Syntetyczne ujęcie usług prawniczych 3.1.
Uwzględniając dotychczasowe rozważania poświęcone pojęciu oraz rodzajom usług prawniczych, można wskazać na ich ważniejsze cechy oraz zaproponować syntetyczne ujęcie usług prawniczych. W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że usługi prawnicze z uwagi na wewnętrzne zróżnicowanie i specyfikę są jedynie zbiorczym określeniem różnego rodzaju czynności faktycznych i prawnych, mających na celu pomoc i ochronę prawną podejmowaną przeważnie za wynagrodzeniem na rzecz świadczeniobiorców przez świadczeniodawcę na jego własny rachunek oraz odpowiedzialność i ryzyko gospodarcze. Usługi prawnicze nie mogą być świadczone na własne potrzeby ani nawet na potrzeby
276 Na temat działalności regulowanej zob. bliżej K. Mełgieś, Działalność regulowana jako forma
cudze, jeśli realizowane są one w ramach stosunku pracy lub stosunku służbowego. Usłu-gi prawnicze podlegają rozproszonej i niejednolitej regulacji zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym, przy czym dotyczy to zarówno regulacji należących do źródeł prawa w znaczeniu konstytucyjnym, jak i regulacji etyki i deontologii prawni-czej. Usługi prawnicze przeważnie są odpłatne, jednak z różnych względów mogą być również świadczone bez zapłaty wynagrodzenia. Stanowią otwarty katalog czynności, wśród których wyróżnia się zwykle czynności polegające na reprezentowaniu, konsulto-waniu, opiniokonsulto-waniu, doradzaniu oraz przygotowywaniu aktów prawnych, oświadczeń woli, poświadczeń i innych dokumentów. Wspólną ich cechę można upatrywać w prze-prowadzeniu subsumpcji ustalonego stanu faktycznego oraz określonej reguły prawnej. Czynności składające się na usługi prawnicze mają charakter świadczeń głównych i nie są podporządkowane innym świadczeniom. Podstawę świadczenia usług prawniczych co do zasady stanowią umowy, wyjątkowo zaś źródłem zobowiązania świadczeniodawcy mogą być również przepisy ustawy oraz orzeczenia sądowe. W każdym jednak razie relacje świadczeniodawcy ze świadczeniobiorcami oparte są na zasadzie równorzędności stron i mają charakter prywatnoprawny. Usługami prawniczymi zatem nie są czynności podej-mowane w warunkach podporządkowania świadczeniobiorców w związku z działalnością organów publicznych. Przykładowo, świadczenie usług nie stanowi wyrażanie opinii i wy-jaśnianie członkom samorządów zawodowych przez ich organy treści podejmowanych uchwał. Pomimo formalnej równorzędności świadczeniodawcy i świadczeniobiorcy w sto-sunkach umownych dużą część usług prawniczych charakteryzuje asymetria informacyjna, wyrażająca się niemożliwością obiektywnej oceny jakości świadczenia, w którym dominu-ją elementy osobowe i niematerialne. Usługi prawnicze, choć mogą być świadczone za pomocą innych osób, są ściśle związane z kwalifikacjami, umiejętnościami, właściwościa-mi oraz innywłaściwościa-mi osobistywłaściwościa-mi przywłaściwościa-miotawłaściwościa-mi świadczeniodawcy.
Przedmiot świadczenia usług prawniczych ma niematerialną naturę umożliwiającą skorzystanie z usługi nierzadko bez jakiegokolwiek pośrednictwa materialnych nośników. W konsekwencji czego jakość i wartość świadczenia można zwykle zbadać i ocenić do-piero po skorzystaniu z usługi. Świadczenie usług prawniczych jest więc często nieroz-dzielne od ich konsumpcji w tym sensie, że przeważnie występuje zbieżność miejsca i czasu wykonywania usług z miejscem i czasem ich konsumowania. Z tych względów usługi prawnicze oparte są na szczególnym zaufaniu, które choć podlega ochronie praw-nej, to jednak de lege lata w różnym stopniu i w zależności od przymiotów świadczenio-dawcy i świadczeniobiorcy oraz różnego rodzaju okoliczności towarzyszących świadcze-niu usługi. Na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów usługi prawnicze mogą być świadczone przez osoby niemające wykształcenia prawniczego ani żadnego formal-nie stwierdzonego przygotowania merytorycznego. Zakres ochrony zaufania do
usługo-dawców świadczących usługi prawnicze ma charakter zindywidualizowany. W żadnym jednak razie nie powinien być uzależniony od kwestii odpłatności usługi lub braku wy-nagrodzenia za jej wykonanie. W związku z niematerialną naturą przedmiotu świadczenia usług prawniczych nie można wydać w posiadanie ani zniszczyć, nawet gdy spełnienie świadczenia odbywa się za pośrednictwem materialnych nośników, które odgrywają rolę jedynie przynależności dobra niematerialnego stanowiącego istotę danej usługi. Strony umowy będącej podstawą świadczenia usługi prawniczej mogą jednak umówić się, że nośnik materialny wyrażający dobro niematerialne będzie głównym celem usługi i przed-miotem świadczenia. Przy zachowaniu odrębności pojęciowej usługi prawnicze mogą zatem podlegać materializacji, zbliżając się do towarów. Sprzyja temu postępująca stan-daryzacja usług oraz wykorzystywanie przy ich świadczeniu nowoczesnych technologii. Opierając się na zasadzie wolności gospodarczej oraz zasadzie swobody umów usługi prawnicze w stosunkowo dużym zakresie mogą świadczyć osoby nie tylko nieposiadają-ce szczególnych kwalifikacji, ale również nieposiadająnieposiadają-ce wykształnieposiadają-cenia prawniczego. Co do zasady świadczeniodawcą oraz świadczeniobiorcą usług prawniczych może być więc każdy podmiot, tj. osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna, wyposażo-na w zdolność prawną. Jedynie w odniesieniu do niektórych usług prawniczych przepisy przewidują, zwłaszcza po stronie świadczeniodawcy, różne ograniczenia zawężające ich krąg. Dotyczą one w szczególności posiadania odpowiednich kwalifikacji, uzyskania wpisu na listę określonego zawodu regulowanego oraz prowadzenia działalności w okre-ślonej formie organizacyjnoprawnej. Usługi prawnicze mogą być świadczone zarówno w ramach działalności gospodarczej, jak i poza nią, przy czym w obu przypadkach świad-czenie usług prawniczych może stanowić formę wykonywania zawodu regulowanego lub może nie być związane z wykonywaniem żadnego zawodu. Z uwagi na ochronę interesu publicznego, w szczególności związanego z dostępem do wymiaru sprawiedliwości i za-gwarantowaniem odpowiedniej jakości, usługi prawnicze mogą podlegać różnego rodza-ju zakazom i ograniczeniom (reglamentacji).
Usługi prawnicze a usługi publiczne 3.2.
Usługi publiczne to zbiorcze określenie różnego rodzaju usług świadczonych zarów-no z powodów ekozarów-nomicznych w ogólnym interesie gospodarczym, jak i z powodów po-zaekonomicznych w interesie ogólnym, stanowiących realizację zadań państwa i samorzą-du terytorialnego względem obywateli. W literaturze przedmiotu usługi publiczne wiąże się nie tylko z powinnościami władzy publicznej, ale również z koncepcją praw człowieka, przy czym wskazuje się, że usługi publiczne mają charakter powszechny, są finansowane w całości lub w części ze środków publicznych i mogą być świadczone nie tylko bezpo-średnio przez administrację publiczną, ale również przez organizacje pozarządowe,
samo-rządy zawodowe, organizacje pożytku publicznego, wolontariat, zakłady budżetowe, przed-siębiorstwa komunalne, a także przez podmioty z sektora prywatnego, dla których usługi publiczne nie stanowią głównego celu działalności277. Tak szerokie ujęcie usług publicznych sprawia, że niektóre z nich można uznać jednocześnie za usługi w znaczeniu prawa prywat-nego, w szczególności zaś za usługi prawnicze w znaczeniu przyjętym w niniejszej pracy. Jak już wcześniej zaznaczono, w przeciwieństwie do usług świadczonych w ogólnym inte-resie gospodarczym, usługi świadczone w inteinte-resie ogólnym, jeśli nie stanowią działalności gospodarczej, zostały generalnie wyłączone z pojęcia usług i nie podlegają unijnym swo-bodom przedsiębiorczości oraz świadczenia usług (zob. art. 3 ust. 1 pkt 21 uśu). Pomimo że mogą mieć charakter nieodpłatny, w porządku krajowym na gruncie niektórych przepisów mogą być równocześnie kwalifikowane jako usługi, w szczególności przez przepisy Ko-deksu cywilnego, jeżeli nie stanowią przejawu wykonywania władzy publicznej oraz nie są wykonywane w ramach stosunku pracy lub stosunku służbowego.
Do kategorii usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym można zaliczyć usługi użyteczności publicznej, natomiast do kategorii usług świadczonych w interesie ogólnym usługi pożytku publicznego, które zgodnie z ustawą o działalności pożytku pu-blicznego i o wolontariacie mogą mieć zarówno charakter nieodpłatny, jak i odpłatny, a także stanowić przejaw działalności gospodarczej. Wprawdzie usługi prawnicze nie zo-stały wymienione wprost w unormowaniach dotyczących tych usług, to jednak mieszczą się w zadaniach publicznych przypisanych do realizacji podmiotom świadczącym usługi użyteczności publicznej oraz usługi pożytku publicznego. Tytułem przykładu można wska-zać na opiekę prawną kobiet w ciąży w ramach polityki prorodzinnej, ochronę wolności i praw człowieka, ochronę demokracji i swobód obywatelskich oraz ochronę praw konsu-mentów278. W granicach wynikających z niektórych zadań publicznych, a także w zakresie przewidzianym w przepisach proceduralnych, w którym świadczenie usług prawniczych nie zostało zastrzeżone wyłącznie na rzecz określonych świadczeniodawców, organizacje świadczące usługi publiczne zostały wyposażone w uprawnienie do wytaczania powództw i wszczynania postępowań na rzecz określonych świadczeniobiorców (zob. art. 8 i art. 61 k.p.c. oraz art. 31 k.p.a.) oraz do reprezentowania ich wedle reguł pełnomocnictwa proce-sowego (zob. np. art. 87 § 3−6 k.p.c.) i przedstawicielstwa społecznego (zob. art. 90 k.p.k.). Prawnicze usługi publiczne mogą być także świadczone przez przedsiębiorców, przy czym niekiedy nie z własnej woli, lecz powinności o charakterze publicznoprawnym. Dobrym
277 Zob. B. Kożuch, A. Kożuch, Usługi publiczne. Organizacja i Zarządzanie, Kraków 2011, s. 32 i n.; E. Bogacz-Wojtanowska, Współdziałanie organizacji pozarządowych i publicznych, Kraków 2011, s. 11 i n.; B. Kożuch, Skuteczne współdziałanie organizacji publicznych i pozarządowych, Kraków 2011, s. 45 i n. oraz M. Tabernacka, Prawne zasady korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, Warszawa 2013, s. 19 i n. Por. E. Spaventa, Public Services and European Law: Looking for Boundaries, Cambridge Yearbook of European Legal Studies, T. 5, Cambridge 20022003, s. 271 i n.
przykładem będzie tu tzw. pomoc prawna z urzędu świadczona przez adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych oraz doradców podatkowych279.
Z przyczyn powyżej wskazanych usługami prawniczymi nie są natomiast takie usługi publiczne, które są wykonywane w ramach kompetencji organów publicznych, chociażby nawet od strony przedmiotowej mieściłyby się w zakresie pojęcia usług prawniczych oraz były powiązane z działaniem na rzecz określonych świadczeniobiorców (np. wytoczenie powództwa cywilnego na rzecz oznaczonej osoby przez prokuratora lub samorząd zaufania publicznego w sprawach dotyczących zwalczania nieuczciwej konkurencji w interesie publicznym czy wniesienie skargi kasacyjnej przez Rzecznika Praw Obywatelskich). Wska-zane wyżej usługi publiczne w literaturze bywają określane mianem usług organów ochro-ny prawnej280 i zalicza się do nich − oprócz wskazanych przykładowo czynności − również czynności między innymi Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Ubezpieczonych, General-nego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, konsulów, radców Prokuratorii Generalnej RP, komorników oraz rzeczników konsumentów. Poza tym, jak już wcześniej wspominano, w ograniczonym zakresie usługi prawnicze mogą świadczyć także poza stosunkiem służbowym piastuni organów publicznych, tj. sędzia i prokurator (zob. np. art. 871 § 2 w zw. z art. 87 § 1 in fine k.p.c.).
Usługi o podobnym charakterze do usług prawniczych 3.3.
Usługi prawnicze należy odróżnić również od usług podobnych, w których zwłasz-cza przedmiot świadczenia w całości lub części bezpośrednio lub pośrednio związany jest z posługiwaniem się prawem przez świadczeniodawcę w interesie świadczeniobiorców. Do usług tego rodzaju można zaliczyć usługi w zakresie informacji i komunikacji (sekcja J PKWiU i PKD), w tym związane z działalnością wydawniczą (dział 58 PKWiU i PKD) i przetwarzaniem danych (dział 63 PKWiU i PKD), usługi pomocnicze do usług finanso-wych (sekcja K PKWiU i PKD), w tym związane z nadzorem rynku finansowego, fuzja-mi i nabywaniem przedsiębiorstw, powiernictwem i doradztwem finansowym (dział 66 PKWiU i PKD), usługi obsługi rynku nieruchomości (sekcja L PKWiU i PKD), w tym związane z nabywaniem i zarządzaniem nieruchomości (dział 68 PKWiU i PKD), inne usługi profesjonalne, naukowe i techniczne (sekcja M PKWiU i PKD)281, w tym
związa-279 Zob. art. 117 i n. k.p.c., art. 81, 84 i 517j k.p.k. oraz art. 243 i n. u.p.s.a. Zob. również na ten temat R. Rynkun-Werner, op. cit., s. 52 i n.
280 Zob. np. J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część szczegółowa, Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s. 17 i n.; S. Sagan, J. Ciechanowska (red.), Organy i korporacje ochrony
prawa, LexisNexis, Warszawa 2010, s. 15 i n.; M. Kruk (red.), System organów ochrony prawnej w Polsce, Warszawa 2008, s. 9 i n. Na marginesie należy jednak zauważyć, że objęcie zakresem tego pojęcia samorzą-dów zawosamorzą-dów zaufania publicznego może budzić zastrzeżenia, w związku z wątpliwościami, czy należą one do tzw. sektora finansów publicznych. Często zatem dodaje się na ich określenie samorządowe lub korporacyj-ne organy ochrony prawa. Zob. również na ten temat rozważania zamieszczokorporacyj-ne w rozdz. II pkt 1.5.
ne z zarządzaniem masą upadłościową (dział 69 PKWiU i PKD), doradztwem w zarzą-dzaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej (dział 70 PKWiU i PKD), badaniami naukowymi w dziedzinie prawa (dział 72 PKWiU i PKD) oraz pisemnymi i ustnymi tłumaczeniami (dział 74 PKWiU i PKD), usługi administrowania i usługi wspierające (sekcja N PKWiU i PKD), w tym związane z administracyjną obsługą biura, przygoto-wywaniem dokumentów, sporządzaniem stenotypii i protokołów oraz inne usługi wspo-magające prowadzenie działalności gospodarczej (dział 82 PKWiU i PKD), usługi edu-kacyjne (sekcja P PKWiU i PKD), w tym wspomagające proces kształcenia oraz związane z pozaszkolnymi formami edukacji (dział 85 PKWiU i PKD).
Wyznaczenie granicy pomiędzy wymienionymi wyżej usługami i usługami prawni-czymi sprawia wiele trudności, zwłaszcza gdy nie tylko przedmiot świadczenia nawiązuje do stosowania prawa przez świadczeniodawcę w interesie świadczeniobiorców, ale również świadczeniodawca świadczy jednocześnie usługi prawnicze. W obrocie tego rodzaju przy-padki występują stosunkowo często, albowiem obowiązujące przepisy jedynie wyjątkowo przewidują, że niektórzy świadczeniodawcy usług prawniczych mogą prowadzić wyłącznie działalność prawniczą. Dotyczy to przede wszystkim notariuszy i spółek z ich udziałem (art. 19 w zw. z art. 4 § 3 upn) oraz spółek wielodyscyplinarnych z udziałem świadczenio-dawców wykonujących zawód adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego oraz doradcy podatkowego (zob. np. 4a upa, art. 8 ust. 2 urp). Łączenie usług prawniczych z in-nymi usługami, zwłaszcza o podobnym charakterze, co do zasady jest bowiem dopuszczal-ne, a poza wspomnianymi wyżej zakazami istnieją jedynie ograniczenia wynikające z zasad etycznych. Przykładowo zgodnie z Kodeksem Etyki Adwokackiej adwokatom nie wolno podejmować się zajęć, które uwłaczałyby godności zawodu, ograniczałyby niezawisłość adwokata lub podważałyby zaufanie publiczne do Adwokatury (zob. § 9 kea).
W związku z otwartym katalogiem usług prawniczych w praktyce można zaobser-wować tendencję uznawania za usługi prawnicze również podporządkowanych im usług podobnych w przypadku świadczenia jednych i drugich przez tego samego świadczenio-dawcę. Generalnie jednak świadczenia podporządkowane dzielą los świadczeń głównych. W sytuacji, w której usługodawca świadczy usługi nieprawnicze i uatrakcyjnia je świad-czeniem wchodzącym w zakres usług prawniczych (np. rozpowszechnia informacje praw-ne), to nie można przyjmować, że świadczy on usługi prawnicze. O kwalifikacji danej usługi może więc decydować cel i okoliczności jej świadczenia. W przypadku natomiast równorzędności świadczeń charakterystycznych dla poszczególnych usług nie będzie można przyjmować istnienia jednej usługi, lecz ich wielości. Pomocnym kryterium roz-różniającym może okazać się również ustalenie, czy świadczenie poszczególnych usług związane jest z wykonywaniem odrębnych zawodów, wymagających od świadczeniodaw-cy spełnienia odmiennych warunków formalnych oraz uzyskania różnych kwalifikacji
zawodowych. Podobnie bowiem jak w przypadku równorzędności świadczeń nie można w takiej sytuacji przyjmować, że mamy do czynienia z jedną usługą o złożonej strukturze świadczeń. Rozróżnienie i rozgraniczenie usług prawniczych od usług o podobnym cha-rakterze ma znaczenie nie tylko dla celów klasyfikacyjnych, ale również jest niezbędne w celu określenia zakresu przepisów mających zastosowanie do świadczeniodawców świadczących te usługi. Przykładowo usługi prawnicze świadczone przez adwokatów i radców prawnych podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cy-wilnej za szkody wyrządzone tylko przy wykonywaniu pomocy prawnej (zob. art. 8a ust. 1 w zw. art. 4 ust. 1 upa oraz art. 227 w zw. z art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 urp).
Dopuszczalność łączenia świadczenia usług prawniczych z inny-3.4.
mi zajęciami i usługami
Świadczenie usług prawniczych można łączyć co do zasady z wykonywaniem innych zajęć oraz świadczeniem innych usług, w szczególności podobnych do usług prawniczych. Obowiązujące przepisy przewidują wprawdzie od niej wyjątki, jednak potwierdzają one tylko opartą na konstytucyjnej zasadzie wolności gospodarczej regułę dopuszczalności łączenia usług oraz innych zajęć. Jak już wspomniano, spośród świadczeniodawców usług prawniczych ustawowy zakaz wykonywania innych usług i zajęć mają jedynie notariusze, spółki cywilne i partnerskie z ich udziałem (art. 19 w zw. z art. 4 § 3 upn) oraz spółki cywilne, jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne z udziałem adwoka-tów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych (zob. 4a ust. 2 upa i art. 8 ust. 2 urp). Należy zauważyć, że w przypadku notariuszy i spółek z ich udziałem zakaz ma charakter względny w tym znaczeniu, że rada izby notarialnej może wyrazić zgodę na podjęcie dodatkowego zajęcia, jeśli nie jest ono związane z handlem, przemysłem, pośrednictwem ani doradztwem w interesach i nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków notariusza oraz nie uchybia powadze wykonywa-nego przez niego zawodu, przy czym rada izby notarialnej nie może odmówić zgody na zatrudnienie notariusza w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycz-nego lub naukowego, jeżeli zatrudnienie to nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków notariusza (art. 19 upn). Poza świadczeniem usług prawniczych zakaz wykonywania innej działalności przez spółki z udziałem adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych ma natomiast charak-ter bezwzględny, niedoznający żadnych wyjątków. Rozwiązanie to budzi poważne wąt-pliwości co najmniej z kilku powodów. Po pierwsze, z nieuzasadnionych przyczyn wpro-wadza bardziej restrykcyjny zakaz niż w stosunku do notariuszy, którzy w odróżnieniu od adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych w części swej aktywności zawodowej wykonują władzę
publiczną. Po drugie, brak jest ustawowego zakazu świadczenia usług wielodyscyplinar-nych282 adresowanego bezpośrednio do adwokatów, radców prawnych, rzeczników pa-tentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych, a istnieją w tym zakre-sie jedynie pewne ograniczenia wynikające z unormowań etyki tych zawodów. Po trzecie, bez dostatecznego uzasadnienia zakaz ten jest również bardziej restrykcyjny także wzglę-dem ograniczeń etycznych, którym podlegają adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi i prawnicy zagraniczni283. Po czwarte, zakaz łączenia działalności prawniczej z inną działalnością adresowany jest jedynie do spółek z udziałem zawodów regulowanych, pomija natomiast inne formy organizacyjne działalności praw-niczej, takie jak np. zespół adwokacki czy indywidualna kancelaria. Po piąte, pomimo że w ustawie − Prawo o adwokaturze oraz w ustawie o radcach prawnych zezwala się na tworzenie spółek z udziałem adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych, to jednocześnie wymaga się, aby przedmiotem ich działalności było wyłącznie świadczenie pomocy prawnej (art. 4a upa i art. 8 urp), pomimo że rzecznicy patentowi oprócz pomocy prawnej świadczą również pomoc techniczną (art. 8 urzp), a doradcy podatkowi prowadzą działalność doradztwa prawnego (art. 2 udp), która według PKWiU i PKD zostały wyodrębnione od działalno-ści prawniczej. Po szóste, spółki z udziałem tych samych zawodów regulowanych w usta-wie o rzecznikach patentowych mogą świadczyć pomoc wyłącznie w sprawach własno-ści przemysłowej, podczas gdy wspólnicy tych spółek mogą świadczyć usługi w szerszym zakresie (art. 5 urzp). Po siódme, rozwiązanie przewidujące zakaz prowadzenia działal-ności nieprawniczej przez spółki z udziałem adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych i prawników zagranicznych wyraźnie koliduje z treścią ustaw regulujących wykonywanie zawodów tworzących spółki objęte tym za-kazem, albowiem jedna i ta sama spółka o tym samym składzie osobowym według jednej ustawy może wykonywać działalność prawniczą, a według drugiej działalność prawniczą jedynie w sprawach własności przemysłowej oraz działalność nieprawniczą w zakresie pomocy technicznej. Po ósme, zakaz łączenia działalności prawniczej ze świadczeniem innych usług oraz wykonywaniem innych zajęć stanowi ograniczenie wolności gospo-darczej i na gruncie Konstytucji RP wymaga zarówno formy ustawy, jak i uzasadnienia ze względu na zaistnienie ważnego interesu publicznego (art. 22, zob. też art. 20 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Tymczasem, o ile wymóg ustawowej regulacji zakazu został spełniony, o tyle brak jest dostatecznych podstaw zarówno do przyjęcia konieczności