocy obowiązują‑
cej przez ustawę z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. 2007, nr 14, poz. 89 ze zm.), stracił rację bytu. Zastąpił go termin
„przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego”, przez który należy rozumieć: szpi‑
tal, zakład opiekuńczo ‑leczniczy, zakład pielęgnacyjno ‑opiekuńczy, sanato‑
rium, prewentorium, hospicjum stacjonarne oraz inny zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych świadczeń zdrowotnych (art. 218 ust. 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. 2016, poz. 1638 ze zm.), która weszła w życie z dniem 1 lipca 2011 r.).
Art. 6.
Wszelkie pisma oraz postępowanie sądowe i administracyjne w spra- wach wyborczych są wolne od opłat administracyjnych i kosztów sądo- wych.
Na mocy komentowanego przepisu:
1) wszelkie pisma w sprawach wyborczych, 2) postępowanie sądowe w sprawach wyborczych,
3) postępowanie administracyjne w sprawach wyborczych są wolne od opłat administracyjnych i kosztów sądowych.
Owo zwolnienie ma charakter bezwzględny, gdyż komentowany przepis nie przewiduje od niego jakiegokolwiek wyjątku.
Tym samym komentowany przepis sprzyja realizacji zasad powszechności i równości prawa wyborczego. Można go uznać za swoistą gwarancję tych zasad.
Art. 7.
Dokumenty wymagane na podstawie przepisów kodeksu niesporzą- dzone w języku polskim są składane wraz z tłumaczeniem przysięgłym na język polski.
Komentowany przepis nakazuje, aby do dokumentów wymaganych na podstawie przepisów Kodeksu wyborczego, a sporządzonych w języku obcym dołączać tłumaczenie przysięgłe tych dokumentów na język polski.
Warunki i tryb nabywania oraz utraty prawa wykonywania zawodu tłuma‑
cza przysięgłego, a także zasady wykonywania tego zawodu określa ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (t.j. Dz.U. 2016, poz. 1222 ze zm.).
Do dnia 31 stycznia każdego roku Minister Sprawiedliwości ogłasza, w formie obwieszczenia, w wydawanym przez siebie dzienniku urzędowym, listę tłumaczy przysięgłych, powiadamiając o tym wojewodów. Wojewodowie
udostępniają listy tłumaczy przysięgłych nieodpłatnie do powszechnego wglą‑
du w miejscu do tego przeznaczonym, w siedzibie i godzinach pracy urzędu wojewódzkiego (art. 9 ust. 1 i 2 ustawy wspomnianej w pkt. 2). Ponadto, Mi‑
nister Sprawiedliwości udostępnia listę tłumaczy przysięgłych w „Biuletynie Informacji Publicznej” (art. 10 powołanej ustawy).
Art. 8.
§ 1. Dokumenty z wyborów są przekazywane do archiwów państwo- wych i mogą być udostępniane.
§ 2. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa na- rodowego, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej oraz Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, określi, w drodze rozpo- rządzenia, sposób przekazywania, przechowywania i udostępniania do- kumentów z wyborów, ze szczególnym uwzględnieniem okresu, po jakim muszą być one przekazywane do archiwów państwowych, potrzeby ochro- ny przekazywanych, przechowywanych materiałów i zawartych w nich danych oraz podmiotów, którym dokumenty mogą być udostępniane.
Komentowany przepis statuuje dwie zasady, które niewątpliwie sprzyjają transparentności procedur wyborczych i umożliwiają ich analizę z różnych perspektyw, w tym z perspektywy historycznej, a mianowicie:
1) zasadę przekazywania dokumentów z wyborów do archiwów państwo‑
wych;
2) zasadę udostępniania dokumentów z wyborów zgromadzonych w tych ar‑
chiwach.
Sposób przekazywania, przechowywania i udostępniania dokumentów z wyborów, ze szczególnym uwzględnieniem okresu, po jakim muszą być one przekazywane do archiwów państwowych, potrzeby ochrony przeka‑
zywanych, przechowywanych materiałów i zawartych w nich danych oraz podmiotów, którym dokumenty mogą być udostępniane, winno określać roz‑
porządzenie ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wydane po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej oraz Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.
Obowiązuje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie sposobu przekazywania, przechowywa‑
nia i udostępniania dokumentów z wyborów (Dz.U. 2013, poz. 1488).
Art. 9.
§ 1. Ilekroć w kodeksie jest mowa o upływie terminu do wniesienia skargi, odwołania lub innego dokumentu do sądu, organu wyborczego, urzędu gminy, konsula albo kapitana statku, należy przez to rozumieć dzień złożenia skargi, odwołania lub innego dokumentu w sądzie, or-
ganowi wyborczemu, w urzędzie gminy, w konsulacie lub kapitanowi statku.
§ 2. Jeżeli koniec terminu wykonania czynności określonej w kodeksie przypada na sobotę albo na dzień ustawowo wolny od pracy, termin upły- wa pierwszego roboczego dnia po tym dniu.
§ 3. Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, czynności wyborcze określone kalendarzem wyborczym oraz czynności, o których mowa w § 1, są doko- nywane w godzinach urzędowania sądów, organów wyborczych, urzędów gmin oraz konsulatów.
Norma § 1 komentowanego artykułu została wysłowiona – pisząc eufemi‑
stycznie – w sposób niefortunny. Gdyby bowiem interpretować ją literalnie, każdorazowe wniesienie skargi, odwołania lub innego dokumentu do sądu, organu wyborczego, urzędu gminy, konsula albo kapitana statku byłoby do‑
konywane po terminie.
W Kodeksie wyborczym nie ma ani jednego przepisu, w którym wskazano by, że jakiś termin „upływa” w odniesieniu do czynności wykonywanych przez wyborcę. Kodeks zawsze stanowi, że „coś” można zrobić do (któregoś) dnia przed (jakimś) dniem lub (któregoś) dnia od (innego) dnia. Stąd wniosek, że
§ 1 komentowanego artykułu należy interpretować w kontekście jego § 2 i § 3.
Wtedy należy przyjąć, że ustawodawcy w tym przepisie chodziło o określenie ostatniego dnia, w którym czynność może być dokonana. Zatem jeśli jest po‑
wiedziane, że „trzy” dni od wydania decyzji, to: z § 1 wynika termin podsta‑
wowy, a więc ostatni dzień, w którym czynność można dokonać, z § 2 – sposób postępowania w przypadku, gdy termin przypada na sobotę lub dzień wolny od pracy, a z § 3 – godziny, w których czynność może być dokonana.
Paragraf 2 komentowanego artykułu wykazuje podobieństwo do art. 115 k.c., w świetle którego: „Jeżeli koniec terminu do wykonania czyn‑
ności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego”. W Kodeksie wyborczym mowa jest jednak nie tylko o dniu ustawowo wolnym od pracy, ale także o sobocie. Ponadto, Kodeks wyborczy precyzyjniej określa, że termin upływa pierwszego dnia roboczego po tym dniu (co stanowi konsekwencję uwzględniania soboty w treści art. 9 § 2).
Wzmiankowanych regulacji Kodeksu cywilnego i Kodeksu wyborczego nie można zatem z sobą utożsamiać.
Zasada ogólna wyrażona w § 3 komentowanego artykułu nie ma charakteru bezwzględnego, na co wyraźnie wskazuje zwrot: „jeśli kodeks nie stanowi inaczej”.
Przepis szczególny Kodeksu wyborczego może zatem wyłączyć jej zastosowanie.
